Εισαγωγή
του Ευστάθιου Χιώτη
Σταθμός στην πολιτική για το κλίμα και το περιβάλλον διεθνώς υπήρξε η καμπάνια του αντιπροέδρου των ΗΠΑ Al Gore το 2006 με το ντοκιμαντέρ μια «άβολη αλήθεια (An Inconvenient Truth), αλλά με μισές αλήθειες καθολικά αποδεκτές. Ποιος δεν γνωρίζει σήμερα ότι το κλίμα άλλαξε από το διοξείδιο του άνθρακα των οχημάτων και της βιομηχανίας; ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ
Ασφαλώς το φαινόμενο θερμοκηπίου συμβάλλει στη κλιματική αλλαγή, αλλά αυτό είναι μέρος της πραγματικότητας. Πόσοι γνωρίζουν σήμερα ότι από το 1850 μέχρι το 1900 βρισκόμαστε στην αρχή μιας φυσικής κλιματικής αλλαγής που μπορεί να κρατήσει αιώνες; Απλά έληξε η Μικρή Παγετώδης Περίοδος (Little Ice Age) που ξεκίνησε το 1400 μ.Χ. με χαμηλότερες θερμοκρασίες και τώρα επανέρχονται σε προηγούμενο επίπεδο.
Τυπική μισή αλήθεια είναι επίσης η έμφαση στη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, που είναι βολικό και αποτελεσματικό εργαλείο φορολόγησης, γι’ αυτό και κλείνουμε τα μάτια στις εκπομπές μεθανίου που είναι δυσμενέστερες. Υπάρχει βέβαια και η περίπτωση των διακηρύξεων που αθετούμε. Αυτό συμβαίνει με την διεθνή δέσμευση σταδιακής κατάργησης των ορυκτών καυσίμων στο σύνολό τους, που περιορίζεται στην πράξη στον άνθρακα ενώ το φυσικό αέριο παραμένει σταθερό ή αυξάνεται σε παγκόσμιο επίπεδο.
Στη Γερμανοκρατούμενη Ευρώπη όλα αυτά συνδέονται με πολιτικές υστεροβουλίες της Γερμανίας. Προώθησε το φυσικό αέριο με την πεποίθηση ότι θα το έχει φθηνό από τη Ρωσία, οπότε κλείνοντας τα ανθρακωρυχεία στην Ευρώπη θα είχε διπλό ενεργειακό πλεονέκτημα έναντι των ανταγωνιστών με ακριβότερες πηγές φυσικού αερίου. Αλλά δεν τους βγήκε. Έκλεισε, τους παλιούς άλλωστε, πυρηνικούς αντιδραστήρες, υπολογίζοντας στο υδρογόνο που θα αργήσει δέκα χρόνια ακόμη. Έμεινε έτσι έξω από την τεχνολογία των μικρών πυρηνικών αντιδραστήρων που προωθεί η Γαλλία. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας χρειάζονται συμπληρωματική λειτουργία σταθμών βάσεως και η πυρηνική ενέργεια προσφέρεται. Επιβλήθηκαν στην Ευρώπη βαριοί φόροι διοξειδίου του άνθρακα στην ενέργεια, αλλά προστάτεψε τη βαριά βιομηχανία της με απαλλαγή από το φόρο διοξειδίου του άνθρακα μέχρι το 2035. Συνδυασμός που συνέβαλε στην αποβιομηχάνιση στην Ελλάδα. Σχεδιάστηκε η ενεργειακή μετάβαση στην Ευρώπη στη διάρκεια μιας γενιάς μόνο με τεράστια βάρη, ενώ θα μπορούσε να κατανεμηθεί σε δύο ή τρεις γενιές. Υπερεκτιμήθηκαν οι τεχνικές δυνατότητες και έγιναν ενεργειακά σχέδια με τεχνολογία που δεν έχει αναπτυχθεί ακόμη˙υπολογίζοντας για παράδειγμα στη σύντομη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του υδρογόνου που όμως θα αργήσει. Οι πρώτες συνέπειες άρχισαν ήδη να εκδηλώνονται με μεταφορά επενδύσεων εκτός Γερμανίας και κοινωνικές αναταράξεις.
Άβολες σκέψεις για την Ευρωπαϊκή ενεργειακή πολιτική
Συχνή είναι η μεσσιανική επίκληση της κλιματικής κόλασης που μας περιμένει και περιγράφεται για παράδειγμα στο ΕΣΕΚ ως «ο υπαρξιακός για την ανθρωπότητα κίνδυνος της κλιματικής αλλαγής» (Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα, Αύγουστος 2024, σελίς 13). Στο σημείο αυτό πλέον η λογική γίνεται θεολογική και η προσέγγιση μεταφυσική, όταν αυτά που αναιτιολόγητα πιστεύονται εκτοπίζουν τα επιχειρήματα και τη λογική. Και το ανέντιμο είναι ότι κανείς δεν κάνει λόγο για κλιματικό παράδεισο. Κανείς δεν υποδηλώνει ότι με την ολοκλήρωση της ενεργειακής μετάβασης λύνεται το πρόβλημα της κλιματικής υπερθέρμανσης. Πως να τολμήσουν άλλωστε, όταν γνωρίζουν πολύ καλά οι ιθύνοντες ότι υπάρχει και φυσική κλιματική θέρμανση του πλανήτη που δεν ελέγχεται. Να το ξεκαθαρίσουμε. Είναι αναγκαία η ενεργειακή μετάβαση, γίνεται όμως με υπερβολικά φιλόδοξους ρυθμούς και αυτό κοστίζει, γιατί ξεπερνάει το μέτρον.
Παρόμοιες μισές αλήθειες συναντάμε καθημερινά στην εφαρμοσμένη ενεργειακή πολιτική που αποδίδει την τρέχουσα ακρίβεια της ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα αποκλειστικά στον επιθετικό πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας. Αυτό θα είναι το θέμα μας στη συνέχεια. Είχαμε το καλοκαίρι το πραγματικό πρόβλημα του καύσωνα, αλλά πέρασε. Φαίνεται όμως ότι κάτι άλλο δεν πάει καλά γιατί η ακρίβεια στην ηλεκτρική ενέργεια συνεχίζεται. Απασχόλησε τη κυβέρνηση ενωρίς και μας καθησύχασαν ότι είναι θέμα ημερών και θα περάσει. Αλλά και μετά τον καύσωνα η ακρίβεια καλά κρατεί. Ξεχάστηκαν τα ουρανοκατέβατα κέρδη που επιτρέπει το ευρωπαϊκό ενεργειακό μοντέλο και όλοι πλέον συμφωνούν ότι φταίει ο πόλεμος στην Ουκρανία.
Δοκιμασμένη τεχνική που εφαρμόσθηκε και στη κρίση φυσικού αερίου, μόνο που η κρίση αυτή είχε ξεκινήσει ήδη πριν από τον πόλεμο και οφειλόταν στην οικονομική ανάκαμψη μετά την πανδημία και την κερδοσκοπία. Επιδεινώθηκε βέβαια με τον πόλεμο και επανήλθε η κανονικότητα όταν αυξήθηκε η παραγωγή φυσικού αερίου, αλλά με ανεβασμένες τιμές. Αυτή είναι η ιδιομορφία με τις ορυκτές πρώτες ύλες, η αύξηση δηλαδή της παραγωγής στο επίπεδο αυξημένης ζήτησης παίρνει χρόνο και γίνεται με την εκμετάλλευση ακριβότερων κοιτασμάτων. Ενώ οι οικονομικές εξελίξεις γίνονται πολύ σύντομα, η αύξηση της παραγωγής φυσικού αερίου παίρνει ένα έως τρία χρόνια και του πετρελαίου περισσότερο. Η υστέρηση της παραγωγής και η αυξημένη ζήτηση οδηγούν σε υψηλότερες τιμές και οι παραγωγοί επωφελούνται από το Ευρωπαϊκό ενεργειακό μοντέλο που συνειδητά αφήνει ευκαιρίες για ουρανοκατέβατα κέρδη για τη χρηματοδότηση νέων επενδύσεων.
Οι ενεργειακές ροές προς την Ουκρανία
Οι χώρες που είναι διασυνδεδεμένες με την Ουκρανία και μπορούν άμεσα να συνδράμουν ενεργειακά, φαίνονται στην Εικόνα 1. Είναι η Πολωνία, η Ρουμανία, η Σλοβακία και η Ουγγαρία με απευθείας διασύνδεση. Έμμεσα όμως μπορούν να συμβάλλουν οι γειτονικές τους χώρες που φαίνονται στην Εικόνα 2 και στις οποίες δεν συμπεριλαμβάνεται η Ελλάδα. Σε επόμενο επίπεδο, όμως, εμπλέκονται περισσότερες χώρες, όπως για παράδειγμα η Ελλάδα μέσω Βουλγαρίας. Πράγματι, στο χάρτη της ΡΑΕ των τιμών προημερήσιας αγοράς στις 29/8/24 (Εικόνα 1) φαίνεται να υπάρχει σύζευξη τιμών Ελλάδας, Βουλγαρίας, Ρουμανίας και μάλιστα με πρακτικά ταυτόσημες τιμές, κατά πολύ υψηλότερες από αυτές στη Κεντρική Ευρώπη.
Εικόνα 1. Χάρτης της ΡΑΕ για τις τιμές προημερήσιας αγοράς για τις 29/8/24, σε ευρώ ανά μεγαβατώρα.
Εικόνα 2. Διασυνδεδεμένες χώρες γειτονικές της Ουκρανίας
Οι χώρες που είναι διασυνδεδεμένες με την Ουκρανία και μπορούν άμεσα να συνδράμουν ενεργειακά, φαίνονται στην Εικόνα 1. Είναι η Πολωνία, η Ρουμανία, η Σλοβακία και η Ουγγαρία με απευθείας διασύνδεση. Έμμεσα όμως μπορούν να συμβάλλουν οι γειτονικές τους χώρες που φαίνονται στην Εικόνα 2 και στις οποίες δεν συμπεριλαμβάνεται η Ελλάδα. Σε επόμενο επίπεδο, όμως, εμπλέκονται περισσότερες χώρες, όπως για παράδειγμα η Ελλάδα μέσω Βουλγαρίας. Πράγματι, στο χάρτη της ΡΑΕ των τιμών προημερήσιας αγοράς στις 29/8/24 (Εικόνα 1) φαίνεται να υπάρχει σύζευξη τιμών Ελλάδας, Βουλγαρίας, Ρουμανίας και μάλιστα με πρακτικά ταυτόσημες τιμές, κατά πολύ υψηλότερες από αυτές στη Κεντρική Ευρώπη.
Η συμβολή των γειτονικών χωρών στην ενεργειακή ενίσχυση της Ουκρανίας
Για τη ποσοτική διερεύνηση των επιπτώσεων του κατακτητικού πολέμου της Ρωσίας, με μεθοδευμένα πλήγματα στα ενεργειακά κέντρα της Ουκρανίας, προχωρήσαμε στην ανάλυση των συναλλαγών φορτίων στις χώρες που πιθανόν εμπλέκονται. Άμεσα συμμετέχει η Ουγγαρία, όπως φαίνεται στην Εικόνα 3, στην οποία οι εξαγωγές προς την Ουκρανία φθάνουν τις χίλιες μεγαβατώρες σε ωριαία βάση, φορτίο ιδιαίτερα σημαντικό.
Εικόνα 3. Οι εξαγωγές ενέργειας από την Ουγγαρία προς την Ουκρανία στις 22/7/24 Πηγή ροών ενέργειας ENTSO.
Ακόμη μεγαλύτερο είναι το φορτίο που μεταφέρεται από τη Γερμανία προς την Πολωνία, ουσιαστικά για την κάλυψη αναγκών της Πολωνίας, γιατί μικρό μόνο μέρος της ενέργειας αυτής φθάνει στην Ουκρανία (Εικόνα 4). Εκτός από τη Γερμανία, η Πολωνία έχει σημαντικές εισαγωγές από τη Σουηδία, ευνοημένη από την άμεση γειτονία με χώρες υψηλής παραγωγής σε χαμηλότερες τιμές. Από τη σκοπιά αυτή η Ελλάδα είναι στους αντίποδες σε δυσχερή συγκυρία.
Εικόνα 4. Εισαγωγές της Πολωνίας από τη Γερμανία τον Αύγουστο 2024 και εξαγωγές προς την Ουκρανία.
Ουσιαστικότερες της Πολωνίας είναι οι εξαγωγές της Σλοβακίας προς την Ουκρανία, όπως φαίνεται στην Εικόνα 5.
Εικόνα 5. Ενεργειακές ροές Σλοβακίας και Πολωνίας προς Ουκρανία, τον Αύγουστο 2024.
Η Ρουμανία που έμμεσα μας άφορά
έχει μακρά παράδοση ανταλλαγών με την Ουκρανία πριν από τον πόλεμο. Στην
Εικόνα 6 παρουσιάζονται οι συναλλαγές Ρουμανίας- Ουκρανίας σε
επιλεγμένες ημέρες στο μέσον περίπου κάθε μήνα, από το Νοέμβρη 2022
μέχρι τον Ιούλιο 2024. Το πρώτο σημείο στο γράφημα αντιστοιχεί στις
17/11/2022 και το σημείο 21 στις 17/7/24. Σκόπιμα αποφεύγονται τα
Σαββατοκύριακα που δεν είναι αντιπροσωπευτικά, λόγω μειωμένης ζήτησης.
Τη περίοδο αυτή επικρατούν εξαγωγές της Ουκρανίας προς τη Ρουμανία, με
θετικό πρόσημο στο διάγραμμα. Κατά μέσο όρο οι εισαγωγές της Ρουμανίας
από την Ουκρανία είναι τρεις χιλιάδες μεγαβατώρες την ημέρα περίπου.
Οι επιπτώσεις στην Ελλάδα
Ας έρθουμε τώρα στο χρηματιστήριο
ενέργειας στην Ελλάδα. Επικρατούν δύο ζώνες υψηλής ζήτησης , η
μεσημβρινή και η εσπερινή. Η πρώτη υπερκαλύπτεται από τις ΑΠΕ, ενώ στη
δεύτερη οι τιμές εκτοξεύονται, όπως φαίνεται στην Εικόνα 7, κατά τις
ώρες 18 έως 22 Κεντρικής Ευρώπης (CET), αντίστοιχες ώρες Ελλάδος19:00
έως 23:00. Για παράδειγμα, στις 29/8/24 με μέση τιμή 194,94 την εικοστή
ώρα η τιμή εκτινάσσεται στα 756,50 ευρώ. Φαινόμενο που εμφανίζεται πολύ
συχνά και για την κατανόηση του οποίου παρουσιάζονται στον Πίνακα οι
συναλλαγές της Ελλάδας τις ώρες αιχμής, μαζί με τις συναλλαγές
Βουλγαρίας – Ρουμανίας – Ουκρανίας. Είναι σαφές ότι από τις
διασυνδεδεμένες χώρες με την Ελλάδα, η Βουλγαρία λειτουργεί ως
συλλεκτήριος κόμβος και εισάγει ενέργεια, την οποία εξάγει στην
Ρουμανία. Τις ίδιες ώρες ακόμη και η Ουκρανία εξάγει ενέργεια προς τη
Ρουμανία. Συνεπώς, είναι η σύζευξη της Ελλάδας με τη Ρουμανία μέσω Βουλγαρίας που συνδέεται με την αύξηση τιμών στην Ελλάδα, χωρίς να είναι κατ’ ανάγκην αποκλειστικό αίτιο.
Εικόνα 7. Τιμές προημερήσιας αγοράς στο Ελληνικό Χρηματιστήριο Ενέργειας για τις 29/8/24.
Ο πόλεμος επομένως δημιουργεί αυξημένες εισαγωγές της Ουκρανίας που ικανοποιούνται κατά προτίμηση και στενεύουν έτσι τα περιθώρια εισαγωγών της Ρουμανίας. Η ατυχής σύμπτωση για την Ελλάδα είναι ότι η περίοδος εσπερινής αιχμής συμπίπτει με την αντίστοιχη ζώνη υψηλών εισαγωγών της Ρουμανίας. Αυτό όμως αρκεί για να εξηγήσει τις υψηλές τιμές στην Ελλάδα;
Συμβαίνει όμως και το άλλο παράδοξο στην Ελλάδα˙ η ηλεκτροπαραγωγή να επαρκεί και παρόλα αυτά οι τιμές να σημειώνουν ρεκόρ. Υπάρχει επομένως αντικείμενο διερεύνησης από την Επιτροπή Ανταγωνισμού και για όσους αμφιβάλλουν για την αναγκαιότητα της έρευνας θα αναφέρω ένα ακόμη πρόσφατο παράδειγμα. Στις 4 Σεπτεμβρίου, την εικοστή ώρα και πάλι η τιμή εκτινάχθηκε στα 942 ευρώ. Εν τούτοις, κατά την εσπερινή ζώνη αιχμής, η ηλεκτροπαραγωγή στην Ελλάδα υπερκάλυψε τις εισαγωγές, όπως φαίνεται στον Πίνακα 2. Και ενώ θα περίμενε κανείς χαμηλότερες τιμές σημειώθηκε νέο υψηλό ρεκόρ.
Ένα ακόμη επεισόδιο υπερβολικών τιμών και πάλι κατά την εικοστή ώρα, επισημαίνεται στον ακόλουθο Πίνακα 3. Σε δύο διαδοχικές ημέρες, με το ίδιο περίπου φορτίο, οι τιμές απέχουν παρασάγγας.
Επίλογος
Η εντύπωση που σκόπιμα και επίμονα διαδίδεται το τελευταίο καιρό, ότι η ακριβή ηλεκτρική ενέργεια στην Ελλάδα οφείλεται στο πόλεμο της Ουκρανίας, συνιστά καθαρή ανοχή και ωραιοποίηση της απληστίας των ουρανοκατέβατων εσόδων και συγκάλυψη των πραγματικών αιτίων.
Η συγκάλυψη αυτή, που κατακλύζει τα μέσα ενημέρωσης στην Ελλάδα και στην Ευρώπη εξυπηρετεί την Κυβέρνηση και τις Βρυξέλλες, δεν ισχύει όμως για την εθισμένη στα ουρανοκατέβατα κέρδη Ελλάδα. Η Ουκρανία έχει πράγματι ελλείμματα που καλύπτονται κυρίως από τη Γερμανία, την Ουγγαρία και τη Σλοβακία, ενώ η Πολωνία και η Ρουμανία είναι ελλειμματικές και εισάγουν ενέργεια. Ιδιαίτερα η Ρουμανία μας επηρεάζει έμμεσα γιατί μέσω της Βουλγαρίας εισάγει ενέργεια ελληνικής προέλευσης.
Το σημαντικότερο για την Ελλάδα είναι ότι η κατάσταση αυτή αξιοποιείται κατάλληλα από παραγωγούς για υπερκέρδη με μια περίεργη «αντισφαίριση» φορτίων που εκτοξεύουν τις τιμές, ακόμη και όταν η ελληνική παραγωγή επαρκεί.
Με τη θωράκιση μιας επιτυχημένης ενεργειακής πολιτικής αυτό μπορεί αποφευχθεί. Όταν όμως η ΔΕΗ κάνει επενδύσεις κατά προτεραιότητα στη Ρουμανία εις βάρος της Ελλάδας τι να περιμένει κανείς. Τι στιγμή που το Δημόσιο εξακολουθεί να είναι μέτοχος, δεν πρόκειται για ανοχή, αλλά για συνενοχή.
Τώρα θυμηθήκαμε το λιγνίτη, στα δύσκολα, και η αναλογία του έφθασε τον Αύγουστο στο 15% κατ’ ανάγκην. Αν και τώρα δεν συνειδητοποιείται η ζημιά στην οικονομία από την αντιλιγνιτική πολιτική, μάλλον χάθηκε η επικοινωνία με την πραγματικότητα. Τα μεγάλα υδροηλεκτρικά και οι λιγνιτικοί σταθμοί ενίσχυσαν την ηλεκτροπαραγωγή τις ώρες αιχμής και σε κάποιο βαθμό συγκράτησαν τις τιμές. Οι συνέπειες της ενεργειακής πολιτικής είναι οδυνηρές για τους καταναλωτές και τη βιομηχανία˙ ακριβό ρεύμα και αποβιομηχάνιση. Και βέβαια το ακριβό ρεύμα ενσωματώνεται τις τιμές όλων των προϊόντων και η επιβάρυνση των καταναλωτών είναι διπλή.
Οι οργανώσεις βιομηχανικών καταναλωτών της Ελλάδας, Ρουμανίας και Βουλγαρίας υποστηρίζουν ανοικτά ότι παρατηρούνται πρακτικές χειραγώγησης και κερδοσκοπίας στις αγορές ρεύματος, με αποτέλεσμα να σημειώνονται στα Βαλκάνια τιμές πολύ υψηλότερες από εκείνες της κεντρικής Ευρώπης. Μάλιστα σύμφωνα με πληροφορίες του energypress προχώρησαν σε κοινή, επίσημη καταγγελία προς τις Γενικές Διευθύνσεις Ενέργειας και Ανταγωνισμού.
Είμαι επιφυλακτικός για την ανταπόκριση των Βρυξελλών και επισημαίνω πρόσφατα σχόλια του Καθηγητή Παντελή Κάπρου για τις συστάσεις στην έκθεση του Mario Draghi για την αγορά της ηλεκτρικής ενέργειας. «Είναι πανομοιότυπες με τις προτάσεις που υποβάλαμε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά τη διάρκεια της κρίσης των τιμών του φυσικού αερίου στα τέλη του 2022. Έχουν επίσης αποτελέσει αντικείμενο επίσημων επιστολών που έστειλε η ελληνική κυβέρνηση κατά την ίδια περίοδο».
Το συμπέρασμα είναι ότι οι εισηγήσεις επαναλαμβάνονται, αλλά το ενεργειακό μοντέλο στόχος είναι οχυρό εκτός συζήτησης στις Βρυξέλλες, σκόπιμα σχεδιασμένο χωρίς πλαφόν στις τιμές. Φοβούμαι ότι παρόμοιοι χειρισμοί είναι ατελέσφοροι, ενώ η Κυβέρνηση, μπορεί να δώσει λύση με απλές παρεμβάσεις, αν θέλει:
(α) Έσοδα από πωλήσεις σε τιμές πάνω από το διπλάσιο της μέσης ημερήσιας τιμής φορολογούνται με συντελεστή 95%.
(β)Διαμόρφωση τιμών στο χρηματιστήριο ενέργειας κάθε τέταρτο της ώρας και όχι κάθε ώρα.
(γ) Υποστήριξη της Τοπικής Αυτοδιοίκησης για την συμμετοχή στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και θερμότητας (ΣΗΘΥΑ) με μικρούς σταθμούς αεριοστροβίλων φυσικού αερίου «έτοιμους για υδρογόνο».
Προσωπικά θεωρώ ταπεινωτικό για τη Χώρα μας να γίνεται προσφυγή καταναλωτών στις Βρυξέλλες, όταν υπάρχει Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας, Επιτροπή Ανταγωνισμού, Φορείς Προστασίας Καταναλωτών, πολιτικοί, αρμόδιοι Υπουργοί και όλοι τους παραμένουν εξωτερικοί παρατηρητές, ανήμποροι να δώσουν λύση στη χειραγωγημένη αισχροκέρδεια, με το επιχείρημα είναι νόμικο. Μοιάζει να απολαμβάνουν θεατρική παράσταση μεταξύ κωμωδίας και τραγωδίας, γιατί οι συνέπειες είναι τραγικές. Έξεστιν Αργείοις ….
Γρηγορείτε! Η υπερβολική ταχύτητα στην ενεργειακή μετάβαση εκτροχιάζει την οικονομία. Σε Ευρωπαϊκό επίπεδο η ακρίβεια οδηγεί τους πολίτες σε ακραίες πολιτικές επιλογές. Οι Κυβερνήσεις έχουν την ευθύνη σήμερα, για όσα θα συμβούν αύριο σε μια Ευρώπη που σφυροκοπείται ανάμεσα σε δύο πολεμικά μέτωπα. Διαφαίνεται επερχόμενη κοινωνική κρίση και οι κυβερνήσεις χάνουν την ψυχραιμία τους και επιστρέφουν σε μέτρα εθνικού προστατευτισμού που νομίζουν ότι θα ικανοποιήσουν και θα επαναφέρουν τους δυσαρεστημένους ψηφοφόρους, όπως συμβαίνει τώρα στη Γερμανία για το μεταναστευτικό.
Ελπίζουμε ότι δεν θα υπάρξει ένας γενικότερος πόλεμος και θα λήξουν σύντομα οι τοπικοί πόλεμοι. Αυτό όμως δεν θα αλλάξει τη νέα πραγματικότητα, με διαίρεση σε δυο αντίπαλους κόσμους, τον Αμερικανό – Ευρωπαϊκό και την Ευρασία. Και στον ιστό αυτό θα αναπτυχθούν διάφορες πολιτισμικές εστίες σύγκρουσης με ενεργότερη την Ισλαμική παράδοση.
________
Ο Ευστάθιος Χιώτης είναι Δρ. Μεταλλειολόγος Μηχανικός ΕΜΠ, Μηχανικός Πετρελαίων Imperial College, πρώην διευθυντής στη Δημόσια Επιχείρηση Πετρελαίων και στο Ινστιτούτο Γεωλογίας και Ερευνών Υπεδάφους. Στο άρθρο εκφράζει προσωπικές απόψεις.
https://independent.academia.edu/Chiotis
https://www.researchgate.net/profile/Eustathios_Chiotis
https://energypress.gr/search-content?keys=%CE%A7%CE%B9%CF%8E%CF%84%CE%B7%CF%82
===========
------------------
----------------
Η κιβωτός... Σκίτσο του Γιάννη Δερμεντζόγλου για το Tvxs.gr.
========
---------------
------------------
-----------------
-------------------
------------------
=========
---------------
ΚΒ Κωνσταντίνος
--------------
Σχόλια