Toυρίστες ή ταξίδια στην υπερπραγματικότητα;
Mιά όμορφη μέρα, στις ακτές του δυτικού Ειρηνικού, με αεράκι ιδανικό για τα κύματα του σέρφιγκ, ο επισκέπτης θαυμάζει τις τέλειες συνθήκες για το σπορ. Θαυμάσια παραλία, με τα πιο τέλεια υψηλά κύματα, τσουλήθρες για το νερό, μέχρι κι ένα ηφαίστειο.
Τόσο τέλεια που μοιάζουν ψεύτικα. Ή, πιο σωστά, τόσο τέλεια ψεύτικα, που μοιάζουν αληθινά. Διότι, με την περιγραφή αυτή ανοίγει το βιβλίο του Βρετανού πολιτισμικού κριτικού David Boyle ‘Authenticity: Brands, Fakes, Spin and the Lust for Real Life’ (Flamingo, 2006 - Αυθεντικότητα: Μάρκες, Πλαστά, Διαφημιστικές Προωθήσεις και η Επιθυμία για την Πραγματική Ζωή).) Πρόκειται, συγκεκριμένα, για το θεματικό πάρκο Ocean Dome στην Ιαπωνία, έναν τεράστιο θόλο από γυαλί και ατσάλι, στην χώρα με την εκλεκτική ιδιοφυϊα για τα πιο φινιρισμένα θεματικά πάρκα.
Το βιβλίο έπεσε τυχαία στα χέρια μου, σε βιβλιοπωλείο μεταχειρισμένων, ένα από τα τυχαία ευρήματα στις τακτικές μας ανασκαφές στα βιβλιοπωλεία μεταχειρισμένων, περι-διαβάζοντας ως flanneur, ένα δειλινό στο Charing Cross Road του Λονδίνου.
Έτσι, με τον ευπρόσδεκτο τρόπο των “serendipities” πρωτοσυνάντησα την έννοια της «hyperreality».
O συγγραφέας, ήδη γνωστός μας και από το The Tyranny of Numbers (Η Τυραννία των Αριθμών), ανήκει στους «Νέους Ρεαλιστές», τους ανθρώπους εκείνους που αντιπροσωπεύουν, για τον David Boyle, την νέα κοινωνική και πολιτισμική έκρηξη, τις φιλοσοφικές αρχές της οποίας κατέγραφε το ως άνω βιβλίο: δηλαδή την αποφασιστική απόρριψη του ψεύτικου, του φτιαχτού, του πλασαρισμένου και του μαζικά παραγόμενου – ή παραγόμενου για τις μάζες. Κοντολογίς, την νοσταλγική αποθυμιά του «αυθεντικού».
Η περιγραφή του Boyle δίνει έναν δεικτικό ορισμό αυτού που ο σημειολόγος Jean Baudrillard ονόμασε «υπερπραγματικότητα», εννοώντας με αυτήν την κυριαρχία του σημείου στον βαθμό που να σκοτώνει την πραγματικότητα, αντικαθιστώντας την με την υπερπραγματικότητα.
Η «hyperreality» διαμείβεται στο κενό ανάμεσα στο φανταστικό και το πραγματικό, όπου τα σημεία αντιπροσωπεύουν μια νέα πραγματικότητα που οι άνθρωποι θεωρούν τόσο πραγματική όσο κι η πραγματικότητα - ή, απλά έπαυσαν να διαχωρίζουν ανάμεσα στα δύο.
Την ίδια αναφορά στην κατασκευή υπερπραγματικοτήτων κάνει και ο σημειολόγος Uberto Eco στην συλλογή άρθρων του ‘Travels in Hyperreality’ όπου, όμως, εστιάζεται κυρίως στο γεγονός του φαινομένου κι ειδικά στην αμερικανική εκδοχή του ως παιγνιώδους και συναρπαστικής σημειολογικής επένδυσης πολιτισμικών και ιστορικών πραγματικοτήτων, με σκοπό την άκοπη (και άσκοπη) μάθηση, πιο κοντά στις πρακτικές του «theming» και του «infotainment» και με κυρίαρχο παράδειγμα την Disneyland.
Η προβληματική του ‘theming’ απησχόλησε τον γράφοντα στα κείμενά του για την φιλοσοφία του τουρισμού και την πρακτική της κατασκευής «εικονικών τόπων για την πώληση πραγματικών προορισμών», όπου δηλαδή οι τόποι σκηνοθετούν in situ τους εαυτούς των ως υπερπραγματικές εκδόσεις και ζωντανά θεματικά μουσεία της διαφημιστικά προωθούμενης, πλασαρισμένης (‘spun’) «παράδοσης». Έχετέ το αυτό υπόψιν, όταν επισκεφθείτε τα Λεύκαρα και δείτε τις γρηούλες να κάνουν σμιλί στον δρόμο, έξω από τα σπίτια τους, για κατανάλωση από το τουριστικό βλέμμα, το «gaze».
Η μετακίνηση από την νεωτερικότητα της παραγωγής του απόλυτα τυποποιημένου, μαζικού, προβλέψιμου και μέχρι τελευταίου μορίου ελέγξιμου προϊόντος, στην μετανεωτερικότητα της αναπαραγωγής του εικονικού, του φτιαχτού, του παιγνιώδους σε μια οικονομία της σημειολογικής αποπλάνησης και του theming, αντιπροσωπεύεται στα γειτονικά στην βιβλιοθήκη μας βιβλία: The McDonaldization of Society, του George Ritzer (1993) και The Disneyization of Society, του Βρετανού κοινωνιολόγου Alan Bryman (2004.)
Η κυριαρχία της προσομοίωσης: ‘simulacra’ και‘models’ Θα εννοούσε την αυτο-αναπαραγωγική λειτουργία των «προσομοιώσεων», της καρκινογενούς μετάστασης του φτιαχτού («fake») ο Boyle, όπως την εξήγησε σημειολογικά (και φιλοσοφικά) με τα simulacra του ο Baudrillard.
Τα τελευταία τέσσερα κεφάλαια του βιβλίου του πρώτου παρατηρούν ότι η αντίδραση των Νέων Ρεαλιστών στην νοσταλγική αναζήτηση του αυθεντικού, τελικά απορροφάται από την βιομηχανία του «φτιαχτού» με την πονηρή παραγωγή «πλαστών αυθεντικών», λανσαρισμένων, και υπερτιμολογημένων, ως «γνησίων δειγμάτων αυθεντικότητας».
via Titos Christodoulou
Σχόλια