Τι είναι ο ορντοφιλελευθερισμός (ordoliberalismus) ;

την

Ο φιλελευθερισμός μπορεί να είναι «νέο», «υπέρ», «ultra», αλλά και «ordo». Τι είναι ο ορντοφιλελευθερισμός (ordoliberalismus); Λίγοι τον γνωρίζουν, και όμως χρήζει υπεράσπισης ως ιδέα, έστω και μόνο για την αίσθηση του μέτρου και του ανθρωπισμού που φέρνει σε έναν κόσμο που μαστίζεται από ακρότητες. Διατυπωμένη από τον γερμανό οικονομολόγο Wilhelm Röpke (1899-1966), αυτή η πολιτική φιλοσοφία βασίζεται στην οικονομία της αγοράς χωρίς να ενδίδει στον άκρατο καταναλωτισμό, στον ατομικισμό, στην βασιλεία του χρήματος ενώ αποκαθιστά τον ρόλο του κράτους. Όχι ενός κράτους παρεμβατικού, προγραμματιστή και παντοδύναμου, αλλά ενός κράτους που επαγρυπνεί ως προς τους καλούς κανόνες του ανταγωνισμού χωρίς να αφήνει στην τύχη τους τους πιο αδύναμους. Στο βιβλίο του Pour un libéralisme humaniste ο γαλλοαμερικανός δοκιμιογράφος Alexis Karklins-Marchay εξηγεί και αναλύει την ιστορία και τα θεμέλια αυτής της σκέψης που εκπροσωπήθηκε στη Γαλλία από τον Jacques Rueff οικονομικού συμβούλου του στρατηγού de Gaulle, από τον Georges Pompidou, και, σήμερα, από τον δήμαρχο των Καννών και ανερχόμενο αστέρι της κεντροδεξιάς David Lisnard.
Le Point : Πώς μπορούμε να ορίσουμε τον ορντοφιλελευθερισμό;
Alexis Karklins-Marchay : Ένας από τους ιδρυτές αυτής της θεωρίας, ο Wilhelm Röpke, έγραφε : "Η οικονομία της αγοράς είναι απαραίτητη αλλά όχι επαρκής προϋπόθεση για μια δίκαιη, ελεύθερη και εύρυθμη κοινωνία". Αυτή είναι μια τέλεια σύνοψη του τι πρεσβεύει ο ορντοφιλελευθερισμός, που είναι πρώτα και κύρια μια προσκόλληση στην οικονομία της αγοράς. Δεν υπάρχει σύστημα πιο αποτελεσματικό και συμβατό με την ατομική ελευθερία από αυτή τη μορφή οικονομίας, ακόμα κι αν έχει όρια. Όρια που αφορούν τις συνέπειες στην κοινωνία, στις πολιτικές και οικονομικές επιλογές. Αν αφεθεί μόνο στην αυτορύθμιση της, η οικονομία της αγοράς δεν επιτρέπει αυτό ακριβώς που υποτίθεται ότι προάγει δηλαδή μια ελεύθερη, δίκαιη και εύρυθμη κοινωνία.
Ποιες είναι οι ρίζες του ορντοφιλελευθερισμού ;
Προέρχεται από πανεπιστημιακούς καθηγητές, οικονομολόγους και νομικούς της Γερμανίας των αρχών της δεκαετίας του 30. Φιλοσοφικά έχει τις ρίζες του στην ελληνική σκέψη και τον χριστιανισμό χωρίς όμως να αποκλίνει από τις ιδέες του Διαφωτισμού. Ο Kant θεωρείται κάτι σαν πρόδρομος του ορντοφιλελευθερισμού ειδικότερα οι αντιλήψεις του για την χειραφέτηση, την αυτονομία και την ελευθερία. Ο σπουδαίος γάλλος θεωρητικός Alexis de Tocqueville είναι επίσης μία βασική πηγή του ορντοφιλελευθερισμού.
  • Le Point : Ήταν μία απάντηση στην κρίση του 1929 ;
Ακριβώς. Υπήρχαν, εκείνη την εποχή, δύο πιθανές καταλήξεις αυτής της κρίσης. Κάποιοι πίστευαν ότι ο φιλελευθερισμός θα επέτρεπε από μόνος του την φυσική επιστροφή στην ευημερία, δηλαδή «laissez-faire». Άλλοι θεωρούσαν ότι χρειαζόταν μαζικός κρατικός παρεμβατισμός, όπως οι υποστηρικτές του New Deal αλλά και οι Ναζί και οι κομμουνιστές.
Οι ορντοφιλελεύθεροι είχαν ένα προαίσθημα της δολοφονικής και ολοκληρωτικής τρέλας του ναζισμού. Ο Röpke γράφει, πριν ακόμα έρθει ο Χίτλερ στην εξουσία, ότι όσοι ψηφίσουν Εθνικοσοσιαλιστές θα έχουν επιλέξει το «χάος», την «καταστροφή», καθώς και τον «πόλεμο εσωτερικό και εξωτερικό». Οι ορντοφιλελεύθεροι πρότειναν έναν τρίτο δρόμο επαναδιατυπώσης και κατά κάποιο τρόπο βελτίωσης του φιλελευθερισμού. Οι ιδέες τους δυστυχώς βρήκαν τον δρόμο τους μόνο μετά τον πόλεμο. Ορντοφιλελεύθεροι πλαισιώνουν την κυβέρνηση του Adenauer και τον υπουργό Οικονομίας του, Ludwig Erhard επηρεάζοντας γενικότερα το ευρωπαϊκό χριστιανοδημοκρατικό ρεύμα.
  • Le Point : Ποια είναι η κεντρική ιδέα αυτού του τρίτου δρόμου ;
O ορντοφιλελευθερισμός βασίζεται στην ιδέα ότι υπάρχει ένα κενό διάστημα ανάμεσα στον απεριόριστο φιλελευθερισμό και τον μαζικό κρατικό παρεμβατισμό. Προβλέπει μια αποκατάσταση κρατικών λειτουργιών πέρα φυσικά από τον παραδοσιακό του ρόλο ως εγγυητή της εθνικής κυριαρχίας. Το κράτος είναι ο ρυθμιστικός παράγοντας που επιτρέπει στην οικονομία της αγοράς να λειτουργεί χωρίς να βλάπτει την κοινωνία.
  • Le Point : Σε τι μπορεί να βλάψει την κοινωνία η ανεξέλεγκτη οικονομία της αγοράς ;
Η άναρχη οικονομία της αγοράς ευνοεί τη υπερσυγκέντρωση και τα μονοπώλια. Αυξάνει τις ανισότητες που προκύπτουν από την διαρκή μεταμόρφωση της κοινωνίας. Υπάρχουν αυτοί που ακολουθούν και αυτοί που δεν μπορούν να ακολουθήσουν (winners-losers). Αυτή η οικονομία laissez-faire ενθαρρύνει τον άκρατο καταναλωτισμό και οδηγεί σε διαρκή εμμονή με την απόκτηση χρημάτων.
Το κράτος λοιπόν μπορεί να διαδραματίσει ένα ρόλο στην οργάνωση του ανταγωνισμού, στην άμβλυνση των μεγάλων ανισοτήτων και στην στήριξη των πιο αδύναμων. Από την άλλη όμως οι ορντοφιλελεύθεροι επικρίνουν το κράτος πρόνοιας, δηλαδή το κράτος πανταχού παρών διαρκώς και για όλους. Η συστηματική και γενικευμένη αναδιανομή του πλούτου υπό τον έλεγχο του κράτους αποδεικνύεται αντιπαραγωγική, δαπανηρή και αναποτελεσματική.
  • Le Point : Έχουμε την εντύπωση ότι ήδη βιώνουμε μια μορφή ορντοφιλελευθερισμού στις πολιτικές μας με τη συνεχή αναζήτηση ισορροπίας μεταξύ της οικονομίας της αγοράς και της κρατικής παρέμβασης. Ο Εμμανουέλ Μακρόν, το 2017, δεν επιχείρησε αυτή τη σύνθεση ;
Αυτό που διαφοροποιεί την πραγματικότητα της Γαλλίας σήμερα από τον ορντοφιλελευθερισμο είναι η οικονομική παράμετρος και η πολιτική αντίληψη. Ο ορντοφιλελευθερισμός πάει μαζί με τη δημοσιονομική και νομισματική αυστηρότητα, όχι από γερμανική εμμονή, αλλά επειδή η ισορροπία στα δημόσια οικονομικά προσφέρει ορίζοντα στις επιχειρήσεις και τους πολίτες. Του χρόνου, στη Γαλλία, θα βρισκόμαστε στο 50ο έτος αδιάκοπου δημοσιονομικού ελλείμματος !
Ωστόσο, ορισμένες δυτικές χώρες κατάφεραν να επιστρέψουν σε έναν ισοσκελισμένο προϋπολογισμό χωρίς να πάψουν να αναπτύσσονται. Αυτό δεν έχει γίνει ποτέ στη Γαλλία. Επιπλέον, σε πολιτικό επίπεδο, ο ορντοφιλελευθερισμός έχει μια βαθιά αποκεντρωτική φιλοσοφία. Αντί του big is beautiful το μικρό είναι όμορφο, small is beautiful. Η ιδέα είναι ότι ζούμε πιο ευτυχισμένοι όταν οι πολιτικές μας αποφάσεις βιώνονται με συγκεκριμένο τρόπο κοντά μας και δεν προέρχονται από έναν απομακρυσμένο πολιτικό κέντρο.
  • Le Point : Μήπως όμως ο ορντοφιλελευθερισμός είναι μια γερμανική ιδέα που, πολιτισμικά, δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε έναν λαό ιακωβίνων που αδιαφορεί για το δημόσιο χρέος ;
Αν είναι έτσι τότε πάμε κατευθείαν να χτυπήσουμε στον τοίχο. Αλίμονο αν δεν έχουμε συνειδητοποιήσει που μας οδηγεί ένα υπερχρεωμένο και αναποτελεσματικό κράτος. Νομίζω ότι το αίτημα για πιο δίκαιες και αποτελεσματικές πολιτικές είναι πλέον όλο και πιο επιτακτικό.
  • Le Point : Δεν είναι ακριβώς αυτό το αίτημα για τέτοιες πολιτικές που φέρνει τους λαϊκιστές στην εξουσία ;
Για δημόσιες υπηρεσίες υπάρχει πάντα πολιτική υποστήριξη. Οι αποκεντρωμένες δημόσιες δομές είναι στην φιλοσοφία του ορντοφιλελευθερισμού. Ο Röpke υποστηρίζει τον ρόλο του κράτους στις αποκεντρωτικές διαδικασίες που αποτρέπουν την υπερσύγκεντρωση της παραγωγής στις υποδουλωτικές μητροπόλεις.
Αλλά η πραγματική πρόκληση, κατά τη γνώμη μου, συνίσταται στην αύξηση του πολιτισμικού κεφαλαίου και της ατομικής χειραφέτησης. Το σύστημα της Εθνικής Παιδείας δεν λειτουργεί όπως θα θέλαμε. Σε μια χώρα τόσο συγκεντρωτική όσο η δική μας, η πολιτισμική και εκπαιδευτική προσπάθεια είναι το βασικό στοιχείο. Ο άνθρωπος δεν είναι μόνο homo econmicus, είναι επίσης και homo culturalis. Αυτή η θέση είναι στο επίκεντρο της ορντοφιλελεύθερης φιλοσοφίας.
  • Le Point : Στο βιβλίο σας μιλάτε για το τέλος του «νεοφιλελευθερισμού»…
Δυσκολευόμουν να μιλήσω για «νεοφιλελευθερισμό» για μεγάλο χρονικό διάστημα, γιατί η λέξη έχει πάρα πολλές πολιτικές συμπαραδηλώσεις, ακόμα κι αν σήμερα είναι πιο αποδεκτή. Νομίζω ότι δεν πρέπει να υποτιμήσουμε την συνεισφορά του. Ο κόσμος έχει σίγουρα πολλές προκλήσεις να αντιμετωπίσει, αλλά τις τελευταίες δεκαετίες βιώσαμε τον μεγαλύτερο συλλογικό εμπλουτισμό σε όλη την ανθρώπινη ιστορία. Η βρεφική θνησιμότητα έχει καταρρεύσει σε διάστημα πενήντα ετών – χάρη και στην επιστήμη, η οποία χρηματοδοτείται από ένα παραγωγικό σύστημα και αυξανόμενα εισοδήματα.
Μόνο που, συνειδητοποιούμε ότι η οικονομία δεν είναι το παν. Αυτός ο laissez-faire φιλελευθερισμός κατηγορείται τώρα για επτά θανάσιμα αμαρτήματα : ατομικισμό, καταναλωτισμό, εμμονή με το χρήμα, δημιουργία γιγαντιαίων εταιρειών, αυξανόμενες ανισότητες, υποκριτική σχέση με το κράτος – ευτυχώς που ήταν παρών κατά την κρίση του 2008-2009 – και τέλος την καταστροφή της φύσης και του περιβάλλοντος. Ο Röpke μιλάει για όλες αυτές τις υπερβολές που αντιστοιχούν σε αυτό που πολλοί αισθάνονται σήμερα.
  • Le Point : Τι διαφοροποιεί τον ορντοφιλελευθερισμό από τη σοσιαλδημοκρατία ;
Η οικονομική μετάφραση του ορντοφιλελευθερισμού είναι η κοινωνική οικονομία της αγοράς. Όπως είπα, υπάρχει μια δυσπιστία για το κοινωνικό κράτος και την πανταχού παρουσία του. Υπάρχει και αυτός ο φόβος για ένα κράτος που δημιουργεί εξαρτήσεις και γίνεται όλο και πιο παρεμβατικό. Ως προς αυτό ο ορντοφιλελευθερισμός διαφοροποιείται ουσιαστικά από την σοσιαλδημοκρατία η οποία μπορεί να γλιστρήσει στα επικίνδυνα μονοπάτια του κολεκτιβισμού.
  • Le Point: Ο ορντοφιλελευθερισμός είναι δεξιά ή αριστερή ιδέα;
Στη γένεσή του, ο ορντοφιλελευθερισμός είναι μάλλον δεξιός, γιατί μοιράζεται πολλές αντιλήψεις με τον συντηρητισμό. Αυτός ο συντηρητισμός, πιο ισχυρός στον Röpke από ό,τι σε άλλους ορντοφιλελεύθερους, βασίζεται στον φόβο της παρακμής της Δύσης. Υπάρχει επίσης μια υπεράσπιση της κουλτούρας των μεγάλων κλασικών : του Ομήρου, του Γκαίτε… Και μια ισχυρή πίστη στην ύπαρξη ενός ευρωπαϊκού πολιτισμού. Ωστόσο οι ορντοφιλελεύθεροι είναι πολύ επιφυλακτικοί με την ευρωπαϊκή γραφειοκρατία και τη δημιουργία ενός υπερκράτους με κουλτούρα κεντρικού σχεδιασμού.
  • Le Point: Πώς θα μπορέσει να είναι εκλογικά ελκυστικός ο ορντοφιλελευθερισμός που είναι μια θεωρία βασισμένη σε κατευναστικές λογικές. Πού είναι τα πάθη, τα ένστικτα;
Πρέπει να ρίξουμε πάλι το βάρος στον πολιτικό διάλογο, γιατί σήμερα κυριαρχεί ο ριζοσπαστισμός. Πρέπει να επιστρέψουμε σε αυτό το θεμέλιο της ανταλλαγής των ιδεών στο εσωτερικό της κοινωνίας, που είναι η θεμελιώδης φιλελεύθερη ιδέα. Πρέπει να βγούμε από αυτή την κουλτούρα αντιπαράθεσης.
  • Le Point : Τι πιστεύουν οι ορντοφιλελεύθεροι για τη μετανάστευση ;
Ο Röpke ανησυχεί όχι για τη μετανάστευση, αλλά για την υπερβολική μετανάστευση από πολιτισμική άποψη. Υπάρχει ένας φόβος πολιτισμικής διάλυσης. Το πρόβλημα δεν είναι ο μετανάστης, αλλά η ικανότητα ενός έθνους να ενσωματώνει χωρίς να χάνει το πολιτισμικό του υπόστρωμα. Φυσικά οι μεταπολεμικές χώρες χτίστηκαν επίσης χάρη στη συμβολή της μεταναστευτικής εργασίας. Ο έντονα αντιμεταναστευτικός λόγος δεν ταιριάζει στον φιλελευθερισμό γενικότερα. Ο φιλελευθερισμός δεν δίνει σημασία στην καταγωγή και πιστεύει στην ενσωμάτωση. Ο ορντοφιλελευθερισμός ειδικότερα είναι βαθιά ευρωπαϊκός και ανοιχτός.
Le Point
20/4/23

Σχόλια

Δημοσίευση σχολίου