Η θορυβώδης εισβολή της σιωπηλής ζωής
Δημοσιευμένο στο Ηδύφωνο, το πολιτιστικό ένθετο της Σημερινής της Κυριακής
Βλέποντας τον Τάμεση να κυλά τα νερά του κάτω από τον ήλιο στην δύση του, στις βουκολικές παστάδες του Surrey, που πρόσφερε η εντυπωσιακή θέα, οδηγώντας στο Richmond Hill του Λονδίνου, δεν μπορούσα να μην ανακαλέσω τον αφορισμό ότι κάθε ποταμός ξεκινά από το παρελθόν του ανθρώπου και κυλά προς το μέλλον. Κι έπαιρνε μια πιο σκοτεινή, αναπόφευκτα, ανταύγεια η σκέψη, αντηχώντας και τον απειλητικό λόγο του Marlow, στην Καρδιά του Σκότους:
"Ανεβαίνοντας τον ποταμό, ήταν σαν να ταξίδευες πίσω στις πιο πρώτες αρχές του κόσμου... διεισδύαμε βαθύτερα και βαθύτερα στην Καρδιά του Σκότους." Αλλά δεν ήταν τόσο η ώχρα των μακρινών, σκοτεινών αρχών του πολιτισμού ό,τι τρόμαζε και συντάραζε, όσο η συνειδητοποίηση της ταυτότητάς του σκοτεινού τότε με το τώρα: "όλο το παρελθόν είναι ακόμα στον νου του ανθρώπου."
Η κουλτούρα και ο πολιτισμός είναι μονάχα η 'αλήθεια της επιφάνειας' που επιβάλλει την άρνηση των άλλων, πάντα παρουσών, αληθειών για τις μακρινές, αρχέγονες καταβολές μας, τις αρχές που απειλούν να διεκδικήσουν τα τέλη μας, η Καρδιά του Σκότους στο δάσος της αγριότητας όπου μας 'επιστρέφει' ο ποταμός ανεβαίνοντάς τον. Μια αλήθεια βλοσυρά επιτακτική, κι όμως δυσδιάκριτη και σκοτεινή.
Υπάρχουν τέσσερα ταξίδια που συμπλέκονται στην νουβέλα του Joseph Conrad. Το πρώτο αφορά το πραγματικό ταξίδι του Marlow, του αφηγητού της ιστορίας, ανεβαίνοντας τον ποταμό του Κογκό, προς τον απομακρυσμένο, εσώτερο σταθμό του Kutrz.
To δεύτερο, πιο ουσιαστικό στην αφήγηση, είναι το ταξίδι του Marlow από την πολιτισμένη Δύση στο βάθος της ζούγκλας και πίσω στις αρχέγονες καταβολές της δημιουργίας, στο σκοτεινό, αταβιστικό μας παρελθόν, κι ό,τι από αυτό υφέρπει ασίγαστο μέσα μας, απειλώντας να επανέλθει, στην συνάντηση με το Άλλο του πολιτισμού μας.
Το τρίτο ταξίδι αφορά ακριβώς αυτή την καταβύθιση του Kurtz, πρωταγωνιστή του βιβλίου, μέσα από τα διάφορα επίπεδα του εαυτού του, για να συναντήσει τις πιο σκοτεινές κι άνομες, τις θηριώδεις όσο κι αν κρυμμένες ή καταπιεσμένες αμφισημίες του πολιτισμού, που ψυχανεμίζεται ο Κurtz όταν αντιλαμβάνεται ότι βρίσκει ένα δικό του νόημα στα άναρθρα, ζωώδη γρυλλίσματα του αγρίου,
ότι ανταποκρίνεται στην 'άγρια αλήθεια του βρυχηθμού του... ότι δεν ήταν τόσο αποτρόπαιος ο ήχος που να μην αναγνωρίσεις κάποιο ίχνος νοήματος που εσύ, τόσο μακριά από την σκοτεινή αυγή των καιρών, ωστόσο κατανοείς, βρίσκεις να σχετίζεσαι'. Αυτό το 'nihil allenum', του Τερέντιου. "They howled and leaped, and spun, and made horrid faces; but what thrilled you was just the thought of their humanity - like yours - the thought of your remote kinship with this wild and passionate uproar. Ugly. Yes, it was ugly enough; but if you were man enough you would admit to yourself that there was in you just the faintest trace of a response to the terrible frankness of that noise, a dim suspicion of there being a meaning in it which you - and you so remote from the night of first ages - could comprehend."
Σε ένα επίπεδο, στην διάσταση της ιστορικότητάς του, το 'Καρδιά του Σκότους' αναφέρεται στην πιο κτηνώδη πλευρά της αποικιοκρατικής εκμετάλλευσης της Αφρικής από τους Ευρωπαίους. Τα προικώα για τους Ευρωπαίους αποικιοκράτες στην νουβέλα του Conrad είναι το ελεφαντόδοντο, στο Κογκό, αν και η πραγματική ιστορία της σκοτεινής, θηριώδους παρουσίας των Ευρωπαίων στο Βελγικό Κογκό μάλλον αφορά την θήρα για το ελαστικό κόμμι, μετά την επινόηση των ελαστικών των τροχών, από τον Dunlop, το 1888. Ο Conrad χρησιμοποιεί την αποικιοκρατία, στις πιο στυγνές της πρακτικές για να αναδιφήσει το ερώτημα για το τί συμβαίνει όταν μια υποτιθέμενη πιο πολιτισμένη κι 'ανθρώπινη' ομάδα επιβάλλεται με την βία σε μια άλλη, 'κατώτερη' πολιτισμικά ομάδα, και μάλιστα με σκοπούς ωμής εκμετάλευσης, με επίφαση δικαίωσης αυτήν την πολιτισμική διαφορά. Στο πρόσωπο του Kurtz, το ερώτημα αφορά κατά πόσο, με ποιούς τρόπους και σε ποιά έκταση θα υπάρξει εκείνος που στην συνάντηση με το 'άγριο' Άλλο του θα αποτινάξει τα δεσμά της ηθικής τάξης της ανθρωπότητας, καταλύοντας όποια διαφορά με αυτό το άγριο Άλλο με το οποίο, όπως το είδε κι ο Habermas συνδέεται, αδήριτα κι αδιάλυτα, σιαμαία θά 'λεγες, κι απειλείται να μεταπέσει σ' αυτό ο Λόγος, στον Φιλοσοφικό Λόγο της Νεωτερικότητας.
Όσο κι άν στόχος του Conrad είναι να αναδείξει το αμφίσημο της Δυτικής Ψυχής στην 'εκπολιτιστική', αρπακτική ωστόσο αποστολή της στην Αφρική, πόσο το κείμενό του, εστιασμένο καθώς είναι στην αναδίφηση των ιστορικών, αταβιστικών ιζημάτων της ευρωπαϊκής ψυχής δεν ανακυκλώνει ακριβώς τα στερεότυπα του αποικιοκρατικού ρατσισμού; Ο Νιγηριανός συγγραφέας, κριτικός της Λογοτεχνίας, Chinua Achebe, καθηγητής στο Βard College της Νέας Υόρκης, στο σημαντικό του άρθρο "An Image of Africa: Racism in Conrad's Heart of Darkness", κατηγορεί τον Conrad ότι το Καρδιά του Σκότους χρησιμοποιεί την Αφρική και την απανθρωποποιημένη εικόνα των πρωτογόνων της σαν απλό προσκήνιο για τα Δυτικοκεντρικά ερωτήματα της περίπλοκης σχέσης της Δύσης με τον πολιτισμό και της ιστορία της.
Καταγγέλλεται μια μεταφυσική εικόνα της Αφρικής σαν το άλλο του Πολιτισμού που της αρνείται κάθε ανθρώπινο περιεχόμενο... Κι αυτό, η υποτίμηση της ανθρώπινης υπόστασης των Αφρικανών για να ζυγίσει η Ευρώπη την ψυχή της, είναι ένα πολύ υψηλό αντίτιμο ακόμη κι αν ο Conrad επεδίωκε την όποια αποκήρυξη της αποικιοκρατίας.
via Titos Christodoulou
Σχόλια