Απλά αρχαία μαθήματα για το νομισματικό πόλεμο

 

Ηλιόπουλος Γιώργος

Από το 2019, οι αγορές τρέμουν τον πόλεμο δασμών των ΗΠΑ και την προοπτική ενός εμπορικού πολέμου, που αναπόφευκτα προβλέπουν πως θα κλιμακωθεί σε νομισματικό, επαναφέροντας τις τραγικές συνέπειες του Μεσοπολέμου. Ήδη στον ορίζοντα διαφαίνεται το φάντασμα ενός νέου Ψυχρού Πολέμου, με πρόσχημα την κρίση στην Ουκρανία, όπου αντί για τα πυρηνικά όπλα ή για το αργό πετρέλαιο, η μάχη θα εστιασθεί στα νομίσματα. Αιχμές στο νομισματικό πόλεμο το αμερικανικό δολάριο και το κινεζικό γουάν (Renminbi).

Μία νέα ριζοσπαστική στροφή υλοποιείται μεθοδικά με αφορμή και προφανή δικαιολογία την πανδημία, την τρομακτική αναταραχή και τις πολεμικές συγκρούσεις, με τους Κινέζους να ετοιμάζονται, για μονομερή προς το παρόν, επιστροφή στην ρήτρα του χρυσού. Ούτως ή άλλως γνωρίζουν πως ο μέσος όρος των εκτιμήσεων προσδιορίζει την είσοδο σε ύφεση της αμερικανικής οικονομίας στο πρώτο εξάμηνο του 2022, ενώ από την άλλη πλευρά, κατά την διάρκεια της τελευταίας πενταετίας, η αντίστοιχη κινεζική αποτελεί την μεγαλύτερη, από πλευράς αγοραστικής καταναλωτικής δύναμης, οικονομία του κόσμου ακόμα και στις αγορές συναλλάγματος. ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ

Το σκοτεινό κινεζικό σχέδιο επαναλαμβάνει σε πολλά σημεία ένα ανάλογο που εξυφαίνεται από τον Φίλιππο ΙΙ, τον Αλέξανδρο και τους κυνικούς του επιτελείου τους. Οι άνθρωποι αυτοί αναπτύσσουν τον σχεδιασμό ενός παράλληλου οικονομικού πολέμου κατά του περσικού κράτους, προγραμματίζοντας και εκτελώντας ορισμένες κινήσεις νομισματικού χαρακτήρα.

Xρυσό εικοσάδραχμο του Αλεξάνδρου, το πρώτο βασικό του νόμισμα, από την περίοδο 335π.Χ.-330π.Χ. Εικονίζει την Αθηνά στην πρόσθια όψη και την Νίκη στην οπίσθια και προέρχεται από το νομισματοκοπείο Αιγών, με το λογότυπο του νομισματοκοπείου κάτω αριστερά, εμπρός από τα πόδια της Νίκης (Price, 0910, o-r). Έως τον θάνατό του, νομίσματά του κυκλοφορούν από 26 νομισματοκοπεία (2 στην Μακεδονία, 1 στην Αίγυπτο και 23 στην Ασία), που αυξάνονται αμέσως μετά σε 31 (μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονται της Κορίνθου και της Σικυώνος). Μετά τα μέσα του ΙΙΙ προχριστιανικού αιώνα, δηλαδή σχεδόν έναν αιώνα μετά τον θάνατό του τα νομισματοκοπεία φθάνουν τα 51, υπερβαίνοντας τελικά τα 100 τον αμέσως επόμενο, στοιχείο που αντικατοπτρίζει το ανεξίτηλο στίγμα του στις αγορές. Τα νομίσματα που θέτει σε κυκλοφορία διατηρούνται απαράλλακτα σχεδόν επί τρείς αιώνες, συνιστώντας τα μακροβιότερα ίσως νομίσματα της ιστορίας, καθώς τα νομισματοκοπεία συνεχίζουν τις κοπές των ιδίων νομισμάτων και μετά τον θάνατό του, χωρίς αλλαγές παραστάσεων, προσθέτοντας μετά τον θάνατό του τον τίτλο ΒΑΣΙΛΕΩΣ, για τον οποίο ο ίδιος αδιαφορεί για πολιτικούς λόγους.

Το σχέδιο προβάλλεται με την μορφή μίας σειράς αντιμέτρων για την αναίρεση των ενδεχόμενων οικονομικών επιθέσεων των Περσών, που κατά κανόνα εκδηλώνονται με την αποστολή τεραστίων χρηματικών ποσών σε αντιμαχόμενες παρατάξεις στην Ελλάδα. Από τους υπολογισμούς του Berve, που εκθέτει σε συγκεντρωτικό πίνακα όλα τα σχετικά στοιχεία από τις διασωθείσες ιστορικές πηγές του αρχαίου κόσμου, πιστοποιείται ότι τα περσικά ταμεία διαθέτουν εκείνη την περίοδο περισσότερα από 180.000 τάλαντα χρυσού σε αποθεματικά, ποσό δυσθεώρητα υψηλό για τα δεδομένα της εποχής. Με βάση το διμεταλλικό σύστημα της εποχής η σταθερή ισοτιμία αργύρου/χρυσού των μέσων του IV προχριστιανικού αιώνα (Φίλιππος ΙΙ), ισούται προς 12,5:1, οπότε συνεπάγεται πως τα 180.000 τάλαντα χρυσού, ισοδυναμούν με 13.500.000.000 δραχμές αργύρου (1 τάλαντο = 6.000 δραχμές).

Η πρώτη υποτίμηση

Με βάση τα στοιχεία του Droysen θεωρείται δεδομένο το γεγονός ότι, η εκστρατεία στην Ασία συνδυάζεται και με επιθετικές κινήσεις στο πεδίο της νομισματικής πολιτικής, λόγω του ότι πριν από την έναρξη των επιχειρήσεων στην Ασία επέρχεται μία σημαντική μεταβολή στην οικονομική ζωή του ελλαδικού χώρου, με την υιοθέτηση του αργύρου ως μόνης σταθερής ρήτρας για τις νομισματικές ισοτιμίες.

Αντίθετα επί Φιλίππου ΙΙ, τόσον ο χρυσός, όσο και ο άργυρος, αποτελούν δύο εξίσου σταθερές ρήτρες για τις νομισματικές ισοτιμίες, συνδεόμενοι μεταξύ τους (ο χρυσός προς τον άργυρο) με την ισοτιμία 1:12,5. Την ίδια περίοδο στο περσικό κράτος η ισοτιμία των δύο μετάλλων είναι διαμορφωμένη στο 1:13,3, στοιχείο που προδίδει πως ο Φίλιππος ΙΙ ήδη υποτιμά σκόπιμα τον χρυσό κατά 6% σε σχέση με τους Πέρσες, αξιοποιώντας τα μεταλλεία του Παγγαίου.

Επί Αλεξάνδρου, με την υιοθέτηση ως μόνης ρήτρας του αργύρου και την αποδοχή των αττικών μέτρων ως βασικής ρήτρας τιμών με αργυρά νομίσματα (δραχμή, δίδραχμο, τετράδραχμο), η αναγωγή όλων των νομισματικών συστημάτων έχει πλέον ως κοινό παρονομαστή το αττικό σύστημα του αργύρου, με συνέπεια ο χρυσός να διατηρεί μόνον εμπορευματική αξία και να υπόκειται στους νόμους της προσφοράς και της ζήτησης.

Το αποτέλεσμα αυτής της νομισματικής πολιτικής, είναι η πτώση της τιμής του χρυσού, με την πρώτη κοπή αργυρών νομισμάτων στο αττικό σύστημα μετά την αποδοχή της νέας νομισματικής πολιτικής, να διαμορφώνει την ισοτιμία χρυσού-αργύρου στα επίπεδα του 1:12,3, στοιχειοθετώντας μία πρώτη υποχώρηση της τιμής του χρυσού κατά 1,6% στον ελλαδικό χώρο και κατά 7,5% σε σχέση με την περσική επικράτεια.

Νέα πλήγματα

Οι Reinach, Head και Bellinger στοιχειοθετούν ότι εξελίσσεται αργότερα στα επίπεδα του 1:10 (δηλαδή μία πτώση της τιμής του χρυσού κατά 20% από την εποχή του Φιλίππου ΙΙ), στοιχείο που υποδηλώνει καθίζηση της τιμής του χρυσού εντός της ζώνης του αργύρου, και περισσότερο από 24% σε σχέση με την περσική επικράτεια, δηλαδή στα όρια της οικονομικής κρίσης.

Η πολιτική της επιθετικής ταχείας υποτίμησης αμφισβητείται από πολλούς που αμφιβάλλουν για το επίπεδο των οικονομικών γνώσεων του Αλεξάνδρου και επομένως για την εφαρμογή ενός προμελετημένου επιθετικού οικονομικού σχεδιασμού αυτής της μορφής. Όμως επί άρχοντος Λυκούργου (338 π.Χ.-326 π.Χ.), πιστοποιείται ότι κατά την απόδοση ταμείου και λογοδοσία προς τον Δήμο των Αθηναίων (μάλλον του 336 π.Χ.), η ισοτιμία χρυσού-αργύρου διαμορφώνεται στα επίπεδα του 1:11,5 (δηλαδή πτώση της τιμής του χρυσού ήδη κατά 8% από την εποχή του Φιλίππου ΙΙ).

Το συγκεκριμένο στοιχείο ισχυροποιεί τα διάσπαρτα δεδομένα για την εφαρμογή μιας προμελετημένης νομισματικής πολιτικής επί Αλεξάνδρου. Οι αμφισβητίες προφανώς αγνοούν πως τουλάχιστον οι οικονομολόγοι γνωρίζουν πλέον πως η κατάργηση του χρυσού ως ρήτρας συναλλαγών (που διατηρεί πλέον μόνον εμπορευματική αξία), οδηγεί στην ταχύτατη υποτίμησή του, έναντι μίας άλλης σταθερής ρήτρας (άργυρος).

Κινήσεις στο νομισματικό πόλεμο

Η απότομη υποτίμηση του χρυσού συνδυάζεται και με μέτρα απλοποίησης των συναλλαγών με την εισαγωγή του δεκαδικού συστήματος των υποδιαιρέσεων κατά το περσικό πρότυπο, ώστε να αποδεχθούν οι κάτοικοι όλων των ελεγχόμενων περιοχών την κυκλοφορία της αττικής αργυρής δραχμής χωρίς προβλήματα μετατροπών και αντιδράσεις. Με την νομισματική μετατροπή ο χρυσός στατήρας, που υπακούει στην σχέση 1 χρυσός στατήρας = 24 αργυρές δραχμές, ακολουθεί πλέον την σχέση του χρυσού δαρεικού, όπου 1 χρυσός δαρεικός = 20 σίκλοι (που αντικαθίστανται πλέον με δραχμές).

Η διορατική κίνηση έχει ως συνέπεια το νέο χρυσό εικοσάδραχμο (όπως και οι υποδιαιρέσεις του) να αντικαταστήσει τα προγενέστερα χρυσά νομίσματα και, παρά το σχετικά μειωμένο του βάρος (από 173 κόκκους των Περσών μειώνεται στους 133, όπου ένα γραμμάριο ισούται με 15,38 κόκκους), να αναδειχθεί ταχύτατα στο ισχυρότερο νόμισμα της εποχής του. Παράλληλα αποκαλύπτεται από την μετατροπή πως ενώ το νέο χρυσό νόμισμα είναι μειωμένο κατά 20% ως προς την ονομαστική αξία (το ισοδύναμο των 24 δραχμών μειώνεται σε 20), είναι κατά 30% μειωμένο σε βάρος.

Η μείωση κατά 30% του βάρους συνεπάγεται μείωση της αξίας του πολύτιμου μετάλλου στις 16,8 δραχμές, αλλά η ονομαστική αξία των 20 δραχμών δηλώνει ότι ο Αλέξανδρος ανατιμά το νέο του εικοσάδραχμο κατά 19%. Η μετατροπή σε συνδυασμό με τις προηγούμενες κινήσεις παγιώνει την εφάπαξ υποτίμηση του χρυσού κατά τουλάχιστον 20% στον ελληνικό κόσμο (ο χρυσός δεν αποτελεί πλέον ρήτρα συναλλαγών).

Ταυτόχρονα η μετατροπή στοχεύει στην πάταξη της τοκογλυφίας, από την στιγμή που εξόφληση χρέους 20 δραχμών αποπληρώνεται με αξία 16,8 δραχμών, δηλαδή μειώνεται κατά 8,5%. Κυρίως όμως στοχεύει στον απόλυτο οικονομικό έλεγχο των αγορών της Μεσογείου, δημιουργώντας ένα πανίσχυρο ενοποιημένο δίκτυο συναλλαγών χάρη στην παντοδυναμία των νομισμάτων του και διευκολύνοντας απότομα την ταχύτατη ανάπτυξη των τραπεζών πέραν των στενών ορίων του μητροπολιτικού ελλαδικού χώρου, σε ολόκληρο τον γνωστό κόσμο. Το σύστημα αντιγράφεται από τον Ερρίκο VIII της Αγγλίας το 1489, με την εισαγωγή της χρυσής στερλίνας που ισούται με 20 αργυρά σελίνια, επιβιώνοντας έως την εποχή μας με την χρυσή λίρα των 122,89 κόκκων.