Ολοκληρωτισμός, Πληροφορία και Διαδίκτυο
Αυτό που βλέπουμε μπροστά μας είναι οι δυνατότητες μιας περιορισμένης παγκόσμιας ολιγαρχίας του χρήματος να κυριαρχήσει μέσω του ελέγχου που ασκεί στις ροές της πληροφορίας.
Του Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου
22 Νοεμβρίου 2021
Όπου και αν κοιτάξει κανείς γύρω του, διαπιστώνει ότι ζούμε σε μια καθολική επανάσταση που αγγίζει κάθε πτυχή της προσωπικής, κοινωνικής και διεθνούς ζωής, και που όλες σχετίζονται με τη μεγάλη επανάσταση της πληροφορίας. Σε μια σειρά άρθρων, το πρώτο από τα οποία δημοσιεύουμε σήμερα, θα προσπαθήσουμε να ανιχνεύσουμε αυτές τις τάσεις και να δείξουμε πού μας πάνε. Στο σημερινό θα επιχειρήσουμε να δώσουμε ένα γενικό ιστορικό πλαίσιο για την Επανάσταση της Πληροφορίας.
H έννοια της πληροφορίας είναι σύμφυτη με την έννοια της ζωής. Κάθε ζωντανός οργανισμός είναι ένα πρόγραμμα οργάνωσης της ύλης και των ανταλλαγών ενέργειας που αποσκοπεί στον έλεγχο της εντροπίας (αταξίας) του όσο ζει, κληρονομείται από τους προγόνους και μεταβιβάζεται στους απογόνους του, το ίδιο, ή ελάχιστα τροποποιημένο.
Όμως, έπρεπε να περιμένουμε τον 20ο αιώνα για να δούμε την αρχή μιας αληθινής επανάστασης της Πληροφορίας και, εν συνεχεία, των τεχνολογιών της. Κατά τη διάρκεια του εικοστού αιώνα, η έννοια της πληροφορίας άλλαξε βαθιά την ίδια την αντίληψή μας για τον κόσμο και τις ίδιες τις «σκληρές» επιστήμες, όπως τη Φυσική και τα Μαθηματικά. Η επανάσταση που προέκυψε στις αφηρημένες επιστήμες, οδήγησε σε επανάσταση στις τεχνολογίες, ως αποτέλεσμα της μετάβασης σε ένα νέο στάδιο στην αλληλεπίδραση του ανθρώπου με τη φύση και τους άλλους ανθρώπους, εν συνεχεία επιταχύνοντας και εμβαθύνοντας αυτή τη μετάβαση.
Η εισαγωγή της έννοιας της πληροφορίας και των στενά συνυφασμένων με αυτή εννοιών της πιθανότητας, του τυχαίου και της εντροπίας (του θερμοδυναμικού μέτρου της αταξίας), υπεισήλθαν, ως αποτέλεσμα της προόδου των θετικών επιστημών, στον ίδιο τον πυρήνα τους ανατρέποντας τις κεντρικές παραδοχές τους. Φτάσαμε στη Θεωρία της Σχετικότητας με τον Αϊνστάιν να εισάγει την έννοια του «παρατηρητή», διατυπώθηκε η αρχή της απροσδιοριστίας του Χάιζεμπεργκ, εισήχθη η πιθανοθεωρητική περιγραφή της ύλης από την κβαντομηχανική και η στατιστική φυσική κλπ.
Αυτή η διαδικασία δεν αποτέλεσε άρνηση της αντικειμενικής πραγματικότητας, όπως μερικοί ισχυρίσθηκαν. Αλλά επέτρεψε την περιγραφή και την πρόβλεψή της ως συνόλου πιθανοτήτων (ή δυνατοτήτων). Επισφράγισε τη μετάβαση από μια αυστηρά ντετερμινιστική (αιτιοκρατική) κατανόηση του κόσμου (Νεύτων, Λαπλάς) σε μια πιο σύνθετη κατανόησή του, που έγινε δυνατή χάρη, αλλά και κατέστησε με τη σειρά της δυνατές, τις μεγάλες επιστημονικές, τεχνολογικές (σε ένα βαθμό θα λέγαμε ακόμα και τις κοινωνικές) επαναστάσεις του εικοστού αιώνα, χωρίς προηγούμενο στην ανθρώπινη ιστορία, έστω και αν οι μεθοδολογικές, φιλοσοφικές βάσεις τους εμφανίζονται ήδη στην αρχαία Ελλάδα.
Η νέα κατανόηση του κόσμου (σε ένα βαθμό και της κοινωνίας) λαμβάνει υπόψιν της την αλληλεπίδραση «αντικειμένου» και «υποκειμένου» μέσω της πληροφορίας. Η κλασική επιστήμη προόδευσε ξεχωρίζοντας απόλυτα αυτά τα δύο και αφαιρώντας τον παρατηρητή από το φαινόμενο που παρατηρεί. Η σύγχρονη επιστήμη, πατώντας πάνω στα συμπεράσματα της κλασικής, επανασυνδέει το αντικείμενο με το υποκείμενο, εισάγοντας στην ανάλυσή της την αλληλεπίδρασή τους και γενικεύοντας, όχι απορρίπτοντας την κλασική. Είναι εδώ που υπεισέρχονται, με κεντρικό ρόλο στην ανάλυση της αντικειμενικής πραγματικότητας, οι έννοιες της πληροφορίας, της πιθανότητας, των τυχαίων διαδικασιών και της εντροπίας. Η τελευταία είναι το θερμοδυναμικό μέτρο της αταξίας και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να διαφοροποιήσουμε το παρελθόν από το μέλλον και την οργανική ζωή από την ανόργανη ύλη.
Ήδη το 1928, ο Ραλφ Χάρτλεϊ δημοσιεύει την εργασία του «Μεταβίβαση Πληροφορίας» (Transmission of Information), όπου χρησιμοποιεί τη λέξη πληροφορία ως περιγράφουσα μια μετρήσιμη ποσότητα. Η έννοια της πληροφορίας και οι συναφείς προς αυτή θα βρουν τους μεγάλους θεωρητικούς τους στον Αντρέι Κολμογκόρωφ, θεμελιωτή της Θεωρίας Πιθανοτήτων, τον Νόρμπερτ Βίνερ, θεμελιωτή της Κυβερνητικής και τον Κλοντ Σάννον, θεμελιωτή της Θεωρίας της Πληροφορίας.
Δεν υπάρχει επιστημονικός, παραγωγικός, τεχνολογικός ή ακόμα και τομέας πολιτικής που να μην «επαναστατικοποιήθηκε» κατά τον εικοστό αιώνα, ως αποτέλεσμα της άμεσης ή έμμεσης εισαγωγής της έννοιας της πληροφορίας και των άλλων συναφών εννοιών. Ακόμα και το πολύ «διαδραστικό» μοντέλο πολιτικής δράσης του Λένιν (1), που κατέστησε δυνατή την Οκτωβριανή Επανάσταση, μοιάζει πολύ μακριά από τον αυστηρό ντετερμινισμό που εμπνέει τον Μαρξ στο «Κεφάλαιο» (2).
Στην άλλη άκρη της εξίσωσης, ο Τζορτζ Σόρος κατάφερε, χρησιμοποιώντας τις ίδιες διαδραστικές μεθόδους, «εκπαίδευσης στη δράση», ανατροφοδοτώντας δηλαδή τη στρατηγική του με τα αποτελέσματά της, να καταστήσει δυνατές τις τεράστιες επιτυχίες του στη χειραγώγηση των αγορών που οδήγησαν στις μεγάλες κερδοσκοπικές του επιτυχίες.
Αυτή η πολύπλευρη Επανάσταση της Πληροφορίας κατέστησε δυνατές τις τεράστιες προόδους της επιστήμης και της τεχνολογίας, περιλαμβανομένων και των διαρκώς επιταχυνόμενων επαναστάσεων στις τεχνολογίες της πληροφορίας, της επικοινωνίας και της τεχνητής νοημοσύνης, οδηγώντας κατά τον τελευταίο αιώνα στην ανάπτυξη ενός ολόκληρου φάσματος αδιανόητων κατά το παρελθόν παραγωγικών δυνάμεων και τεχνολογικών δυνατοτήτων επικοινωνίας και ελέγχου.
Η επανάσταση αυτή παρήγαγε το ραδιόφωνο, τα ραντάρ, τους υπολογιστές, την τηλεόραση, τις δορυφορικές επικοινωνίες, το Διαδίκτυο, τα κινητά και έξυπνα τηλέφωνα. Παράγει ήδη την τεχνολογία 5G, την Τεχνητή Ευφυΐα, όλο και πιο έξυπνα ρομπότ, τα drones και τον κόσμο του Σνόουντεν.
Στην πρώτη εποχή της ανθρώπινης ιστορίας, η βία ήταν το χαρακτηριστικό των σχέσεων με τη φύση, ενώ υπήρξε και βασικό συστατικό των σχέσεων ανάμεσα στους ανθρώπους. Στη συνέχεια, προστέθηκε και η συσσωρευμένη ισχύς («βία») του χρήματος. Τώρα, μια τρίτη δύναμη, η πληροφορία έρχεται να συναγωνισθεί επί ίσοις όροις την ωμή βία και τη βία του χρήματος. Αφού προσθέσαμε στη «σκληρή» την «ήπια» ισχύ, τώρα προσθέτουμε και την «έξυπνη» ισχύ. Μια καινούρια ιστορική εποχή ανατέλλει. Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της είναι η ανάδειξη της πληροφορίας σε αυτοτελή παραγωγική δύναμη, σε αυτοτελές όπλο, σε προνομιακό μέσο κυριαρχίας επί των ανθρώπων, σε οργανωτή των κοινωνιών και των διεθνών σχέσεων. Ίσως μάλιστα αποδειχθεί ακόμα πιο βαθιά η επιρροή της. Αν σκεφτούμε την ανθρωπότητα ως ζώντα οργανισμό, η πληροφορία αφορά το κεντρικό νευρικό του σύστημα, ένα κεντρικό νευρικό σύστημα που κυριαρχήθηκε και οργανώθηκε στο παρελθόν από την έννοια του Θεού, έννοια που αντικατέστησε με την είσοδο στη νεώτερη εποχή ο Λόγος (που κυριάρχησε προηγουμένως και οργάνωσε την αρχαία ελληνική σκέψη).
Υπό την έννοια αυτή, μπορεί να έχει δίκιο ο Χένρι Κίσσινγκερ που υποστηρίζει ότι με την τεχνητή ευφυΐα πραγματοποιείται μια μετάβαση αντίστοιχου βάθους με το πέρασμα από τον Μεσαίωνα στη νεώτερη εποχή, χωρίς όμως να ξέρουμε τι θα αντικαταστήσει τώρα τον Λόγο.
Αν θα θέλαμε να το «τραβήξουμε» παραπέρα, μπορούμε να σκεφθούμε τη δυνατότητα πλήρως εικονικών πραγματικοτήτων στις οποίες θα ζουν στο μέλλον οι άνθρωποι (3). Ή όλο και πιο ευφυών και αυτόνομων μηχανών που επιβάλλουν οι ίδιες τη θέλησή τους στους ανθρώπους και εξελίσσονται ίσως σε ένα νέο, εντελώς διαφορετικό από αυτά που γνωρίζουμε, είδος ζωής.
Αυτά όμως είναι, προς το παρόν, κάπως «φουτουριστικοί» προβληματισμοί. Αυτό που τώρα κυρίως βλέπουμε μπροστά μας είναι η εκρηκτική διεύρυνση των δυνατοτήτων μιας εξαιρετικά περιορισμένης παγκόσμιας ολιγαρχίας του χρήματος να κυριαρχήσει στην ανθρωπότητα, μέσω και του ελέγχου που ασκεί στις ροές της πληροφορίας.
Η «Αυτοκρατορία του Χρήματος», οι ελέγχοντες δηλαδή το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο, ασκεί ήδη τεράστιο έλεγχο και στο “κυκλοφορικό σύστημα” της ανθρωπότητας (τις ροές χρήματος και κεφαλαίων) και στο “νευρικό σύστημά” της (τις ροές πληροφοριών). Έχει θέσει έτσι τα θεμέλια ενός νέου Ολοκληρωτισμού.
*To κείμενο αυτό και όσα σχετικά θα ακολουθήσουν στηρίζεται στην ανακοίνωση που έκανε ο συγγραφέας στο συνέδριο «Ο κόσμος 60 χρόνια μετά τη Διάσκεψη του Βελιγραδίου των Αδεσμεύτων», που οργάνωσαν τα Πανεπιστήμιo Παρίσι – 1 (Πάνθεον – Σορβόννη) και το Πανεπιστήμιο της Χάβρης στις 20-22 Φεβρουαρίου 2021.
(1) Ο Λένιν είπε ότι οι Μπολσεβίκοι είναι το μόνο ρεύμα του εργατικού κινήματος που έχει την ικανότητα να διεισδύει σε όλα τα κοινωνικά στρώματα, να τα επηρεάζει και να επηρεάζεται από αυτά. Ήταν επίσης ικανός να αναπροσαρμόζει ριζικά την επαναστατική του στρατηγική σε ό,τι τον μάθαινε η εξέλιξη της αντικειμενικής κατάστασης. Για παράδειγμα, μετέβαλε την αντίληψή του για την επικείμενη επανάσταση, πλησιάζοντας το σχήμα του Τρότσκι για τη διαρκή επανάσταση, εγκαταλείποντας το υπερ-ντετερμινιστικό και τελικά μοιρολατρικό (φαταλιστικό) μοντέλο της Γερμανικής Σοσιαλδημοκρατίας, που ήλπιζε να κάνει ο ίδιος ο καπιταλισμός τη δουλειά που δεν ήθελε να κάνει η ίδια, και καθιστώντας έτσι δυνατή την Οκτωβριανή Επανάσταση..
Συνιστά ασφαλώς ειρωνεία της ιστορίας ότι, οι ίδιες μέθοδοι που κατέστησαν δυνατή τη ρωσική Επανάσταση, κατέστησαν δυνατή και τη ρωσική Αντεπανάσταση, εβδομήντα χρόνια αργότερα. Ο Γκορμπατσώφ μετετράπη (ασυνείδητα) σε έξυπνο πύραυλο, που μπόρεσε να ανακαλύψει, με τη μέθοδο των «διαδοχικών προσεγγίσεων» (τις κακοσχεδιασμένες και κακοεφαρμοσμένες μεταρρυθμίσεις του), τις ιδιοσυχνότητες του ίδιου του σοβιετικού συστήματος και να το ανατινάξει εκ των έσω χρησιμοποιώντας τις δικές του ιδιότητες. Αυτό έγινε δυνατό για τρεις λόγους. Ο Γκορμπατσώφ ήταν έξοχος απαράτσικ, στο ένστικτό του είχε αποθηκεύσει όλη την πληροφορία για το πώς λειτουργούσε το σοβιετικό κράτος-κόμμα. Ο δεύτερος ήταν ο θαυμασμός στον δυτικό καπιταλισμό από ένα τμήμα της σοβιετικής νομενκλατούρας και των διανοουμένων. Ο τρίτος ήταν η απουσία μιας βαθιάς και επεξεργασμένης μεταρρυθμιστικής αντίληψης.
(2) Ο ντετερμινισμός (αιτιοκρατία) ήταν το κυρίαρχο θεωρητικό υπόδειγμα όταν ο Μαρξ άρχισε να γράφει το “Κεφάλαιο”. Και αυτός ο ντετερμινισμός συνέβαλε πιθανώς στο να μη τελειώσει ποτέ αυτό το έργο, γιατί η κοινωνική εξέλιξη είναι εξ ορισμού αδύνατο να περιοριστεί σε ένα κλειστό σύστημα. Ο ίδιος ο Μαρξ πάντως ήταν πολύ λιγότερο αιτιοκράτης από όσο ήθελε να είναι το έργο του.
(3) Τελευταία, για τις εικονικές πραγματικότητες εκδηλώνει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον το Facebook, ο ιδιοκτήτης του οποίου φαίνεται να τις σκέφτεται ως εναλλακτική στις ανυπόφορες πραγματικότητες. Σε ορισμένα ζητήματα fake, εικονικές πραγματικότητες έχουν ήδη επικρατήσει, ακόμα και πριν την έλευση του Διαδικτύου. Π.χ. στις ΗΠΑ, μια πλειοψηφία του πληθυσμού πιστεύει, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, ότι οι Παλαιστίνιοι έχουν εισβάλλει και κατέχουν τμήμα του Ισραήλ. Έχουμε πάει δηλαδή από μια υποστήριξη της ισραηλινής πολιτικής, με την οποία κάποιος θα μπορούσε να συμφωνήσει ή να διαφωνήσει, στη διαστροφή της ίδιας της πραγματικότητας. Το εργαλείο αυτό δεν είναι καινούριο, όπως όμως δείχνει η μεγάλη διάδοση εντελώς ανυπόστατων και καθαρά παραφρόνων θεωριών για τον κορονοϊό σε μεγάλο τμήμα της παγκόσμιας κοινής γνώμης, οι τεχνικές δυνατότητες των social media (δρώντων υπό τον έλεγχο του πολύ μεγάλου κεφαλαίου) προσφέρουν τεράστια περιθώρια εφαρμογής του.
================
Οι νέες τεχνολογίες της επικοινωνίας: Παράδεισος ή κόλαση;
Δημοσιεύουμε το δεύτερο από μια σειρά άρθρων για τις κοινωνικές επιπτώσεις των νέων τεχνολογιών επικοινωνίας σε σχέση με τις δυνάμεις που κυριαρχούν σήμερα στην ανθρωπότητα.
Του Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου
23 Νοεμβρίου 2021
Σήμερα δημοσιεύουμε το δεύτερο από μια σειρά άρθρων για τις κοινωνικές επιπτώσεις των νέων τεχνολογιών επικοινωνίας και τις συζητάμε σε σχέση με τις κοινωνικές δυνάμεις που κυριαρχούν σήμερα στην ανθρωπότητα, γιατί διαφορετικά η οποιαδήποτε ανάλυση παραμένει στο κενό. Το πρώτο κείμενο, Ολοκληρωτισμός, Πληροφορία και Διαδίκτυο δημοσιεύτηκε στις 22 Νοεμβρίου.
Τα τελευταία πενήντα χρόνια, η ανθρωπότητα απέκτησε, για πρώτη φορά στην ιστορία της, τα μέσα που, θεωρητικά, της επιτρέπουν να ικανοποιήσει όλες τις εύλογες ανάγκες της. Δεν χρειάζεται πολύ παραπάνω, ίσως χρειάζεται διαφορετικά. Σήμερα, το κύριο εμπόδιο για την ικανοποίηση των ανθρωπίνων αναγκών δεν είναι η έλλειψη μέσων, αλλά ένα και μόνο ένα: το σύστημα διανομής των αγαθών που καθορίζεται από το καθεστώς των κοινωνικών και διεθνών σχέσεων και το αντίστοιχο κυρίαρχο πολιτισμικό «υπόδειγμα».
Είναι αλήθεια ότι, θεωρητικά, ο «θαυμαστός καινούργιος κόσμος», που ξεπροβάλλει μπροστά στα έκπληκτα μάτια μας, παρέχει τα αναγκαία μέσα στην ανθρωπότητα για να δημιουργήσει ένα νέο πολιτισμό, να πραγματοποιήσει το μεγάλο όνειρο τόσων και τόσων γενεών από την αυγή της Ιστορίας, που εκφράστηκε στις θρησκείες, τις ιδεολογίες και τους αγώνες των ανθρώπων για την ελευθερία και την αξιοπρέπειά τους. Δηλαδή έναν καινούριο πολιτισμό ελευθερίας, δικαίου και ισότητας, στηριγμένο στην γνώση και τη δημιουργία, τα μόνα μέσα που προσφέρουν κάποιο βαθμό πραγματικής ελευθερίας, νοήματος και ευτυχίας στις σύντομες ζωές μας.
Τα τεχνικά μέσα που διαθέτει η ανθρωπότητα εδώ και πενήντα χρόνια μας επιτρέπουν να φανταστούμε ένα σύστημα αυτο-κυβέρνησης των κοινωνιών μας σε όλα τα επίπεδα, όπως επίσης και μιας ισορροπημένης συμβίωσης με τη Φύση. Προς το παρόν όμως, με αυτούς που διευθύνουν τον κόσμο μας και με την παθητικοποίηση των κοινωνιών μας, την προσπάθεια αποσύνθεσής τους σε υποομάδες αποτελούμενες από μίζερα, φοβισμένα και ιδιοτελή άτομα, οδεύουμε μάλλον προς την ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση, με κίνδυνο μάλιστα όχι μόνο να καταστρέψουμε όσα στοιχεία πολιτισμού διαθέτουμε ακόμα, αλλά να καταστραφούμε και οι ίδιοι.
Στις αρχές του 20ού αιώνα, πολλοί σοσιαλιστές και πολλοί επιστήμονες έβλεπαν με απεριόριστη αισιοδοξία τις δυνατότητες που δημιουργούσαν για την ανθρωπότητα η επιστήμη και η τεχνολογία, ιδίως η τεχνολογία της επικοινωνίας. Ο Μαρκόνι πίστευε ότι οι ανακαλύψεις του θα κάνουν αδύνατους τους πολέμους. Ο Τρότσκι, σε μια καταπληκτική για τον προφητικό χαρακτήρα της ομιλία του για την επιστήμη και την τεχνολογία, στην ΕΣΣΔ το 1921, περιγράφει τις τεράστιες δυνατότητες που θα προσφέρει στον άνθρωπο η πυρηνική ενέργεια, η γενετική και άλλες τεχνολογίες (περιέχεται στην κλασική βιογραφία του από τον Ισαάκ Ντόιτσερ). Η ΕΣΣΔ σημειωτέον υπήρξε πρωτοπόρα στην εφαρμογή των νέων τεχνολογιών επικοινωνίας και δημιούργησε μάλιστα το πρώτο στον κόσμο σύστημα καλωδιακής ραδιοφωνίας που κάλυπτε όλη την επικράτειά της. Ο Τζακ Λόντον επαίνεσε το ραδιόφωνο και τον κινηματογράφο ως μέσα που θα οδηγούσαν τους απλούς ανθρώπους, ακούγοντας και ιδίως βλέποντας τη φρίκη των πολέμων, να ξεσηκωθούν εναντίον τους.
Σύμφωνα τουλάχιστο με ορισμένους Σοβιετικούς μελετητές, ο κυβερνητιστής Νικολάι Βεντούτα αγωνίστηκε να εισάγει την κυβερνητική στον σοβιετικό οικονομικό σχεδιασμό, πιστεύοντας πιθανώς ότι θα μπορούσε να ενισχύσει τόσο την αποτελεσματικότητά του, όσο και τον δημοκρατικό του χαρακτήρα. Ο σημαντικός μαρξιστής οικονομολόγος Ερνέστ Μαντέλ υπογράμμισε τη δυνατότητα που παρέχει η σύγχρονη τεχνολογία της επικοινωνίας, της τηλεόρασης και της τηλεματικής, για την οργάνωση δημοψηφισμάτων για διάφορα θέματα, καθιστώντας δυνατή την άμεση δημοκρατία.
Όταν εμφανίστηκε το Διαδίκτυο, πολλοί αριστεροί και αναρχικοί πίστευαν ότι θα άνοιγε το δρόμο στην πλήρη ελευθερία από τον έλεγχο του κράτους και στη θεμελίωση μιας δημοκρατικής τάξης στην πληροφόρηση. Δεν είχαν όμως αντιληφθεί ότι αναδυόταν ένα νέο είδος Κράτους, πολύ ισχυρότερο από τα παραδοσιακά κράτη που εκείνοι γνώριζαν και καταπολεμούσαν, δηλαδή μια παγκόσμια Αυτοκρατορία του Χρηματιστικού Κεφαλαίου με την αυξανόμενη δυνατότητά της να διαμορφώνει, να ελέγχει και να χρησιμοποιεί για τους δικούς της σκοπούς, την πολλαπλασιαζόμενη ισχύ της πληροφορίας και της επικοινωνίας. Και μάλιστα να το κάνει συχνά από τα παρασκήνια, αόρατη και για αυτό πιο επικίνδυνη, κάπως όπως η ραδιενέργεια που μας σκοτώνει, χωρίς να κινητοποιήσει καμία από τις αισθήσεις μας.
Χωρίς αμφιβολία, η επανάσταση της πληροφορίας (όπως και άλλες, αν και όχι όλες, οι τεχνολογικές επαναστάσεις) παρέχουν στους ανθρώπους νέες καταπληκτικές και θετικές δυνατότητες. Στο μέτρο όμως που αυτές οι τεχνολογίες ελέγχονται από το παγκόσμιο χρηματιστικό κεφάλαιο, το αληθινό κέντρο της εξουσίας του κόσμου μας, το αρνητικό δυναμικό τους παραμένει μακράν η κύρια και η πιο σημαντική πλευρά τους.
Η άνοδος της Αυτοκρατορίας του Χρήματος
Διάβαζα μια μέρα ένα άρθρο για τον «τριγωνικό κόσμο» που αναδύεται (ΗΠΑ-Ρωσία-Κίνα). Αυτά τα σχήματα εξάπτουν συχνά τη φαντασία των αναγνωστών, καθώς οι περισσότεροι παίζαμε πολεμικά παιχνίδια κατακτήσεων όταν είμαστε παιδιά, συνήθως όμως χαρακτηρίζονται από πολύ επιφανειακή αντίληψη για τον κόσμο. Βλέπουμε π.χ. τα ορατά, την οικονομική ισχύ και τα πυρηνικά οπλοστάσια της Αμερικής, της Ρωσίας ή της Κίνας, δεν βλέπουμε όμως τα αόρατα, όπως την πραγματική υπερδύναμη του καιρού μας, την παγκόσμια αυτοκρατορία του Χρηματιστικού Κεφαλαίου που αγωνίζεται να πλάσει τον κόσμο κατ’ εικόνα και ομοίωσή της.
Στο υπάρχον σήμερα οικονομικό, κοινωνικό και διεθνές πλαίσιο, το προϊόν όλης της χειρωνακτικής και διανοητικής εργασίας των ανθρώπων, περιλαμβανομένων και όλων των προηγούμενων γενεών, χρησιμοποιείται κυρίως για να προσφέρει τεράστιο πλούτο, δηλαδή εξουσία, εξουσία ακόμα και επί του ίδιου του μέλλοντος του ανθρώπινου είδους, σε μια απειροελάχιστη κάστα ανθρώπων, αυτούς που είναι ιδιοκτήτες μιας φούχτας χρηματοπιστωτικών οργανισμών και πολυεθνικών επιχειρήσεων, όλο και λιγότερο συνδεδεμένων με κάποια παραγωγική ή «προοδευτική» λειτουργία του καπιταλισμού ή κάποια, έστω και κατ’ επίφασιν, ανθρωπιστική ή δημοκρατική ιδεολογία. Η κάστα αυτή έχει στα χέρια της και το κλειδί του ίδιου του μέλλοντος του ανθρώπινου είδους, λόγω των αποτελεσμάτων που μπορούν να έχουν οι σύγχρονες παραγωγικές δυνάμεις και τεχνολογίες, ικανές να αλλάξουν ριζικά το φυσικό περιβάλλον, το ανθρώπινο γονιδίωμα, να επηρεάσουν το ανθρώπινο μυαλό και να θέσουν τελικά σε κίνδυνο ακόμα και την επιβίωση του είδους.
Μια κάστα που χρησιμοποιεί πολύ άσχημα (και δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά) την κολοσσιαία ισχύ που απέκτησε οικειοποιούμενη την εργασία εκατομμυρίων ανθρώπων. Δείτε για παράδειγμα έναν δισεκατομμυριούχο όπως ο Έλον Μασκ. Έχει θέσει μια σειρά πολύ σοβαρών ερωτημάτων για την τεχνητή ευφυΐα. Εμφανίζεται έτσι ως ένα κοινωνικά ευαίσθητο άτομο. Ταυτόχρονα όμως χρησιμοποιεί την τεράστια υπεραξία που διαχειρίζεται για να διασκεδάσει με την προσωπική του NASA, όχι για να βοηθήσει στην καταπολέμηση της φτώχειας, της πείνας ή της πανδημίας. Ένας από τους πλουσιότερους ανθρώπους στον κόσμο, ο Τζεφ Μπέζος της Amazon, που εκμεταλλεύεται αγρίως τους εργαζομένους στην εταιρεία του και έχει λυσσάξει να μην συνδικαλισθούν, ονειρεύεται ξύπνιος να εγκαταλείψουν οι άνθρωποι τη Γη, που το μεγάλο Κεφάλαιο μετατρέπει γρήγορα σε όλο και πιο δυστοπικό μέρος, για να φτιάξουν γαλάζιες αποικίες στο διάστημα. Δεν του πέρασε από το μυαλό, ώσπου να πραγματοποιηθούν τα όνειρά του αυτά, να βοηθήσει κάπως με τα δισεκατομμύριά του το 35% του πληθυσμού της υποσαχάριας Αφρικής και το 41% του πληθυσμού της Ωκεανίας να αποκτήσουν πρόσβαση σε πόσιμο νερό που δεν έχουν σήμερα…
Αυτοί είναι τα πιο ανώδυνα παραδείγματα. Ο μεγαλύτερος χρηματοδότης στις περασμένες αμερικανικές εκλογές και το 28ο πλουσιότερο πρόσωπο στον κόσμο ήταν μέχρι τον θάνατό του, τον Ιανουάριο του 2021, ο Αμερικανοεβραίος Σέλντον Άντελσον, κύριος χρηματοδότης του Τραμπ και μεγάλος υποστηρικτής του ηγέτη της sui generis παγκόσμιας ακροδεξιάς, υπό την ηγεσία της νεοσυντηρητικής παρέας που προκάλεσε τους πολέμους της Μέσης Ανατολής (Τσένι, Νετανιάχου, Περλ, Βούλφοβιτς και σήμερα τους επιγόνους τους), την ομάδα των Πομπέο, Πενς, Μόντι, Τζόνσον, Μπολσονάρου, της ευρωπαϊκής άκρας δεξιάς κλπ. Υποστήριξε με τα λεφτά του όλα τα σχέδια πολέμου κατά του Ιράν και πρότεινε δημοσίως να βομβαρδισθεί αυτή η χώρα με πυρηνικά όπλα, χωρίς η άποψή του αυτή να λογοκριθεί από τον ιδιοκτήτη του Facebook και “Μεγάλο Ιεροεξεταστή” της εποχής μας, τον “φιλάνθρωπο” (κατά τη βιογραφία του στη Wikipedia) Μαρκ Έλιοτ Ζούκερμπεργκ.
Μπορούμε να συνεχίσουμε αναφέροντας τις βιομηχανίες ορυκτών καυσίμων που ξοδεύουν 200 εκατομμύρια ετησίως για να εμποδίσουν τη λήψη μέτρων αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, τη Monsanto που θέλει να βάλει παντού μεταλλαγμένα προϊόντα, τις πολεμικές βιομηχανίες που σχεδιάζουν το μαχητικό της 6ης, της 7ης ή της 17ης γενεάς και κάνουν λόμπινγκ υπέρ των διαρκών πολέμων.
Δίπλα δίπλα η κόλαση και ο παράδεισος
Η Ιστορία και η εμπειρία μας έχει πολλές φορές αποδείξει ότι η επιστήμη, η τεχνολογία και τα νέα μέσα επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης μεταξύ των ανθρώπων και της Φύσης και των ανθρώπων μεταξύ τους, μπορούν να χρησιμοποιηθούν με πολύ διαφορετικούς τρόπους και για πολύ διαφορετικούς σκοπούς, ανάλογα με το ποια κοινωνική δύναμη τα ελέγχει και για ποιόν σκοπό τα χρησιμοποιεί.
Οι νέες παραγωγικές δυνάμεις και τεχνολογίες δεν προσφέρουν μόνο τη δυνατότητα να φτάσουμε στην ελευθερία και να αυξήσουμε δραματικά το διανοητικό επίπεδο και την ωριμότητα της ανθρωπότητας. Παρέχουν επίσης την υλική, τεχνική δυνατότητα μιας νέας ολοκληρωτικής τάξης, που θα κάνει το Ναζισμό του Χίτλερ και το Φασισμό του Μουσολίνι να μοιάζουν παιδικά παιχνίδια. Όπως παρέχουν και τη δυνατότητα να τερματίσουμε τη ζωή πάνω στη Γη.
Τα επόμενα χρόνια θα είναι σε μεγάλο βαθμό χρόνια αγώνα ανάμεσα στις Ουτοπίες και τις Δυστοπίες, αγώνα που θα αποφασίσει για την τύχη του ανθρώπου. Ο παλιός κόσμος εξαφανίζεται με μεγάλη ταχύτητα, η πιο μεγάλη αβεβαιότητα παραμένει όμως για τον κόσμο που θα τον διαδεχθεί.
Ο έλεγχος των ροών πληροφορίας επέτρεψε τους ολοκληρωτισμούς του μεσοπολέμου. Όμως, αυτές οι εκδοχές ολοκληρωτισμού, αν και αρκετά τρομερές από μόνες τους, μοιάζουν πολύ λιγότερο βαθιές συγκρινόμενες με τις δυνατότητες να ελεγχθούν οι άνθρωποι, οι κοινωνίες, ολόκληρες χώρες, μέσω της ηλεκτρονικής, του Διαδικτύου, των τεχνολογιών παρακολούθησης και της τεχνητής νοημοσύνης (χωρίς να πάμε καν στις δυνατότητες χρήσης της βιοτεχνολογίας και της γενετικής μηχανικής).
Πηγή: kosmodromio.gr
=============================
Από τον Γουτεμβέργιο στην τηλεόραση (και πώς κατέρρευσε η ΕΣΣΔ)
Δημοσιεύουμε σήμερα το τρίτο μιας σειράς άρθρων για τον Ολοκληρωτισμό, την Πληροφορία και τα Μέσα Ενημέρωσης. Τα δύο προηγούμενα δημοσιεύθηκαν εδώ και εδώ.
Του Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου
25 Νοεμβρίου 2021
Η επανάσταση του Γουτεμβέργιου επέτρεψε τη διάδοση των ιδεών και της γνώσης διευκολύνοντας τους μεγάλους αγώνες για την ελευθερία (την Αναγέννηση, τον Διαφωτισμό, τον Σοσιαλισμό) και τη βαθύτερη γνώση γενικότερα.
Αντίθετα, η επανάσταση του Διαδικτύου κινδυνεύει, όπως εξελίσσεται, να κρύψει την αληθινή γνώση κάτω από έναν ωκεανό ασήμαντου θορύβου, μεταμφιεσμένου σε πληροφορία, που συχνά δεν είναι παρά απροσχημάτιστη παραπληροφόρηση, αλλά και να διαλύσει κάθε οργανωμένο σύστημα πρόσληψης και επεξεργασίας της πληροφορίας.
Η διαφορά ανάμεσα στην εποχή του Γουτεμβέργιου και στην εποχή του Διαδικτύου, όπως τουλάχιστον εξελίσσεται μέχρι τώρα, μπορεί να εξηγηθεί από τις κοινωνικές εξελίξεις, δηλαδή από τη διακύμανση του παγκόσμιου συσχετισμού δυνάμεων ανάμεσα στους ανθρώπους και λαούς και το Κεφάλαιο, από τη διαφοροποίηση της ιδεολογίας των κατόχων του Κεφαλαίου, αλλά και από την ίδια τη φύση των νέων μέσων επικοινωνίας.
Η Άνοδος του Κεφαλαίου
Ο πρώτος παράγοντας που εξηγεί το τι συμβαίνει είναι η επιταχυνόμενη αύξηση της συνολικής ισχύος του Χρήματος, του Κεφαλαίου στον κόσμο μας κατά τους τελευταίους πέντε αιώνες, δηλαδή τους αιώνες του καπιταλισμού, αλλά και οι μεγάλες μεταβολές στην ιδεολογία των κατόχων του.
Είναι αλήθεια βέβαια ότι η άνοδος της ισχύος του Κεφαλαίου αντισταθμίστηκε σε κάποιο βαθμό από την είσοδο των λαών στο ιστορικό προσκήνιο με τα μεγάλα επαναστατικά και μεταρρυθμιστικά κινήματα (όπως η Γαλλική, η Ρωσική, η Κινεζική Επανάσταση, το διεθνές εργατικό και σοσιαλιστικό κίνημα και οι αντιαποικιακές επαναστάσεις), από την εισαγωγή μέτρων ελέγχου του χρηματιστικού κεφαλαίου μετά τη μεγάλη κρίση του 1929, από την τεράστια νίκη της ανθρωπότητας επί του Ναζισμού το 1945, από την άνοδο σημαντικών αριστερών και κοινωνικών κινημάτων ή του Γκωλισμού και την επικράτηση εν γένει μιας αρκετά δημοκρατικής ατμόσφαιρας στην Ευρώπη μεταπολεμικά, από την οικοδόμηση του ευρωπαϊκού κράτους πρόνοιας, δεύτερου στην ιστορία μετά το σοβιετικό και βασικής πολιτιστικής κατάκτησης της ανθρωπότητας.
Η πορεία αυτή όμως αντεστράφη σταδιακά και η ισχύς του Κεφαλαίου άρχισε πάλι να αυξάνεται εκθετικά με τις διαδοχικές μεταπολεμικές απορρυθμίσεις, αρχής γενομένης από την αποκήρυξη των συμφωνιών του Bretton Woods, τις ήττες και συνθηκολογήσεις της δυτικής αριστεράς και την άνοδο του νεοφιλελευθερισμού – τάση που κορυφώνεται με την καταστροφή, την πτώση προς τα δεξιά της ΕΣΣΔ και την επικράτηση της «παγκοσμιοποίησης» (της παγκόσμιας κυριαρχίας του χρηματιστικού κεφαλαίου και των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής και διανομής και του πολιτιστικού τους εποικοδομήματος) επί τρεις δεκαετίες. Η κατάσταση στη σφαίρα της επικοινωνίας και η δυνατότητα να χρησιμοποιηθούν προς όφελος των ανθρώπων οι τεχνολογίες της αναπόφευκτα αντανακλά τον συσχετισμό δυνάμεων μεταξύ της ισχύος του συσσωρευμένου Κεφαλαίου και της ισχύος των λαών και εθνών της ανθρωπότητας. Αυτός είναι ένας θεμελιώδης λόγος που εξηγεί τον ιστορικά πρωτοφανή σημερινό έλεγχο μιας φούχτας πολυεθνικών τόσο στα συμβατικά, όσο και στα κοινωνικά μέσα επικοινωνίας παγκοσμίως.
Αλλά και η ίδια η ιδεολογία των κατόχων του χρήματος μεταβλήθηκε. Την εποχή που αγωνίζονταν εναντίον της εξουσίας των φεουδαρχών και της Εκκλησίας, έτειναν προς πλέον δημοκρατικές και επαναστατικές ιδέες και έγιναν συχνά οι απόστολοι του προοδευτικού Εθνικισμού, του Ορθολογισμού, του Διαφωτισμού, ενίοτε και του Ανθρωπισμού. Τώρα που η Δύση παρακμάζει, τείνουν να εκφράσουν πολύ περισσότερο την ιδεολογία του ολοκληρωτικού ελέγχου, τελευταίου καταφύγιου μιας απειλούμενης εξουσίας. Από τους Μέδικους της Αναγέννησης φτάσαμε στην παρακμιακή ιδεολογία του θανάτου που διεισδύει στα ανώτερα στρώματα της διεθνούς μπουρζουαζίας, όπως την απεικονίζει έξοχα ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ στο αριστούργημά του «Μάτια Ερμητικά Κλειστά».
Η τεχνολογία αλλάζει τους κανόνες του παιχνιδιού
Ένας άλλος παράγοντας έχει να κάνει με την ίδια τη μεταβαλλόμενη τεχνολογία της επικοινωνίας. Για να φτιάξεις μια τηλεόραση π.χ. χρειάζεσαι πολύ περισσότερα λεφτά από το να ιδρύσεις μια εφημερίδα: ως τεχνολογία δηλαδή ήδη η τηλεόραση δίνει ένα μεγάλο πλεονέκτημα σε όσους διαθέτουν τα αναγκαία κεφάλαια.
Επιπλέον, η τηλεόραση προσφέρεται πολύ περισσότερο για χειραγώγηση, γιατί μπορεί να διεισδύσει πιο βαθιά στην ανθρώπινη συνείδηση και το ασυνείδητο κινητοποιώντας τις κατώτερες αλλά ισχυρότερες εγκεφαλικές λειτουργίες. Το μυαλό δυσκολεύεται πολύ περισσότερο να επεξεργασθεί κριτικά μια εικόνα που του προβάλλεται για τρία λεπτά απ’ ό,τι ένα γραπτό κείμενο. Η δυνατότητα συναισθηματικής κινητοποίησης από μια εικόνα είναι συνήθως ισχυρότερη από αυτή ενός γραπτού. Το γραπτό διεγείρει, η τηλεόραση καταστέλλει την ανώτερη λειτουργία της ανθρώπινης συνείδησης, τη φαντασία. Αυτοί που ελέγχουν τη ροή των εικόνων αποκτούν πολύ μεγαλύτερη δυνατότητα να αποφύγουν κάθε κριτική λειτουργία του μυαλού των τηλεθεατών και να τους επιβάλλουν μια παραλυτική δικτατορία των τηλεοπτικών εντυπώσεων.
Το παράδειγμα της σοβιετικής κατάρρευσης
Πιστεύω ότι ένα πολύ εντυπωσιακό και ελάχιστα γνωστό παράδειγμα της τηλεοπτικής ισχύος, είναι η κατάρρευση της ΕΣΣΔ, που εν πολλοίς προκλήθηκε από την τηλεόραση. Στη διάρκεια του 1987, οι Σοβιετικοί τηλεθεατές, δηλαδή όλος ο πληθυσμός, άρχισαν να δέχονται στα σπίτια τους εξαιρετικά ισχυρά τηλεοπτικά σήματα, με τη μορφή ιδίως εκπομπών για τον σταλινισμό και μιας έμμεσα ευνοϊκής παρουσίασης όψεων της δυτικής ζωής, δυτικών σήριαλ όπως το «Ντάλλας» και μιας έμφασης στις κοινές ανθρώπινες αξίες, που με τον τρόπο που τοποθέτησε το θέμα, άρχισε να εξουδετερώνει πλήρως κάθε κριτική του δυτικού καπιταλισμού και κάθε επιχείρημα υπέρ του σοσιαλισμού, ως του συστήματος ακριβώς που διασφαλίζει αυτές τις αξίες. Για τα σήματα αυτά οι Σοβιετικοί τηλεθεατές ήταν τελείως ασυνήθιστοι και απροετοίμαστοι. Το κεντρικό μήνυμα που διοχετευόταν από τη σοβιετική τηλεόραση, η οποία δρούσε σημειωτέον υπό τον έλεγχο και την καθοδήγηση του Ιδεολογικού Τμήματος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΣΕ, έστω και αν δεν διατυπωνόταν με αυτή τη μορφή, προέκυπτε όμως ως σχεδόν αβίαστο συμπέρασμα, κατέληξε έτσι να είναι περίπου το εξής: “Η Σοβιετική Ένωση είναι ένα αποτυχημένο κράτος, καμιά φορά και εγκληματικό, στη Δύση τα καταφέρνουν πολύ καλύτερα”. Το γεγονός ότι το μήνυμα διοχετευόταν από το ίδιο το σοβιετικό κράτος, του έδινε χίλιες φορές την αξιοπιστία που είχε όταν μεταδιδόταν από τη «Φωνή της Αμερικής» ή το «Radio Liberty».
Επρόκειτο για μια ισχυρή επίθεση στον πυρήνα της σοβιετικής ιδεολογίας. Τα σοβιετικά σχολεία αναγκάστηκαν να ματαιώσουν τις εξετάσεις στο μάθημα της Iστορίας, αφού κανένας δεν μπορούσε πια να είναι σίγουρος για το ποιo ήταν και ποιo δεν ήταν το πραγματικό παρελθόν της χώρας, τι ήταν καλό και τι κακό σε αυτό και κυρίως ποια ήταν η σημασία του.
Η καμπάνια αυτή δεν περιείχε πολλές καινούργιες αποκαλύψεις. Ένα μεγάλο τμήμα των πληροφοριών για τον σταλινισμό είχε δημοσιευθεί ήδη στα σοβιετικά περιοδικά την εποχή της αποσταλινοποίησης του Χρουστσώφ. Αυτό που έκανε τη διαφορά ήταν η χρήση της τηλεόρασης και του τύπου του εντυπωσιασμού. Ήταν επίσης το ότι δεν προσφέρθηκε κάποιου είδους εναλλακτική στον σταλινισμό πλην του δυτικού καπιταλισμού, αλλά και ότι άρχισε να ενοχοποιείται και η ίδια η Επανάσταση, ιδρυτικό γεγονός της ΕΣΣΔ, όπως π.χ. με την καμπάνια (από το ίδιο το «Αγκανιόκ», το φιλολογικό παράρτημα του κεντρικού οργάνου του ΚΚΣΕ, της «Πράβντα»!) για το «φοβερό έγκλημα» της εκτέλεσης του Τσάρου και της οικογένειάς του.
Το μήνυμα ήταν έτσι «πακεταρισμένο» που το συμπέρασμα, αν και σπανίως λεγόταν με σαφήνεια, γινόταν εν τέλει αναπόφευκτο: η ΕΣΣΔ ήταν μια αποτυχία, η Δύση ήταν η λύση. Σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, όποιος ήθελε να επιχειρηματολογήσει υπέρ της λήψης κάποιου μέτρου, έλεγε «το εφαρμόζουν σε όλες τις πολιτισμένες χώρες», επιχείρημα που περιέκλειε την άρρητη πλην σαφή παραδοχή ότι η ΕΣΣΔ ήταν μη πολιτισμένη και ο δυτικός καπιταλιστικός κόσμος πολιτισμένος…
Το αποτέλεσμα αυτής της επικοινωνιακής καταιγίδας ήταν το ίδιο που θα είχε κανείς αν άναβε ξαφνικά έναν προβολέα σε ένα δωμάτιο που επικρατεί ημίφως ή σκοτάδι. Δεν βοήθησε τους ανθρώπους να δουν καλύτερα, τους τύφλωσε. Δεν βοήθησε τη σοβιετική κοινωνία (και την κυβερνώσα ελίτ ακόμα) στην κριτική αναζήτηση λύσεων στα προβλήματά τους και στη διαμόρφωση κριτηρίων, προκάλεσε τεράστια σύγχυση και κατέστησε αδύνατη την ορθολογική συζήτηση για το μέλλον της χώρας. Δημιούργησε επίσης τις προϋποθέσεις για τη χειραγώγησή της από ανερχόμενους δημαγωγούς και προκάλεσε αισθήματα πένθους (για την πατρίδα που χάσανε) και ενοχής (αφού λίγο πολύ όλοι είχαν συμφωνήσει και είχαν συμβάλλει στο κακό παρελθόν), που είναι η συνταγή για την πρόκληση κατάθλιψης στα άτομα, παθητικοποίησης στις κοινωνίες. (Να σημειώσουμε στο σημείο αυτό ότι η επικοινωνιακή καμπάνια με την οποία εισήχθησαν τα μνημόνια και οι δανειακές στην Ελλάδα μοιάζει πολύ με αυτή τη διαδικασία, όπως τέτοιο ρόλο έπαιξε, ίσως και ακόμα πιο βαθύ, και η συνθηκολόγηση του 2015 απέναντι στους Πιστωτές. Πένθος και ενοχή προκαλούν όπως είπαμε θλίψη και αποτρέπουν εξέγερση).
Τέσσερα χρόνια αργότερα, απονομιμοποιημένη στα μάτια του πληθυσμού, αλλά και των ίδιων των στελεχών του Κόμματος, που παρέλυσε και αποδιοργανώθηκε από την επικοινωνιακή επίθεση που δέχτηκε, η Σοβιετική Ένωση θα κατέρρεε σαν χάρτινος πύργος.
Ένας λόγος που το κινεζικό καθεστώς δεν κατέρρευσε ήταν ότι, στην επικοινωνιακή στρατηγική του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας, σε αντίθεση με αυτή του ΚΚΣΕ, διατηρήθηκε πάντα η εικόνα της Δύσης ως εχθρού της Κίνας.
=============================
Από τη δικτατορία της τηλεόρασης στο χάος του Διαδικτύου
Διαδίκτυο, έξυπνα τηλέφωνα και social media. Το τέταρτο της σειράς άρθρων για τις κοινωνικές επιπτώσεις των νέων τεχνολογιών επικοινωνίας.
Του Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου
27 Νοεμβρίου 2021
Στο προηγούμενο άρθρο αυτής της σειράς δείξαμε ότι η είσοδος της τηλεόρασης σηματοδότησε στην πράξη μια μεταβολή επί τα χείρω της ικανότητας ορθολογικής πρόσληψης της πραγματικότητας και πώς, μάλιστα, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην «αυτοκτονία»-κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.
Η εισαγωγή της τηλεόρασης είχε μεγάλες επιπτώσεις στην πολιτική αλλά και στην κοινωνική ζωή, εκτός των άλλων μειώνοντας την ανάγνωση βιβλίων και ενισχύοντας την απομόνωση των ατόμων και εν γένει τον ατομικισμό, στο μέτρο που η παρακολούθησή της περιόρισε πολύ την οικογενειακή και κοινωνική ζωή.
Μια πολύ χειρότερη όμως εξέλιξη είχαμε με την εισαγωγή της ιδιωτικής τηλεόρασης, που αποδεικνύεται πολύ λιγότερο πρωτόγονη και γι’ αυτό πολύ περισσότερο αποτελεσματική από τα κράτη στην παρουσίαση της προπαγάνδας υπό τη μορφή πληροφόρησης. Οι στατιστικές επίσης έχουν δείξει ότι τα τελευταία πενήντα χρόνια (και με την είσοδο της ιδιωτικής τηλεόρασης) έχει μειωθεί πάρα πολύ ο χρόνος στα δελτία ειδήσεων που διατίθεται στις διεθνείς ειδήσεις, παρόλο που αυτές προσέλαβαν πολύ μεγαλύτερη σημασία λόγω της αυξανόμενης διεθνούς αλληλεπίδρασης (σήμερα π.χ. κατοικούμε σε ένα ιδιόμορφο «υπερκράτος» για τις υπόλοιπες επαρχίες του οποίου ξέρουμε πολύ λιγότερο τι συμβαίνει από την εποχή που ήταν όντως ξένα κράτη), ενώ και αυξήθηκε ο χρόνος που αφιερώνεται σε διάφορα «γεγονότα» του αστυνομικού δελτίου, της ζωής των σταρ, τα «αξιοπερίεργα» κλπ., με άλλα λόγια πήγαμε από τις πραγματικές ειδήσεις, που αφορούν γεγονότα καθοριστικά για μια κοινωνία ή για τον κόσμο, σε ένα είδος θεατρικής βαριετέ υπό μορφή δελτίου ειδήσεων, από το οποίο απουσιάζουν ακόμα και μείζονα πολιτικά γεγονότα.
Για παράδειγμα, τα ασφυκτικά ελεγχόμενα από την ελληνική στρατιωτική δικτατορία μέσα ενημέρωσης ενημέρωσαν τους Έλληνες αρκετά καλά και για τις εξελίξεις στο Βιετνάμ και για την επανάσταση του Μάη του 1968 στη Γαλλία.
Στην εποχή μας, τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης (όπως και το σύνολο των ευρωπαϊκών) συσκότισαν όσο μπορούσαν περισσότερο τους διαρκείς πολέμους στη Μέση Ανατολή, το ποιοί έκαναν τι δηλαδή, προκαλώντας μια τεράστια σύγχυση ως προς το τι συμβαίνει σε ένα από τα βασικότερα, ίσως το πιο καθοριστικό, «μέτωπα» του κόσμου μας. Επίσης έδωσαν ελάχιστες πληροφορίες για το σχεδόν επαναστατικό κίνημα των Κίτρινων Γιλέκων που κινητοποίησε εκατομμύρια Γάλλους και δεν έγραψαν απολύτως τίποτα για το ποιά ήταν τα δύο κεντρικά του αιτήματα (στήριξη του βιοτικού επιπέδου των λαϊκών στρωμάτων, έλεγχος της εκτελεστικής εξουσίας και λαϊκή νομοθετική πρωτοβουλία με δημοψηφίσματα).
Ταυτόχρονα, η είσοδος της ιδιωτικής τηλεόρασης σηματοδότησε μια μαζική επίθεση στο επίπεδο πολιτισμού των ανθρώπινων κοινωνιών, στην οποία δεν χρειάζεται να αναφερθούμε. Είναι ορατή δια γυμνού οφθαλμού κάθε φορά που ανοίγει ένας πολίτης την τηλεόρασή του. Συνέβαλε πολύ σημαντικά στην αύξηση της εγκληματικότητας, περιλαμβανομένης της παιδικής εγκληματικότητας.
Τώρα όμως, με το Διαδίκτυο, με τα έξυπνα τηλέφωνα και με τα δίκτυα, σε συνδυασμό με τις τεχνολογίες παρακολούθησης εκατομμυρίων ανθρώπων, οδηγούμαστε σε μια ιστορικά άνευ προηγουμένου επιχείρηση χειραγώγησης του ανθρώπινου μυαλού και των ανθρώπινων συγκινήσεων.
Από την τάξη στην αταξία, από τη σύνθεση στην αποσύνθεση
Αν μη τι άλλο, έχουμε τώρα με το Διαδίκτυο και τα social media έναν πολλαπλασιασμό των εισερχόμενων μηνυμάτων. Είναι τόσο πολλά που υπερβαίνουν τη δυνατότητα του μυαλού να τα απορροφήσει και να τα επεξεργασθεί κριτικά, ακόμα και αν διαθέτει τα εφόδια που χρειάζεται. Διασπούν την προσοχή σε πλήθος πληροφοριών που δεν είναι άλλωστε πολλές φορές αληθινές, με αποτέλεσμα νέες γενιές να μη μπορούν να διαβάσουν κείμενα άνω των 150 λέξεων, ενώ παρέχουν τεράστιες δυνατότητες στους ελέγχοντες το Διαδίκτυο να αποφασίσουν τι είναι σημαντικό και τι δεν είναι και να αποδώσουν τη σημασία που θέλουν σε κάθε είδηση, αποδιοργανώνοντας τη σκέψη και μεταβάλλοντάς την σε «αχταρμά».
Από τον κόσμο του Χέγκελ, όπου το διάβασμα της εφημερίδας είχε αντικαταστήσει την τάξη της πρωινής προσευχής, από τον κόσμο που οικοδομούσε τάξη και κοσμοαντίληψη με την πληροφορία, έστω και αν είχε μεγαλύτερη ή μικρότερη δόση παραπλάνησης, πήγαμε στον κόσμο που αποδομεί και αποσυνθέτει τη σκέψη μέσω της χαοτικής, δήθεν «πληροφορίας». Στον κόσμο αυτό έγιναν δυνατές επιθέσεις χωρίς προηγούμενο κατά της ίδιας της λογικής, με έναν περίτεχνο συνδυασμό καθαρών ψευδών και έντεχνης αμφισβήτησης του λογικού υποβάθρου της ανθρώπινης σκέψης. Μια τέτοια μαζική παγκόσμια επίθεση επιχειρήθηκε εναντίον της επιστημονικά αποδεδειγμένης, με ένα συντριπτικό όγκο στοιχείων, ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής. Ακόμα πιο εντυπωσιακή και βαθιά ήταν η επίθεση κατά της ίδιας της επιστήμης και της λογικής (εμμέσως πλην σαφώς και κατά της ιδέας της κοινωνικής και διεθνούς αλληλεγγύης) που σημειώθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας και που, κατά τρόπο, πολύ ανησυχητικό, συνοδεύτηκε από την «απαγωγή» της ίδιας της αμφισβήτησης και από την καταστροφή του ίδιου του σώματος των κριτηρίων και αξιών που επιτρέπουν τον διάλογο, τη σύγκριση και τη διαμάχη των ιδεών. Τώρα δεν κινδυνεύουμε μόνο από τον και πνευματικό αυταρχισμό ή και τον ολοκληρωτισμό του κατεστημένου, κινδυνεύουμε να χάσουμε και το όπλο της έλλογης Κριτικής, που παρήγαγε υπό μία έννοια ο ίδιος ο καπιταλισμός, όσο δεν είχε αποκτήσει ολοκληρωτικά χαρακτηριστικά.
Στην εποχή μας, τη θέση του μουσολινικού και χιτλερικού ανορθολογικού αφηγήματος έχει πάρει η διαδιδόμενη μέσω του Διαδικτύου «θρησκεία της συνωμοσίας» QAnon, προϊόν συνωμοσίας η ίδια, που επιχειρεί να γίνει ο άξονας ενός «τρελαμένου κόσμου».
Παρόλο που πάντοτε οι εφημερίδες και οι τηλεοράσεις επιχειρούσαν χειραγώγηση του κοινού τους, κινούνταν σε ένα περιβάλλον τάξης, έστω και παραπλανητικής. Ο αναγνώστης είχε από την πρώτη σελίδα έναν τρόπο οργάνωσης στο μυαλό του και κατανόησης των όσων συμβαίνουν και της σημασίας τους. Μια εφημερίδα στο παρελθόν δύσκολα θα απέκλειε εντελώς μια σημαντική είδηση. Υπήρχε και κάποιο όριο στην τερατολογία, γιατί αναπόφευκτα οι αναγνώστες μπορούσαν να συγκρίνουν τη μια εφημερίδα με την άλλη και ένας δημοσιογράφος που θα έγραφε ό,τι του κατέβαινε στο κεφάλι θα μπορούσε να βρει τον μπελά του από την κριτική που θα δεχόταν.
Με το Διαδίκτυο έχει χαθεί η λογική της οργάνωσης του κόσμου και την έχει αντικαταστήσει η πολυδιάσπαση και το πλήρως ανεξέλεγκτο της αρθρογραφίας και της ίδιας της ειδησεογραφίας, η αποσύνθεση των ειδήσεων και «ειδήσεων». Αντί να θεμελιώνει μια δημοκρατική τάξη στην ενημέρωση, το διαδίκτυο, ακριβέστερα όσοι είναι σε θέση να το ελέγξουν, οργανώνει το χάος, τη σύγχυση και την αταξία.
Το πράγμα έχει και σοβαρές κοινωνικές εκτός από τις πολιτικές, ανθρωπολογικές και ιδεολογικές ακόμα συνέπειες. Εμπειρικά δεδομένα, ιδίως στις ΗΠΑ, έδειξαν ότι τα social media και τα έξυπνα τηλέφωνα προκάλεσαν μεγάλα προβλήματα στην πνευματική και ψυχική υγεία (περιλαμβανομένης και της αύξησης των αυτοκτονιών) παιδιών και εφήβων, μαθησιακές δυσκολίες και δυσκολίες στη συναισθηματική τους ανάπτυξη και την κοινωνικότητά τους. Ήδη η Κίνα πήρε μια σειρά μέτρα περιορισμού της πρόσβασης των παιδιών και εφήβων στα video games. Οποιοσδήποτε χρήσης του Facebook διαπιστώνει εύκολα ότι η χρήση του δεν διευκολύνει τόσο τον διάλογο, όσο προάγει τον φανατισμό, την επιθετικότητα και την εκδήλωση ψυχοπαθολογιών, εις βάρος του περιεχομένου και της ανταλλαγής και σύγκρουσης των ιδεών. Κατεβάζει και δεν ανεβάζει το επίπεδο των χρηστών του, ενώ όπου παρέχεται η δυνατότητα της ανωνυμίας, απαλλάσσει τους χρήστες από οποιαδήποτε ευθύνη και έλεγχο για οτιδήποτε γράφουν.
===========================
Καταστρέφοντας το νόημα
Στην οικοδόμηση του νέου ολοκληρωτικού συστήματος έρχεται να συνδράμει ουσιαστικά και ο διαδραστικός χαρακτήρας του Διαδικτύου.
Του Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου
30 Νοεμβρίου 2021
Στο προηγούμενο άρθρο μας αναφερθήκαμε στον ρόλο των νέων κοινωνικών μέσων και του Διαδικτύου ως παραγόντων αποσύνθεσης του νοήματος, της κεντρικής ιδέας που συνέχει κάθε κοινωνία στην ιστορία. Η καταστροφή των (όποιων) θεμελιωδών ιδεών μιας κοινωνίας είναι απαραίτητη για την οικοδόμηση ενός ολοκληρωτικού συστήματος, οι ελέγχοντες το οποίο δεν υπόκεινται σε κανέναν έλεγχο, περιλαμβανομένης της λογικής. Είναι δηλαδή απαραίτητη για να περάσει η “Μεγάλη Αντεπανάσταση”, από την καταστροφή όσων κοινωνικών στοιχείων επιβίωναν στις “σοσιαλιστικές” χώρες, το 1989-91, στην καταστροφή των εμποδίων που ακόμα θέτει η κληρονομιά της νίκης επί του Ναζισμού το 1945, του Διαφωτισμού και της Αναγέννησης στην καθολική, παγκόσμια εξουσία του Χρηματιστικού Κεφαλαίου. Από την αμφισβήτηση της Ρωσικής, (έστω και ανολοκλήρωτης) σοσιαλιστικής Επανάστασης, προχωράμε στην αμφισβήτηση των αστικών επαναστάσεων. Γυρνάμε σε όλους τους τομείς σε ένα είδος νέο-φεουδαρχίας, όπου τον ρόλο των φεουδαρχών παίζουν οι κάτοχοι του Κεφαλαίου.
Στην οικοδόμηση του νέου ολοκληρωτικού συστήματος έρχεται να συνδράμει όμως ουσιαστικά και ο διαδραστικός χαρακτήρας του Διαδικτύου, γιατί όσοι κάνουν χρήση του δεν δέχονται απλώς τα ισχυρά μηνύματα όσων έχουν δεσπόζουσα επιρροή σε αυτό. Με τα κλικ που κάνουν, με τις αναζητήσεις τους κλπ. τους προσφέρουν επίσης ανεκτίμητης αξίας πληροφορίες, που πολλαπλασιάζουν εκθετικά και ανατροφοδοτούν τις δυνατότητες χειραγώγησης, από τη στιγμή που οι τεχνικές παρακολούθησης και τα Big Data είναι σε θέση να προσδιορίζουν τις προτιμήσεις και τον χαρακτήρα των δεκτών των πληροφοριακών μηνυμάτων. Αυτό, όπως θα δείξουμε στη σειρά αυτών των άρθρων, δίνει την δυνατότητα στους ελέγχοντες το Διαδίκτυο να διαμορφώσουν την κοινή γνώμη σε βαθμό που συχνά υπερβαίνει τις δυνατότητες της σχετικά πρωτόγονης προπαγάνδας των κλασικών ολοκληρωτισμών, καθορίζοντας την αντίληψη του πληθυσμού για τα μεγαλύτερα κοινωνικά ζητήματα, αλλά και εκλογικά αποτελέσματα.
Όπως υποστηρίξαμε και αλλού, αυτές τις τάσεις τις ευνοεί και η ίδια η τεχνολογία, που δυσκολεύει τη δυνατότητα εμβάθυνσης και ενισχύει την “κουλτούρα των 150 λέξεων”. Σε 150 λέξεις μπορεί να διατυπωθεί μια είδηση και να σχολιαστεί με δύο κουβέντες, εφόσον οι κουβέντες είναι σύμφωνες με την κυρίαρχη αντίληψη. Αν όμως ένας σχολιαστής θέλει να αμφισβητήσει μια κυρίαρχη αντίληψη, εκτός του ότι θα δυσκολευτεί πάρα πολύ να διαδώσει το μήνυμά του μέσω του Διαδικτύου, χρειάζεται και πολύ περισσότερες λέξεις για να επιχειρηματολογήσει κατά μιας ήδη κατεστημένης άποψης.
Το Διαδίκτυο είναι φυσικά ένα πάρα πολύ χρήσιμο εργαλείο για όποιον μπορεί να το χρησιμοποιήσει, είναι όμως το ίδιο ισχυρό εμπόδιο σε μια δημιουργική χρήση του, στο μέτρο που θέτει σημαντικά εμπόδια στους νέους ανθρώπους να κατασκευάσουν μια κοσμοαντίληψη στο μυαλό τους, στηριγμένη σε ένα ελάχιστο λογικής τάξης και ζωτικών πληροφοριών, απαραίτητων στην κριτική σκέψη και αφομοίωση των νέων πληροφοριών και στην αντίσταση στις προσπάθειες χειραγώγησης.
Η καταστροφή του νοήματος
Οι τάσεις αυτές του Διαδικτύου, ιδιαίτερα η επίθεση όχι μόνο στην κριτική σκέψη, αλλά στις ίδιες τις προϋποθέσεις της, ενισχύουν και ενισχύονται από μια θεμελιώδη παγκόσμια ιδεολογική μεταβολή, σημείο καμπής για τη νεώτερη εποχή. Από την Αναγέννηση και μετά, ίσως μόνο με ένα μικρό διάλειμμα την περίοδο της Ιεράς Συμμαχίας, η κυρίαρχη παγκόσμια ιδεολογία ήταν οργανωμένη γύρω από την έννοια της προόδου. Με αυτό το κριτήριο μετρούσαν τις επιδόσεις τους και επιχειρηματολογούσαν τόσο ο δυτικός καπιταλισμός, όσο και ο ανατολικός “σοσιαλισμός”. Η πτώση της ΕΣΣΔ (ανεξάρτητα από τη γνώμη που μπορεί να έχει κάποιος για το σοβιετικό καθεστώς) βιώθηκε όμως από όλη την ανθρωπότητα ως το τέλος των προσπαθειών της να γίνει υποκείμενο της Ιστορίας της, η τελική, οριστική απόδειξη ότι το μόνο που μόνο που μας απομένει είναι να υφιστάμεθα την κυριαρχία της οικονομίας και όχι να προσπαθούμε να κυριαρχήσουμε σε αυτή. Μόνο τώρα, τριάντα χρόνια αργότερα, έχουμε τις πρώτες σοβαρές ρωγμές σε αυτή τη βαριά σκιά.
Ο δυτικός καπιταλισμός αναγορεύτηκε, μετά το 1990, στον καλύτερο δυνατό κόσμο, θεωρήθηκε ότι αποτελεί το “τέλος της Ιστορίας”. Και αν στη δεκαετία του 1990, γινόταν ακόμα λόγος για την “ευτυχή παγκοσμιοποίηση”, πολύ γρήγορα ένα βέλος απαισιοδοξίας και αυξανόμενων παραλογισμών θα γίνει κυρίαρχο, ιδίως καθώς κάνουν την εμφάνισή τους οι πρώτες κρίσεις. (Όλοι ξέρουμε ότι οι επόμενες γενιές θα ζήσουν χειρότερα, είπε μια μέρα ο Ζοζέ Μπαρόζο, χωρίς να μπει στον κόπο να μας εξηγήσει γιατί, σε έναν κόσμο εκρηκτικών επιστημονικών και τεχνολογικών επιτευγμάτων, πρέπει να ζούμε όλο και χειρότερα…). Η εξήγηση βέβαια είναι απλή, αλλά δεν μπορούμε να περιμένουμε από τον πρώην πρόεδρο της Κομισιόν και νυν τραπεζίτη της Goldman Sachs να μας την πει. Από τη στιγμή που ανετράπη ριζικά ο συσχετισμός δυνάμεων ανάμεσα στους λαούς και το μεγάλο Κεφάλαιο, όπως και ανάμεσα στον δυτικό Καπιταλισμό και την ΕΣΣΔ, η εγγενής ροπή του Κεφαλαίου, να ανεβάζει διαρκώς το ποσοστό κέρδους γίνεται κυρίαρχη, δεν συναντά σπουδαία εμπόδια, με αποτέλεσμα η εξαθλίωση που προκαλεί να χάνει πλέον τον σχετικό και να προσλαμβάνει απόλυτο χαρακτήρα).
Με την είσοδο στη νέα βαθιά κρίση του καπιταλισμού, το 2008, την τρίτη τόσο βαθιά στην ιστορία του, εμφανίζονται όλο και πιο διακριτές οι προτάσεις και του “καπιταλισμού της καταστροφής” (Ελλάδα) και του “ιμπεριαλισμού της καταστροφής” (από το Ιράκ του Μπους, με μια ακόμα ρασιοναλιστική ιμπεριαλιστική ιδεολογία, στις πυρηνικές απειλές του Τραμπ, μια καθαρά ιρασιοναλιστική ιδεολογία) και την προσφυγή στα απόλυτα ψέματα και τις απάτες.
Αυτή η τάση, που δεν είναι παρά η φυγή του καπιταλισμού και του ιμπεριαλισμού προς τα εμπρός, προς τον παγκόσμιο γκρεμό δηλαδή, με ένταση όλων των καταστροφικών τους χαρακτηριστικών, μας πηγαίνει στην εποχή της γενικευμένης χαοτικής αποσύνθεσης, αν όχι την καθαρή παραφροσύνη. Μετά το μεγάλο Βατερλώ της δυτικής “ριζοσπαστικής Αριστεράς” το 2015, ανοίγει ο δρόμος παγκοσμίως στη sui generis Άκρα Δεξιά της εποχής μας, τον Τραμπισμό, στην πυρηνική παραφροσύνη, στον παροξυσμό της επίθεσης στο κλίμα και τώρα, στο πλαίσιο της πανδημίας, στις ίδιες τις έννοιες της Επιστήμης και της Λογικής. Οι δυνάμεις αυτές χρησιμοποιούν την απολύτως δικαιολογημένη δυσπιστία του πληθυσμού απέναντι στο κατεστημένο και την τάση εξέγερσής του για να τη βάλουν στην υπηρεσία του ανορθολογισμού και της πολιτικής απάτης, αναζητώντας σε αυτές τις μεθόδους εναλλακτικό τρόπο να στηρίξουν την εξουσία του μεγάλου παγκόσμιου χρηματιστικού κεφαλαίου, από τους κόλπους του άλλωστε βγήκαν οι “νεοδεξιοί”, υποτιθέμενοι “εθνικιστές αντάρτες” κατά της “παγκοσμιοποίησης”, όπως ο Τραμπ και ο Μπάνον.
Διαπιστώσαμε τα τελευταία χρόνια πόσο τρομερή έγινε λοιπόν η δύναμη του Διαδικτύου, δηλαδή όσων το ελέγχουν, πως μπορεί να οδηγήσει ακόμα και στην παραφροσύνη σημαντικά τμήματα των κοινωνιών μας.
Αυτή ακριβώς η εξέλιξη υπογραμμίζει την εξαιρετικά κρίσιμη και επείγουσα σημασία του να τεθεί η χρήση και η περαιτέρω ανάπτυξη των τεχνολογιών της πληροφορίας, όπως άλλωστε και όλων των νέων τεχνολογιών, υπό κοινωνικό, εθνικό και διεθνή έλεγχο. Ούτε είναι λογικό να αποδεχόμαστε εκ των προτέρων και χωρίς καμία συζήτηση οποιαδήποτε νέα τεχνολογία, της οποίας οι κίνδυνοι μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτεροι από τα οφέλη, γιατί έτσι θέλει μια φούχτα πολυεθνικών εταιρειών. Δεν ζούμε πια την εποχή της βιομηχανικής επανάστασης και δεν χρειάζεται να μπούμε στην εποχή των Τεράτων. Για ποιο σκοπό χρειαζόμαστε την τεχνολογία 5G ή το Ίντερνετ των Πραγμάτων; Γιατί πρέπει να αναπτύσσουμε συνεχώς νέες τεχνολογίες (και “παραγωγικές δυνάμεις”), ακόμα και όταν το αρνητικό δυναμικό τους για τον πολιτισμό (ή και την ζωή πάνω στη Γη), αρχίζει να υπερβαίνει τα οφέλη για τους ανθρώπους; Και, σε τελική ανάλυση, ποιος πρέπει να παίρνει αυτές τις αποφάσεις;
Βρισκόμαστε τώρα σε ένα σημείο καμπής, διατρέχοντας τον κίνδυνο να αντιστρέψουμε πλήρως τη σχέση μας με και να γίνουμε απλά αντικείμενα των ίδιων των εργαλείων που αναπτύξαμε για να κυριαρχήσουμε στη Φύση, δηλαδή των παραγωγικών δυνάμεων, του Χρήματος, των Όπλων μας και, τελικά, ενδεχομένως, ενός συστήματος τεχνητής νοημοσύνης ικανού να επιβάλλει τη δική του υπέρτατη θέληση στον Άνθρωπο (είτε σε καθαρή μορφή, είτε ως υβριδικό σύστημα εξουσίας μιας ολιγαρχίας πάμπλουτων “υπερανθρώπων” και ρομπότ).
=======================
Ίντερνετ, Χρήμα και Εξουσία
Πώς τα social media συνδυάζονται με τον Καπιταλισμό της Παρακολούθησης και πώς σηματοδοτούν τον έλεγχο του χρηματιστικού κεφαλαίου;
Του Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου
15 Δεκεμβρίου 2021
Στο προηγούμενο άρθρο αυτής της σειράς εξετάσαμε το πώς τα κοινωνικά μέσα συμβάλλουν στην «καταστροφή του νοήματος», στην αποδόμηση δηλαδή των πνευματικών, ψυχικών και ηθικών προϋποθέσεων της ανθρώπινης ύπαρξης και ενισχύουν την προσπάθεια του ανερχόμενου ολοκληρωτισμού της εποχής μας να μετατρέψει τους ανθρώπους σε αγέλη, ανίσχυρο αντικείμενο της εξουσίας του. Στο παρόν άρθρο θα δούμε ειδικότερα πώς αυτά όλα συνδυάζονται με τον Καπιταλισμό της Παρακολούθησης και πώς σηματοδοτούν τον έλεγχο του χρηματιστικού κεφαλαίου επί μιας όλο και ισχυρότερης και διεισδυτικότερης μορφής εξουσίας, δηλαδή της «πνευματικής εξουσίας».
Η κρίση στις ΗΠΑ αποκαλύπτει τον ρόλο των πλατφορμών
Πριν από ένα χρόνο είδαμε τους ιδιοκτήτες των αμερικανικών τηλεοπτικών εταιρειών να αποφασίζουν τη λογοκρισία του ίδιου του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών, δηλαδή, θεωρητικά και φαινομενικά, του ισχυρότερου ανθρώπου στη Γη. Μετά είδαμε δύο δισεκατομμυριούχους από την Καλιφόρνια, τους ιδιοκτήτες του Facebook και του Twitter, να λογοκρίνουν τους λογαριασμούς του Προέδρου. Στη συνέχεια, το Facebook ανακοίνωσε ότι σκοπεύει να λογοκρίνει ότι θεωρεί ως αντιεπιστημονικές απόψεις για τον κορονοϊό.
Είναι λογικό να υποθέσουμε ότι τέτοιες αποφάσεις δεν αντανακλούν μόνο την προσωπική απόφαση των ιδιοκτητών και διευθυντών των δύο γιγάντων των Social Media, αλλά και την πολιτική βούληση της πλειοψηφίας του μεγάλου παγκόσμιου χρηματιστικού κεφαλαίου, το οποίο άλλωστε έχει κάνει θυελλώδεις προόδους στον απευθείας έλεγχο και της ενημέρωσης, και της πολιτικής και του συνόλου των κρατικών και κοινωνικών θεσμών. Στη Βρετανία π.χ ο Μπόρις Τζόνσον διόρισε έναν τραπεζίτη της Goldman Sachs ως επικεφαλής του BBC. Περίπου ταυτόχρονα, ο κ. Μακρόν, ο τραπεζίτης των Rothschild που έγινε πρόεδρος της Γαλλίας, όπως και η ιταλική κυβέρνηση, επίσης υπό τον Μάριο Ντράγκι, έναν άνθρωπο της Goldman Sachs, προσέλαβαν έναν αριθμό από ιδιωτικές επιχειρήσεις να διευθύνουν περίπου τα κράτη τους, ενώ σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση πολλαπλασιαζόταν η ανάθεση σε ιδιωτικές εταιρείες συμβουλευτικής καθηκόντων που ανετίθεντο παραδοσιακά σε κράτη. Και παρ’ ημίν αυτό ετοιμάζεται να κάνει η «κυβέρνηση της λεηλασίας», του κ. Μητσοτάκη, αν κρίνουμε από τις δηλώσεις του κ. Χατζηδάκη, που ανακάλυψε ξαφνικά την αναποτελεσματικότητα του ελληνικού κράτους (υπεύθυνο για την οποία είναι το … δικό του κόμμα, όπως και τα άλλα που κυβέρνησαν την Ελλάδα!)
Δεν έχουμε την παραμικρή συμπάθεια για τον κ. Τραμπ, εκπρόσωπο ενός εξαιρετικά επικίνδυνου εξτρεμιστικού ολοκληρωτικού ρεύματος, μιας sui generis παγκόσμιας ακροδεξιάς, που επιχειρεί να κατασκευάσει «από τα πάνω» μια πολιτική δύναμη κάπως ανάλογη με τον ναζισμό και τον φασισμό, ως προς την ιστορική λειτουργία που έρχεται να εκπληρώσει, αλλά πολύ πιο επικίνδυνη λόγω των μέσων καταστροφής που διαθέτουμε σήμερα και που δεν διαθέταμε στο παρελθόν. Θεωρούμε επίσης εξαιρετικά ανησυχητική τη διάδοση, μέσω του Internet, κάθε είδους παράλογων ανοησιών για τον κορονοϊό και πολλά άλλα θέματα. Το πρόβλημα όμως είναι ότι κανείς δεν έχει αναθέσει στο Facebook και το Twitter να προστατεύσουν τις κοινωνίες μας από τον Τραμπ ή από την παραφροσύνη όσων αμφισβητούν την ίδια την ύπαρξη του κορονοϊού, την ανάγκη λήψης μέτρων προστασίας της δημόσιας υγείας και την ίδια την επιστήμη και τη λογική. (Το πιο δυσάρεστο με όλους αυτούς, θύματα στην πραγματικότητα μιας συνωμοσίας ενώ νομίζουν ότι την αποκαλύπτουν, είναι ότι εξουδετερώνεται έτσι η έλλογη και εντελώς απαραίτητη αμφισβήτηση της κατεστημένης πολιτικής και ιατρικής άποψης, διοχετεύοντας τη χρήσιμη, όταν είναι όμως κριτική και έλλογη, αμφιβολία και αμφισβήτηση σε έναν «θρησκευτικού», «φονταμενταλιστικού» τύπου ανορθολογισμό). Το θέμα είναι ότι αν χρειάζεται να γίνει κάτι τέτοιο, αν δηλαδή χρειάζεται να παρθούν μέτρα λογοκρισίας, αυτό είναι δουλειά των δημόσιων αρχών μιας χώρας, όχι μιας φούχτας μεγάλων ολιγοπωλιακών επιχειρήσεων, όπως του Facebook και του Twitter.
Καταλαμβάνοντας το μυαλό της ανθρωπότητας
Η Google, το Facebook, το Twitter, η Amazon, η Apple, η Microsoft και άλλες ανάλογες εταιρείες ισχυρίζονται ότι είναι απλώς ιδιωτικές εταιρείες που παρέχουν μόνο τεχνική εξυπηρέτηση στους πολίτες για να επικοινωνήσουν μεταξύ τους ή να αναζητήσουν πληροφορίες στο διαδίκτυο. Πρόκειται για πολύ μεγάλο ψέμα. Πρακτικά εδώ έχουμε να κάνουμε με ιδιωτικές εταιρείες, ελεγχόμενες από το μεγάλο διεθνές χρηματιστικό κεφάλαιο που απέκτησαν μια τεράστια δύναμη να χειραγωγούν και να διαμορφώνουν τις απόψεις της κοινωνίας αλλά και την πληροφορία που δέχεται ή δεν δέχεται, αλλά και τη δυνατότητα να συλλέγουν κάθε είδους πληροφορίες σχετικά με τους πελάτες τους, που είναι ένα σημαντικό τμήμα της κοινωνίας. Σε κανένα άτομο ή κάτοχο κεφαλαίου δεν θα έπρεπε να επιτρέπεται η συγκέντρωση τέτοιας εξουσίας πάνω στην κοινωνία.
Η δυνατότητα των πλατφορμών του διαδικτύου να λογοκρίνουν τον Πρόεδρο των ΗΠΑ δεν αποδεικνύει μόνο την απαράδεκτα σχεδόν μονοπωλιακή θέση τους στην «αγορά» των ιδεών και της πληροφορίας. Αποδεικνύει επίσης ότι έχουν αποκτήσει ήδη ένα σημαντικό κομμάτι της ίδιας της πολιτικής εξουσίας στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά και διεθνώς. Πάντα οι καπιταλιστές είχαν πολύ μεγάλη επιρροή στην εξουσία, τώρα όμως αρχίζουν να την ασκούν οι ίδιοι. (Σημειωτέον, το ίδιο συμβαίνει, δηλαδή η απόκτηση μέρους της πολιτικής εξουσίας, συμβαίνει και με τους τρεις οίκους αξιολόγησης, που το 2011 απείλησαν να υποβαθμίσουν την πιστοληπτική ικανότητα της υπερδύναμης, αναγόμενες σε υπερκείμενο θεσμό).
Ο Καπιταλισμός της Παρακολούθησης (Surveillance Capitalism)
Οι γίγαντες του Ίντερνετ πραγματοποιούν επίσης και μια άλλη λειτουργία. Συγκεντρώνουν δισεκατομμύρια στοιχεία (bits) πληροφοριών που αφορούν την προσωπική ζωή, τις ιδεολογικές τάσεις, τις σεξουαλικές προτιμήσεις, τα προβλήματα υγείας και τις οικονομικές συναλλαγές των πολιτών. Τις πληροφορίες αυτές είναι μόνο αυτές σε θέση να συγκεντρώσουν, λόγω της μονοπωλιακής θέσης τους, και τις χρησιμοποιούν, χωρίς να αποζημιώσουν αυτούς από τους οποίους τις παίρνουν και χωρίς να πληρώνουν φόρους ή δικαιώματα για την εμπορευματοποίηση και χρήση των αισθημάτων και των ιδεών των ανθρώπων.
Η οικονομική εκμετάλλευση των πολιτών, δια της άντλησης υπεραξίας από τις προσωπικές πληροφορίες, δεν είναι η μόνη, ούτε και η χειρότερη πρακτική τους. Κάνοντάς το αποκτούν επίσης πολύ μεγάλη δυνατότητα να χρησιμοποιούν αυτές τις πληροφορίες για να τροποποιούν τη συμπεριφορά των καταναλωτών των υπηρεσιών τους προς κατευθύνσεις που δεν απηχούν την ελεύθερη βούλησή τους. Μπορούν να «στοχοποιήσουν» εκατομμύρια πολιτών με ισχυρά, ενίοτε και προσωποποιημένα μηνύματα, χρησιμοποιώντας την συντριπτική τεχνολογική τους υπεροχή και την απουσία ανταγωνισμού. Οι πλατφόρμες του Ίντερνετ δεν εκμεταλλεύονται μόνο ανθρώπους, είναι όλο και περισσότερο σε θέση να διαμορφώσουν τις ιδέες ολόκληρων κοινωνιών και τη συμπεριφορά των ανθρώπων.
Αποφασίζουν εκλογικά αποτελέσματα!
Η επιρροή τους περιλαμβάνει την οικονομική ζωή, τις καταναλωτικές συμπεριφορές, αλλά και την ίδια την πολιτική ζωή όπως απεκάλυψαν τα περιστατικά με τον Τραμπ. Για να δώσουμε ένα μόνο από πάρα πολλά παραδείγματα διεθνώς, στη Δομινικανική Δημοκρατία, συγκεντρώνοντας προσωπικά δεδομένα κατάφεραν να ταξινομήσουν σε μεγάλες κατηγορίες τους χρήστες του διαδικτύου. Στους πιο συντηρητικούς και εύπορους έστειλαν μηνύματα που τους προέτρεπαν να πάνε να ψηφίσουν για να μην πάρουν την εξουσία οι ριζοσπάστες. Στους πιο ριζοσπάστες και λιγότερο προνομιούχους ψηφοφόρους έστειλαν μηνύματα να μην πάνε να ψηφίσουν γιατί όλοι οι πολιτικοί και όλα τα κόμματα είναι το ίδιο.
Η χειραγώγηση μέσω του Ίντερνετ πήρε κολοσσιαίες διαστάσεις στις εκλογές της Βραζιλίας και δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι και ο παράφρων ακροδεξιός «καραγκιόζης», ο Μπολσονάρου ο ίδιος, δημιουργήθηκε ως «πολιτικός» δια του Ίντερνετ. Φαίνεται μάλιστα ότι αυτοί που τον «έστησαν» ως υποψήφιο Πρόεδρο, φοβόντουσαν ότι θα τα κάνει θάλασσα και είναι πιθανό ότι ήταν πίσω από μια υποτιθέμενη δολοφονική απόπειρα εναντίον του, που αφενός τον έκανε συμπαθή, αφετέρου τους επέτρεψε να τον «αποσύρουν», αναλαμβάνοντας αυτοί δια του Ίντερνετ την συνέχεια της προεκλογικής εκστρατείας του που απεδείχθη νικηφόρα, χάρη στον βομβαρδισμό των εκλογέων με εκατομμύρια προσωποποιημένα μηνύματα. Και στις ΗΠΑ επίσης, η χειραγώγηση των εκλογέων μέσω του Ίντερνετ, έπαιξε σημαντικό ρόλο στα εκλογικά τους αποτελέσματα. Χάρη στη συνεργασία της Google με την Cambridge Analytica και την παροχή στη δεύτερη προσωπικών στοιχείων για εκατομμύρια πολίτες, έγινε δυνατή η καθοριστική επιρροή στο εκλογικό αποτέλεσμα δεκάδων χωρών.
Σε άλλες περιπτώσεις έχει αποδειχθεί επίσης ότι η Google χειραγωγεί ευρέως τον δημόσιο διάλογο, καθώς επεμβαίνει είτε ενισχύοντας, είτε αποσβένοντας μηνύματα μέσω των μηχανών αναζήτησης. Οι πλατφόρμες ασκούν την ανεξέλεγκτη και αρρύθμιστη εξουσία τους όχι μόνο για να σταματήσουν παλαβά και επικίνδυνα για την υγεία των ανθρώπων fake news, όπως αυτά που διαδόθηκαν για τον κορονοϊό (κάτι άλλωστε που έκαναν μόνο ένα χρόνο μετά την εμφάνιση της πανδημίας), αλλά χρησιμοποιούν τη δύναμή τους και εναντίον οποιουδήποτε δεν τους αρέσει. Στις ΗΠΑ π.χ. απεδείχθη, και το ομολόγησαν και οι ίδιοι, ότι λογοκρίνουν αίφνης το αριστερό σάιτ WSWS, υπό την έννοια ότι έχουν κάνει πάρα πολύ δύσκολη την εμφάνιση των αναρτήσεών του στα αποτελέσματα των μηχανών αναζήτησης (τα «ψαχτήρια»).
Σχόλια