Με την ενεργειακή κρίση να κυριεύει την Ευρώπη, η στάση των κυβερνήσεων
και της βιομηχανίας άλλαξε ξαφνικά. Η ξηρά και η θάλασσα εξετάζονται
ξανά για εξερεύνηση πετρελαίου και φυσικού αερίου αναγνωρίζοντας ίσως
τον πολυδιάστατο χαρακτήρα της ενεργειακής ανεξαρτησίας. Το αποκορύφωμα
είναι η ανάθεση στις αρχές Απριλίου 2022 από την κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου μιας νέας μελέτης σχετικά με τα πιο
πρόσφατα επιστημονικά στοιχεία για την εξόρυξη σχιστολιθικού φυσικού
αερίου (1). Σε μεγάλο βαθμό πρόκειται για ευθυγράμμιση με την στρατηγική
των ΗΠΑ, της Αυστραλίας και της Κίνας. Βέβαια αυτή η τεχνολογία απαιτεί
βαρύ εξοπλισμό και μεγάλους δρόμους μεταφοράς στην επιφάνεια, κάτι που
δεν προσφέρει εύκολα η Ευρώπη. ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ
Η σημαντική κρίση εφοδιασμού φυσικού αερίου είναι το άθροισμα των γεωπολιτικών προβλημάτων στην Ανατολική Ευρώπη, της μείωσης της παραγωγής σε ώριμες γεωγραφικές λεκάνες κοιτασμάτων, των περιβαλλοντικών κανονισμών, και των πολιτικών δράσεων αποθάρρυνσης για επενδύσεις σε νέες έρευνες φυσικού αερίου. Η επαναφορά των επενδύσεων σε όλους τους τομείς του φυσικού αέριου είναι βέβαιο ότι θα διαδραματίσει πρωτεύοντα ρόλο στη μείωση της εξάρτησης από τον άνθρακα και το πετρέλαιο και θα υποστηρίξει την παροχή ενέργειας, πρώτων υλών και μπλε υδρογόνου (2).
Παρόλο που τα τελευταία δέκα χρόνια οι δεσμεύσεις ενάντια στην χρήση υδρογονανθράκων απείλησαν τις μεγάλες οικονομίες, υπάρχουν σήμερα εμφανείς ενδείξεις χαλάρωσης της νομοθεσίας και της χάραξης πολιτικής για να διατηρηθεί το φυσικό αέριο ως πρωταρχική πηγή ενέργειας στην Ευρώπη.
Η τιμή του πετρελαίου Brent έχει αυξηθεί κατά 17 % από την έναρξη της ρωσικής επίθεσης στην Ουκρανία και οι τιμές του φυσικού αερίου είναι σχεδόν 45% υψηλότερες από ότι στα τέλη Φεβρουαρίου 2022. Υπο αυτές τις συνθήκες οι επτά μεγαλύτερες βιομηχανικές χώρες, Γερμανία, Γαλλία, Μεγάλη Βρετανία, Ιταλία, Ιαπωνία, Καναδάς και Ηνωμένες Πολιτείες, που αντιπροσωπεύουν περίπου το 30% της παγκόσμιας ζήτησης, αναζητούν λύσεις. Ιδιαίτερα η Ευρώπη αναζητεί τρόπους για να αντικαταστήσει 2 εκατομμύρια βαρέλια ημερησίως, αργού, περίπου 2 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα διυλισμένων προϊόντων και περίπου 200 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου από τη Ρωσία. Συνολικά υπάρχουν 29 λειτουργικοί τερματικοί σταθμοί υγροποίησης φυσικού αερίου και 33 επιπλέον σταθμοί βρίσκονται υπό κατασκευή ή στο στάδιο του σχεδιασμού στην Ευρώπη.
Ο αγώνας για παραγωγή υδρογονανθράκων στην Ευρώπη
Σε αυτό το περιβάλλον οι πολεμικές συγκρούσεις και η πολιτική αστάθεια ενεθάρρυναν την αλλαγή προτεραιοτήτων του ευρωπαϊκού ενεργειακού εφοδιασμού που περνάει δειλά-δειλά από την πανδημία και την υστερία της υπερθέρμανσης του πλανήτη σε μακροοικονομικές καινούργιες βλέψεις. Η ζήτηση ενέργειας συνεχίζει να αυξάνεται στην Ευρώπη διότι οι υπάρχουσες υποδομές φυσικού αερίου έχουν δημιουργήσει μια κρίσιμη δέσμευση από το φυσικό αέριο για την οικιακή και βιομηχανική χρήση. Η βιομηχανία γίνεται τώρα μάρτυρας ενός ενθουσιασμού από τον πολιτικό κόσμο, αν και συγκρατημένου, για την εγχώρια παραγωγή φυσικού αερίου σε πολλές χώρες της Ευρώπης (3).
Η Γερμανία περιόρισε την εξάρτηση από τον ρωσικό πετρέλαιο από 35% σε 12% και επαναξιολογεί τις ευκαιρίες για έρευνα και εκμετάλλευση φυσικού αέριου στη γερμανική Βόρεια Θάλασσα. Είναι αξιοσημείωτο ότι το τηλεοπτικό κανάλι Tagesschau, αναφέρει μελέτη ανεξάρτητης εταιρείας η οποία εξηγεί ότι εάν η Ρωσία κλείσει τη στρόφιγγα του φυσικού αερίου από τον Ιούλιο, ενώ η χωρητικότητα του αγωγού Nord Stream 1 έχει μειωθεί κατά 60% από τα μέσα Ιουνίου, η γερμανική οικονομία θα χάσει σχεδόν το 13% της προστιθέμενης αξίας και 5,6 εκατομμύρια θέσεις εργασίας,. Έχει υπο κατασκευή τέσσερεις σταθμούς αεριοποίησης και προγραμματίζει τέσσερεις επιπλέον σταθμούς. Στη Γερμανία και την Αυστρία, οι εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου Ruhrgas και Wintershall επιδεικνύουν αυτοσυγκράτηση ως προς την μείωση των εισαγωγών (4), ενώ μικρότερες εταιρείες εξερευνούν στη Βαυαρία και την Αυστρία. Δεν είναι καθόλου παράξενο ότι και οι δύο χώρες ανακοίνωσαν εσπευσμένα την επείγουσα επανεκκίνηση των εργοστασίων άνθρακα.
Η Δανία, αν και εντασσόμενη κατά των νέων ερευνών υδρογονανθράκων, υποστηρίζει σήμερα την αύξηση παραγωγής φυσικού αερίου των υπαρχόντων κοιτασμάτων και διατήρησης των εγκαταστάσεων.
Η Ολλανδία ανέβαλε την διακοπή παραγωγής φυσικού αερίου του κοιτάσματος Groningen. Αν και η παραγωγή είχε ήδη μειωθεί κατά 70% λόγω των περιβαλλοντικών και τεχνικών ανησυχιών, η κυβέρνηση αποφάσισε να συνεχίσει την παραγωγή και να αυξήσει την ικανότητα αεριοποίησης υγροποιημένου φυσικού αερίου με ένα δεύτερο σταθμό για να διαχειριστεί βραχυπρόθεσμα την κρίση εφοδιασμού. Ο υπουργός Κλίματος και Ενέργειας της Ολλανδίας, δήλωσε ότι η χώρα θα αλλάξει τους νόμους που απαιτούνται ώστε επίσης οι σταθμοί καύσης άνθρακα να λειτουργούν με μέγιστη δυναμικότητα 35%.
Τις επόμενες εβδομάδες, η κυβέρνηση της Ιταλίας θα συζητήσει εάν θα επιτρέψει την επανεκκίνηση των γεωτρήσεων και ερευνών «για να υποκαταστήσει τις υπάρχουσες εισαγωγές φυσικού αερίου και όχι για να αυξήσει την εξάρτηση από το φυσικό αέριο».
Η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου ανακοίνωσε πρόσφατα μια επικαιροποιημένη κατευθυντήρια γραμμή, ενθαρρύνοντας τις πετρελαϊκές εταιρείες να εστιάσουν εκ νέου στις επενδύσεις εγχώριας παραγωγής ενέργειας, της οποίας το φυσικό αέριο αποτελεί σημαντικό στοιχείο. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, το 40% του φυσικού αερίου εισάγεται μέσω αγωγών και το 20% προέρχεται από LNG. Οι νέες προσπάθειες στοχεύουν να φέρουν νέα ζωή σε παραμελημένα πεδία αλλά και σε παραδοσιακά πεδία φυσικού αερίου στην Βόρεια Θάλασσα και την παράκτια Αγγλία.
Η Νορβηγία διαθέτει πόρους πετρελαίου και φυσικού αερίου και μπορεί, μέσω συνεχούς εξερεύνησης, νέων ανακαλύψεων και εκμετάλλευσης νέων κοιτασμάτων, να προμηθεύει την Ευρώπη και μετά το 2030. Θέτει σε επαναλειτουργία το εργοστάσιο υγροποίησης φυσικού αερίου στο Χάμερφεστ (αντιπροσωπεύει περίπου 5% της συνολικής εξαγωγικής ικανότητας φυσικού αερίου της Νορβηγίας) (5). Από την άλλη πλευρά ηγείται της δέσμευσης και αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα (CCS) υποστηριζόμενη από Δανία, Ισλανδία και Σουηδία.
Μια άλλη σημαντική πρωτοβουλία της Νορβηγίας είναι η φετινή εκκίνηση διαγωνισμού για εξερεύνηση μετάλλων σε υπεράκτια περιβάλλοντα (6). Σε παλαιότερη αρθρογραφία είχε τονισθεί η αναζωογόνηση του ενδιαφέροντος πολλών κρατών για τα μέταλλα σε ωκεάνιο περιβάλλον και για τους πολυμεταλλικούς κονδύλους που βρίσκονται στην επιφάνεια του βυθού των ωκεανών (7). Χώρες όπως οι ΗΠΑ, Γαλλία, Γερμανία, Νότια Κορέα, Βραζιλία, Νορβηγία δραστηριοποιούνται για τα μέταλλα των ωκεανών και ιδιαίτερα σήμερα με την διείσδυση της ηλεκτροκίνησης στην παγκόσμια οικονομία και τις αυξανόμενες ανάγκες σε βασικά βιομηχανικά μέταλλα.
Ο αγώνας για την δέσμευση του ανθρωπογενούς CO2
Τα πρόσφατα διεθνή γεγονότα φαίνεται να έχουν μετριάσει την υστερία για υπερθέρμανση του πλανήτη. Καινοτόμες λύσεις εμφανίζονται στην αγορά για την δέσμευση του CO2 και προσφέρουν επιπλέον λύσεις για τη μείωση των ρύπων. Οι επικρατέστερες λύσεις αφορούν την δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα (CCS) όπως και τη δέσμευση, χρήση και αποθήκευση άνθρακα (CCUS). Μια νεότερη μέθοδος είναι η άμεση δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα στον αέρα, που μερικές φορές αναφέρεται επίσης ως DAC ή DACCS, η οποία είναι μια τεχνολογία που μπορεί να απομακρύνει το CO2 απευθείας από την ατμόσφαιρα (8).
Σε αντίθεση με άλλες τεχνολογίες αφαίρεσης άνθρακα και δέσμευσης εκπομπών CO2, όπως συμβαίνει στη διαδικασία εξόρυξης πετρελαίου, φυσικού αερίου, παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας ή παραγωγή θερμότητας, το σύστημα DACS μπορεί να χρησιμοποιηθεί ευρέως αλλά πρέπει να έχει πρόσβαση σε περιοχές με σταθερή παροχή ηλεκτρικής ενέργειας. Ως τεχνολογία που αφαιρεί περισσότερο CO2 από την ατμόσφαιρα από ό,τι απελευθερώνει (υποθέτοντας ότι θα τροφοδοτείται από ηλεκτρική ενέργεια ηλεκτρόλυσης) το σύστημα DACS έχει τη δυνατότητα να διαδραματίσει βασικό ρόλο στο μέλλον.
Το σύστημα DACS θα μπορούσε πολύ απλά να θεωρηθεί ως μια μορφή βιομηχανικής φωτοσύνθεσης, συμπληρωματικής αυτής της ανάπτυξης νέων δασικών εκτάσεων. Ακριβώς όπως τα φυτά χρησιμοποιούν το ηλιακό φως για να συνθέσουν θρεπτικά συστατικά από το CO2 και το νερό, τα συστήματα DACS χρησιμοποιούν ηλεκτρική ενέργεια για να απομακρύνουν το CO2 από την ατμόσφαιρα χρησιμοποιώντας μια σειρά ανεμιστήρων και φίλτρων σε παρουσία ζεστού αέρα. Το δεσμευμένο CO2 θα μπορεί στη συνέχεια να συμπιεστεί υπό εξαιρετικά υψηλή πίεση και να αποθηκευτεί σε βαθιές γεωλογικές δομές.
Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας, στα τέλη του περασμένου έτους υπήρχαν περίπου 19 εργοστάσια DAC που λειτουργούσαν παγκοσμίως, δεσμεύοντας περισσότερα από 0,01 εκατομμύρια τόνους (Mt) CO2 ετησίως. Εργοστάσια δέσμευσης 1 Mt CO2 ετησίως κατασκευάζονται στις Ηνωμένες Πολιτείες και Ισλανδία για αποθήκευση σε βασάλτες. Στο σενάριο καθαρών μηδενικών εκπομπών έως το 2050, η τεχνολογία αυτή προβλέπει να δεσμεύσει περισσότερα από 85 Mt CO2 ετησίως έως το 2030 και σχεδόν 1.000 Mt CO2 ετησίως έως το 2050. Το Υπουργείο Ενέργειας των ΗΠΑ (DOE) ανακοίνωσε για το 2022 επιπλέον 14 εκατομμύρια δολάρια χρηματοδότησης για πέντε μελέτες σχεδιασμού που θα αξιοποιήσουν την υπάρχουσα τεχνολογία άμεσης δέσμευσης αέρα (DAC) σε συνδυασμό με αποθήκευση σε βαθιές γεωλογικές δομές.
Κοιτώντας το μέλλον με τα μάτια του σήμερα
Διαφαίνεται αρκετά καθαρά ότι οι σημερινές υψηλές τιμές της ενέργειας, λόγω των γεωπολιτικών συγκυριών, τονώνουν σε παγκόσμιο επίπεδο τις επενδύσεις σε όλους τους τομείς του φυσικού αερίου, αποδεσμεύουν κεφάλαια για καινοτόμες τεχνολογίες μείωσης των ρύπων αλλά καταστρέφουν την αγοραστική δύναμη του καταναλωτή, κάτι που βιώνει σήμερα η Ευρώπη.
Τα ορυκτά καύσιμα επηρέασαν για αιώνες όλες τις δραστηριότητες της κοινωνίας, όπως δημογραφικές εξελίξεις, βιομηχανικές επαναστάσεις, υγειονομική περίθαλψη, αστικοποίηση, πράσινες επαναστάσεις, αντισύλληψη, πολέμους και φυσικές καταστροφές. Εξαιρουμένης της σημερινής κατάστασης πανδημίας-συνδημίας και του πολέμου στην Ουκρανία, η έλλειψη ορυκτών καυσίμων προκαλείται επίσης από τις πιέσεις της πληθυσμιακής αύξησης οδηγώντας σε ακόμη περισσότερη καινοτομία και στην ανακάλυψη νεότερων και καλύτερων πηγών ενέργειας, αλλά δεν είναι σαφές ποιες θα μπορούσαν να είναι αυτές οι καινοτομίες σήμερα.
Τα τελευταία χρόνια, η συμμετοχή των μη συμβατικών πετρελαϊκών πόρων, όπως το σχιστολιθικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο, το πετρέλαιο από αμμόπισσα, αλλά και το πετρέλαιο και φυσικό αέριο βαθέων γεωτρήσεων ή αυτό των γεωγραφικών πόλων, οδήγησε σε αύξηση της διαθεσιμότητας ορυκτών καυσίμων. Αλλά η εξόρυξη αυτών των μη συμβατικών πετρελαϊκών πόρων είναι πολύ ακριβή και ενεργοβόρα. Με άλλα λόγια, απαιτείται ένα μεγάλο ποσό εισροών ενέργειας, ενώ το καθαρό ενεργειακό κέρδος είναι χαμηλότερο, και κατά συνέπεια, αυτές οι πηγές ενέργειας μπορεί να μην είναι τόσο σημαντικές για την αύξηση της παραγωγικότητας σε μακροχρόνια βάση ενώ το κόστος παραμένει μεγάλο.
Στην περίπτωση μείωσης της διαθεσιμότητας ορυκτών καυσίμων, αλλά χωρίς επαρκές υποκατάστατο, η μείωση της παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου θα σημάνει μείωση των εισροών ενέργειας στην κοινωνία, μείωση της παραγωγικότητας, και υποθετικά μείωση του πληθυσμού, ιδιαίτερα λόγω εξάρτησης της γεωργίας από λιπάσματα που βασίζονται σε ορυκτά καύσιμα. Αυτό συμβαίνει σε ένα βαθμό σήμερα.
Στην περίπτωση μείωσης των διαθέσιμων ορυκτών καυσίμων, αλλά εισαγωγής μια νέας πηγής ενέργειας υψηλής ενεργειακής απόδοσης, παραδείγματος χάριν της σχάσης του ουρανίου από μικρούς σταθμούς ή της σύντηξης ισοτόπων υδρογόνου, θα μπορούσε να οδηγήσει σε περαιτέρω βελτιώσεις της παραγωγικότητας, μειώνοντας την πίεση στους υπάρχοντες ορυκτούς πόρους και επιτρέποντας περαιτέρω αύξηση του πληθυσμού, χωρίς μείωση της κατανάλωσης και χωρίς αύξηση της έκλυσης CO2.
Εάν οι τεχνολογίες δέσμευσης άνθρακα δεν καταστούν γρήγορα βιώσιμες, αυτό θα έχει αρνητικές επιπτώσεις για το περιβάλλον. Η συνεχώς αυξάνουσα σημασία του φυσικού αερίου στον 21ο αιώνα θα συμβάλει στην αύξηση του πληθυσμού, και ας είναι ακριβό, αλλά με βάση τις τρέχουσες τάσεις το φυσικό αέριο θα διαδραματίσει παγκοσμίως, ίσως μικρότερο ρόλο από αυτόν του άνθρακα.
Αναφορές:
· UK Unconventionals, GeoExpro, Vol. 19, No. 3 - 2022
https://www.geoexpro.com/articles/2022/06/uk-unconventionals
· Η ενεργειακή σκακιέρα σήμερα : Η Νοτιοανατολική Μεσόγειος, η Ευρώπη και το φυσικό αέριο, Foreign Affairs The Hellenic Edition, Φεβρουάριος-Μάρτιος 2022, σελ. 96-113
https://www.foreignaffairs.gr/articles/73570/loykas-g-katsonis/o-neos-psyxros-polemos?page=show
· Gas renaissance in Europe, GeoExpro, Vol. 19, No. 3 – 2022
https://www.geoexpro.com/articles/2022/06/gas-renaissance-in-europe
· Wintershall DEA looks beyond Russia as war marks turning point, Reuters
https://www.reuters.com/business/energy/wintershall-dea-says-it-will-retain-russian-projects-2022-04-28/
· Norway's Hammerfest LNG plant extends outage until May 27, Reuters
https://www.reuters.com/business/energy/norways-hammerfest-lng-plant-extends-outage-until-may-27-2022-05-22/
· Subsea Mining: All Eyes on Marine Minerals Offshore Norway, Marine Link, 2 July 2022
https://www.marinelink.com/news/subsea-mining-eyes-marine-minerals-489614
· Στη θάλασσα θα παιχτούν τα μελλοντικά ενεργειακά παιχνίδια, Slpress, 29 Ιουνίου 2022
https://slpress.gr/oikonomia/t-sti-thalassa-tha-paichtoyn-ta-mellontika-energeiaka-paichnidia/
· DOE Invests $14 Million to Scale Up Direct Air Capture and Storage Technology, Coupled to Low-Carbon Energy Resources, April 14, 2022
https://www.energy.gov/fecm/articles/doe-invests-14-million-scale-direct-air-capture-and-storage-technology-coupled-low
*Λίγα λόγια για τον Δρ. Γιάννη Μπασιά
Ο Γιάννης Μπασιάς είναι ενεργειακός αναλυτής και τέως Πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος της Ελληνικής Διαχειριστικής εταιρείας Υδρογονανθράκων (ΕΔΕΥ). Από το 2021 συμβάλει σε δήμους της Δυτικής Μακεδονίας για την ανάπτυξη ενεργειακών και ορυκτών πόρων. Διετέλεσε μέλος της Επιτροπής για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) μέχρι το 2020 και αρθρογραφεί συχνά με τεχνικές αναλύσεις για το ενεργειακό μείγμα και τις οικονομικές προεκτάσεις.
Διαθέτει περισσότερα από 30 χρόνια διεθνούς επαγγελματικής εμπειρίας στην αξιολόγηση κοιτασμάτων, τα τεχνικά έργα, τη δημιουργία πετρελαϊκού χαρτοφυλακίου και την διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού. Διετέλεσε Πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος του ομίλου Georex και εργάστηκε σε θέματα υπεράκτιων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στην Δυτική Αφρική, την Μαυριτανία, το Κανάλι της Μοζαμβίκης, το κεντρικό-νότιο Ατλαντικό. Αρχικά, ακολούθησε ακαδημαϊκή καριέρα στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου και ως Αναπληρωτής Καθηγητής στο Εργαστήριο Γεωλογίας του Εθνικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας στο Παρίσι. Αποφοίτησε από το Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (1979), είναι κάτοχος διδακτορικού διπλώματος από το Πανεπιστήμιο Pierre et Marie Curie στο Παρίσι (1984), διοίκησης επιχειρήσεων από το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Παρισιού (1989) και οικονομικών (Παρίσι, 1994). Διετέλεσε υπότροφος του Συμβουλίου της Ευρώπης στο Παρίσι από το 1980 έως το 1983 και ερευνητής του Ιδρύματος Alexander von Humboldt στο Βερολίνο από το 1985 έως το 1986. Είναι συγγραφέας ή συνεργάτης σε περισσότερες από 30 δημοσιεύσεις σε διεθνή επιστημονικά ή βιομηχανικά περιοδικά, συν-εκδότης 3 εκθέσεων θαλάσσιων αποστολών στον Ινδικό Ωκεανό.
Σχόλια