«Το μαύρο σύννεφο» του Φρεντ Χόιλ (κριτική) – Όταν ένας κορυφαίος φυσικός γράφει επιστημονική φαντασία
Για το μυθιστόρημα του Φρεντ Χόιλ [Fred Hoyle] «Το μαύρο σύννεφο» (μτφρ. Θοδωρής Πιερράτος, επίμετρο Richard Dawkins, φιλολογική επιμέλεια Τραϊανός Μάνος, εκδ. Ροπή).
Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος
Στις μέρες μας ο κίνδυνος μιας μαζικής καταστροφής, απότοκη της
κλιματικής κρίσης, δεν είναι αποκύημα χολιγουντιανών διαστάσεων, αλλά
μια πιθανότητα που ολοένα και μας πλησιάζει όπως το παγόβουνο τον
Τιτανικό. ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ
Οι άνθρωποι είμαστε περίεργα όντα. Φοβόμαστε το άγνωστο, το σκοτεινό, το επικίνδυνο κι όμως ολοένα και περισσότερο το τραβάμε πάνω μας. Μας αρέσει να μιλάμε γι’ αυτό, να το φανταζόμαστε, να οσμιζόμαστε την παρουσία του ή ακόμη ακόμη και να του δίνουμε σχήμα και όνομα.
Μόνο να μετρήσει κανείς τις ταινίες επιστημονικής φαντασίας που έχουν παραχθεί στη Μέκκα του κινηματογράφου για τους «εχθρούς» της Γης που ήρθαν από το Διάστημα, φτάνει για να κατανοήσει κανείς την ανθρώπινη δίψα για αυτοκαταστροφή. Φυσικά, τον οβολό της έχει προσφέρει επ’ αυτού και η λογοτεχνία που στηρίζει τη θεματολογία της στην επιστημονική φαντασία.
Δίχως αφέλεια
Το 1957 ο Φρεντ Χόιλ έγραψε ένα μυθιστόρημα που έκρυβε μια συγκεκριμένη απειλή για την ανθρωπότητα, μόνο που ενώ ερανιζόταν στοιχεία της sci-fi λογοτεχνίας, είχε και κάμποσες ιδιαιτερότητες που το έκαναν να ξεχωρίζει από την αφέλεια των κλασικότροπων βιβλίων του είδους.
Το Μαύρο σύννεφο κείται στο μεταίχμιο της επιστημονικής φαντασίας, αλλά και της λογοτεχνίας που κάνει την επιστήμη (εν προκειμένω της αστρονομίας) πιο εύληπτη στο ευρύ κοινό. Σε αυτό βοηθάει το γεγονός ότι ο Χόιλ δεν υπήρξε ποτέ επαγγελματίας συγγραφέας, αλλά σημαίνουσα φυσιογνωμία της αστρονομίας.
Αυτό, πάντως, δεν τον εμπόδισε να απεκδυθεί εν μέρει την επιστημονική του σκευή προς χάριν της μυθοπλασίας ή, ακόμη σωστότερα, να συγκεράσει τις δύο ιδιότητες σε κάτι που θα μπορούσε να γίνει πιστευτό, μέσα στην απιθανότητά του, λόγω του ειδικού βάρους που έφερε η υπογραφή του.
Η πρώτη εικόνα της απειλής
Το πρώτο προανάκρουσμα της έξωθεν απειλής έρχεται στο μυθιστόρημα από έναν Νορβηγό αστρονόμο που παρατήρησε σε ένα τμήμα του ουρανού ένα μεγάλο, κυκλικό κομμάτι στην πλευρά του Ωρίωνα που πριν δεν υπήρχε. Αυτό που του έκανε εντύπωση ήταν η σκοτεινιά του. Σαν να έτρωγε τους γύρω αστερισμούς κάτι μαύρο.
Η είδηση μεταφέρεται από στόμα σε στόμα ειδικού για να φτάσει έως τους σημαντικούς αστρονόμους της εποχής που μελετούν εις βάθος το φαινόμενο και συμπεραίνουν πως ένα τεράστιο μαύρο σύννεφο κατευθύνεται προς το ηλιακό σύστημα με τέτοια ταχύτητα που μπορεί να προκαλέσει την πιθανή εξαφάνιση όλης της ζωής τον επόμενο ενάμιση χρόνο.
Οι ΗΠΑ, η Σοβιετική Ένωση, η Κίνα και η Αγγλία μπαίνουν στο παιχνίδι στην αρχή με δυσθυμία και στη συνέχεια με μιαν υποχρεώση ότι κάτι πρέπει να κάνουν, αλλά δεν ξέρουν τι. Να εμπιστευτούν τους επιστήμονες ή όχι;
Οι εικασίες δίνουν τη θέση τους σε εδραίες απόψεις και καθώς περνάει ο χρόνος βασανιστικά και το σύννεφο πλησιάζει, οι επιστήμονες αναγκάζονται από τα πράγματα να γνωστοποιήσουν τα ευρήματά τους στις κυβερνήσεις των μεγάλων κρατών του κόσμου. Οι ΗΠΑ, η Σοβιετική Ένωση, η Κίνα και η Αγγλία μπαίνουν στο παιχνίδι στην αρχή με δυσθυμία και στη συνέχεια με μιαν υποχρεώση ότι κάτι πρέπει να κάνουν, αλλά δεν ξέρουν τι. Να εμπιστευτούν τους επιστήμονες ή όχι;
Ενα… Λος Άλαμος
Τελικά αποφασίζεται να επιτρέψουν στους κορυφαίους αστρονόμους να κλειστούν σε ένα παλάτι στην Αγγλία (ναι, γίνεται το κέντρο των εξελίξεων η Γηραιά Αλβιόνα, αν και ο Χόιλ δεν διστάζει να δείξει πόσο ξεδοντιασμένη είναι πια στη διεθνή κονίστρα) όπου ως άλλο Λος Άλαμος αποκλείεται από τον κόσμο.
Το σύννεφο, όντως, δεν θα αργήσει να σκεπάσει τον ήλιο με αποτέλεσμα να πέσει και στη συνέχεια να ανέβει η θερμοκρασία της γης. Η υγρασία γίνεται αφόρητη, οι συνθήκες ολότελα πιο απαγορευτικές για τους ανθρώπους. Η εκατόμβη των νεκρών θορυβεί τους πάντες, οι κυβερνήσεις δείχνουν πόσο αδύναμες είναι μέσα στη σπουδαιοφανή κενότητά τους, ενώ οι επιστήμονες προσπαθούν να κατανοήσουν αν πρόκειται για πρόσκαιρο φαινόμενο ή αυτό το σύννεφο δεν σκοπεύει να αποχωρήσει βυθίζοντας τη Γη στο απόλυτο σκοτάδι και σύντομα στην ανυπαρξία.
 |
| Ο σερ Φρεντ Χόιλ (1915-2001), αστρονόμος, κοσμολόγος, συγγραφέας, ραδιοφωνικός παραγωγός και τηλεοπτική προσωπικότητα, γεννήθηκε στο Μπίνγκλεϊ του Δυτικού Γιορκσάιρ και σπούδασε στο δημόσιο σχολείο του Μπίνγκλεϊ και στο Εμάνιουελ Κόλετζ του Κέμπριτζ. Μέλος του Κολλεγίου του Σεντ Τζονς του Κέιμπριτζ, ήταν πανεπιστημιακός λέκτορας στα Μαθηματικά πριν γίνει Καθηγητής Αστρονομίας και Πειραματικής Φιλοσοφίας (1958-73) και Διευθυντής του Ινστιτούτου Θεωρητικής Αστρονομίας του Κέμπριτζ (1967-73), το οποίο ίδρυσε ο ίδιος. Το 1969 εξελέγη συνδεδεμένο μέλος της Αμερικανικής Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών – η υψηλότερη τιμή των ΗΠΑ για μη Αμερικανούς επιστήμονες. Το 1974 του απονεμήθηκε το Βασιλικό Μετάλλιο από τη Βασίλισσα της Αγγλίας σε αναγνώριση της διακεκριμένης συμβολής του στη θεωρητική φυσική και την κοσμολογία και το 1997 μοιράστηκε το βραβείο Crafoord για τη συμβολή του στην κατανόηση της πυρηνικής διαδικασίας στα αστέρια. Άλλα αξιοσημείωτα έργα περιλαμβάνουν το Ossian’s Ride, το October the First is Too Late και το Comet Halley. |
Το alter ego
Από την πλειάδα των επιστημόνων που παρελαύνουν από το μυθιστόρημα, είναι φανερό πως ο Χόιλ δίνει μεγαλή προσοχή σε έναν συγκεκριμένα: στον Κρις Κίνγκσλι, ο οποίος σύμφωνα με τους γνωρίζοντες είναι το alter ego του. Ισχυρογνώμων, προκλητικός, συγκρουσιακός και ολότελα απαξιωτικός προς κάθε πολιτικό, ο Κίνγκσλεϊ είναι μια φιγούρα που ξεχωρίζει στο μυθιστόρημα για τον ανυποχώρητο χαρακτήρα του. Όσοι γνώρισαν τον Χόιλ έχουν να λέμε πως έτσι ακριβώς ήταν και ο ίδιος. Μάλιστα, ο χαρακτήρας του ήταν ένας από τους λόγους που δεν πήρε ποτέ το βραβείο Νόμπελ, καίτοι η επιστημονική επάρκειά του ήταν πανθομολογούμενη.
Παρά τις όποιες «μαύρες τρύπες» (ευτυχώς, όχι μεγάλες) που έχει η πλοκή από άποψη λογοτεχνικότητας (σε ορισμένα σημεία παραείναι αναλυτικός ο Χόιλ), το μυθιστόρημα κεντρίζει το ενδιαφέρον σου, καθώς βαθμηδόν αποκτάει όλα τα στοιχεία της αγωνίας. Θα επιζήσει η Γη ή θα την καταπιεί το σκοτάδι; Το να αποκαλύψουμε αν το σύννεφο έφυγε ή όχι, μοιάζει με το να πεις ευθαρσώς σε ένα αστυνομικό μυθιστόρημα ποιος είναι ο δολοφόνος. Αυτό που αξίζει να τονιστεί είναι ότι η λύση που προκρίνει ο Χόιλ είναι εξόχως ευφάνταστη και μη αναμενόμενη.
Όλα αυτά στην περίπτωση του Χόιλ δεν στηρίζονται τόσο στην καλπάζουσα φαντασία του, αλλά σε μια σειρά από επαγωγικές σκέψεις-θεωρίες που ένας επιστήμονας του διαμετρήματός του μπορεί να εκφράσει ακόμη κι αν, λόγω της μυθοπλαστικής συνθήκης, δεν χρωματίζονται από τη λογική συνέπειά τους, αλλά από τη θολή εικόνα μιας πιθανολόγησης.
Ασίμοφ και Κλαρκ
Κατά πολλούς, ειδικά τους γνώστες της sci-fi λογοτεχνίας, η αξία αυτού του βιβλίου προσεγγίζει τα έργα του Ισάακ Ασίμοφ ή του Άρθουρ Κλαρκ. Το σίγουρο είναι ότι ο Χόιλ σε πείθει με την επιχειρηματολογία που αναπτύσσει σε όλο το μήκος του μυθιστορήματος ότι ένα τέτοιο σύννεφο θα μπορούσε κάποια στιγμή να υπάρξει.
Το βιβλίο προσφέρει κι ένα μάθημα συσχετίσεων και συγκρίσεων σ΄εμάς τους Γήινους που πιστεύουμε πως όλο το σύμπαν, συμπεριλαμβανομένου και του ζωοδότη Ήλιου, κινείται γύρω από εμάς και υπάρχει για να μας υπηρετεί.
Μπρος σε τούτο το μαύρο σύννεφο, η Γη μοιάζει μικρή, μικρότατη και συνάμα απροστάτευτη. Εύκολο θύμα στις ορέξεις της εξελιγμένης νοημοσύνης του διέπει το σύννεφο. Αυτά για να μην νομίζουμε πως είμαστε κάτι τόσο σημαντικό σε τούτο τον απέραντο Γαλαξία. Ιδού ένας επαρκής λόγος που αυτό το μυθιστόρημα, καίτοι απέχει πολύ από τη σημερινή εποχή της προηγμένης τεχνολογίας, παραμένει σημαντικό και εμβληματικό για το είδος του. Η μετάφραση ανήκει στον Θοδωρή Πιερράτο.
＊Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας.
Απόσπασμα από το βιβλίο
«Κανένας δεν ήταν πραγματικά ευχαριστημένος από την κοινοποίηση των πληροφοριών για το Σύννεφο. Όλοι πίστευαν πως θα τους έπαιρναν από το Νορτονστόου τον έλεγχο της επικοινωνίας με το Σύννεφο. Οι επιστήμονες ήθελαν να μάθουν πολλά ακόμα. Ο Κίνγκσλι ήταν εντελώς αντίθετος με την ιδέα να πληροφορήσουν τις πολιτικές αρχές. Σ’ αυτό όμως το σημείο επικράτησε η άποψη των πολλών, ότι δηλαδή όσο δυσάρεστο και αν ήταν αυτό, η μυστικότητα δεν θα έπρεπε να συνεχιστεί» (σελ. 255)
Σχόλια