ίσως κάποιοι σήμερα δεν το θυμούνται.
Όμως, είναι πολύ σημαντικό, για να κατανοήσουμε
πώς λειτουργεί και η παρούσα κατάσταση.
Στο πείραμα αυτό, λοιπόν, εξετάζεται
το πώς αντιδρούν τα άτομα υπό κοινωνική πίεση.
Μάλιστα, η επιλογή του όρου «άτομο» από την πλευρά μας
δεν είναι τυχαία.
Είναι κοινωνιολογικός όρος, που σήμερα απέκτησε σάρκα και οστά.
Κοινωνικά έχει επικρατήσει σε τέτοιο βαθμό ο ατομικισμός,
ώστε μια πιθανή εκδοχή του σύγχρονου ανθρώπινου είδους να μην είναι η μετατροπή του σε θηρίου,
όπως φοβούνται πολλοί φιλόσοφοι, αλλά σε αμοιβάδα.
Ας αφήσουμε όμως την «κοινωνιολογική βιολογία»
και ας επιστρέψουμε στο πείραμα.
Ενώ, λοιπόν, ο Solomon Asch ενημερώνει τους συμμετέχοντες
ότι θα λάβουν μέρος σε ένα πείραμα
για την οπτική αντίληψη του μήκους των γραμμών,
δηλαδή στο ποιά γραμμή από αυτές που τους δείχνει
είναι κοντύτερη ή μακρύτερη,
στην πραγματικότητα διεξάγει ένα τελείως διαφορετικό πείραμα.
Θέλει να εξακριβώσει πώς αντιδρά ένα άτομο,
όταν τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας στην οποία εντάσσεται εκφράζουν την αντίθετη άποψη με αυτόν.
Και μάλιστα, όταν η άποψη της ομάδας είναι σαφώς λανθασμένη.
Ο κάθε συμμετέχων, τοποθετήθηκε σε μια ερευνητική ομάδα, η οποία είχε σαν στόχο να ταιριάξει τις γραμμές που είχαν σχεδόν το ίδιο μήκος.
Οι εξεταζόμενοι έπρεπε να αναφέρουν
ποια από τρεις γραμμές που τους έδειχναν,
είχε σχεδόν το ίδιο μήκος με μία γραμμή αναφοράς.
Αυτό που δεν γνώριζε ο συμμετέχων,
ήταν ότι ανήκε σε μια ομάδα ηθοποιών,
οι οποίοι και ήταν συννενοημένοι να δώσουν σωστή απάντηση μόνον τις δύο πρώτες φορές, και στη συνέχεια, να δώσουν όλοι τους την ίδια εσφαλμένη απάντηση.
Επίσης ο ανυποψίαστος συμμετέχων, τοποθετούνταν προτελευταίος ώστε να υπάρχει τελευταίος που συμφωνεί με την υπόλοιπη ομάδα.
Ο Asch ήθελε να δει εάν ο ανυποψίαστος συμμετέχων
θα συμφωνούσε με τους άλλους συμμετέχοντες
και θα άρχιζε και αυτός να δίνει λάθος απαντήσεις,
από φόβο ότι δεν θα είναι μέλος της ομάδας,
άρα μη αρεστός και παρείσακτος.
Με την ολοκλήρωση του πειράματος, τριάντα επτά
από τους πενήντα συνολικά συμμετέχοντες,
συμφώνησαν με τις εσφαλμένες απαντήσεις της ομάδας, παρά την ύπαρξη ξεκάθαρων αποδείξεων για το αντίθετο.
Ο Solomon Asch εύλογα υπέθεσε
ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δε θα συμμορφώνονταν
με κάτι τόσο προφανώς λανθασμένο.
Ωστόσο, δεχόμενοι την κοινωνική πίεση της ομάδας
οι συμμετέχοντες άλλαξαν τη στάση τους.
Επιβεβαιωθηκε ότι σε ποσοστό 32% οι συμμετέχοντες
δίνουν ομόφωνα ίδια λανθασμένη απάντηση με τους υπόλοιπους,
ενώ το 75% των ερωτηθέντων απαντά λανθασμένα
τουλάχιστον σε μια από τις ερωτήσεις.
Το πείραμα ήταν δυο χαρτόνια,
το αριστερό με ζωγραφισμένη μια γραμμή πάχους 1 εκ. περίπου,
και το δεξιό με τρεις γραμμές με διαφορετικά μήκη
από τις οποίες η μία είχε ίδιο μήκος με το αριστερό χαρτόνι
και οι άλλες δύο με αισθητές διαφορές.
Μένοντας μόνο το άτομο αρχίζει να αμφιβάλλει
για την ορθότητα της αντίληψής του.
Ενώ βλέπει και αντιλαμβάνεται το αληθές,
δεν είναι σίγουρος για τον εαυτό του.
Οπότε και συμμορφώνεται με την ομάδα.
Σε άλλη όμως περίπτωση, το άτομο,
ενώ εμφανώς καταλαβαίνει ότι έχει ορθή αντίληψη των πραγμάτων,
συμμορφωνεται με την ομάδα, για να μην απομονωθεί.
Οπότε σε αυτή την περίπτωση προκύπτει η κοινωνική συμμόρφωση.
Όταν προκύπτουν κάποιοι «σύμμαχοι»,
οι οποίοι εκφράζουν κι αυτοί την αλήθεια,
τότε η κοινωνική συμμόρφωση μειώνεται.
Το πείραμα καταλήγει σε κάτι πολύ σημαντικό:
η δύναμη της ομάδας δεν έγκειται στον αριθμό της,
αλλά στην ομοφωνία της.
Ας αναρωτηθούμε, λοιπόν, για όσα βιώνουμε σήμερα
και για τις «μοναδικές επιστημονικές αλήθειες»,
που κυκλοφορούν και προσπαθούν να επιτύχουν
την κοινωνική συμμόρφωση.
Ας αναρωτηθούμε για ποιον λόγο η εξουσία
προτιμά να σπαταλά τόσο χρήμα και ενέργεια,
για να τρέφει τους «παπαγάλους» των ΜΜΕ,
να επαναλαμβάνουν σαν ηχώ «μοναδικές επιστημονικές αλήθειες»
και να βγάζει όσους αντιδρούν τρελούς, ψεκασμένους, αρνητές,
ανεύθυνους, ή ό,τι άλλο.
Ας αναρωτηθούμε ποιός κάνει το πείραμα και ποιός είναι
όχι το υποκείμενο του πειράματος ούτε καν το αντικείμενό του,
αλλά ποιός είναι το πειραματόζωο, χωρίς εισαγωγικά.
Ας αναρωτηθούμε τι σημαίνει στα αλήθεια
η «μαστίχα» της ατομικής ευθύνης,
που υποβάλλει τα άβουλα πειραματόζωα
σε εθελούσια πειραματόζωα.
Τί σημαίνει η διεξαγωγή πειραμάτων πάνω τους με συναίνεσή τους;
Θα πρέπει να σκεφτούμε τί σημαίνει το πείραμα
όχι για αυτούς που το διεξάγουν,
αλλά για όσους δέχονται να είναι τα πειραματόζωα.
Ας αναρωτηθούμε πόσο σημαντικό ρόλο
παίζουν οι εντυπώσεις που έχουμε από το περιβάλλον.
Όλα τα μηνύματα, οι ειδήσεις (εντός και εκτός εισαγωγικών),
οι δημόσιες αναρτήσεις, οι συναισθηματικές αντιδράσεις
και πολλά πολλά ακόμη είναι εντυπώσεις.
Προσπαθούν και τις περισσότερες φορές καταφέρνουν
να εντυπωθούν μέσα μας.
Κι όσο πιο συχνά και επαναλαμβανόμενα τις λαμβάνουμε,
τόσο πιο βαθιά εντυπώνονται,
ακόμη κι αν δεν έχουν καμιά σχέση με την αλήθεια
ή έστω μια προσέγγισή της.
Ας αναρωτηθούμε, λοιπόν, τί κάνουμε με αυτές τις εντυπώσεις;
Τις αφήνουμε να μας σφραγίζουν και να μας κωδικοποιούν;
Να μας μετατρέπουν σε αλγόριθμους, δεδομένα, ποσοστά,
υπογραφές συναίνεσης, ψήφους, likes και λοιπά και λοιπά;
Το μόνο που εξαρτάται από εμάς είναι
το τι θα κάνουμε τις εντυπώσεις που λαμβάνουμε, λέει ο Επίκτητος.
Τίποτε άλλο δεν είναι στο χέρι μας: ούτε το σώμα μας,
ούτε το αν θα ζήσουμε ή θα πεθάνουμε, αν θα αρρωστήσουμε
ή θα είμαστε υγιείς ούτε αν θα είμαστε πλούσιοι ή φτωχοί.
Μόνο ένα: η βούλησή μας να αντιδράμε στις εντυπώσεις
σύμφωνα με τις δικές μας αποφάσεις
κι όχι σύμφωνα με αποφάσεις που πήραν άλλοι για εμάς.
-------------------------Αναρχική συλλογικότητα Πυργῖται
Σχόλια