Του Κωστή Μηλολιδάκη *
ΕΝΑ ΑΡΘΡΟ ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΟ ΑΠΟ ΤΟ BELFER CENTER FOR SCIENCE AND INTERNATIONAL AFFAIRS, ΣΧΟΛΗ KENNEDY ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΧΑΡΒΑΡΝΤ
Ο πόλεμος στην Ουκρανία σέρνεται εδώ και σχεδόν 10 μήνες. Μετά από μια αρχική επέλαση του ρωσικού ιππικού που κατέλαβε πάνω από το 20% της Ουκρανίας, οι ρωσικές δυνάμεις στη συνέχεια έπεσαν πάνω στην αποφασισμένη ουκρανική αντίσταση, καταλήγοντας σε μια ντροπιαστική υποχώρηση από το Κίεβο. Από εκεί και μετά, ο πόλεμος μετατράπηκε σε έναν αγώνα φθοράς μεταξύ της Ρωσίας από τη μία πλευρά και της Ουκρανίας που πολεμά επικεφαλής ενός δυτικού συνασπισμού από την άλλη. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, οι ρωσικές επιθέσεις κατέλαβαν τις πόλεις Lyman, Lisichansk και Severo Donetsk. Το φθινόπωρο, οι ουκρανικές επιθέσεις ανακατέλαβαν την επαρχία Χάρκοβο και την πόλη Χερσώνα, συρρικνώνοντας τον ρωσικό έλεγχο στο 50% περίπου των εδαφών που είχαν καταλάβει από τις 24 Φεβρουαρίου, σύμφωνα με μια εκτίμηση. Οι αντιμαχόμενες πλευρές έχουν υιοθετήσει δύο αντίθετες στρατηγικές: Οι Ρώσοι διεξάγουν έναν παραδοσιακό πόλεμο φθοράς με επίκεντρο τη δύναμη πυρός- η Ουκρανία επιδιώκει έναν πόλεμο ελιγμών με επίκεντρο το έδαφος. Αυτές οι αντίθετες στρατηγικές είναι τόσο προϊόν της διαθεσιμότητας εθνικών πόρων όσο και σκόπιμη επιλογή. Καθώς το παγωμένο έδαφος εγκαινιάζει τη χειμερινή περίοδο εκστρατείας, και οι δύο πλευρές θα ακολουθήσουν τις στρατηγικές τους σε επιθέσεις περιορισμένης εμβέλειας.
Μέχρι στιγμής και οι δύο στρατηγικές φαίνεται να λειτουργούν. Η Ουκρανία έχει ανακαταλάβει μεγάλες εδαφικές εκτάσεις, αλλά εξαντλήθηκε κατά τη διάρκεια της επίθεσης του φθινοπώρου. Υπέστη τρομακτικές απώλειες και εξάντλησε βασικά αποθέματα εξοπλισμού και πυρομαχικών. Διαθέτει ακόμη τη δυνατότητα να αντικαθιστά τις απώλειες και να δημιουργεί νέους σχηματισμούς μάχης, αλλά αυτοί εξαντλούνται γρήγορα.
Πιστεύω ότι καμία από τις δύο πλευρές δεν θα επιτύχει θεαματικά εδαφικά κέρδη, αλλά η ρωσική πλευρά είναι πιο πιθανό να επιτύχει τους στόχους της να αποστραγγίσει τους ουκρανικούς πόρους διατηρώντας τους δικούς της.
Η ουκρανική στρατηγική
Ο επικεντρωμένος στο έδαφος πόλεμος ελιγμών των Ουκρανών περιορίζεται από δύο παράγοντες: αφενός από την περιορισμένη παραγωγή πυρομαχικών και εξοπλισμού πυροβολικού και αφετέρου από τις σκέψεις εντός του [δυτικού] συνασπισμού. Η Ουκρανία ξεκίνησε τον πόλεμο με 1.800 πυροβόλα σοβιετικού διαμετρήματος. Αυτά επέτρεπαν ρυθμούς βολής 6.000 έως 7.000 βολών την ημέρα έναντι 40.000 έως 50.000 ρωσικών ημερήσιων βολών. Μέχρι τώρα αυτό το πυροβολικό έχει ως επί το πλείστον ξεμείνει από πυρομαχικά και στη θέση του η Ουκρανία χρησιμοποιεί 350 πυροβόλα δυτικού διαμετρήματος, πολλά από τα οποία έχουν καταστραφεί ή καταρρέουν από την υπερβολική χρήση. Εν τω μεταξύ, τα ίδια τα δυτικά έθνη ξεμένουν από πυρομαχικά– οι ΗΠΑ εκτιμάται ότι παράγουν μόνο 15.000 βλήματα των 155 χιλιοστών το μήνα. Αυτός ο περιορισμός έχει αναγκάσει την Ουκρανία να υιοθετήσει μαζικούς σχηματισμούς πεζικού που επικεντρώνονται στην ανάκτηση εδαφών με οποιοδήποτε κόστος. Η Ουκρανία απλά δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τη Ρωσία στα ίσα σε μάχες πυροβολικού. Αν τα ουκρανικά στρατεύματα δεν προσεγγίσουν τα ρωσικά στρατεύματα σε εκ του σύνεγγυς μάχες με πυρά, υπάρχει σημαντική πιθανότητα να καταστραφούν εξ αποστάσεως από το ρωσικό πυροβολικό.
Ο δεύτερος περιορισμός της Ουκρανίας είναι ο συμμαχικός χαρακτήρας του πολέμου της. Από τότε που εξαντλήθηκαν τα δικά της αποθέματα, η Ουκρανία εξαρτάται όλο και περισσότερο από τα δυτικά όπλα. Η διατήρηση του δυτικού συνασπισμού είναι ζωτικής σημασίας για την ουκρανική πολεμική προσπάθεια. Χωρίς μια συνεχή σειρά από νίκες, οι εσωτερικές οικονομικές δυσκολίες μπορεί να οδηγήσουν τα μέλη του συνασπισμού σε αποστασία. Εάν η δυτική υποστήριξη στεγνώσει λόγω της εξάντλησης των αποθεμάτων ή της πολιτικής βούλησης, η πολεμική προσπάθεια της Ουκρανίας θα καταρρεύσει λόγω της έλλειψης προμηθειών. Κατά κάποιο τρόπο, η Ουκρανία δεν έχει άλλη επιλογή από το να εξαπολύει επιθέσεις, ανεξάρτητα από το ανθρώπινο και υλικό κόστος.
Η Ουκρανία έχτισε έναν στρατό με επίκεντρο το πεζικό, από επίστρατους με υψηλά κίνητρα αλλά περιορισμένη έως καθόλου εκπαίδευση. Υποστηρίζουν τον πυρήνα της μαχητικής δύναμης του προπολεμικού επαγγελματικού στρατού και περίπου 14 νέες ταξιαρχίες εξοπλισμένες με όπλα και οχήματα που δόθηκαν από τη Δύση. Στο πεδίο της μάχης, οι ομάδες κρούσης επιτίθενται με ταχύτητα, διεισδύοντας βαθιά και γρήγορα, και στη συνέχεια παραδίδουν τις κατακτημένες περιοχές στους επιστρατευμένους για να τις υπερασπιστούν. Αυτή η τακτική λειτούργησε καλά σε περιοχές όπου η έλλειψη ρωσικού ανθρώπινου δυναμικού εμπόδιζε τη δημιουργία ενός συμπαγούς μετώπου, όπως στην περιοχή του Χάρκοβο. Στην περιοχή της Χερσώνας, όπου η Ρωσία είχε επαρκή πυκνότητα δυνάμεων, η τακτική αυτή οδήγησε σε μεγάλες απώλειες και μικρή πρόοδο, μέχρι που ζητήματα ανεφοδιασμού ανάγκασαν τη Ρωσία να υποχωρήσει.
Η αχίλλειος πτέρνα αυτής της στρατηγικής είναι το ανθρώπινο δυναμικό. Η Ουκρανία ξεκίνησε τον πόλεμο με 43 εκατομμύρια πολίτες και 5 εκατομμύρια άνδρες σε στρατιωτική ηλικία, αλλά σύμφωνα με τον ΟΗΕ, 14,3 εκατομμύρια Ουκρανοί έχουν διαφύγει από τον πόλεμο και άλλα 9 εκατομμύρια βρίσκονται στην Κριμαία ή σε άλλα κατεχόμενα από τη Ρωσία εδάφη. Αυτό σημαίνει ότι η Ουκρανία έχει μειωθεί σε περίπου 20 έως 27 εκατομμύρια ανθρώπους. Με αυτή την αναλογία, έχει λιγότερους από 3 εκατομμύρια στρατεύσιμους άνδρες. Ένα εκατομμύριο έχει ήδη επιστρατευτεί, και πολλοί από τους υπόλοιπους είτε δεν είναι σωματικά ικανοί να υπηρετήσουν είτε κατέχουν ζωτική θέση στην οικονομία της χώρας. Εν ολίγοις, η Ουκρανία μπορεί να ξεμείνει από άνδρες, κατά την άποψή μου.
Η ρωσική στρατηγική
Οι ρωσικές δυνάμεις είναι περιορισμένες σε ανθρώπινο δυναμικό, αλλά ενισχυμένες από τα τεράστια αποθέματα πυροβολικού και εξοπλισμού που γίνονται δυνατά χάρις σε ένα ισχυρό στρατιωτικό βιομηχανικό σύμπλεγμα. Ενώ έχουν υπάρξει πολυάριθμες αναφορές στα δυτικά μέσα ενημέρωσης ότι ο ρωσικός στρατός ξεμένει από πυρομαχικά πυροβολικού, μέχρι στιγμής δεν έχει υπάρξει ορατή χαλάρωση των ρωσικών πυρών πυροβολικού σε κανένα μέτωπο. Βασιζόμενη σε αυτούς τους παράγοντες, η ρωσική πλευρά έχει επιδοθεί σε έναν παραδοσιακό πόλεμο φθοράς με επίκεντρο τη δύναμη πυρός. Ο στόχος είναι να επιβάλει ένα μη βιώσιμο ποσοστό απωλειών, καταστρέφοντας το ουκρανικό ανθρώπινο δυναμικό και τον εξοπλισμό, διατηρώντας παράλληλα τις δικές της ρωσικές δυνάμεις. Τα εδάφη δεν είναι σημαντικά- η απώλειά τους είναι αποδεκτή προκειμένου να διατηρηθεί η μαχητική ισχύς. Στο Κίεβο, το Χάρκοβο και τη Χερσώνα, ο ρωσικός στρατός αρνήθηκε να πολεμήσει υπό δυσμενείς συνθήκες και αποσύρθηκε, αποδεχόμενος το πολιτικό κόστος για να διατηρήσει τις δυνάμεις του.
Για την εκτέλεση αυτής της στρατηγικής, ο ρωσικός στρατός βασίζεται στη δύναμη πυρός, ιδίως στο πυροβολικό του. Κάθε ρωσική ταξιαρχία διαθέτει τρία τάγματα πυροβολικού σε σύγκριση με μόλις ένα σε κάθε δυτική ταξιαρχία. Σε συνδυασμό με τη διόρθωση [των συντεταγμένων βολής] από μαζικές ποσότητες UAV και τετραπτέρων, το ρωσικό πυροβολικό κονιορτοποιεί τις ουκρανικές δυνάμεις πριν το [Ρωσικό] πεζικό σαρώσει τους [Ουκρανούς] επιζώντες. Πρόκειται για έναν αργό, εξοντωτικό πόλεμο, αλλά με αναλογία απωλειών που είναι σημαντικά υπέρ της Ρωσίας. Η Ρωσία δεν μπορούσε να επιτεθεί επειδή δεν είχε το ανθρώπινο δυναμικό για να εξασφαλίσει τα πλευρά των προελαυνόντων στρατευμάτων. Μέχρι τώρα, οι Ρώσοι μπορούσαν να προελάσουν μόνο στο Ντονμπάς, όπου η προέλαση δεν επέκτεινε τη γραμμή του μετώπου. Ακόμη και εδώ η πρόθεση ήταν περισσότερο να προσελκύσουν τις ουκρανικές δυνάμεις και να τις καταστρέψουν παρά να καταλάβουν την πόλη Bakhmut. Η [Ρωσική] επιστράτευση όμως έχει τη δυνατότητα να ξεπεράσει τις ελλείψεις ανθρώπινου δυναμικού της Ρωσίας και να επιτρέψει επιθετικές επιχειρήσεις, ενώ ο εξοπλισμός των δυνάμεών της είναι εφικτός λόγω της κινητοποίησης της βιομηχανίας. Η παραγωγή πυρομαχικών ακριβείας είναι επίσης αυξημένη, παρά τις συνεχείς αμφιβολίες του δυτικού Τύπου. Τα βίντεο με τα χτυπήματα από τα ρωσικά αεροσκάφη καμικάζι “Lancet 3” που παραμονεύουν είναι αυξημένα κατά 1.000% από τις 13 Οκτωβρίου, σύμφωνα με μια εκτίμηση, γεγονός που υποδηλώνει σημαντική αύξηση της παραγωγής.
Ο επερχόμενος χειμώνας
Αν οι Ουκρανοί αποφασίσουν να εξαπολύσουν μια μεγάλη επίθεση, θα μπορούσαν να το κάνουν σε δύο σημεία, κατά την άποψή μου. Το πρώτο είναι στα βόρεια, στην περιοχή του Χάρκοβο, αλλά οι περιορισμένες δυνατότητες διάβασης του ποταμού Oskil δημιουργούν τις ίδιες υλικοτεχνικές προκλήσεις που αντιμετώπισαν οι Ρώσοι στη Χερσώνα. Το δεύτερο είναι στο νότο, για να αποκόψουν τη ρωσική χερσαία γέφυρα προς την Κριμαία, καταλαμβάνοντας τελικά τη χερσόνησο. Αυτό είναι απίθανο να πετύχει. Ο ουκρανικός στρατός θα επιτεθεί σε έδαφος ιδανικό για το ρωσικό πυροβολικό. Θα μπορούσε να συμβεί μια επανάληψη της μάχης στη Χερσώνα, αλλά αυτή τη φορά χωρίς τις ρωσικές δυσκολίες στην υλικοτεχνική υποδομή, που οφείλονταν στον περιορισμένο αριθμό γεφυρών πάνω από τον ποταμό Δνείπερο, με εξίσου ελάχιστα κέρδη και με τις ίδιες βαριές απώλειες που χαρακτηρίζονται από τον αφανισμό ολόκληρων μηχανοκίνητων λόχων, τις ατελείωτες σκηνές με αυτοκινητοπομπές ασθενοφόρων και τα νέα νεκροταφεία σε όλη την Ουκρανία. Τα επίπεδα εξόντωσης που θα προέκυπταν θα ήταν βούτυρο στο ψωμί των Ρώσων. Η [εσωτερική] πολιτική πίεση που ασκείται προς την ουκρανική κυβέρνηση να ανακαταλάβει εδάφη αλλού προκειμένου να δικαιολογήσει τις απώλειες που υπέστη από το ρωσικό πυροβολικό στο Ντονμπάς[1], καθώς και η πίεση από τον δυτικό συνασπισμό, ενδέχεται παρόλ’ αυτά να οδηγήσουν την Ουκρανία να επιτεθεί έτσι κι αλλιώς.
Για τη ρωσική ηγεσία το ερώτημα είναι: Πότε και πού να επιτεθεί; Ο χρόνος εξαρτάται από τα αποθέματα πυρομαχικών του ρωσικού πυροβολικού. Αν είναι υψηλά, η Ρωσία μπορεί να επιτεθεί το χειμώνα, διαφορετικά μπορεί να αποθηκεύει και να επιτεθεί την άνοιξη μετά την περίοδο της λάσπης. Ο χρονισμός καθορίζεται επίσης από τις απαιτήσεις εκπαίδευσης των επιστρατευμένων εφέδρων. Η μεγαλύτερη διάρκεια της εκπαίδευσης αυξάνει την αποτελεσματικότητα των εφέδρων και μειώνει τις απώλειες, μειώνοντας έτσι το πολιτικό ρίσκο για το Κρεμλίνο. Τελικά, οι πιέσεις που η ρωσική ηγεσία θεωρεί πιο σημαντικές θα καθορίσουν το αποτέλεσμα. Θα επικρατήσει η πίεση της εσωτερικής πολιτικής σκηνής για μια γρήγορη νίκη ή οι στρατιωτικές εκτιμήσεις θα ευνοήσουν την καθυστέρηση μέχρι το τέλος της εαρινής περιόδου λάσπης τον Μάρτιο/Απρίλιο; Μέχρι στιγμής, το Κρεμλίνο έχει προτιμήσει τις στρατιωτικές εκτιμήσεις από τις πολιτικές, γεγονός που υποδηλώνει ότι η Ρωσία θα εξαπολύσει μόνο μια περιορισμένη επίθεση αυτόν τον χειμώνα.
Η τοπογραφία είναι ένας άλλος παράγοντας. Το μέτωπο του Χάρκοβο είναι έντονα δασωμένο, περιορίζοντας την αποτελεσματικότητα της δύναμης πυρός, και μια επίθεση εκεί δεν έχει στρατηγικό νόημα χωρίς να ακολουθήσει επίθεση και κατά της πόλης του Χάρκοβο. Αυτό το μεγάλο αστικό κέντρο θα χρειαζόταν μήνες για να καταληφθεί με ιδιαίτερα υψηλό κόστος. Μια περιορισμένη επίθεση για την ανάκτηση της γραμμής του ποταμού Oskil θα βελτίωνε τη γραμμή άμυνας της Ρωσίας, αλλά δεν θα παρουσίαζε κανένα στρατηγικό κέρδος. Στο Ντονμπάς, ο ρωσικός στρατός διατηρεί ήδη πίεση. Επιπλέον ανθρώπινο δυναμικό και μονάδες πυροβολικού δεν θα επιταχύνουν πολύ αυτή την επίθεση. Για τον ρωσικό στρατό, το μέτωπο της Ζαπορίζια είναι το πιο ελπιδοφόρο. Ο σιδηρόδρομος Pologi – Gulai Polie – Pokrovskoye είναι ιδανικά τοποθετημένος για να τροφοδοτήσει μια ρωσική επίθεση που θα κινείται βόρεια από το Pologi. Στο τέλος, η κατάληψη του Pavlograd θα επέτρεπε την [πλήρη] κατάληψη του Ντονμπάς με την αποκοπή δύο κύριων σιδηροδρομικών γραμμών και αυτοκινητοδρόμων που τροφοδοτούν τον ουκρανικό στρατό στο Ντονμπάς και την επίθεση στον ουκρανικό στρατό εκεί από τα μετόπισθεν. Το ανοιχτό έδαφος είναι ιδανικό για τη ρωσική στρατηγική που επικεντρώνεται στη δύναμη πυρός και η ευκαιρία να προσελκύσει εκεί και να καταστρέψει τις τελευταίες επιχειρησιακές εφεδρείες της Ουκρανίας, μειώνοντας δραστικά το ανθρώπινο δυναμικό της, είναι άμεσα σύμφωνη με τους ρωσικούς στόχους. Τέλος, το σκληρό παγωμένο έδαφος θα καθιστούσε δύσκολη την εκσκαφή νέων αμυντικών θέσεων χωρίς τη χρήση βαρέων μηχανημάτων. Η περιορισμένη επίθεση κοντά στο Ugledar[2] θα μπορούσε να αποτελεί μια επιχείρηση διαμόρφωσης για τη διασφάλιση της ανατολικής πλευράς της μελλοντικής επίθεσης.
Συμπέρασμα
Οι πόλεμοι φθοράς κερδίζονται μέσω της προσεκτικής διαχείρισης των δικών μας πόρων, ενώ ταυτόχρονα καταστρέφουμε τους πόρους του εχθρού. Η Ρωσία εισήλθε στον πόλεμο με τεράστια υλική υπεροχή και μεγαλύτερη βιομηχανική βάση για να διατηρήσει και να αντικαταστήσει τις απώλειες. Διατήρησε προσεκτικά τους πόρους της, υποχωρώντας κάθε φορά που η τακτική κατάσταση στράφηκε εναντίον της. Η Ουκρανία ξεκίνησε τον πόλεμο με μικρότερη δεξαμενή πόρων και στηρίχθηκε στον δυτικό συνασπισμό για να συντηρεί την πολεμική της προσπάθεια. Αυτή η εξάρτηση ώθησε την Ουκρανία σε μια σειρά από τακτικά επιτυχημένες επιθέσεις, οι οποίες κατανάλωσαν στρατηγικούς πόρους που η Ουκρανία θα δυσκολευτεί να αντικαταστήσει πλήρως, κατά την άποψή μου. Το πραγματικό ερώτημα δεν είναι αν η Ουκρανία μπορεί να ανακτήσει όλα τα εδάφη της, αλλά αν μπορεί να προκαλέσει επαρκείς απώλειες στους επιστρατευμένους Ρώσους εφέδρους για να υπονομεύσει την εσωτερική ενότητα της Ρωσίας, αναγκάζοντάς την να προσέλθει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με ουκρανικούς όρους, ή αν η στρατηγική φθοράς που ακολουθούν οι Ρώσοι θα λειτουργήσει οδηγώντας στην προσάρτηση ενός ακόμη μεγαλύτερου τμήματος της Ουκρανίας.
……………………………………………………….
Η ανάλυση αυτή ολοκληρώθηκε στις 30 Νοεμβρίου 2022. Οι απόψεις που εκφράζονται σε αυτό το άρθρο είναι αποκλειστικά του συγγραφέα και δεν αντικατοπτρίζουν τις τρέχουσες πολιτικές του Υπουργείου Άμυνας. Φωτογραφία από www.dshv.mil.gov.ua που διανέμεται με άδεια Creative Commons.
Ο Αμερικανός αντισυνταγματάρχης Alex Vershinin συνταξιοδοτήθηκε μετά από 20 χρόνια υπηρεσίας, εκ των οποίων οκτώ χρόνια ως αξιωματικός τεθωρακισμένων με τέσσερις πολεμικές περιοδείες στο Ιράκ και το Αφγανιστάν και 12 χρόνια εργασίας ως αξιωματικός μοντελοποίησης και προσομοιώσεων στο ΝΑΤΟ και στην ανάπτυξη και τον πειραματισμό ιδεών του αμερικανικού στρατού. Αυτό περιελάμβανε μια περιοδεία με το U.S. Army Sustainment Battle Lab, όπου ήταν επικεφαλής της ομάδας πειραματικών σεναρίων.
[1] ΣτΜ: Μια προσεκτική ανάγνωση των δηλώσεων Ζελένσκι της 9ης Ιανουαρίου δείχνει ότι όντως έτσι είναι: οι τραγικές απώλειες στο Bakhmut δικαιολογούνται ως πολύτιμο κέρδισμα χρόνου για τις επερχόμενες ενέργειες της Ουκρανικής διοίκησης.
[2] ΣτΜ: Η επίθεση αυτή δείχνει να εξελίσσεται όντως.
* Κωστής Μηλολιδάκης, Αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Μαθηματικών του ΕΚΠΑ.
Σχόλια