Του Σπ. Ν. Λίτσα*
Η συζήτηση με τον φίλο που έχει φτάσει μόλις στη Βοστώνη για να προσθέσει άλλη μια επιστημονική ψηφίδα στην ήδη επιτυχημένη καριέρα του:
Όλα καλά εκεί;
Μια ημέρα μόλις και έχει ηρεμήσει το μυαλό και το μάτι μου…Φύση αψεγάδιαστη, όμορφο αστικό τοπίο…
Επιστροφή στα καθ’ ημάς. Δεν ανακαλύπτει κάποιος τον τροχό
υπογραμμίζοντας ότι η κοινωνία έχει περάσει πλέον το σημείο βρασμού και η
συλλογική δεξαμενή είναι έτοιμη να εκραγεί. Τα πολλαπλά και καθημερινά
συμβάντα βίας στις πόλεις, στα σχολεία, στους δρόμους, στους χώρους
διασκέδασης δεν είναι συγκυριακά. Κι όλα αυτά ενώ η ελληνική κοινωνία
βιώνει μια συνθήκη χαμηλού βαρομετρικού για μεγάλο χρονικό διάστημα. ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ
Η περίοδος της δημοσιονομικής κρίσης επέφερε βίαιες οικονομικοκοινωνικές ανακατατάξεις στον πυρήνα της ελληνικής κοινωνίας. Ούτε όμως η συνέχεια ήταν ανέφελη. Ακολούθησε σχεδόν αμέσως η έκρηξη της πανδημίας, ο εγκλεισμός και η υποχώρηση κάθε οικονομικής δραστηριότητας λόγω COVID-19 που ακόμη και σήμερα η ελληνική πολιτεία δείχνει να μη διαθέτει επαρκές σχέδιο επούλωσης των βαθιών ψυχολογικών συνεπειών που άφησε σε μεγάλο αριθμό πολιτών, ενώ στη συνέχεια κατέφθασε η διαρκής πληθωριστική αύξηση που δοκιμάζει τις οικονομικές αντοχές των επί μια δεκαετία δοκιμαζόμενων νοικοκυριών, η κατακόρυφη αύξηση των προσφυγικών ροών από κράτη του Τρίτου Κόσμου που αποτελεί απλώς συνέχεια της βαλκανικής προσφυγικής συσσώρευσης που η χώρα έζησε μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, ενώ θα ήταν λάθος να αφήσουμε εκτός πλαισίου ανάλυσης τις συγκρούσεις υψηλής έντασης στην Ουκρανία και στη Μέση Ανατολή που αφήνουν τη δική τους αρνητική αχλή στην εσωτερική μας καθημερινότητα έστω και ως συναίσθημα απροσδιόριστης ανησυχίας. Οι Έλληνες κατέχουμε μια από τις πλέον αρνητικές πρωτιές ως ένας από τους πιο δυστυχισμένους λαούς στον πλανήτη, σημάδι μιας βαθιάς συλλογικής κατάθλιψης που επηρεάζει το σύνολο της λειτουργίας του κράτους αλλά και τα αντανακλαστικά αντίδρασης της ίδιας της κοινωνίας.
Τα παραπάνω ζητήματα αφορούν τις απολήξεις των συστημικών αρρυθμιών της Ελλάδας μετά το 2010. Θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος πως δεν είμαστε ούτε οι πρώτοι, αλλά ούτε και οι τελευταίοι που περνούμε μια παρατεταμένα δύσκολη οικονομικό-κοινωνική συγκυρία που δημιουργεί ισχυρές αναταράξεις στον πυρήνα της κοινωνικής συνοχής. Ασφαλώς και θα έχει δίκιο όποιος σπεύσει να χρησιμοποιήσει ένα τέτοιο επιχείρημα, που ναι μεν στερείται ενσυναίσθησης, απαραίτητο συστατικό για την άσκηση της επιστήμης της Πολιτικής, αλλά αποτελεί μια πραγματικότητα. Πολλές κοινωνίες σε διάφορες φάσεις της εξελικτικής τους πορείας βιώνουν καθοδικές καμπύλες ύπαρξης από τις οποίες ξεφεύγουν όταν ικανές ηγεσίες εφαρμόζουν "έξυπνες" πολιτικές που να συνταυτίζονται, σχετικά και όχι απόλυτα, με τη διεθνή συγκυρία και τις εσωτερικές ανάγκες της κοινωνίας.
Στο μεσοδιάστημα όμως τι γίνεται; Πως αυτή η κοινωνία που βιώνει καθοδική καμπύλη για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα θα καταφέρει την επιζητούμενη αποσυμπίεση; Πως η πιεζόμενη κοινωνία από μια καθημερινότητα που για μεγάλο χρονικό διάστημα λειτουργεί ως μαύρη τρύπα απορρόφησης θετικών συλλογικών συναισθημάτων και συνειρμών θα καταφέρει να αντέξει έως τη μετάβαση στην ανοδική καμπύλη; Έχει την πολυτέλεια η Ελλάδα να οδηγηθεί σε φάση υψηλών εσωτερικών τριβών;
Ας κοιτάξουμε τις πόλεις μας! Η αρχιτεκτονική τους σύνθεση είναι αποτύπωση του σύγχρονου αστικού βαρβαρισμού. Μεγάλα τμήματα των αστικών μας κέντρων θυμίζουν Λατινοαμερικάνικες φαβέλες. Ας κοιτάξουμε τους δρόμους μας. Εθνικές οδοί με πανάκριβα διόδια, διαρκώς υπό κατασκευή, ενώ τα οδικά δίκτυα εντός των πόλεων αδυνατούν να αντέξουν το πλήθος ενός απαρχαιωμένου και κακοσυντηρημένου στόλου αυτοκινήτων ελέω έλλειψης Μέσων Μαζικής Μεταφοράς. Ας κοιτάξουμε τους δημόσιους χώρους εντός των αστικών δομών. Παρατημένα πάρκα, έλλειψη πρασίνου, χώροι παραβατικότητας που δεν επιτρέπουν τη δημόσια χρήση τους αλλά ούτε και προσφέρουν τη δυνατότητα της απαραίτητης ανάσας σε μια σκληρή καθημερινότητα. Κι αν σε όλα αυτά προσθέσουμε το ότι ο πολίτης πια δεν έχει τη δυνατότητα της ψυχικής αποφόρτισης που κάποτε προσέφερε το περίφημο και τόσο σημαντικό για το συνειδησιακό μας γίγνεσθαι "ελληνικό καλοκαίρι" τότε γίνεται κατανοητό πως η εξεύρεση λύσεων ψυχολογικής αποφόρτισης είναι περισσότερο από απαραίτητη σε αυτή τη χρονική καμπή της σύγχρονης μας ιστορίας.
Μια τέτοια μεταστροφή μπορεί να γίνει μόνο με εμπνευσμένους ανασχεδιασμούς των αστικών δομών, με την υιοθέτηση μέτρων παρεμβατικής αστικής πρόνοιας όπως η είσοδος του συμβούλου ψυχικής υγείας εντός των σχολείων και στους χώρους εργασίας, με μείωση του ωραρίου εργασίας εντός πενθημέρου και με την ενίσχυση των υποδομών άμεσης επικοινωνίας σε επίπεδο γειτονιάς μεταξύ των πολιτών, π.χ παιδικές χαρές, πάρκα γειτονιάς κλπ. Κάποτε ο ιδιωτικός χώρος που ξεκινούσε από την πόρτα του σπιτιού αποτελούσε το άβατο για την κάθε οικογένεια. Πλέον το μέγεθος των δημόσιων προβλημάτων και των κοινωνικών προκλήσεων είναι τόσα πολλά και πολύπλοκα που μόνο η ενίσχυση των συλλογικών ψυχολογικών αντοχών και δεσμών είναι σε θέση να φέρει κάποιες λύσεις. Το να συνεχίσουμε λοιπόν να βιώνουμε μια αστική καθημερινότητα που δεν έχει σχέση με το δυτικό παράδειγμα είναι και ατελέσφορο αλλά και τοξικό.
Η αύξηση όλων των μορφών βίας, σε όλες τις ηλικιακές ομάδες, με ταυτόχρονη αύξηση διαζυγίων, χρήσης ουσιών και απόκλισης από την κοινωνική μεσότητα οδηγεί σε αδιέξοδα που τα βλέπουμε και τα βιώνουμε όλοι γύρω μας. Ίσως είναι καιρός πια η Πολιτεία να κατανοήσει την ανάγκη της προσφοράς προς τον πολίτη της ευκαιρίας να αναζητήσει την Ευτυχία, ατομική αλλά και συλλογική, και μέσα από τις προσφερόμενες υποδομές που οι Ελληνικές πόλεις δυνητικά μπορούν να προσφέρουν. Ας ξεκινήσουμε έστω από τη συνειδησιακή παραδοχή ότι οι πόλεις μας δεν είναι σκηνικά Ποτέμκιν καλοκαιρινών θέρετρων που αναμένουν την έναρξη της επόμενης καλοκαιρινής σεζόν για να πάρουν ξανά ζωή, αλλά διαρκής τόπος ζωής και ανεξίτηλο στίγμα ύπαρξης για τους πολίτες του κράτους αυτού και τα παιδιά μας.
*Καθηγητής Θεωρίας των Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και επισκέπτης Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Grenoble. Τα πιο πρόσφατα έργα του "Διεθνείς Σχέσεις από την Αρχή: Θεωρητικοί Αναστοχασμοί", Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας και ‘Smart instead of Small in International Relations Theory: The Case of the United Arab Emirates’, Springer κυκλοφορούν σε Ελλάδα και εξωτερικό.
Σχόλια