-
------------------------
Γιώργος Σ. Ατσαλάκης
Η σημασία της Κεντρικής Ασίας γίνεται όλο και πιο εμφανής. Δείχνει ότι ο γεωγραφικός αντίκτυπος στις συγκρούσεις είναι ο ίδιος τώρα όπως ήταν και στο παρελθόν. Παρά την παγκόσμια αναταραχή οι γεωοικονομικές δυνάμεις συνεχίζουν να φέρνουν την Ευρώπη και Ασία μαζί. Η στρατηγική σημασία του Καζακστάν στον Μεσαίο Διάδρομο, γνωστό και ως Trans-Caspian International Transport Route, είναι πολύ σημαντική.
Η επιτακτική ανάγκη ενίσχυσης των διηπειρωτικών εμπορικών οδών της Κεντρικής Ασίας έχει αυξηθεί από τη σύγκρουση που ξεκίνησε η Ρωσία το 2022. Οι επακόλουθες κυρώσεις της ΕΕ έχουν διαταράξει τους συνήθεις εμπορικούς διαδρόμους, ειδικά κατά μήκος του Βόρειου Διαδρόμου, ο οποίος παραδοσιακά εκτείνεται από την Κίνα μέσω του Καζακστάν, της Ρωσίας, της Λευκορωσίας, της Πολωνίας και της Γερμανίας, όπου το εμπόριο σημείωσε μείωση, πάνω από 40%.
Υπάρχει η ανάγκη ενίσχυσης της αποτελεσματικότητας του Μεσαίου Διαδρόμου, όχι ως απλό υποκατάστατο, αλλά ως σημαντική εναλλακτική λύση για την ανακατεύθυνση μέρους της ροής εμπορευμάτων. Ο Μεσαίος Διάδρομος ή TITR χρησιμεύει ως ολοκληρωμένο δίκτυο μεταφορών που διευκολύνει την κυκλοφορία εμπορευμάτων από την Κίνα στην ΕΕ μέσω σιδηροδρόμου μέσω της Κεντρικής Ασίας, διασχίζοντας τον Καύκασο, την Τουρκία και την Ανατολική Ευρώπη.
Η διαδρομή προσφέρει ταχύτερη επιλογή για τα κινεζικά προϊόντα που εισέρχονται στην αγορά της ΕΕ, μειώνοντας στο μισό τον χρόνο ταξιδιού σε σύγκριση με τις παραδοσιακές θαλάσσιες οδούς. Το Καζακστάν, που κάποτε θεωρούνταν ο ακρογωνιαίος λίθος του Δρόμου του Μεταξιού (της πρωτοβουλίας Belt and Road) της Κίνας, βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της εξελισσόμενης δυναμικής του εμπορίου λόγω της σύγκρουσης στην Ουκρανία.
Καθώς η σημασία του Βόρειου Διαδρόμου μέσω της Ρωσίας και της Λευκορωσίας μειώνεται, οι ενδιαφερόμενοι στρέφουν τώρα την προσοχή τους στον Μεσαίο Διάδρομο, ο οποίος υπόσχεται μια στρατηγική διέλευση μέσω της Κασπίας και της Μαύρης Θάλασσας και από εκεί δια θαλάσσης στη Ρουμανία και στη Μεσόγειο θάλασσα, ή μέσω της Τουρκίας στην Ευρώπη.
Η σημασία αυτής της διαδρομής υπογραμμίστηκε με την ένταξη της Γεωργίας και του Αζερμπαϊτζάν στο δίκτυο ΔΕΔ-Μ της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Η χρήση του Νοτίου Μεσαίου Διαδρόμου που περνά από την Τουρκία δεν φαίνεται να είναι η πιο επιθυμητή λύση παρόλη την προσπάθεια που καταβάλει η Τουρκία. Μετά τις τελευταίες επιθέσεις τις Τουρκίας στη Δύση, η Κίνα θα θέλει να αποφύγει την κίνηση των εμπορευμάτων της από την Τουρκία όπως αποφεύγει το Ιράν το Αφγανιστάν και τη Ρωσία.
© Trans-Caspian International Transport Route (TITR, Middle Corridor)
Παλαιότερες προσπάθειες ανάπτυξης ενεργειακών δρομολογίων στην περιοχή, όπως του προτεινόμενου Trans-Caspian Gas Pipeline, που θα διακινούσε φυσικό αέριο από το Τουρκμενιστάν διαμέσου του Αζερμπαϊτζάν και της Γεωργίας προς την Τουρκία και τελικά στην Ευρωπαϊκή Ένωση, δεν προχώρησαν εξαιτίας του υψηλού κόστους, της σύνθετης φύσης των έργων ή ακόμα και λόγω έλλειψης επειγόντων καταστάσεων.
Εν τω μεταξύ, το πετρέλαιο του Καζακστάν κυλά ήδη προς την Ευρώπη μέσω του Αζερμπαϊτζάν και της Τουρκίας, με τον αγωγό Μπακού-Τιφλίδα-Τσεϊχάν να έχει ξεκινήσει τη λειτουργία του το 2022. Αυτό δεικνύει τις φιλοδοξίες της Τουρκίας να καταστεί ένας ενεργειακός κόμβος για την Ευρασία, μέσω του οποίου η Ευρώπη θα εξασφαλίζει φυσικό αέριο τόσο από τη Ρωσία όσο και από την Κεντρική Ασία.
Η σύγκρουση μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς έχει αυξήσει την επιτακτικότητα της κατάστασης, αναδεικνύοντας την εφαρμοσιμότητα ενός άλλου προγραμματισμένου διαδρόμου που θα μετέφερε φυσικό αέριο από το Ισραήλ σε εγκατάσταση υγροποίησης στην Κύπρο, με τελικό στόχο την εξαγωγή υγροποιημένου φυσικού αερίου προς την Ευρώπη ή μέσω του EeastMed αγωγού που επανέρχεται στο προσκήνιο ως ασφαλή επιλογή.
Αναγνωρίζοντας τις δυνατότητες που προσφέρει η Κεντρική Ασία, η Τουρκία έχει επιδιώξει να διευρύνει τις επιχειρηματικές της δραστηριότητες στην περιοχή. Η ΕΕ αγοράζει περίπου το 40% των τουρκικών εξαγωγών, οπότε δεν έχει νόημα για την Άγκυρα να κόψει τους δεσμούς με την ΕΕ, ειδικά αν φιλοδοξεί να είναι περιφερειακός ενεργειακός κόμβος. Επεκτείνοντας τις συνεργασίες της προς την Κεντρική Ασία, έχει καταγραφεί αύξηση στο ποσοστό του εμπορικού κύκλου της με τα κράτη αυτά.
Το 2022, το εμπόριο μεταξύ Καζακστάν και Τουρκίας ανέβηκε στο 4,7% του συνολικού εξωτερικού εμπορίου του Καζακστάν, με μια εντυπωσιακή αύξηση 54,4% στον εμπορικό τους κύκλο. Την ίδια χρονιά, η Τουρκία ανέβηκε στην τέταρτη θέση των μεγαλύτερων εμπορικών εταίρων του Ουζμπεκιστάν, εν μέρει χάρη σε μια προτιμησιακή εμπορική συμφωνία. Επιπλέον, το 2023, το εμπόριο μεταξύ Τουρκμενιστάν και Τουρκίας έχει ήδη ξεπεράσει τα 2,1 δισεκατομμύρια δολάρια, ξεπερνώντας τον όγκο ολόκληρου του προηγούμενου έτους. Και οι τουρκικές επενδύσεις έχουν σημειώσει άνοδο.
Στο Καζακστάν, οι τουρκικές επενδύσεις υπερβαίνουν τώρα τα 5 δισεκατομμύρια δολάρια, καθιστώντας την Τουρκία έναν από τους κορυφαίους ξένους επενδυτές στη χώρα. Μόνο τα τελευταία έξι χρόνια, οι συνολικές τουρκικές επενδύσεις στο Ουζμπεκιστάν έχουν υπερβεί τα 3,5 δισεκατομμύρια δολάρια, με το 2022 να καταγράφει τη δημιουργία 370 κοινοπραξιών σε κλάδους όπως είναι η ενέργεια, η βιομηχανία, η γεωργία και η παραγωγή υλικών.
Οι συρράξεις στην Ουκρανία και τη Γάζα έχουν κατευθύνει την προσοχή της Ρωσίας και του Ιράν αλλού, παρέχοντας έτσι στην Τουρκία την ευκαιρία να ενισχύσει τη στρατιωτική της παρουσία σε περιοχές που κατά παράδοση βρίσκονται εντός των ζωνών επιρροής τους. Αυτή η κίνηση θα μπορούσε να ενισχύσει την ικανότητα της Άγκυρας να εγγυηθεί από μόνη της την ασφάλεια των μελλοντικών μεταφορικών έργων. Σε αυτό το πλαίσιο, η Τουρκία έχει συνάψει μια αμυντική συμφωνία με το Καζακστάν, βάσει της οποίας θα προβεί στην κατασκευή πολεμικών σκαφών για το καζακικό ναυτικό.
Οι χώρες της Κεντρικής Ασίας υποδέχονται ευνοϊκά την ενισχυμένη ενασχόληση της Τουρκίας με την περιοχή. Αναγνωρίζουν τη σημασία της Τουρκίας ως εξαγωγική αγορά και διαύλου για την παράκαμψη της Ρωσίας, ειδικά υπό το φως των Δυτικών κυρώσεων.
Η συνεργασία με την Τουρκία επιτρέπει στα κεντροασιατικά έθνη να αναπτύξουν μια πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική, που φέρνει μαζί της σημαντικά οικονομικά και τεχνολογικά οφέλη. Ενώ η Τουρκία εκμεταλλεύεται αυτή την ευκαιρία, είναι σημαντικό να αναγνωριστεί ότι παρά τον αυξανόμενο ρόλο της ως βασικού παίκτη για τις κεντροασιατικές χώρες, δεν αποτελεί απειλή για τη Ρωσία ή την Κίνα.
Η Τουρκία δεν διαθέτει την απαιτούμενη οικονομική ή γεωπολιτική επιρροή για να αμφισβητήσει την κυριαρχία τους στην περιοχή. Και καθώς η Κεντρική Ασία κερδίζει σταδιακά στρατηγική σημασία, αναμένεται ότι περισσότερες χώρες θα εισέλθουν να ανταγωνιστούν την Τουρκία. Πρόσφατα η ΕΕ υπέγραψε με το Αζερμπαϊτζάν για μεταφορά ενέργειας με καλώδιο μέσω της Μαύρης θάλασσας και όχι μέσω της Τουρκίας.
*Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι Οικονομολόγος και Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης.
Σχόλια