O μικρομεγαλισμός της Ευρώπης και οι συνέπειες των δηλώσεων του Εμανουέλ Μακρόν: Τι θέλουν οι Ευρωπαίοι; «’Οχημα των ΗΠΑ» ή «στρατηγική αυτονομία»;

 

Του ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΔΡΙΒΑ

Ο πρόλογος πάντα οφείλει να ανοίγει τη θύρα του περιεχομένου ενός γραπτού. Το περιεχόμενο βασίζεται πάντα σε κάποιες υποθέσεις εργασίας, πάνω στις οποίες χτίζεται η επιχειρηματολογία. Η πρώτη υπόθεση εργασίας αυτού του κειμένου, είναι οτι η παρακμή της Ε.Ε. δεν είναι απλά ένα γεγονός με αφετηρία  το 2005 και τα «όχι» στο Ευρωσύνταγμα. ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ

Η κακοφωνία και η αργοπορία της Ε.Ε., η έλλειψη μιας υψηλής στρατηγικής που θα συνδέει την ασφάλεια με την ευημερία, αλλά και η διαφθορά που εσχάτως έχει λάβει μεγάλες διαστάσεις στις Βρυξέλλες, φαίνεται να μην επιτρέπουν τη βελτίωση.

Το ρεφραίν του πολυπαιγμένου τραγουδιού «οι κρίσεις μας κάνουν πιο ισχυρούς» δε φαίνεται να έχει επαφή με την πραγματικότητα, καθώς ο ρωσοουκρανικός πόλεμος για παράδειγμα, δεν φαίνεται να έχει δώσει στους πολιτικούς προϊσταμένους των κρατών-μελών της Ε.Ε., την απαραίτητη σοφία, ή έστω, τα μαθήματα που θα αναμέναμε να έχουν πάρει.

• Η Ε.Ε. είναι διχασμένη και σε βαθιά πολιτική αδράνεια κατά τη χειρότερη δυνατή περίοδο. Την περίοδο που τα τύμπανα άλλων πολέμων, έχουν αρχίσει να ηχούν. Ωστόσο, στις Βρυξέλλες φαίνεται να έχουν μείνει στη νοσταλγία των αρχών της τελευταίας δεκαετίας του 20^ου αιώνα και στη Συνθήκη του Μάαστριχτ, τότε που η Ευρώπη ζούσε το δικό της «Τέλος της Ιστορίας».

Οι δηλώσεις του Γάλλου προέδρου αλλά και το παιχνίδι με τις λέξεις της Ούρσουλα Φον ντερ Λεϊεν, αποδεικνύουν οτι η Ε.Ε. δεν μπορεί να διαδραματίσει κάποιον εξέχοντα ρόλο στον νέο πολυπολικό κόσμο.

Το πρώτο πράγμα που οφείλουμε να κάνουμε, είναι να εξετάσουμε τις ρίζες του αντιαμερικανισμού και αμερικανο-σκεπτικισμού στην Ευρώπη. Αυτές οι ρίζες, κακώς τοποθετούνται στον Β.Π.Π. Οι ΗΠΑ προέκυψαν από έναν πόλεμο απελευθέρωσης από τα ευρωπαϊκά δεσμά.

Αργότερα, το ίδιο το Δόγμα Μονρόε, το οποίο αποτελεί την κορωνίδα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, απευθυνόταν στις ευρωπαϊκές δυνάμεις που δε θα μπορούσαν πλέον να καθορίζουν τις πολιτικές ισορροπίες στην αμερικανική ήπειρο. Από την άλλη πλευρά, οι Ευρωπαίοι (και οι Βρετανοί) όταν μιλάνε για την Αμερική συνήθως περιπαικτικά και με μειωτική διάθεση κάνουν λόγο για «Colonies» (αποικίες).

Ο ευρωκεντρικός κόσμος τελείωσε και τυπικά με την κρίση στο Σουέζ. Με το Lend & Lease και το «give us guns to finish the job» του Τσώρτσιλ, είχε ξεκινήσει περίπου 10 χρόνια πριν το τέλος των ευρωπαϊκών δυνάμεων. Στην Ευρώπη δεν μπορούν να δεχτούν ακόμη και σήμερα οτι ο «μαθητής» ξεπέρασε τον «δάσκαλο» και συχνά-πυκνά αναφέρονται στους Αμερικανούς αγνοώντας το αποικιακό παρελθόν, τη φεουδαρχία, τον σκοταδισμό της δυτικής Ευρώπης κ.α.

Οι Αμερικανοί από την άλλη πλευρά, θεωρούν τους Ευρωπαίους πολιτικούς «λογάδες» και αναποτελεσματικούς, κολλημένους σε μια περίοδο μεγαλείου που έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί και απροσάρμοστους. Ποιος έχει δίκιο; Είναι η λάθος ερώτηση. Η ορθή ερώτηση είναι, ποιος έχει τη δύναμη; Δεν την έχει η Ε.Ε.

Οι δηλώσεις του Γάλλου προέδρου για την Κίνα και την Ταϊβάν, αλλά και για την περίφημη «στρατηγική αυτονομία», έκαναν τον γύρο του κόσμου. Είναι εμφανές οτι ο Γάλλος πρόεδρος περνάει πολύ δύσκολα στη Γαλλία, με τα συνδικάτα να δίνουν ραντεβού την Πρωτομαγιά…

• Τα κράτη συνηθίζουν να ρίχνουν το βάρος στην εξωτερική πολιτική όταν οι κυβερνήσεις τους δεν πηγαίνουν πολύ καλά στο εσωτερικό. Μόνο έτσι μπορεί να εξηγηθεί η σπουδή του Γάλλου προέδρου, ο οποίος όχι μόνο δεν κέρδισε κάτι από αυτές τις δηλώσεις, αλλά έχασε πολλά, τα οποία οφείλουν και να αναλυθούν.

Πρώτον, ο Γάλλος πρόεδρος εμφανίζεται σαν τον Ευρωπαίο ηγέτη που προτείνει κάτι καινούριο στην Ε.Ε. και κυρίως, πιο δυναμικό. Η αλήθεια είναι οτι όσα προτείνει ο Γάλλος πρόεδρος είναι όσα έφεραν την Ε.Ε. δέσμια εξαρτήσεων. Στο τέλος όμως, είναι κάτι που το γνωρίζουμε καλά από τη Γαλλία παραδοσιακά. Είναι θέμα νομιναλισμού. Μπορούμε τις πολλαπλές εξαρτήσεις, να τις ονομάσουμε «εξισορρόπηση των σχέσεων με ΗΠΑ, Κίνα και Ρωσία» .

Ο πρόεδρος Μακρόν, δεν προτείνει τίποτε διαφορετικό από όσα πρότεινε η καγκελάριος Μέρκελ, η οποία μάλιστα το 2017 χρησιμοποιώντας ως αφορμή την προεδρία Τραμπ στις ΗΠΑ, κατέστησε ξεκάθαρο οτι η Ε.Ε. θα έπρεπε να περιορίσει τις σχέσεις με τις ΗΠΑ.

Παρόλα αυτά, στο ΝΑΤΟ η Γερμανία δεν συμμετείχε ποτέ με το 2%. Αύξησε την ενεργειακή εξάρτησή της από την Ρωσία η οποία τελικά και την οπλοποίησε. Ας είμαστε ειλικρινείς. Αν ο Πούτιν δεν πίστευε οτι έχει «δεμένα» τα ευρωπαϊκά χέρια μέσω ενέργειας, δε θα είχε κάνει αυτήν την εισβολή.

Ο Πούτιν είδε και τη Γαλλία και τη Γερμανία πως αντέδρασαν το 2008 και κατά το 2014. Το όραμα της «στρατηγικής αυτονομίας» μαρτυρά τις εξαρτήσεις της Ε.Ε. Ειδάλλως, ο λογογράφος ή το επικοινωνιακό team του Γάλλου προέδρου θα μιλούσαν για «στρατηγική ανεξαρτησία».

Η αυτονομία σαν λέξη υποδηλώνει μια χώρα, την οποία εσχάτως ο Γάλλος πρόεδρος ονόμασε. Τις ΗΠΑ. Αμερική να μην είναι και ό,τι θέλει ας είναι, ακόμη και αν αυτό το «ό,τι άλλο» είναι κάποιο καθεστώς που παρακολουθεί τους πολίτες του με drones, που δεν αναγνωρίζει ανθρώπινη αξία στις σχέσεις κράτους-πολίτη, ακόμη και αν οι Γάλλοι Εγκυκλοπαιδιστές δε θα συμφωνούσαν και πολύ με όλα αυτά. Η Ε.Ε. όταν βελτιώνει τις σχέσεις της με την Κίνα και τη Ρωσία, είναι απόδειξη «αυτονομίας». Αν αυτό το κάνει με τις ΗΠΑ, τότε γίνεται «όχημα» των ΗΠΑ.

• Δεν είναι μόνο οι αντιδράσεις στις ΗΠΑ που άκουσαν τον Γάλλο πρόεδρο να λέει όσα είπε. Στην Αυστραλία, οι φωνές που θεωρούσαν «ασύμφορη» τη γαλλική πρόταση για τα υποβρύχια, ακόμη και αν αυτή ήταν οικονομικά συμφέρουσα, βρήκαν πεδίο κριτικής μετά τις δηλώσεις του Γάλλου προέδρου.

Η Ταϊβάν ανησύχησε ιδιαίτερα, ωστόσο είναι δεδομένο οτι η Ταϊπεϊ, σε χρόνο που θα αποφασίσει θα φροντίσει να υπενθυμίσει στον Γάλλο πρόεδρο τι συμβαίνει με τα microchips και αν μπορεί η Ε.Ε. και η Γαλλία να είναι στην εποχή της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης, «στρατηγικά αυτόνομες».

Επιπρόσθετα, η Γαλλία έχει συμφέροντα στον Ινδοειρηνικό. Η Ιαπωνία, η Ινδία, η Ινδονησία, οι Φιλιππίνες, η Ταϊβάν, η Νότια Κορέα και άλλοι δρώντες, έχουν αρχίσει και έρχονται όλο και πιο κοντά καθώς όλοι υπολογίζουν πως κάτι έρχεται στα Στενά της Ταϊβάν.

Η Γαλλία κατέστη αναξιόπιστη στην υπό διαμόρφωση «αντι-σινική συμμαχία». Οι οικονομικές σχέσεις της Κίνας με τη Γαλλία ανέρχονται στα 82 περίπου δις $ και η Γαλλία είναι ελλειμματική, όπως συνολικά η Ε.Ε. Τα ελλείμματα αυτά, κάπως θα πρέπει να χρηματοδοτούνται.

Η Κίνα εξάγει στη Γαλλία τηλέφωνα, υπολογιστές, μηχανήματα για επιστημονικά εργαστήρια ενώ η Γαλλία εξάγει στην Κίνα είδη ομορφιάς, τουρμπίνες και σιτηρά. Οι οικονομικές σχέσεις της Κίνας με τη Γαλλία αλλά και οι διαμάχες για τα πνευματικά δικαιώματα και τις πατέντες, δεν εξηγούν τις τόσο «θερμές» δηλώσεις του Γάλλου προέδρου για την Κίνα.

Οι συνέπειες των όσων είπε ο Μακρόν, δε σταματούν εδώ. Ο Γάλλος πρόεδρος έδωσε σε εμπόλεμη περίοδο, αφορμή για την αναθέρμανση της συζήτησης για τη συνοχή της Δύσης και της ίδιας της Ε.Ε. Η Πολωνία, η Ολλανδία, αλλά και άλλες σημαντικές φωνές στην Ε.Ε., έσπευσαν αμέσως να ασκήσουν κριτική στον Γάλλο πρόεδρο ο οποίος βάσει όσων είπε, για την Ευρώπη υπάρχουν δύο δρόμοι:

• Ή «όχημα των ΗΠΑ» ή «στρατηγική αυτονομία».

Ο Γάλλος πρόεδρος φαίνεται να προσπαθεί να πάρει μαζί τους σκληρούς δεξιούς της Γαλλίας. Ο «γκωλισμός» στη Γαλλία και οι περίφημες θεωρίες «Ευρώπη μέχρι τα Ουράλια» αποδεκνύουν οτι η Γαλλία είναι η πιο πλούσια χώρα της Ευρώπης στη λογοτεχνία, αλλά εξηγούν επίσης και το γιατί η Γαλλία παρά το τεράστιο γεωπολιτικό της δυναμικό, ήταν παραδοσιακά η τρίτη δύναμη στην Ευρώπη μετά από την Μεγάλη Βρετανία και την Γερμανία.

Εξηγεί σε μεγάλο βαθμό το οτι από την ΟΝΕ και το κοινό νόμισμα, η Γαλλία ήταν «ακόλουθος» όχι των ΗΠΑ, αλλά της Γερμανίας, η οποία λίγο ήθελε να βάλει σε πρόγραμμα δημοσιονομικής σταθερότητας το Παρίσι.

Διαβάζοντας κριτικές από ασιατικές χώρες, από Ευρωπαίους ηγέτες και βέβαια από τις ΗΠΑ, το μόνο στο οποίο δε συμφωνούν για τον Γάλλο πρόεδρο είναι στο αν μιμείται τον Ντε Γκωλ ή τον Ναπολέοντα,  ή αν έστω η Γαλλία αρθρώνει καλά τον τριτοκοσμικό της λόγο που εμφανίστηκε μετά το 1968.

Ο Τραμπ με τη γνωστή γλώσσα που χρησιμοποιεί, μίλησε για ένα φιλί …του Γάλλου προέδρου στον Σι ενώ ο πάντα σοβαρός Πομπέο, έκανε λόγο για πάγια μνησικακία του Μακρόν προς τις ΗΠΑ. Ο μεγάλος φόβος είναι οτι απ’ όσα είπε ο Γάλλος πρόεδρος, τίποτε δεν πήρε ως όφελος και μάλιστα, φαίνεται να καίει το χαρτί μιας γαλλικής πρότασης η οποία ίσως συνέφερε και την Ελλάδα εντός Ε.Ε.

Η επιλογή της χρήσης της εξωτερικής πολιτικής από έναν ηγέτη ως σανίδα σωτηρίας για την εσωτερική του πτώση, την ώρα που λαμβάνουν χώρα τέτοιες διεθνείς εξελίξεις, σημαίνει αν μη τι άλλο, οτι στην Ευρώπη δεν είμαστε σοβαροί στην εξωτερική πολιτική. Αυτό δε σημαίνει οτι ο Γάλλος πρόεδρος δεν έχει υποστηρικτές σε όσα είπε.

Παρόλα αυτά, το βέβαιο είναι οτι με αυτές τις δηλώσεις, δεν μπορεί να ηγηθεί κάποιας «ευρωπαϊκής» προσπάθειας, ειδικά όταν μέσα σε ένα χρόνο έχει ξεγελαστεί δύο φορές από τις δύο μεγαλύτερες πυρηνικές δυνάμεις της Ασίας, δοκιμάζοντας την «ενεργητική ουδετερότητα» της «Ευρώπης των Ουραλίων» και της «στρατηγικής αυτονομίας».

Η Ε.Ε. είναι δυστυχώς ανυπόληπτη στη διεθνή σκακιέρα και αυτό ίσως αποβεί μοιραίο συνολικά για τη Δύση. Και μόνο που το 2023 μιλάμε για «Γκωλισμό», αρκεί για να πειστεί το λογικό (όχι θυμικό) ακόμη και του πιο ένθερμου οπαδού του «Τρίτου Δρόμου» οτι η πολιτική κουλτούρα στην Ευρώπη έχει αποξηρανθεί, δεν έχει δυνατότητες παραγωγής κάποιας νέας πρότασης.

• Σε κάθε περίπτωση, ο Γάλλος πρόεδρος φαίνεται οτι δεν έχει ξεπεράσει τη ζημιά που υπέστη το προφίλ του με την AUKUS. Ακόμη και αν όλοι πιστέψαμε οτι αυτό έχει ιαθεί, φαίνεται πως οι προσωπικές πικρίες και τα πείσματα, χαράσσουν ακόμη πολιτική, όπως άλλωστε είχε γίνει και μεταξύ του Ρούσβελτ και του Ντε Γκωλ.

Δυστυχώς όμως, οι διεθνείς σχέσεις δεν είναι «Περηφάνια και Προκατάληψη», «Ανεμοδαρμένα Ύψη» ή «Αναζητώντας τον Χαμένο Χρόνο». Οι διεθνείς σχέσεις είναι το βασίλειο των ικανοτήτων, των υπολογισμών, της στρατηγικής και όλων όσων λαμβάνουν χώρα στην πραγματικότητα την οποία όποιως την αγνόησε ή την έβαλε στην προκρούστεια κλίνη της φαντασίας του, κυριολεκτικά καταστράφηκε.

Ο μικρομεγαλισμός της Ευρώπης είναι αυτός που πιθανόν να μας οδηγήσει σαν Ευρώπη στο να γίνουμε γεωπολιτικό μουσείο. Οι προβλέψεις για το 2050 έχουν μόνο τη Γερμανία στην πρώτη πεντάδα των μεγαλύτερων οικονομιών.

Την ώρα που στην Ευρώπη φαντασιώνονται αρκετοί «νεοαποικιακές» καμπάνιες, η Ινδονησία, η Νιγηρία, το Βιετνάμ, η Ινδία και άλλες χώρες που θεωρούσαν «αποικίες», θα βρίσκονται εντός των G20 και μέχρι το τέλος του αιώνα, οριακά (και αν) θα υπάρξει κάποια ευρωπαϊκή οικονομία εντός των πρώτων 10 και μιλάμε πάντα για την τελευταία θέση. Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις έχουν κάνει τον κύκλο τους, όπως θα κάνει τον κύκλο της κάποτε και η Αμερική.

Η διαφορά είναι οτι η Αμερική τώρα βρίσκεται στο τέλος της εφηβικής της ηλικίας και έχοντας επίγνωση του ελληνικού (και τελικά και γαλλικού) επιπέδου διαλόγου, έχει καταστεί «προκλητικό» το λογικό και αυταπόδεικτο. Οι ΗΠΑ είναι η μόνη δύναμη που έχει μέλλον στη Δύση.

Η Ε.Ε. πριν δοκιμάσει άλλη μια κακή ιδέα, θα ήταν καλό να αναστοχαστεί με ωριμότητα το αν όσα είπε ο πρόεδρος Μακρόν μπορούν να επιτευχθούν στον τρέχοντα αιώνα, και αν ναι, αν μπορούν αυτά να λάβουν χώρα χωρίς ενιαία ευρωπαϊκή ταυτότητα, χωρίς «Ευρώπες των φειδωλών», χωρίς την de facto γεωγραφική διάσπαση της Ευρώπης σε θέματα ασφάλειας και άμυνας, χωρίς Ευρωστρατό, χωρίς τη στοιχειώδη εναία αντίληψη της χρησιμότητας του ΝΑΤΟ, χωρίς να διαθέτει αυτάρκεια σε φυσικούς πόρους, σπάνιες γαίες κτλ.

Δια στόματος της προϊσταμένης της Επιτροπής της Ε.Ε., οι Βρυξέλλες πρέπει να μειώσουν το ρίσκο στις σχέσεις με την Κίνα (de-risking) και όχι να προχωρήσουν σε αποσύνδεση (de-coupling). Στην Ευρώπη είναι ολοφάνερο οτι έχουν ξεμείνει από ιδέες στο πώς θα διαχειριστούν την μεγάλη σύγκρουση μεταξύ ΗΠΑ-Κίνας.

Προσπαθούν να ξεχάσουν τη συμμετοχή των περισσότερων ευρωπαϊκών κρατών στο ΝΑΤΟ, όπως επίσης και το χτίσιμο μιας διαφορετικής κουλτούρας ασφάλειας που λαμβάνει χώρα στην Ανατολική Ευρώπη και στις Σκανδιναβικές χώρες.

Στη Δυτική και Κεντρική Ευρώπη, περιμένουν μάλλον (εις μάτην) να λάβει χώρα μια μαγική εξέλιξη και να γυρίσει ο χρόνος πίσω στο Μάαστριχτ, εκεί που η αργοπορία και η γραφειοκρατική ταλαιπώρια, ονομάζονταν «αναγκαίοι συμβιβασμοί για να προχωρήσει η ευρωπαϊκή ενοποίηση».

Ένα πολύ ενδεικτικό γεγονός που αποδεικνύει το οτι ακόμη και με έναν εν εξελίξει πόλεμο στην Ευρώπη, τίποτε δεν είναι ακόμη οφθαλμοφανές και αυταπόδεικτο στην Ε.Ε., είναι και ο φράχτης στον Έβρο, η χρηματοδότηση του οποίου πέρασε από χίλια κύματα επειδή ακόμη και σήμερα υπάρχουν φωνές στην Ευρώπη που κωφεύουν μπροστά σε όσα λαμβάνουν χώρα τόσο στη γειτονιά της (Αφρική, Μέση Ανατολή) όσο και στον κόσμο (Ανατολική Ασία, Ινδικός Ωεκανός, κτλ).

Το μεγαλύτερο πρόβλημα στην εξωτερική πολιτική είναι το να ρέπεις στο να βλέπεις αυτό που επιθυμείς να δεις και όχι αυτό που υπάρχει. Αυτό που αποτελεί γεγονός είναι οτι η Ε.Ε. είναι αδύναμη, ασύνδετη, χωρίς κάποιο όραμα που να μπορεί να εκφραστεί ρεαλιστικά σε αυτούς τους επικίνδυνους καιρούς, χωρίς ηγέτες μεγάλου βεληνεκούς.

Η Ε.Ε. είναι εμφανώς ανέτοιμη στο να γίνει συνδιαμορφωτής εξελίξεων στον κόσμο και αυτό φαίνεται ακόμη και από το Σουδάν, που την όποια ολιγόωρη εκεχειρία, δεν την πέτυχη η Ε.Ε. αλλά οι ΗΠΑ. Παρόλα αυτά, η Ε.Ε. τουλάχιστον επικοινωνιακά, διεκδικεί ρόλο υπερδύναμης και τα μεγάλα της προβλήματα καλύπτονται με ιαχές «αυτονομίας». Το αν η Ε.Ε. θα γίνει ακόλουθος των ΗΠΑ είναι κάτι που θα το δείξει ο χρόνος, όμως το μεγάλο πρόβλημά της είναι η γενικότερη ανακολουθία. Τι κάνει όμως η Ελλάδα σε όλα αυτά;

Η Ελλάδα έχει καλές σχέσεις με τη Γαλλία και οφείλει να συνεχίσει να τις έχει, αρκεί να λαμβάνει κάποιες διαβεβαιώσεις οτι η «Ταίβάν είναι μακριά» δε θα ισχύσει και για την Ελλάδα και για την Κύπρο, αν έρθει η δύσκολη στιγμή. Η Αίγυπτος λίγες μέρες πριν ασκούσε και εκείνη μια πολιτική ουδετερότητας, μέχρι που ο εμφύλιος πόλεμος στο Σουδάν της χτύπησε την πόρτα.

Σε έναν πολυπολικό κόσμο ο οποίος βρίθει αστάθειας, θα σου φερθούν όπως φέρεσαι. Θα κριθείς με τους «αστερίσκους» που ο ίδιος βάζεις. Αυτός ήταν και ο λόγος που μια μεγάλη δύναμη με μεγάλη παράδοση αλλά και ενοχές, (Ιαπωνία) βοήθησε την Ουκρανία σα να ήταν γειτονική της χώρα.

Τελικά, αυτό είναι που τρομάζει: Οτι χώρες σαν την σημερινή Ιαπωνία, δεν υπάρχουν στην Ευρώπη και δε φαίνεται να υπάρξουν στο εγγύς μέλλον το οποίο θα καθορίσει την τύχη του κόσμου για τον υπόλοιπο αιώνα.