Με μεγάλη καθυστέρηση και με δυστοκία, επιτέλους η Ευρωπαϊκή Επιτροπή
υιοθετεί μέτρα κρατικής παρέμβασης στις αγορές ενέργειας, κυρίως
ηλεκτρικής ενέργειας, αποδεχόμενη ευθέως αστοχία των αγορών. Χρειάστηκε
προηγουμένως να γενικευθεί σχεδόν σε όλη την Ευρώπη η μεγάλη αύξηση των
ενεργειακών τιμών καταναλωτή. ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ
Μετά από την παρατεταμένη κρίση τιμών, που έφθασαν σε απίστευτα επίπεδα, δεν άντεξαν οικονομικά οι προσφορές σε σταθερές τιμές και οι συμβάσεις αντιστάθμισης της ανόδου των τιμών, οι οποίες για αρκετό χρόνο, σε πολλές χώρες εξασφάλιζαν σχετικά σταθερές τιμές καταναλωτή της ηλεκτρικής ενέργειας που δεν αντικατόπτριζαν τις αυξανόμενες και έντονα κυμαινόμενες τιμές ηλεκτρικής ενέργειας στα χρηματιστήρια.
Σε λίγες χώρες μόνο, κυρίως στη Νότια Ευρώπη, υπήρξε μεγάλη μετακύλιση των χρηματιστηριακών τιμών στις τιμές λιανικής. Τώρα όμως η εκτίναξη προς τα πάνω των τιμών καταναλωτή γίνεται σχεδόν παντού στην Ευρώπη, παράλληλα με κίνδυνο χρεωκοπιών. Για αυτό αφυπνίσθηκαν οι Κυβερνήσεις στην ΕΕ και ώθησαν την Επιτροπή σε προτάσεις κρατικής παρέμβασης.
Σε τι ακριβώς έγκειται η αστοχία της αγοράς ηλεκτρισμού; Δεν κατάφερε να τιμολογείται ο τελικός καταναλωτής στο πραγματικό μακροχρόνιο μέσο κόστος της ηλεκτρικής ενέργειας, όπως θα πετύχαινε ο υγιής ανταγωνισμός.
Πράγματι, σε όλο αυτό το διάστημα της κρίσης, το συνολικό μέσο κόστος ηλεκτρικής ενέργειας (δηλαδή, περιλαμβανομένων των πάγιων εξόδων και του κεφαλαίου), όπως παραδίδεται στους καταναλωτές, είναι χαμηλότερο από τις τιμές ισορροπίας των χρηματιστηρίων ηλεκτρικής ενέργειας οι οποίες διαμορφώνονται από τις υπερβολικά υψηλές τιμές του φυσικού αερίου, ενώ αυτό συμμετέχει κατά μικρό μόνο ποσοστό στο ενεργειακό μείγμα. Με άλλα λόγια, η τιμολόγηση του τελικού καταναλωτή γίνεται στο οριακό κόστος το οποίο συστηματικά υπερβαίνει το μέσο πλήρες κόστος.
Αυτό συνεπάγεται περιττό κόστος για τον καταναλωτή και δημιουργεί απροσδόκητα υπερκέρδη για τους παραγωγούς, κυρίως για εκείνους που δεν εξαρτώνται από την τιμή του φυσικού αερίου.
Η τιμολόγηση στο πλήρες μέσο κόστος δεν μειώνει τα κίνητρα επενδύσεων γιατί απλούστατα αμείβει την παραγωγή όσο χρειάζεται για να ανακτηθούν όλα τα κόστη, περιλαμβανομένης της εξυπηρέτησης κεφαλαίου και παγίων δαπανών.
Επομένως αφού η αγορά (λιανικής) δεν καταφέρνει να τιμολογήσει στο πραγματικό κόστος την ηλεκτρική ενέργεια αλλά τιμολογεί στο συστηματικά υψηλότερο οριακό κόστος, η διαφορά αποτελεί μη δικαιολογημένο έσοδο και το κράτος με την παρέμβασή του οφείλει να το επιστρέψει στον καταναλωτή.
Αυτό ακριβώς κάνουν τα μέτρα που ανακοίνωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Και μάλιστα, η Επιτροπή αναγνωρίζει την ύπαρξη μόνιμης αστοχίας στον σχεδιασμό της αγοράς και ανακοινώνει επανασχεδιασμό ώστε οι τεχνολογίες ηλεκτροπαραγωγής που δεν βασίζονται στο φυσικό αέριο να αμείβονται σωστά στο πλήρες κόστος αλλά όχι στο υπερβάλλον οριακό κόστος που κινείται από το φυσικό αέριο.
Είναι χωρίς ιστορικό προηγούμενο να έχει προχωρήσει η Ελλάδα πιο μπροστά από την Ευρωπαϊκή Ένωση σχετικά με την ενεργειακή αγορά: ο μηχανισμός που εφαρμόζει από 1η Ιουλίου (αλλά και τα μέτρα πριν αυτήν την ημερομηνία) είναι ακριβώς αυτός που προτείνει η Επιτροπή για όλη την Ευρώπη. Πρόκειται για συλλογή των υπερ-εσόδων στην πηγή τους και απόδοση στους καταναλωτές. Επιπλέον η Ελλάδα έθεσε προς συζήτηση και πρόταση μόνιμης μεταρρύθμισης της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, ακριβώς στην κατεύθυνση που τώρα εξαγγέλλει η Επιτροπή.
Αναξιόπιστος ο δείκτης TTF αλλά η Κομισιόν δεν έχει διαμορφώσει πειστική πρόταση
Όμως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν κατάφερε μέχρι τώρα να διαμορφώσει πειστική πρόταση για τον έλεγχο της αγοράς φυσικού αερίου και τον μετριασμό των εξωφρενικών τιμών. Αμφισβητείται πλέον ευρύτατα η αξιοπιστία του χρηματιστηρίου φυσικού αερίου TTF (ICE) που λειτουργεί στην Ολλανδία και αποτελεί την βάση των ρητρών τιμολόγησης σε πολλές συμβάσεις αγοράς φυσικού αερίου.
Οι ρήτρες τιμολόγησης με αναφορά σε χρηματιστηριακές τιμές εξασφάλισαν πτώση των τιμών φυσικού αερίου στην Ευρώπη, για αρκετά χρόνια μέχρι τις αρχές του 2021, ανταγωνισμό και ανάπτυξη εργαλείων αντιστάθμισης των κινδύνων. Όμως η στενότητα στην προσφορά και στη συνέχεια η γεωπολιτική εκμετάλλευση του αερίου από την Ρωσία έδωσε την ευκαιρία να γίνονται τεράστιες διακυμάνσεις και αυξήσεις χρηματιστηριακών τιμών οι οποίες δεν συμβαδίζουν με την φυσική ισορροπία της αγοράς αερίου.
Πρόκειται για εκμετάλλευση του χρηματιστηρίου για κερδοσκοπικούς σκοπούς. Αναγνωρίζεται πλέον ότι αυτός ο δείκτης δεν είναι αξιόπιστος για να βασίζονται σε αυτόν οι τιμές που θα πληρώσει τελικά ο καταναλωτής.
Σχετικά με την εύρεση μηχανισμού που θα αντικαταστήσει το TTF και έτσι θα θέσει κατά κάποιο τρόπο άνω όριο στην τιμή του φυσικού αερίου έγιναν εκτεταμένες τεχνικές συζητήσεις στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και μάλιστα με βάση Ελληνική πρόταση και στο θέμα αυτό.
Όμως, το μόνο σχετικό ενδιαφέρον στις ανακοινώσεις της Επιτροπής είναι η διερεύνηση της δυνατότητας καθορισμού πανευρωπαϊκού δείκτη τιμών φυσικού αερίου (benchmark) ο οποίος προοπτικά θα αντικαταστήσει το TTF ως βάση των ρητρών τιμολόγησης στις συμβάσεις αγοράς φυσικού αερίου. Το πλεονέκτημα του benchmark είναι ότι θα υπάγεται σε έλεγχο από τις εποπτικές αρχές, ενώ το TTF κατά παράδοξο τρόπο δεν υπάγεται και δεν ελέγχεται.
Τα θετικά μέτρα: Εξοικονόμηση, ΑΠΕ, βιομεθάνιο, υδρογόνο
Θα πρέπει όμως περισσότερο να τονισθεί η αξία των θετικών μέτρων που θα αντιμετωπίσουν και δυνητικά θα ξεπεράσουν την κρίση. Πριν από όλα, έχει τεράστια σημασία η μείωση της κατανάλωσης, τόσο φυσικού αερίου (εξοικονόμηση αλλά και άμεση υποκατάσταση από άλλες μορφές ενέργειας), όσο και βραχυχρόνια η εξοικονόμηση ηλεκτρικής ενέργειας. Ένα κιλό ενέργειας που δεν καταναλώνεται έχει πάντα πιο μεγάλη αξία από την αγορά του ίδιου κιλού. Η απόκριση της ζήτησης είναι η δύναμη του καταναλωτή έναντι οποιουδήποτε μονοπωλίου. Άρα η εξοικονόμηση είναι πρωταρχικός στόχος τόσο άμεσα όσο και μακροχρόνια στο πλαίσιο της πράσινης μετάβασης.
Η άλλη πτυχή της θετικής διεξόδου είναι η επιτάχυνση της ανάπτυξης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και των εναλλακτικών και καθαρών καυσίμων. Εξ άλλου οι ΑΠΕ είναι μακράν η φθηνότερη ενέργεια και ο σταθερός τρόπος απεξάρτησης από τις εισαγωγές. Τα μέτρα και οι στόχοι του REPowerEU είναι απαραίτητα όσο ποτέ.
Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και το βιομεθάνιο (για το οποίο πρέπει να γίνουν υποστηρικτές δράσεις και στην Ελλάδα) αλλά και το πράσινο υδρογόνο, για το οποίο μάλιστα η Επιτροπή εξήγγειλε φιλόδοξα μέτρα.
Το προτεινόμενο ταμείο χρηματοδότησης του πράσινου υδρογόνου (hydrogen bank) μέσω συμβάσεων οικονομικών διαφορών εγγυημένων από το Κράτος και επιδοτούμενων από νέους πόρους που θα αντληθούν από πώληση δικαιωμάτων εκπομπής διοξειδίου του άνθρακα είναι σπουδαίο μέτρο υποστήριξης της ανάπτυξης της αγοράς υδρογόνου. Η πορεία προς την επίτευξη βιομηχανικής ωριμότητας της παραγωγής και υποδομών υδρογόνου εξαρτάται από το κατά πόσον οι επενδυτές προβλέπουν με βεβαιότητα την ανάπτυξη της χρήσης και ζήτησης για πράσινο υδρογόνο. Η πορεία αυτή θα εξασφαλίσει μείωση του κόστους.
Εξ άλλου σήμερα με τις εξωφρενικές τιμές του φυσικού αερίου, το πράσινο υδρογόνο θα ήταν φθηνότερο αν υπήρχαν οι υποδομές. Ο πράσινος μετασχηματισμός είναι η μόνη θετική διέξοδος, όπως έχει πλέον από όλους αναγνωρισθεί.
Ο κ. Παντελής Κάπρος είναι καθηγητής ενεργειακής οικονομίας στο ΕΜΠ
============
Blogger:
"Ενεργειακός λαϊκισμός"
===============
Σχόλια