Titos Christodoulou
Προϋπόθεση του ανθρώπινου γέλιου, και όρισμα της φιλοσοφικότητάς του, είναι, πάνω από όλα, η αυτοσυνειδησία και αναγνώριση της κατάστασής μας. Για την κατανόηση δηλαδή του αστείου και την ανταπόκριση του γέλιου σε αυτό, συνομολογείται η δυνατότητα του σαρκασμού, που επιτρέπει και δικαιώνει ο αυτοσαρκασμός.
Δικαίωμα και αλήθεια στην σάτιρα δίνει το δάκρυ, και στον σαρκασμό η δια του αυτοσαρκασμού συμμετοχή στην διακωμωδούμενη «ανθρώπινη κατάσταση», που ο σαρκασμός οικτίρει και δια του γέλωτος θρηνεί.
Ο κλαυσίγελως για την ανθρώπινη κατάστασή μας. Στην κορύφωση της τραγικής αίσθησης της ζωής και πεισιθάνατης παραίτησης από αυτή, ο Καρυωτάκης έφθασε στο ««Ελεγείες και Σάτιρες», πριν πάρει τον δρόμο για την «κάρυνη θήκη».
Έγραφε ήδη με το ένα πόδι ο ίδιος στον τάφο όταν γελούσε ο πεισιθάνατος της Πρεβέζης, τραγικωμικά, με τον μακρυκάνη στρατιώτη Μιχαλιό, περιγράφοντας την κηδεία και ταφή του, με «το ένα πόδι έξω από τον λάκκο».
Αν απαισιοδοξεί τραγικά η σκέψη του ενός ποδιού στον λάκκο, δεν αισιοδοξεί τραγικωμικά η σκέψη ότι είσαι με το ένα πόδι έξω από τον λάκκο; Σαν τον Μιχαλιό του Καρυωτάκη. Ανοίγοντας το παράθυρο για τελευταία φορά και την ζωή κοιτώντας ήρεμα θα γελάσεις. Finita é la Comedia.
Incipit tragoedia. Eκεί, στο γέλιο της παραιτημένης απαξίας, ριζώνει πιο βαθιά η αλήθεια της τραγωδίας μας. Στο τέλος μας, η αρχή της τραγωδίας. Δελεάσθηκε από την ζωή ο Νίτσε, δεχόμενος στο «Εύθυμη Επιστήμη» (Gay Science) την προτερότητα της ζωής: «Sum, ergo cogito: cogito, ergo sum». Σε αντιστροφή του Καρτέσιου, «υπάρχω, άρα σκέφτομαι, πρέπει να ζήσω κι άλλο, για να σκεφτώ».
«Ας μείνουμε πραγματικοί και αληθείς σε αυτό που είμαστε», γράφει στην Εύθυμη Επιστήμη, έχοντας μεθύσει από τον Βαγνεριανό κυκεώνα, «ας είμαστε ελεύθεροι και άφοβοι για να ανθήσουμε από μέσα μας σε μια αθώα αυτοδιόρθωση». «Frei und furchtlos», το αιματώδες πνεύμα που πάλλει στο τέτααρτο και και τελικό βιβλίο της Εύθυμης Επιστήμης, αφιερωμένο στις Αλκυονίδες ξαστεριές του Sanctus Ianuarius, του Αγίου Ιανουαρίου.
«Πιο εκτεθειμένοι στους κινδύνους της ζωής, πιο παραγωγικοί έτσι, πιο χαρούμενοι.. γιατί πιστέψτε με, το μυστικό της μεγίστης καρποφορίας, και της μεγαλύτερης απόλαυσης της ζωής είναι το «ζειν επικινδύνως. Κτίστε τις πόλεις σας δίπλα στους Βεζούβιους! Ζείστε σε συνεχή πόλεμο με τους όμοιους σας και τους εαυτούς σας... γίνετε εισβολείς και κατακτητές, αν δεν μπορείτε να είστε διοικητές και κτήτορες».
Επικίνδυνα πράγματι λόγια που έφεραν στο τέλος και την λέξη «ελευθερία», «Frei», να κοσμεί την πύλη της Κόλασης, στο Άουσβιτς. O ίδιος ο Νίτσε προαισθάνθηκε πόσο κοντά ήταν η μέθη αυτή της ζωής με το σκοτάδι της τρέλλας που στο τέλος τον κάλυψε και τον ίδιο.
Σον 125ο αφορισμό ο «τρελλός», ζητεί με τον φανό θυέλλης, μέρα μεσημέρι, τον Θεό που «δολοφονήσαμε όλοι μας», ενώ η «Εύθυμη Επιστήμη» καταλήγει με τον 325ο αφορισμό να προειδοποιεί: «Incipit Tragoedia», Αρχίζει η Τραγωδία. Προσπαθήστε να γελάσετε με την Κωμωδία της Ανθρώπινης Ύπαρξης, η τραγική της αίσθηση θα θριαμβεύσει στο τέλος. «Ζοφερή Νύχτα, το ξέρω, πλησιάζεις, με ζητούνε τα νύχια σου». Γέλιο που διαρκεί πολύ, δεν κρύβει το δάκρυ. Finita é la Comedia. Άρχεται, και άρχει, η τραγωδία.
Στο Στρατόπεδο Συγκέντρωσης, στο Μπίρκενάου, η Πολωνέζα κατάδικος Μάριον Τεντέσκι,διαβάζουμε στο βιβλίο της «There Is a Place on Earth» άκουγε κι απορούσε για το γέλιο των Ελλήνων Εβραίων της Θεσσαλονίκης.
Πίσω από το γέλιο, η πιο βαθιά, η πιο απόλυτη ανθρώπινη τραγωδία. Στον Έννατο Κύκλο της Κόλασης, στον βυθό του σύμπαντος, il fondo del Universo. Πέραν από τον Θεό και τον ΄Ανθρωπο, όταν «τα φρικτά βαστά η γη κι η ψυχή τα φρικτότερα»: εκεί κλαυσιγελά η τραγικωμωδία.
Σαν τον Μιχαλιό, θαμμένο με το ένα ποδάρι πάντα έξω από τον τάφο. Στο απόλυτο της τραγωδίας, το ένα ποδάρι πάντα στην κωμωδία. Δος μοι πα στω και ταν γαν κινήσω. Είναι στο γέλιο της περιφρόνησης των καταδίκων του, ο Σίσυφος «heureu» ευτυχής; Γελούν κι οι πέτρες, της καταδίκης μας ο «λάας αναιδής».
------------
Σχόλια