Καθηγητής Πέτρος Π. Γρουμπός, Ομότιμος Καθηγητής, Πανεπιστημίου Πατρών.
Η ανθρωπότητα σήμερα αντιμετωπίζει πολλές προκλήσεις, απειλές, κινδύνους και προβλήματα που δεν είχαν αντιμετωπίσει ποτέ πριν. Παρουσιάζει την έκπτωση των θεσμών και αξιών η οποία χαρακτηρίζει τη σύγχρονη κοινωνία της μακαριότητας και καταγράφει τα κυριότερα προβλήματα που αυτή αντιμετωπίζει, όπως π.χ. το έλλειμμα στην κατοχύρωση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, την άμβλυνση των ηθικών αξιών, την πολιτισμική υποβάθμιση, την ανεργία, τα προβλήματα της οικονομίας και την ανισότητα κατανομής του πλούτου σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο.
Η κοινωνία καλείται σε συναγερμό για την εξύψωση των ηθικών αξιών και του πολιτισμού, την ενδυνάμωση της πίστης στον Θεό, τη στήριξη του γάμου και της οικογένειας, την αντιμετώπιση ζητημάτων που σχετίζονται με την υγεία, την ενέργεια, το περιβάλλον, την οικολογία, τη διεθνή ειρήνη, την πνευματική παρακμή, την αναβάθμιση της παιδείας και τη δραστηριοποίηση των πολιτών για την επίτευξη των παραπάνω στόχων.
Τα τελευταία χρόνια κάποιοι προσπάθησαν να μας πείσουν ότι δεν χρειάζεται η γνώση του παρελθόντος. Το όνειρο του φιλελευθερισμού ήταν πάντα η πολιτικό-πολιτισμική απεξάρτηση από τα “βάρη” της ανθρώπινης ιστορίας και των συλλογικών, πολιτικών παθών. Σ' αυτό το ιδεολογικό πλαίσιο το παρελθόν αντιμετωπίζεται σαν ένα βάρος, από το οποίο οι κοινωνίες και τα άτομα πρέπει να απαλλαγούν ώστε να περάσουν χωρίς τα ενοχλητικά βαρίδια του παρελθόντος στη νέα εποχή.
Για το πέρασμα στη νέα κατάσταση ένα καινούργιο μοντέλο έπρεπε να οικοδομηθεί, ένα καινούργιο αφήγημα που θα περιγράφει το μέλλον έπρεπε να επινοηθεί. Αυτό λοιπόν το λαμπρό «νέο μέλλον» έπρεπε και μπορούσε να κατακτηθεί με νέα εργαλεία, βασισμένα μόνο στις «νέες γνώσεις». Όλα από το παρελθόν θεωρήθηκαν ότι έχουν ξεπεράσει την ημερομηνία λήξης τους και είναι άχρηστα! Αυτήν τη νέα εποχή σηματοδότησε ο Φράνσις Φουκουγιάμα (Αμερικανός, ιαπωνικής καταγωγής, πολιτικός επιστήμονας, μελετητής διεθνών σχέσεων και συγγραφέας). Το 1992, όταν η κατάρρευση του κομμουνισμού είχε ολοκληρωθεί, ο Φουκουγιάμα κυκλοφόρησε το βιβλίο: «Το τέλος της Ιστορίας και ο τελευταίος άνθρωπος». Ο Φουκουγιάμα έγραφε ότι η πρόοδος της ανθρώπινης ιστορίας ως πάλη ιδεολογιών έχει, εν πολλοίς, τελειώσει και ότι δεν υπάρχει αντίπαλο δέος στη φιλελεύθερη δημοκρατία.
Τα καταιγιστικά γεγονότα μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου το 1989 τον οδήγησαν στο βιαστικό συμπέρασμα ότι ο Ψυχρός Πόλεμος ανήκε πια στο παρελθόν. Ως φιλελεύθερος ο ίδιος, φαινόταν να εκφράζει τον ευσεβή πόθο ότι ο πολιτικός και οικονομικός φιλελευθερισμός θριάμβευε σε πλανητικό επίπεδο: «Είμαστε μάρτυρες όχι μόνο του τέλους του Ψυχρού Πολέμου, μιας συγκεκριμένης περιόδου της μεταπολεμικής ιστορίας, αλλά του τέλους της Ιστορίας όπως την ξέραμε μέχρι τώρα, για ένα τέλος και μια καινούργια αρχή: το τέλος ήταν το έσχατο σημείο της ιδεολογικής εξέλιξης του ανθρώπινου γένους και η οικουμενοποίηση της δυτικής φιλελεύθερης δημοκρατίας ως η οριστική μορφή ανθρώπινης διακυβέρνησης» έγραφε προκαλώντας οργή ακόμα και σε φιλελεύθερους διανοητές όπως ο Ραλφ Ντάρεντορφ, ο οποίος είπε περιφρονητικά: «Ο Φουκουγιάμα έζησε τα 15 λεπτά διασημότητας που του αντιστοιχούσαν και τώρα θα γλιστρήσει πάλι στην αφάνεια».
Υπηρετώντας την φιλελεύθερη αντίληψη του “ιδανικού κόσμου” του μέλλοντος υπήρξαν και εξακολουθούν να είναι σε ισχύ διάφορες “αόρατες” παρεμβάσεις, ειδικότερα σε ότι έχει να κάνει με την ταυτότητα και ιδιοπροσωπία των λαών.
Ειδικά η Ιστορία μπήκε στο στόχαστρο, αφού οι νικητές χωρίς να δείξουν ιδιαίτερη σοφία – η εξουσία τυφλώνει – επέλεξαν να γίνουν και εξουσιαστές. Για να συμπληρώσει ο Όργουελ Τζορτζ: "Όποιος ελέγχει το παρελθόν ελέγχει το μέλλον - Όποιος ελέγχει το παρόν ελέγχει το παρελθόν" Η επίθεση λοιπόν στην Ιστορία ήταν και είναι ένα εργαλείο για τον έλεγχο, για τον έλεγχο του μέλλοντος. Το “σβήσιμο” της ιστορίας, η παραποίησή της μειώνει τις αντιστάσεις και οδηγεί στο μέλλον χωρίς περιττές ερωτήσεις και γιατί. Μπορούμε να ανεχθούμε, και ειδικά εμείς οι Έλληνες, μια τέτοια επίθεση;
• Φυσικά ΟΧΙ και μας το λέει η Γκόλντα Μεΐρ, Ισραηλινή πρωθυπουργός (1978). «Δεν έχει κανένας το δικαίωμα να προσπαθεί να σβήσει το παρελθόν μόνο και μόνο επειδή δεν ταιριάζει στο παρόν».
• “Διαγράφοντας το παρελθόν χάνουμε την ουσία του παρόντος, αφού ένας άνθρωπος χωρίς ρίζες δεν είναι τίποτα άλλο από έρμαιο των εκάστοτε εξωτερικών πιέσεων και καταστάσεων” μας λέει ο κάτοχος του Βραβείου Nobel, Κόνραντ Λόρεντς (Konrad Zacharias Lorenz).
Οι προφυλάξεις που βασίζονται στη γνώση και τα διδάγματα του παρελθόντος δεν ήταν μόνο περιττές αλλά ήταν επιζήμιες για την ανάπτυξη της «νέας παγκοσμιοποιημένης μας κοινωνίας». Οι παλιές πρακτικές, συνήθειες και εμπειρίες έπρεπε να μείνουν θαμμένες και να ξεχασθούν. Αυτές μας κατέστρεψαν! Μόνο οι νεοφώτιστοι “μουτζαχεντίν” της νέας “παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας” δεν έβλεπαν - ή παρίσταναν ότι δεν έβλεπαν - τις ρωγμές στις κοινωνίες που δρούσαν. Και συνέβη αυτό που οι Αρχαίοι Έλληνες το έχουν περιγράψει με τον καλύτερο τρόπο στο σχήμα: Ύβρις-Άτη-Νέμεσις-Τίσις. Η Αλαζονεία οδηγεί τους ανθρώπους να διαπράττουν την Ύβρη… Οι Θεοί τους στέλνουν την Άτη, να τους θολώσει το νου και να διαπράξουν χειρότερες ανοησίες… Κι ύστερα έρχεται η Νέμεσις, δηλαδή η Τιμωρία τους… Τελικά, και η Τίσις, η Καταστροφή τους!
Ας εστιάσουμε όμως στη ΙΣΤΟΡΙΑ της Ελλάδας μας. Εκτός του ιστορικού «Μολών λαβέ» του Λεωνίδα στις Θερμοπύλες υπήρξαν οι ιστορικές νίκες των Ελλήνων εναντίον των Περσών στον Μαραθώνα , στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας, στην μάχη των Πλαταιών και στη ναυμαχία της Μυκάλης. Μετά από αυτές τις ήττες οι Πέρσες εγκατέλειψαν τα σχέδια τους να επεκτείνουν την Περσική Αυτοκρατορία στην Ευρώπη. Οφείλουμε να σταθούμε και να αποδώσουμε την πρέπουσα τιμή στους ήρωες της Επανάστασης του 1821, που είπαν απανωτά «ΟΧΙ» στην Οθωμανική Αυτοκρατορία που είχε υποδουλώσει όλες τις Ελληνικές περιοχές αλλά και άλλες για αιώνες. Οι Άγιοι Νεομάρτυρες της Εκκλησίας μας είναι ό,τι αγνότερο έχει να επιδείξει το Γένος μας την περίοδο της σκλαβιάς. Και αυτά τα «ΟΧΙ» του 1821 ήταν η αρχή για την διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την τελική απελευθέρωση των Βαλκανικών Λαών με τους Βαλκανικούς πολέμους.
Η ιστορική παρακαταθήκη των Ελλήνων είναι από τις πιο παλιές και συνάμα διδακτικές, αφού από δω ξεκίνησαν οι ιδέες που αποτελούν τη βάση του Δυτικού Πολιτισμού. Δεν υπάρχει Δυτικός Πολιτισμός αν αφαιρέσεις τον Όμηρο και τα Ομηρικά έπη, τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη, τον Πυθαγόρα, τον Ηράκλειτο, τον Σοφοκλή, τον Σόλωνα, τους τρείς Ιεράρχες και πολλούς άλλους Πατέρες της Ορθοδοξίας.
Οι ρίζες των αξιών έχουν την αφετηρία τους από τη χωροχρονική θεώρηση στο απώτατο παρελθόν και αντλούν το γενικό και το μερικό από την ακένωτη δεξαμενή των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων, με έμφαση στην πλατωνική θεωρία των ιδεών. Ακόμη αντλούν σοφία από του Άγιους πατέρες της Ορθοδοξία μας. Όταν μιλούμε για αξίες τίθεται επί τάπητος το θέμα της ηθικής αναγκαιότητας που θέτει A PRIORI τις νόρμες και τους κανόνες για την οικοδόμηση μιας υποκειμενικής και βουλησιαρχικής στάσης, ώστε να αποτελεί φραγμό στη ρευστότητα και την ανατροπή των κοινωνικών ρόλων. Οι αξίες επομένως δεν είναι φτωχά αντίγραφα και απεικάσματα φαντασιώσεων και ονειροπολήσεων ούτε καν απαρχαιωμένες δέσμες αξιακού περιεχομένου. Θα λέγαμε με περισσότερη σαφήνεια ότι αναδύονται από το ΟΦΕΙΛΕΙΝ και το ΔΡΑΝ της ανθρώπινης ύπαρξης και δρουν ως βουλητικά στοιχεία στην εξισορρόπηση των όντων και των κοινωνιών. Στο ίδιο πνεύμα μπορεί να αλιεύσει κανείς την αντοχή των αξιών στο πεπερασμένο και το εφήμερο. Το σημαντικό ερώτημα που τίθεται εδώ είναι πολύ απλό: Μπορούν οι αξίες να τροποποιηθούν ή και να διαφοροποιηθούν, ώστε να θεωρηθούν αξίες με σχετική αξία; Είναι δηλαδή δυνατόν να μειωθεί ή ακόμα να αυξομειωθεί η ισχύς, η διάρκεια, η αίγλη, η καθολικότητα και το κύρος κατά τη διαχρονική τους πορεία; Πως είναι δυνατόν αξίες όπως η δικαιοσύνη, η αγάπη, η ειρήνη, ο ανθρωπισμός, η ελευθερία, ο άνθρωπος αυτός καθαυτός και μια άλλη δέσμη αξιών να θεωρηθούν ως πλαίσια αναφοράς και να πάρουν μια αλλοτριωτική μορφή καταγράφοντας ταυτόχρονα ένα έλλειμμα ειδικού βάρους και καταστολής;
Όταν αναλογίζεται κανείς το μεγαλείο της Ελληνικής ψυχής, αισθάνεται, —και πρέπει να αισθάνεται— εθνική υπερηφάνεια. Οπλισμένος με τον αρχαίο Ελληνικό πολιτισμό και την Ορθοδοξία, νοιώθει τον εαυτό του παράξενα μεταμορφωμένο. Νομίζει ότι ζωογονείται από μια θεϊκή, μυστική πνοή που έρχεται από τα βάθη των αιώνων και τον ουράνιο πατέρα μας. Όταν όμως πρόκειται αυτό το υπέροχο Ελληνικό μεγαλείο να εκφράσει και να εξυμνήσει, αισθάνεται μαζί και ένα απερίγραπτο «δέος». Γιατί γνωρίζει ότι κανείς «λόγος» δεν είναι ικανός να εκφράσει αυτήν την πραγματικότητα.
Ο Ευριπίδης, αρχαίος Έλληνας τραγικός λέει « Όλβιος όστις ιστορίης έσχεν μάθησιν». Ήτοι «Τυχερός όποιος διδάχτηκε ιστορία». Οι «νικητές» θεώρησαν ότι στα καθημερινά περιστασιακά ανεπίλυτα και δύσκολα ζητήματα της κοινωνίας μας και στις εφαρμοζόμενες στρατηγικές που σχεδιάζονταν θα μπορούσαν να αγνοήσουν το «παρελθόν». Ωστόσο, αυτό το είδος άγνοιας οδήγησε την ανθρωπότητα να πάρει καταστροφικές και οδυνηρές αποφάσεις στο παρελθόν(πολλά τα παραδείγματα). Ο σοφός μας Λαός λέει: «Λαός που δεν θυμάται το παρελθόν του, είναι καταδικασμένος να το ξαναζήσει».
Οι καιροί ου μενετοί! Η φράση αυτή ειπώθηκε από τον Περικλή, τον μεγάλο πολιτικό της αρχαίας Αθήνας και την κατέγραψε έπειτα ο μεγάλος θαυμαστής του, ο Θουκυδίδης. Με απλά λόγια «οι καιροί δεν περιμένουν, πρέπει να δράσουμε».
Δράση λοιπόν ακουμπώντας στην τεράστια σε όγκο, αξία και χρονική διάρκεια ιστορική μας παρακαταθήκη. Ο καθένας μας πρέπει να διδαχθεί από τον μυθικό ήρωα τον Ανταίο που πάντα νικούσε, όντας αήττητος από την επαφή του με τη Γη. Η Γη μας, το αποκούμπι μας είναι το μεγαλειώδες πολιτιστικό Σύμπαν των Ελλήνων, που όλοι σέβονται παντού στον κόσμο.
======================
--------------------
Σχόλια