Άγνωστες πτυχές του κατοχικού δανείου: Τo “non possumus” του Σμπαρούνη και ο δωσιλογισμός του σήμερα
Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΧΑΡΒΑΛΙΑ – ΜΕΡΟΣ Β’:
Το φθινόπωρο του 1942, σχεδόν ένα χρόνο μετά το ξέσπασμα του μεγάλου λιμού που θέρισε τον πληθυσμό της Αθήνας, η νομισματική ισορροπία εκτροχιάστηκε πλήρως.
Οι Γερμανοί εξακολουθούσαν να τραβούν ιλιγγιώδη ποσά από την Τράπεζα της Ελλάδος τυπώνοντας μανιωδώς πληθωριστικό χρήμα. Στην επίσημη αναφορά του ο Γερμανός επίτροπος στην ΤτΕ, Paul Hahn, ομολογούσε εκείνο τον μαύρο Οκτώβριο, ότι «η κυκλοφορία τραπεζογραμματίων είχε φτάσει στο δεκατριπλάσιο της προπολεμικής περιόδου»!
Η δωσιλογική κυβέρνηση Τσολάκογλου, θορυβημένη και από τις προειδοποιήσεις των κοινοβουλευτικών πολιτικών αρχηγών ότι έρχεται «εκτελεστικό απόσπασμα» αμέσως μετά την Aπελευθέρωση (ασχέτως αν αυτό ουδέποτε ήρθε ως νέμεση για τους προδότες), άρχισε τις κλάψες, διαρρέοντας ότι θα παραιτηθεί.
- Σε μια ύστατη προσπάθεια όμως να αποφύγει το μοιραίο, έστειλε τον Ιταλόφιλο υπουργό οικονομικών, Σωτήρη Γκοτζαμάνη στο Βερολίνο να πει το «ως εδώ».
Χειρότερη επιλογή δεν υπήρχε. Ο Γκοτζαμάνης, ένας επαρχιακός μαιευτήρας με σπουδές στην Πάδοβα, παρά τις υπέρμετρες πολιτικές του φιλοδοξίες(σ.σ. μεταπολεμικά είχε το θράσος να θέσει και υποψηφιότητα για δήμαρχος Θεσσαλονίκης, υποστηριζόμενος από την γνωστή πολιτική οικογένεια Παπακωσταντίνου της Κοζάνης-για να καταλάβετε σε ποια χώρα ζούμε…) δεν είχε ούτε το σθένος, ούτε την τεχνοκρατική κατάρτιση για να υποστηρίξει τις ελληνικές θέσεις.
Κυρίως όμως δεν είχε την πρόθεση να γίνει δυσάρεστος στους Γερμανούς. Γι αυτό κατέφυγε στον «παροπλισμένο» διευθυντή του υπουργείου του, Αθανάσιο Σμπαρούνη.
Για να συμμετάσχει στην αποστολή ο ευπατρίδης Σμπαρούνης έθεσε σαφείς όρους «ρήξης» με το Βερολίνο καταθέτοντας γραπτό υπόμνημα το οποίο κοινοποίησε και στον Τσολάκογλου.
«Φρονώ ότι πρώτιστον μέλημα της Αποστολής είναι να δηλώσει ότι η Ελλάς ευρίσκεται εν αδυναμία να πληρώσει οιονδήποτε ποσόν Δαπανών Κατοχής ή Προκαταβολών. Οφείλομεν οι άνδρες της Αποστολής να δηλώσωμεν ότι αδυνατούμεν. Οφείλομεν να αντιτάξωμεν ένα ρητόν και κατηγορηματικόν NON POSSUMUS», έγραφε ο ηρωικός Σμπαρούνης παραπέμποντας ευθέως στο «Δεν Ηδυνάμεθα» των πρωτοχριστιανών απέναντι στον απηνή τους διώκτη Διοκλητιανό.
Αυτό βέβαια προυπέθετε πολύ γερό στομάχι, το οποίο δεν διέθετε ο δουλοπρεπής Γκοτζαμάνης που πίστευε ότι-με την βοήθεια του Ντούτσε πάντα-θα γινόταν και πρωθυπουργός στην θέση του Τσολάκογλου.
- Όταν έφθασε στο Βερολίνο είδε ότι οι Γερμανοί τον αντιμετώπιζαν απαξιωτικά, γνωρίζοντας και την ιταλοφιλία του. Γι αυτό προτίμησε να…ασθενήσει. Κλείστηκε σε ένα ιδιωτικό ιατρείο και άφησε τον Σμπαρούνη να βγάλει το φίδι από την τρύπα.
Την «ασθένεια» του Γκοτζαμάνη ανακαλεί, δίχως να σχολιάζει ως γνήσιος τζέντλεμαν στο βιβλίο του, του 1951, ο Σμπαρούνης, επισημαίνοντας όμως ότι ο υπουργός ξέφευγε διαρκώς από την συμφωνημένη γραμμή στην προσπάθεια του να γίνει συμπαθής στους Γερμανούς.
Στις συζητήσεις μετείχαν 23 Γερμανοί εμπειρογνώμονες και στρατιωτικοί, ενώ τον Σμπαρούνη συνόδευαν μόλις πέντε ανώτεροι υπάλληλοι του υπουργείου και της ΤτΕ.
Η εμπεριστατωμένη εισήγηση του Ελληνα εκπροσώπου περί αντικειμενικής αδυναμίας της χώρας μας να συντηρεί τις δυνάμεις του Αξονα, βραχυκύκλωσε προς στιγμήν τους Ναζί, που αναγνώρισαν επί της αρχής τα ελληνικά «δίκαια», αλλά δήλωσαν ότι προέχουν οι πολεμικές ανάγκες του Τρίτου Ράιχ.
Γρήγορα οι συνομιλίες οδηγήθηκαν σε αδιέξοδο και ο Σμπαρούνης, συνεπής στις δεσμεύσεις του, αποχώρησε από την αντιπροσωπεία που συνέχισε τις διαβουλεύσεις στη Ρώμη-προνομιακό υποτίθεται χώρο του υπουργού – με το ίδιο απογοητευτικό αποτέλεσμα.
Αλλά ο Σμπαρούνης που μερικούς μήνες αργότερα απέδρασε στο Κάιρο για να συναντήσει την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση, είχε προσφέρει και πάλι ύψιστη υπηρεσία.
Η κυβέρνηση Τσολάκογλου παραιτήθηκε και πρωθυπουργός ανέλαβε ο ακόμη πιο βολικός για τους Γερμανούς καθηγητής της ιατρικής Κωσταντίνος Λογοθετόπουλος, σπεύδοντας να αποδεχθεί νέα τροποποίηση στη σύμβαση για τους λογαριασμούς των κατοχικών εξόδων.
Η συμφωνία του Δεκεμβρίου 1942 μεταξύ των πληρεξούσιων του Αξονα και της κυβέρνησης Λογοθετόπουλου, έχει τεράστια σημασία γιατί για πρώτη φορά ορίζει ρητά την υποχρέωση των δυνάμεων κατοχής να αρχίσουν την αποπληρωμή του δανείου σε δόσεις από τον Απρίλιο του 1943. Αναγνωρίζει δηλαδή την συμβατική υποχρέωση της Γερμανίας να καταβάλει τα οφειλόμενα.
- Αμέσως μετά την Απελευθέρωση η μοίρα έφερε τον Σμπαρούνη για μία ακόμη φορά επικεφαλής μιας «κολοβής» ελληνικής αντιπροσωπείας, αυτή τη φορά στο Συνέδριο Επανορθώσεων των Παρισίων.
Αρχικά επρόκειτο να ηγηθεί ένας πρέσβης που όμως απρόσμενα και εντελώς ανεξήγητα ανακλήθηκε στο Βελιγράδι και το «λαχείο» ξανάπεσε στον καθηγητή που μετείχε στην αποστολή ως απλός σύμβουλος.
Μόνο που αυτή τη φορά έπρεπε να επιχειρηματολογήσει μπροστά σε διεθνές ακροατήριο για ένα υπόμνημα που δεν είχε προετοιμάσει ο ίδιος. Το είχε δυστυχώς συντάξει το ελληνικό υπουργείο εξωτερικών. Και κατά την άποψη του Σμπαρούνη περιείχε σοβαρότατα μεθοδολογικά λάθη.
Προέβαλε δηλαδή αξιώσεις για αποθετικές ζημίες(διαφυγόντα έσοδα)που όμως σε εκείνο το στάδιο «γρήγορης αποτίμησης» οι δυτικοί Σύμμαχοι είχαν ορίσει ως «μη επιλέξιμες» προς αποζημίωση.
Με χίλια, ζόρια με πιέσεις, ακόμη και εκβιασμούς ο Σμπαρούνης κατάφερε να γίνουν επί της αρχής δεκτές ως «εύλογες» ελληνικές απαιτήσεις επανορθώσεων ύψους 7,2 δις δολαρίων, αξίας 1938.
Αλλά αυτό που τον έκαιγε ήταν το Κατοχικό Δάνειο το οποίο προέβαλε ως ξεχωριστή απαίτηση, απαιτώντας την άμεση καταβολή του από την Γερμανία σε ρευστό. Οι τρείς μεγάλες δυνάμεις απέρριψαν σε εκείνο το στάδιο την ελληνική αξίωση με τον ισχυρισμό ότι δεν ήταν δυνατόν να εξεταστούν κατ’ αποκοπήν περιπτώσεις κατοχικών δαπανών με τις οποίες είχαν επιβαρυνθεί και άλλες χώρες.
Όμως η ελληνική περίπτωση ήταν μία και μοναδική. Αλλά αν η Ελλάδα αποζημιωνόταν τότε σε ρευστό, από τους ελάχιστους πόρους που εμφάνιζε να διαθέτει η ηττημένη Γερμανία, θα λιγόστευε η πίτα για τους μεγάλους.
Διαμαρτυρήθηκε έντονα ο Σμπαρούνης και με υπομνήματα και με προφορικές παραστάσεις στους εκπροσώπους των Συμμάχων όταν όμως κατάλαβε όμως που πάει το πράγμα, προέβη αμέσως σε δήλωση διασφάλισης του ελληνικού αιτήματος, απαιτώντας να καταγραφεί στα πρακτικά.
- Ο «αστερίσκος» αυτός του Σμπαρούνη που διατυπώθηκε με εξαιρετικά σαφή τρόπο έσωσε την υπόθεση των ελληνικών αξιώσεων που παραμένουν ενεργές και απαράγραπτες.
Υπό μία έννοια αποτελεί και ευτύχημα ότι το αίτημα της Ελλάδας δεν έγινε δεκτό από τις Μεγάλες Δυνάμεις. Το ποσό που τελικά θα επιδικαζόταν, όπως συνέβη και με τις επανορθώσεις, θα ήταν ένα μικρό κλάσμα της ελληνικής αξίωσης και θα χανόταν μέσα στην αγωνιώδη προσπάθεια ανοικοδόμησης μιας κατεστραμμένης χώρας που βασανιζόταν και από εμφύλιο σπαραγμό.
Η σημερινή διεκδίκηση των οφειλόμενων του Κατοχικού Δανείου παραμένει νομικά πανίσχυρη ως αναγνωρισμένη (και από τους δύο συμβαλλόμενους) συμβατική υποχρέωση.
Το πρόβλημα είναι ότι την δανειακή αυτή σύμβαση είχε αναγνωρίσει ο Χίτλερ, αλλά δεν την αναγνωρίζουν οι μεταπολεμικές γερμανικές κυβερνήσεις. Αντιστοίχως την είχαν υπογράψει οι δωσιλογικές ελληνικές κυβερνήσεις και αποφεύγουν να την διεκδικήσουν οι εκλεγμένες του σήμερα. Ειρωνεία, ε;
====================
Άγνωστες πτυχές του κατοχικού δανείου: Ξεχασμένοι ήρωες του χθες, …θλιβερά ανδρείκελα του σήμερα… (ΜΕΡΟΣ Α')
Πολεμικές αποζημιώσεις και γκεμπελικά συνθήματα.
"Η πολιτική της Μνήμης" ή πως (μας) κοροϊδεύουν οι Γερμανοί.
Ο Δωσιλογισμός ως Πράξη «Ευθύνης» και Διεθνισμού.
Πολεμικές αποζημιώσεις και γκεμπελικά συνθήματα.
OXI Σολτς σε γερμανικές αποζημιώσεις ,μόνο «μνημεία» φτιάχνει η Γερμανία για τους νεκρούς που προκάλεσε
Ο νέος καγκελάριος Όλαφ Σολτς είπε ένα ηχηρό όχι στο ενδεχόμενο να πληρώσει το Βερολίνο αποζημιώσεις για όσα φρικαλέα διέπραξε σε χώρες της Ευρώπης κατά τη διάρκεια του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου. Η Ελλάδα πρώτη απ΄ όλες σ΄ αυτή τη λίστα φρίκης…Κι όμως η Γερμανία, την επανένωση της οποίας όλοι οι Ευρωπαίοι χρυσοπληρώσαμε αρνείται πεισματικά να πληρώσει όσα πρέπει. Ο Σολτς στην επίσκεψη του στη Βαρσοβία είπε το πρώτο όχι προσθέτοντας ότι είναι πολύ χαρούμενος που στο Βερολίνο «θα χτιστεί μνημείο για τα θύματα της Πολωνίας κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο»!
Ο Σολτς συνεχίζει τη γνωστή πολιτική των Γερμανών στο θέμα των επανορθώσεων. Στην Ελλάδα διάφορα ιδρύματα προσπαθούν να «σβήσουν» και να «ξαναγράψουν» την ιστορία. Το «Ελληνογερμανικό Ίδρυμα Νεολαίας» έχει καταγγελθεί από ανθρώπους που παλεύουν για τις γερμανικές επανορθώσεις ότι παίζει ένα τέτοιο ρόλο.
Δυστυχώς η σημερινή ελληνική κυβέρνηση δε δείχνει την παραμικρή διάθεση ακόμη και να θίξει το θέμα των γερμανικών αποζημιώσεων…
Η Ειρήνη Αναστασοπούλου γράφει στη DW για την επίσκεψη Σολτς στη Βαρσοβία, την υποδοχή που του επεφύλαξαν και τα όσα απίθανα είπε:
Η επίσκεψη ενός νέου καγκελαρίου στο Παρίσι και τις Βρυξέλλες μετά την ανάληψη των καθηκόντων του αποτελεί από καιρό θεσμό στη γερμανική εξωτερική πολιτική. Ο καγκελάριος Σολτς επέλεξε ως τρίτο βήμα στον προγραμματισμό των πρώτων επισκέψεών του στο εξωτερικό τη Βαρσοβία και ο λόγος είναι προφανής. Η Πολωνία δεν είναι μόνο η δεύτερη μεγαλύτερη χώρα στα ανατολικά σύνορα της Γερμανίας, αλλά πολύ περισσότερο η χώρα που μέτρησε εκατομμύρια νεκρούς, τραυματίες και εκτοπισμένους από τη ναζιστική εισβολή και κατοχή. Η σημασία που προσδίδει η νέα κυβέρνηση τρικομματικού συνασπισμού υπό τον Όλαφ Σολτς στη χώρα καταδεικνύεται και στην κυβερνητική συμφωνία, όπου στη σελίδα 136 αναφέρεται ότι “Γερμανία και Πολωνία συνδέονται με βαθιά φιλία. Θα ενισχύσουμε την εργασία των φορέων της κοινωνίας των πολιτών, όπως για παράδειγμα το Γερμανο-Πολωνικό Ίδρυμα Νεολαίας”.
Η επίσκεψη Σολτς, όπως και δύο ημέρες πριν της νέας υπουργού Εξωτερικών Ανναλένας Μπέρμποκ, σκιάστηκε από κολλημένα πλακάτ στους κεντρικούς δρόμους της Βαρσοβίας, φιλοτεχνημένα από τον καλλιτέχνη Βόιτσεκ Κούκουτς, και τα οποία έδειχναν την Άγκελα Μέρκελ και τον Γερμανό Πρόεδρο της Δημοκρατίας Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάιερ σε συνδυασμό με τον Χίτλερ και τον Γκέμπελς. Χθες προστέθηκε και ένα ακόμη, αυτό του Όλαφ Σολτς, με την επιγραφή “Καγκελάριος της Γερμανίας. Επανορθώσεις για την Πολωνία”. Τα πλακάτ πληρώθηκαν από το πολωνικό υπουργείο Πολιτισμού. Το θέμα της καταβολής επανορθώσεων τέθηκε έμμεσα στη κοινή συνέντευξη τύπου. Ο Πολωνός πρωθυπουργός Μοραβιέτσκι δεν θέλησε να σχολιάσει τις αφισοκολλήσεις, είπε ότι το θέμα των επανορθώσεων εθίγη στις κατ’ ιδίαν συνομιλίες και έκανε λόγο για “θάλασσα δακρύων των μητέρων μας”, “θάλασσα αίματος των πατέρων μας” και “τις χαμένες ευκαιρίες ανάπτυξης της χώρας”. Εκφράσεις που μαρτυρούν έντονη συναισθηματική φόρτιση.
Οι γερμανικές εισφορές στον κοινοτικό προϋπολογισμό
Ο καγκελάριος Σολτς υπενθύμισε τη στάση των προηγούμενων κυβερνήσεων, ότι δηλαδή το θέμα καταβολής αποζημιώσεων για τις ζημίες που προκάλεσε η ναζιστική Γερμανία κατά τον Β´ Παγκόσμιο Πόλεμο έχει κλείσει από νομική πλευρά.
“Έχουμε κάνει συμφωνίες που ισχύουν και ρυθμίζουν θέματα από το παρελθόν και καταβολές αποζημιώσεων. Παρόλα αυτά η ομοσπονδιακή κυβέρνηση συναισθάνεται τις δεσμεύσεις της και σε σχέση με τις ηθικές συνέπειες από τις καταστροφές που προκάλεσαν οι Γερμανοί στην Πολωνία και σε άλλες περιοχές της γης. Γι αυτό είμαι Σημειωτέον, ότι η συμφωνία, την οποία ο Όλαφ Σολτς επικαλείται είναι η Συνθήκη 2 συν 4 του 1990 που υπεγράφη ανάμεσα στις δύο Γερμανίες και τις πρώην νικήτριες δυνάμεις, στην οποία δεν γίνεται αναφορά στο ζήτημα των επανορθώσεων.
Το νέο στοιχείο στην απάντηση Σολτς, όπως τουλάχιστον επισημαίνει το Spiegel αλλά και ειδησεογραφικά πρακτορεία, είναι ότι για πρώτη ίσως φορά γίνεται σύνδεση του αιτήματος για καταβολή επανορθώσεων με τις εισφορές της Γερμανίας στον κοινοτικό προϋπολογισμό, από τις οποίες επωφελείται και η Πολωνία. “Μόνο η ανάπτυξη ισοδύναμων συνθηκών ζωής στην Ευρώπη εγγυάται ένα ευτυχισμένο μέλλον. Είναι κι αυτός ένας ακόμη λόγος, που η Γερμανία είναι πρόθυμη και θέλει να συνεχίσει και στο μέλλον να συμβάλλει με πολύ, πολύ υψηλές εισφορές στη χρηματοδότηση του προϋπολογισμού της ΕΕ, που μεγάλο τμήμα τους πηγαίνει σε νότιες και ανατολικές χώρες της ΕΕ, κάτι που είναι καλό” τόνισε. Ο Σολτς θα πρέπει να είναι ο πρώτος πολιτικός, που χρησιμοποιεί τον κοινοτικό προϋπολογισμό ως επιχείρημα κατά της καταβολής επανορθώσεων, σχολιάζει ο ανταποκριτής του Spiegel στη Βαρσοβία. Στην κυβερνητική συμφωνία του τρικομματικού συνασπισμού, στο κεφάλαιο με τον τίτλο “Κουλτούρα Μνήμης” (σελ. 125,126) αναφέρεται ότι “κατ’ εξοχήν απέναντι στους Ευρωπαίους εταίρους μας αισθανόμαστε ιδιαίτερη υποχρέωση. Άλλα και οι επίκαιρες συζητήσεις, όπως στην Ελλάδα ή την Ουκρανία, δείχνουν ότι η κοινή επεξεργασία του παρελθόντος δεν έχει ολοκληρωθεί. Υποστηρίζουμε τις αποφάσεις της Βουλής για ένα Κέντρο Τεκμηρίωσης ´Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος και Γερμανική Κατοχή στην Ευρώπη´ και (τη δημιουργία) τόπου ανάμνησης και συνάντησης στη μνήμη των θυμάτων της πολωνικής κατοχής και της πολυκύμαντης γερμανοπολωνικής ιστορίας”.
Πάγιο ελληνικό αίτημα
Τις εξελίξεις σε αυτό το κεφάλαιο ιστορίας ανάμεσα στη Γερμανία και την Πολωνία παρακολουθεί με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και η ελληνική πλευρά.Πάγιο αίτημα της κάθε κυβέρνησης είναι η ικανοποίηση των ελληνικών διεκδικήσεων, που στηρίχθηκαν διαχρονικά από το γερμανικό κόμμα “Η Αριστερά” με δηλώσεις και εκδηλώσεις.Η επίσκεψη του Αλέξη Τσίπρα μέσα Μαρτίου του 2015 στο Βερολίνο, συνέπεσε με την αναζωπύρωση, ίσως και την πυροδότηση του δημόσιου διαλόγου στη Γερμανία για τις ελληνικές επανορθώσεις και το κατοχικό δάνειο. Η πολιτική επιστήμων Γκεζίνε Σβαν, πρόεδρος της Επιτροπής Θεμελιωδών Αξιών του SPD, είχε υποστηρίξει τότε στο Spiegel ότι “πολιτικά η υπόθεση είναι σαφής, θα πρέπει να προσεγγίσουμε οικονομικά τα θύματα και τους συγγενείς τους … πρόκειται για την αναγνώριση ότι στην Ελλάδα έχουμε διαπράξει μια τρομερή αδικία”. Αλλά και ο εκ των τότε αντιπροέδρων του SPD Ραλφ Στέγκνερ υποστήριξε ότι η συζήτηση για αποζημιώσεις πρέπει να γίνει, αλλά δεν θα πρέπει να συνδεθεί με τη συζήτηση για την ευρωκρίση. Ο βουλευτής των Πρασίνων, Άντον Χοφράιτερ, που μετά τις εκλογές του περασμένου Σεπτεμβρίου ακούστηκε για το χαρτοφυλάκιο του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, είχε τότε υποστηρίξει ότι οι ελληνικές αξιώσεις δεν μπορούν να αγνοηθούν, το κεφάλαιο αυτό δεν έχει κλείσει οριστικα, ούτε πολιτικά ούτε ηθικά.”Καλό θα ήταν η γερμανική κυβέρνηση να αναζητήσει το διάλογο με την ελληνική για την επεξεργασία των γερμανικών εγκλημάτων, για μια πολιτική λύση”.
Το θέμα δεν σταμάτησε ποτέ να απασχολεί τη Γερμανία, την επιστημονική υπηρεσία της γερμανικής Βουλής, (η θέση της ομοσπονδιακής κυβέρνησης είναι βάσιμη από την άποψη του Διεθνούς Δικαίου, αλλά σε καμία περίπτωση δεν είναι δεσμευτική), αλλά και το ίδιο το νομοθετικό σώμα. Ενδεικτικό το τελευταίο ψήφισμα της προηγούμενης κυβέρνησης, ανήμερα της συμπλήρωσης 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση, που απέρριψε με τις ψήφους του μεγάλου συνασπισμού, στους οποίους ανήκαν και οι Σοσιαλδημοκράτες, ψήφισμα των Πρασίνων, στο οποίο ζητούσαν από τη Βουλή μεταξύ άλλων να αναγνωρίσει ότι το θέμα των επανορθώσεων και αποζημιώσεων παραμένει ανοιχτό και ότι η Ελλάδα ουδέποτε παραιτήθηκε από σχετικές αξιώσεις. Σκοπός της πρωτοβουλίας τους ήταν να ξεκινήσει ένας διάλογος ανάμεσα στις δύο χώρες.
Σχόλια