Ελλάδα, η μητέρα όλων μας!
Πριν από διακόσια χρόνια, οι Έλληνες του Μωριά και της Ρούμελης ξεσηκώθηκαν εναντίον των Τούρκων που είχαν καταλάβει τη χώρα τους από την εποχή της άλωσης της Κωνσταντινούπολης. Ο Άγγλος ποιητής Λόρδος Μπάιρον έλαβε μέρος στην Επανάσταση και θυσίασε την ζωή του για αυτήν.
Καθώς ο Ερντογάν αναβιώνει τις φαντασιώσεις μιας νέας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ο συγγραφέας και ορειβάτης Sylvain Tesson ταξίδεψε στο Μεσολόγγι, επίκεντρο των αγώνων για την ελληνική ανεξαρτησία.
Η Φανή Κουσιπέτκου, η μόνη γυναίκα οδηγός ψηλών βουνών στην Ελλάδα, μας απαγγέλλει το τελευταίο ποίημα του Λόρδου Μπάιρον, γραμμένο για τα γενέθλιά των 36 του χρόνων στις 25 Ιανουαρίου 1824, τρεις μήνες πριν από το θάνατό του. Περνάμε τη νύχτα σε μια σπηλιά αφιερωμένη στον Άγιο Νικόλαο, 100 μέτρα πάνω από το Ιόνιο Πέλαγος, μπροστά από το Μεσολόγγι του οποίου τα φώτα λαμπυρίζουν στον ορίζοντα. Η φωτιά κάνει τις σκιές μας να χορεύουν στους τοίχους του ιερού, χαραγμένους με ορθόδοξους σταυρούς. Ο πρωταθλητής αναρρίχησης Daniel du Lac, η Φανή και εγώ σκαρφαλώνουμε τα βουνά εδώ και δώδεκα ημέρες για να ανοίξουμε μια διαδρομή αναρρίχησης ως φόρο τιμής στον ποιητή που αγαπούσε την ελευθερία μέχρι θανάτου.
Πριν από διακόσια χρόνια, στις 25 Μαρτίου 1821, ξεσηκωμένοι από το κήρυγμα του Παλαιών Πατρών Γερμανού, οι Έλληνες της Πελοποννήσου επαναστάτησαν εναντίον των Τούρκων που είχαν κρατήσει την Ελλάδα υπό τον ζυγό τους από την εποχή της άλωσης της Κωνσταντινούπολης το 1453. Τι είναι τουρκικός ζυγός ; Ο Victor Hugo τον περιέγραψε σ’ ένα στίχο του : “Οι Τούρκοι πέρασαν από κει. Δεν άφησαν πίσω τους παρά μόνο καταστροφή και πένθος.” Από την Αρμενία έως τη Βουδαπέστη, κανείς δεν θα είχε αντίρρηση με αυτήν την περιγραφή.
Ελλάδα, η μητέρα μας
Η εξέγερση έβαλε φωτιά στους τόπους της αρχαίας Ελλάδας. Κράτησε μια δεκαετία γιατί η ανεξαρτησία είναι ακριβό αγαθό. Οι γενναίοι το κατακτούν με αίμα, οι απόγονοί τους το ξεχνούν μες τις γιορτές. Η Ελλάδα του 19ου αιώνα δεν ήταν η Ελλάδα του Ομήρου. Οι θεοί δεν κατέβηκαν όπως τότε από τον ουρανό για να παίξουν τους στρατηγούς. Ήταν ένας στρατός ατάκτων που κατέβηκε αυθόρμητα από τα βουνά για να απελευθερώσει τη χώρα. Για δέκα χρόνια, ένα ασύντακτο πλήθος από ναυτικούς, βοσκούς, μοναχούς ζωσμένους με φυσίγγια, τυχοδιώκτες και πρίγκηπες παρενοχλούσαν τους Οθωμανούς που είχαν μετατρέψει την Ακρόπολη σε τζαμί. Οι Έλληνες ήταν πάλι έτοιμοι να δείξουν στον κόσμο ότι ο ηρωισμός του Αχιλλέα και το πείσμα του Οδυσσέα δεν ήταν νεκρό γράμμα.
Στην Ευρώπη είχαν μόλις αρχίσει να συνέρχονται από τους Ναπολεόντειους πολέμους και κανείς δεν κατάλαβε αμέσως ότι στην Ελλάδα εκτυλίσσονταν πάλι ο αγώνας του σταυρού ενάντια στην ημισέληνο, μια από τις πιο ανθεκτικές Ιλιάδες της ανθρωπότητας. Οι μεγάλοι ποιητές αποκτούσαν ακόμα τότε δόξα μεγάλη και το 1824 ο περίφημος Μπάιρον δεν αρκέστηκε στους στίχους αλλά ήρθε και πολέμησε στην Ελλάδα και θυσιάστηκε γι’αυτήν. Η θυσία του ενθάρρυνε όλη την Ευρώπη να υποστηρίξει τους Έλληνες. Στην Αγγλία, τη Γαλλία και τη Γερμανία, λάτρευαν τον καταραμένο ποιητή του ρομαντισμού. Ο Stendhal ο Hugo, ο Goethe τον διάβαζαν με κρυφό ή φανερό θαυμασμό. Αγόρευε στη Βουλή των Λόρδων, αλλά ονειρεύονταν τον εαυτό του πρίγκηπα της Ανατολής. Ενσάρκωνε όλο τον πυρετό του ρομαντισμού, την λατρεία της ομορφιάς, συχνά μέσα στην σύγχυση και την απελπισία.
Ο Μπάιρον είχε ταξιδέψει στην Ανατολή, είχε θαυμάσει τα ελληνικά αγάλματα, έγραψε ποίηση γεμάτη φως και βία, αγάπησε χωριατοπούλες και κατάκτησε τις ομορφότερες γυναίκες της βρετανικής αριστοκρατίας. Υπηρέτης του θανάτου και της ηδονής, αγαπούσε τον χρυσό, το αίμα, τη σκόνη και την ελευθερία, δηλαδή την κίνηση. Ηταν η ενσάρκωση της αντίφασης : πολεμιστής ποιητής, αισθησιακός μυστικιστής, ασκητικός αριστοκράτης. Η εποχή μας δεν θα ήξερε τι να τον κάνει αυτόν τον λαμπρό πρίγκιπα του οποίου ο ορισμός δεν μπορεί να χωρέσει σε δύο γραμμές. Είχε μέχρι και παιδί με την ετεροθαλή αδερφή του, κάτι που δεν ήταν και τόσο πρέπον. Είχε σχεδόν εξοριστεί από την Αγγλία, είχε καταφύγει στη Βενετία όπου ερωτεύτηκε μια νεαρή κόμησσα. Υπέφερε για κείνη αλλά προτιμούσε “να πεθάνει για μια ιδέα παρά για μια γυναίκα” κι έτσι πήγε να προσφέρει την ιδιοφυΐα του και την περιουσία του στην ελληνική εξέγερση. Οταν έγραφε τον Childe Harold το 1812, είχε ήδη κλάψει την μοίρα των ανθρώπων που τυρανούσε ο Πασάς. Ο Μπάιρον ήταν έτοιμος από καιρό να πεθάνει για την ελευθερία.
Η πένα και το σπαθί
Κατέφτασε στο Μεσολόγγι τον Ιανουάριο του 1824. Ένας Ευρωπαίος - ποιητής μάλιστα - στέκονταν επιτέλους στο πλευρό του πιό αρχαίου λαού, αυτού που είχε δώσει νόημα στην λέξη Ευρώπη ! Οι επισκέπτες του μουσείου του Μεσολογγίου μπορούν να θαυμαύσουν τον πίνακα του Θεόδωρου Βρυζάκη που αναπαριστά την άφιξή του Μπάυρον στο Μεσολόγγι. Η πόλη πολιορκούνταν από τους Τούρκους που είχαν συμμαχήσει με τους Αιγύπτιους, από το 1822. Οι άνθρωποι επιβίωναν από τον αποκλεισμό, προσπαθώντας να κάνουν εξόδους περιμένοντας ένα θαύμα. Ο πίνακας δείχνει τις γυναίκες να γονατίζουν μπροστά στον ποιητή, τους κληρικούς να τον ευλογούν και τους πολεμιστές να τον αποθεώνουν, αυτόν τον υπηρέτη του θανάτου και της ηδονής, τον Μπάιρον που αγαπούσε τον χρυσό, το αίμα, τη σκόνη και την ελευθερία !
Εάν η ποίηση έρθει σε βοήθεια της εξέγερσης, τότε η ελευθερία θα κερδίσει ! Στο βάθος, ένας κατεστραμμένος μιναρές προμηνύει την επικείμενη επιστροφή του πολιτισμού. Στο πίσω μέρος του πίνακα αναπαριστάται το βουνό της Βαράσοβας. Πάνω εκεί θα γράψουμε το όνομα του Βύρωνα και θα ανοίξουμε μία διαδρομή αναρρίχησης, ακριβώς πάνω στον γκρεμό. Θα είναι μια αθλητική χειρονομία, φόρος τιμής στην ελευθερία, την αρετή που εκτιμούμε πάνω από όλα. Φόρος τιμής για τους καιρούς που οι άνθρωποι πεθαίναν για μια ιδέα πριν σκεφτούν τον εαυτό τους.
Κάθε πρωί ξετυλίγουμε τα σχοινιά και σκαρφαλώνουμε στις ρωγμές, απελευθερώνουμε την διαδρομή από τους βράχους και ανοίγουμε περάσματα. Οι μέρες περνούν, το κενό πίσω μας μεγαλώνει, η θάλασσα ανοίγεται, μερικές φορές μια αχτίδα του ήλιου διαπερνά τα σύννεφα και μας χαιρετάει. Ο Μπάιρον, κουτσός εκ γενετής θα είχε δοκιμάσει αυτά τα ακροβατικά ; Δεν δίσταζε μπροστά στις αθλητικές δοκιμασίες. Κολυμπούσε σαν δελφίνι, διέσχισε τον Βόσπορο και για αυτό του το κατόρθωμα ένοιωθε περηφάνεια μεγαλύτερη από εκείνη που του έδωσαν τα ποιήματα του.
Ο Du Lac, η Φανή και γω, δεμένοι στα σχοινιά μας, ονειρευόμαστε ότι μια μέρα το θαύμα του Μεσολογγίου θα ξεκινήσει ξανά. Τα ‘χουν αυτά οι αναρριχητές. Θα δημιουργήσουμε ένα κίνημα που θα ονομαστεί μεσολογγισμός. Θα ήταν μια πραγματική Ευρωπαική Ενωση του πνεύματος.
Μεσολογγισμός και ανθρωπισμός
Ας ονειρευτούμε λίγο:
- O μεσολογγισμός δεν θα ενώνει τους Ευρωπαίους γύρω από ένα σχέδιο κοινής αγοράς που δίνει διαρκώς όρκους υποταγής σε έναν σύμμαχο που αποφασίζει για την μοίρα μας ενώ κείται 6.000 χιλιόμετρα από τις ακτές μας.
- Θα ένωνε τους ευρωπαίους γύρω από την μνήμη ενός περασμένου μεγαλείου, γύρω από μια ιδέα για τον άνθρωπο, μια κοινή αισθητική και μερικά οράματα του κόσμου, προφανώς αντιφατικά, αλλά που αναπτύχθηκαν όλα στην ίδια μικρή δυτική χερσόνησο της Ευρασίας, για τρεις χιλιετίες.
- Δεν θα είχε νόημα ο μεσολογγισμός σε μια εποχή που οι Τούρκοι ονειρεύονται να ξαναφτιάξουν την ηττημένη αυτοκρατορία τους;
- Δεν έδειξε ο Ερντογάν ότι ονειρεύεται τον εαυτό του ως μετενσάρκωση του πασά που έριξε στα σκυλιά την Αρμενία το περασμένο φθινόπωρο, χωρίς ούτε μία διαμαρτυρία από την Ευρώπη ;
- Δεν εισβάλουν κάθε λίγο και λιγάκι τα πειρατικά του στην ελληνική θαλάσσια ζώνη αναγκάζοντας την Αθήνα να ενισχύσει τα συστήματα ναυτικής και αεροπορικής άμυνας;
- Ομως, ο μεσολογγισμός μας δεν θα περιοριζόταν στην υπεράσπιση μιας συμβολικής χώρας για την Ευρώπη απέναντι στην τουρκική επιθετικότητα.
- Όλοι οι άνθρωποι που τους άρεσει η ιδέα της Ευρώπης και αγαπούν τις αξίες της : φιλανθρωπία, δημοκρατία, χιούμορ, ελευθερία … όλοι αυτοί θα συμφωνούσαν.
- Θα υπήρχαν συντηρητικοί και προοδευτικοί, φιλελεύθεροι και αντιδραστικοί.
- Θα υπήρχαν σταυροί δίπλα σε πανό. Θα υπήρχαν τα ανθρώπινα δικαιώματα και η χριστιανική φιλανθρωπία.
- Θα υπήρχαν άγιοι του χριστιανισμού και ο Σαρτρ, ο Λάνσελοτ και ο Διόνυσος, ο Δον Κιχώτης και ο Καζανόβας.
Θα μοιάζει με καρναβάλι, όπως η φαντασία του Μπάιρον.
Αλλά στην πραγματικότητα, κάτω από τα διαφορετικά κοστούμια θα υπήρχε ο ίδιος όρκος πίστης: δεν θέλουμε αυτούς που προμοτάρουν το νέο είδος ανθρώπου που δεν ξέρει από που έρχεται και που πηγαίνει, που ζητάει συγγνώμη για αυτούς που άνοιξαν τους δρόμους της ελευθερίας και γονατίζει μπροστά στην παρέλαση από τα υποτιθέμενα θύματα.
Εν ολίγοις, δεν εξαλείφουμε το παρελθόν και δεν θέλουμε ένα μέλλον κολλημένο ανάμεσα σε οθόνες υπολογιστών και την ημισέληνο.
Θέλουμε να αγαπάμε τους ποιητές μας, ακόμα και εκείνους που προσβάλλουν την ηθική και τη συνέπεια, θέλουμε να παρακολουθούμε τους ερωδιούς να ανεβαίνουν, να κολυμπούν σε λιμνοθάλασσες, να σκαρφαλώνουν βουνά, να κοιμούνται σε σπηλιές και μερικές φορές, αν είμαστε αρκετά τυχεροί και μας έχει αγγίξει η θεία χάρη θέλουμε να ανοίξουμε την πόρτα ενός παρεκκλησιού και να νοιώσουμε την παρουσία ενός πνεύματος που μας αιχμαλωτίζει.
Sylvain Tesson
Le Figaro
1 mai 2021
Σχόλια