Ο καπιταλισμός woke διχάζει την Αμερική και αποσταθεροποιεί το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο

Για πρώτη φορά μετά την εκλογή του στον Λευκό Οίκο τον Νοέμβριο του 2020, ο Πρόεδρος Τζο Μπάιντεν χρησιμοποίησε το προεδρικό βέτο στις 20 Μαρτίου 2023 και αυτό για να απορρίψει το νόμο που περιορίζει τις «υπεύθυνες επενδύσεις» (responsible investments) των συνταξιοδοτικών ταμείων (pension funds). Με πρωτοβουλία των Ρεπουμπλικανών, το Κογκρέσο είχε υιοθετήσει ένα κείμενο τρεις εβδομάδες νωρίτερα που απαγόρευε στους διαχειριστές κεφαλαίων να λαμβάνουν υπόψη στις επενδύσεις τους περιβαλλοντικά, κοινωνικά ή κριτήρια διακυβέρνησης, τα περίφημα ESG (Environmental, Social and Governance). Αυτή η απαγόρευση απειλεί «τις αποταμιεύσεις για την συνταξιοδότηση καθιστώντας παράνομη την υιοθέτηση κριτηρίων για τους περιβαλλοντικούς παράγοντες κινδύνου» δικαιολόγησε ο Λευκός Οίκος σε δελτίο τύπου.

Αυτό είναι το νέο επεισόδιο στη διαμάχη που μαίνεται πέρα από τον Ατλαντικό μεταξύ των υποστηρικτών του «υπεύθυνου καπιταλισμού» και των αντιπάλων τους που τον βλέπουν ως μια απαράδεκτη ιδεολογική μετατόπιση. Όταν ανακοινώθηκε το βέτο, ο πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων, Ρεπουμπλικανός Κέβιν Μακάρθι στιγμάτισε τον Μπάιντεν : «Η Γουόλ Στριτ θέλει να χρησιμοποιήσει τα λεφτά που βγάλατε με κόπο, όχι για να αυξήσει τις αποταμιεύσεις σας, αλλά για να υποστηρίξει το πολιτικό πρόγραμμα της άκρας αριστεράς». Ως άκρα αριστερά στην άλλη όχθη του Ατλαντικού περιγράφεται όλη η «προοδευτική» υστερία woke.

Πέρα από το χάσμα μεταξύ Ρεπουμπλικανών και Δημοκρατικών, δύο μορφές καπιταλισμού συγκρούονται γύρω από την «κοινωνικά υπεύθυνη επένδυση». Διακυβεύονται δύο εκ διαμέτρου αντίθετες αντιλήψεις για τον ρόλο των επιχειρήσεων στην οικονομία και την κοινωνία.

Από την μία, ο ορισμός του Milton Friedman, που διατυπώθηκε με εκλαικευμένο τρόπο το 1970 σε άρθρο του στους New York Times : «Η κοινωνική ευθύνη της επιχείρησης είναι να πραγματοποιεί κέρδη», για τους μετόχους (shareholders) της και εντός του πλαισίου των νόμων του κράτους. Από την άλλη πλευρά, «ο καπιταλισμός των ενδιαφερομένων μερών» (stakeholders) που θεωρητικοποιήθηκε το 1984 από τον Αμερικανό πανεπιστημιακό Edward Freeman : η εταιρεία πρέπει να ενδιαφέρεται για όλους όσους συμμετέχουν στη λειτουργία της, ιδιαίτερα τους εργαζόμενους, και να ενδιαφέρεται για το περιβάλλον της.

Ο Milton Friedman διατύπωσε το «δόγμα» του στο πλαίσιο της βιομηχανικής κρίσης της κρατικά κατευθυνόμενης οικονομίας, όταν τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο το κράτος και οι εταιρείες συνδέονταν μεταξύ τους. Ήταν το εμβληματικό αξίωμα του αφεντικού της General Motors της δεκαετίας του 1950 : «Ό,τι είναι καλό για τη General Motors είναι καλό για τις Ηνωμένες Πολιτείες και το αντίστροφο». Οι συντηρητικές επαναστάσεις της Θάτσερ και του Ρέιγκαν, των οποίων ο Friedman ήταν η έμπνευση, θα έδιναν τέλος σε αυτό τη δεκαετία του 1980, ανοίγοντας το δρόμο για τον νεοφιλελευθερισμό και τον μαρασμό του κοινωνικού κράτους και των συνδικάτων.

Η συμπερίληψη όλων των εταίρων που πρότεινε ο Edward Freeman στα μέσα της δεκαετίας του 1980 ξεκινά από αυτή την κατάσταση, όπου η εταιρεία είχε ήδη απελευθερωθεί από τα κρατικά δεσμά. Στη δεκαετία του 1990, ο νεοφιλελευθερισμός όχι μόνο θριάμβευε, αλλά έδωσε τη θέση του στον παγκοσμιοποιημένο χρηματοπιστωτικό καπιταλισμό. Σε αυτό το σκεπτικό της αποχώρησης του κράτους από τον έλεγχο των επιχειρήσεων προέκυψε η έννοια της «κοινωνικά υπεύθυνης επένδυσης» και η άνοδος των κριτηρίων ESG. Εκτός από τα κέρδη και την τιμή της μετοχής της, η εταιρεία δεν μπορεί να αγνοήσει τις περιβαλλοντικές, κοινωνικές (ή κοινωνικές) επιδόσεις της, ούτε την εσωτερική της διακυβέρνηση (διαφάνεια). Το ESG, το οποίο αποτελεί αντικείμενο «εξωχρηματοοικονομικής αξιολόγησης», έχει γίνει το de facto όργανο κοινωνικού δόγματος για τις μεγάλες εταιρείες που είναι εισηγμένες στο χρηματιστήριο και τα ταμεία διαχείρισης που τις χρηματοδοτούν.

Κοινοτικά πρότυπα

Δεν είναι περίεργο, λοιπόν, ότι ο ισχυρότερος υπέρμαχος του «υπεύθυνου καπιταλισμού των ενδιαφερόμενων μερών» δεν είναι άλλος από τον Larry Fink, ιδρυτή και διευθύνοντα συμβούλου της BlackRock, του μεγαλύτερου ταμείου διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων στον κόσμο (μόλις πέρασε το ορόσημο των 10.000 δισεκατομμυρίων δολαρίων διαχειριζόμενου κεφαλαίου). Σε σημείο που ο Larry Fink υποχρεώθηκε να αμυνθεί απέναντι στην εξέγερση των Ρεπουμπλικανών. Στις ετήσιες επιστολές του προς τους πελάτες του, όπου εκθέτει την επιχειρηματική του φιλοσοφία, το αφεντικό της BlackRock αναγκάζεται να αρνηθεί επισήμως ότι ο «καπιταλισμός των ενδιαφερομένων μερών», στον οποίο πιστεύει, είναι «καπιταλισμός woke».

Ορισμένες πολιτείες (Τέξας, Φλόριντα, Κεντάκι, Βιρτζίνια μεταξύ άλλων) έχουν θεσπίσει νομοθεσία κατά του ESG. Ο Ron DeSantis, ο Κυβερνήτης της Φλόριντα, βρίσκεται σε ανοιχτή σύγκρουση με την Disney σχετικά με τη συζήτηση για τη διδασκαλία του κοινωνικού φύλου (gender) στα σχολεία. Από την άλλη μεριά, η Coca-Cola και η Delta Air Lines επιβεβαίωσαν την εχθρότητά τους στη μεταρρύθμιση του δικαιώματος ψήφου στην Πολιτεία της Τζόρτζια, με το πρόσχημα ότι ορισμένοι υπάλληλοί τους την θεωρούν δυσμενή για τους Αφροαμερικανούς.

Οι ευρωπαικές επιχειρήσεις βρίσκονται στη θέση του ανήσυχου παρατηρητή. «Υπάρχει μεγάλος κίνδυνος το S του ESG να αντικατασταθεί από το W του woke που διογκώνεται και να κυριαρχήσει η αμερικανική, παραδοσιακά κοινοτική και εθνοτική αντίληψη. Αν ένα αγγλοσαξονικό fund με ρωτήσει ποια είναι η εθνοτική ποικιλομορφία της ομάδας μου, τι πρέπει να κάνω ;» λέει ο επικεφαλής μιας εταιρείας του CAC40 (ο γαλλικός χρηματιστηριακός δείκτης). Οι προσαρμογές ήδη γίνονται αθόρυβα. Στο βιβλίο της Le Capitalisme wοke, η συνάδελφός μας Anne de Guigné επισημαίνει «ότι περίπου το ένα τέταρτο των εταιρειών CAC 40, αδιαφορώντας για την γαλλική νομοθεσία, χορηγούν ήδη άδειες πατρότητας στους υπαλλήλους τους που εκτελούν πρόγραμμα παρένθετης μητρότητας (GPA)». Η Ευρώπη είναι ακόμη πιο ευάλωτη επειδή εμφανίζεται διασπασμένη. Άλλο το κοινωνικό μοντέλο της Ιρλανδίας, άλλο της Γερμανίας και άλλο της Γαλλίας.

Le Figaro

10/4/23

via Babis Georges Petrakis

================