Τα “Νησιά των Θησαυρών” και οι διαρροές των κατά καιρούς Papers

την
Τα "Νησιά των Θησαυρών" και οι διαρροές των κατά καιρούς Papers, Κώστας Μελάς
Μελάς Κώστας

Το χρηματιστικό κεφάλαιο και ο τρόπος με τον οποίο παράγεται κι αναπαράγεται στη σημερινή παγκόσμια συγκυρία, παράγει ασύγκριτα περισσότερες εισοδηματικές προσόδους από τα παραγωγικά επιχειρηματικά εισοδήματα και τους μισθούς εργαζομένων. Οι εν λόγω πρόσοδοι εκτρέφουν αργούντες αποταμιευτές, εισοδηματίες και χρηματιστηριακούς κερδοσκόπους, οι οποίοι συσσωρεύουν τον πλούτο τους στα “Νησιά των Θησαυρών”.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα μια μεγάλη μεταφορά κεφαλαίου από τους άμεσα παραγωγικούς τομείς στους χρηματοπιστωτικούς. 

Ο λόγος που πραγματοποιείται αυτή η μεταφορά θα πρέπει να αναζητηθεί στην αδυναμία διεύρυνσης της παραγωγής. Στις δυσκολίες, δηλαδή, που συναντά το κεφάλαιο στο να διευρύνει την αναπαραγωγή του. Με άλλα λόγια, χρειάζεται να οδηγηθούμε στο κεντρικό σημείο της καπιταλιστικής συσσώρευσης, ή αλλιώς στη διαδικασία αποταμίευσης-επένδυσης, δηλαδή στην καρδιά της καπιταλιστικής οικονομίας.

  • Είναι αναγκαίο να αναγνωριστεί ότι στη σημερινή ώριμη και ευρισκομένη σε στασιμότητα (με την ευρεία έννοια) οικονομία (της ανεπτυγμένης Δύσης), η υποστήριξη της μεγέθυνσης μπορεί να γίνει μόνο με τον κερδοσκοπικό τρόπο δημιουργίας χρέους. 
  • Αυτή η κατάσταση φαίνεται(;) να είναι καθοριστική για το σύστημα της Δύσης. 
  • Το πλέον σημαντικό, όμως, είναι ότι δεν μπορεί να διορθωθεί. Είναι γεγονός πως ο μόνος τρόπος για να γίνει κατανοητή η λειτουργία του καπιταλισμού στη Δύση –κι όχι μόνο σε αυτή– είναι η αλληλεξάρτηση του χρηματοπιστωτικού τομέα και της πραγματικής οικονομίας. Ο χρηματοπιστωτικός τομέας, όμως, έχει αναμφισβήτητα το πάνω χέρι.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η τέτοια συσσώρευση πλούτου να οδηγεί στα “Νησιά των Θησαυρών”. Τον ίδιο δρόμο είχαν ακολουθήσει και οι μεγάλες πολυεθνικές, ο οποίος τις οδήγησε και σε προορισμούς λιγότερο μακρινούς, όπως η Ιρλανδία, το Λουξεμβούργο και οι Κάτω Χώρες. Αυτά είναι τα πιο γνωστά μέρη που οι πολυεθνικές τοποθετούν (κρύβουν) μεγάλο μέρος των χρημάτων τους.

Οι “κρυμμένοι” θησαυροί 

Πολυεθνικές εταιρείες κάνουν τα πάντα, προκειμένου να παραμείνουν τα χρήματά τους σε ασφαλή μέρη όπως τα παραπάνω, μακριά από τα φώτα των φορολογικών αρχών των χωρών τους. Η Apple –σύμφωνα με πληροφορίες– προτιμά να δανείζεται για να χρηματοδοτήσει τις ανάγκες της σε κεφάλαια κίνησης και να ανταμείψει τους μετόχους της, παρά να χρησιμοποιήσει μέρος από τη ρευστότητά της (πάνω από 200 δισ. δολάρια) που έχει αποθηκεύσει στους φορολογικούς παραδείσους.

Σύμφωνα με παλαιότερο ρεπορτάζ των Citizens for Tax Justice και U.S. Public Interest Research Group Education Fund, οι μεγαλύτερες 500 αμερικανικές εταιρείες διακρατούν περίπου 2,1 τρισ. δολάρια έξω από τις ΗΠΑ, σε εξωχώρια (οφσόρ) κέντρα. Εάν αυτή η ποσότητα των χρημάτων επέστρεφε στις ΗΠΑ, η Ουάσιγκτον θα μπορούσε να εισπράξει με μια κίνηση περίπου 620 δισ δολάρια. Από τους τεχνολογικούς κολοσσούς, όπως η Microsoft και η Oracle, μέχρι τις μεγάλες χρηματοπιστωτικές εταιρείες, όπως η Citigroup και η Goldman, δεν υπάρχει εταιρεία που να μην διαθέτει χρηματικούς πόρους στα εξωχώρια κέντρα μακριά από τα δίχτυα του αμερικάνικου Internal Revenue Service (εφορία).

Ο ισχύων νόμος στις ΗΠΑ, επιτρέπει να θεωρούνται “διαρκείς επανεπενδύσεις” τα πραγματοποιηθέντα-καταγραφέντα κέρδη στις αμερικάνικες θυγατρικές στο εξωτερικό, από τη στιγμή που δεν έχουν μεταφερθεί (κατευθείαν ή με μορφή μερισμάτων) στη μητρική εταιρεία στις ΗΠΑ. Έτσι, εάν τα κέρδη παραμείνουν στο εξωτερικό και δεν χρησιμοποιούνται για την χρηματοδότηση των επενδύσεων, ή για την ανταμοιβή των μετόχων, δεν φορολογούνται. Αυτό, βεβαίως, δεν απαγορεύει σε οποιαδήποτε θυγατρική του εξωτερικού να επενδύσει σε οποιοδήποτε είδος αμερικάνικου περιουσιακού στοιχείου (στοιχείου ενεργητικού).

Όπως γίνεται κατανοητό, αυτοί οι πόροι αφαιρούνται από το φορολογικό σύστημα των ΗΠΑ, αλλά και από κάθε άλλο φορολογικό σύστημα σε ανάλογες περιπτώσεις. Όμως, η χρηματοπιστωτική μηχανική δεν σταματά εδώ: πολλές εταιρείες χρησιμοποιούν τα συγκεκριμένα χρήματα ως εγγύηση (collateral) για να λάβουν δάνεια και να προβούν σε επενδύσεις στη μητρική εταιρεία, που βρίσκεται βεβαίως στη χώρα προέλευσης, ή να καταβάλουν μερίσματα στους μετόχους, χωρίς όμως να εξαναγκασθούν να πληρώσουν φόρους, επειδή επαναπάτρισαν τα ανάλογα ποσά.

Οι κατά καιρούς διαρροές papers

Προτιμούν δηλαδή οι εταιρείες να πληρώσουν επιτόκιο ύψους περίπου 4% παρά να πληρώσουν φόρο 35% που αποτελεί το κόστος επαναπατρισμού των κερδών. Ο πρόεδρος Ομπάμα είχε την πρόθεση να μειώσει τον φόρο στο 14%. Αργότερα, ο πρόεδρος Τραμπ μείωσε τον φόρο στο 8,75%. Το κέρδος για τις αμερικανικές πολυεθνικές σε αυτή την περίπτωση είναι σημαντικότατο, σε σύγκριση με το εάν αποφάσιζαν να πάνε τα χρήματά τους στις ΗΠΑ.

Η προσπάθεια των αμερικανικών αρχών να πείσουν τις μεγάλες αμερικανικές πολυεθνικές να επανεισάγουν τα πραγματοποιηθέντα κέρδη τους στο εξωτερικό πηγαίνει pari passo με τις έρευνες την τελευταία περίοδο για εξωχώριες εταιρείες σε φορολογικούς παραδείσους. Εκεί πληρώνουν ελάχιστους φόρους. Βεβαίως, αυτό ήταν γνωστό στους παροικούντες την Ιερουσαλήμ τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1980, εάν όχι πολύ νωρίτερα.

Όμως, οι απανωτές διαρροές (Panama Papers, Paradise Papers και πρόσφατα Pandora Papers) φαίνεται ότι εξυπηρετούν την πολιτική της Ουάσιγκτον, εάν δεν διευκολύνονται από αυτήν. Το μότο του Τραμπ “η Αμερική πρώτα” και η προσπάθειά του να επαναπατρίσει παραγωγικές δραστηριότητες αμερικανικών πολυεθνικών που σήμερα βρίσκονται στο εξωτερικό.

Το υπόδειγμα της παγκοσμιοποίησης στο οποίο οι εξωχώριες επικράτειες είχαν βασικό ρόλο τίθεται σιγά-σιγά σε αμφισβήτηση. Τα κράτη αντιλαμβάνονται ότι έχουν ανάγκη από τα δημοσιονομικά έσοδα που τα ίδια αφαίρεσαν από τον εαυτό τους την προηγούμενη 35ετία. Το ζήτημα είναι ανοιχτό ως προς το αν θα το επιτύχουν, ή θα υποκύψουν στις πιέσεις των πολυεθνικών και θα αφήσουν τα πράγματα ως έχουν ή με κάποια μικρή βελτίωση.

=========

Pandora Papers: Άπληστες ελίτ και πολιτική διαφθορά

Pandora Papers: Άπληστες ελίτ και πολιτική διαφθορά, Δημήτρης Χρήστου

Χρήστου Δημήτρης

Οι νέες αποκαλύψεις για την παγκόσμια φοροδιαφυγή και το ξέπλυμα μαύρου χρήματος από την Διεθνή Κοινοπραξία Ερευνητών Δημοσιογράφων (ICIJ) που ονομάστηκαν Pandora Papers, κυριάρχησαν στη διεθνή επικαιρότητα καθώς, από την πρώτη μικρή δόση των αποκαλύψεων, φέρονται εμπλεκόμενοι και αρκετοί πολιτικοί ηγέτες. Στην καρδιά των ερευνών βρέθηκε το δικηγορικό γραφείο Alcogal του Παναμά καθώς από τα 11.900.000 έγγραφα που συλλέχθηκαν, τα 2.000.000 αφορούν μόνο το συγκεκριμένο γραφείο.

Θα υπάρξουν συνέπειες και επιτέλους δράσεις για να περιορίσουν το φαινόμενο που στερεί από τα κράτη πολύτιμους πόρους για τις κοινωνίες τους; Ως σήμερα, παρά τις κατά καιρούς αποκαλύψεις, με ηχηρότερη εκείνη των Panama Papers, τις βαρύγδουπες απειλές πολλών πολιτικών ηγετών πως δεν πάει άλλο, τίποτα δεν έχει αντιμετωπιστεί. Αντιθέτως, η βιομηχανία απόκρυψης και ξεπλύματος του πλούτου καλά κρατεί.

Και συνεχίζεται, χωρίς σοβαρά εμπόδια, διότι το πολιτικό σύστημα σε πολύ μεγάλο βαθμό έχει υποδουλωθεί στο χρήμα, δηλαδή, στις οικονομικές ελίτ που ορίζουν και καθορίζουν πρόσωπα και αποφάσεις. Η νέα αποκάλυψη, κάνει μεν εντύπωση, αλλά δεν είναι παρά ένα κερασάκι στο ρετιρέ μιας μεγάλης πολυώροφης τούρτας. Καθώς μάλιστα το παγκόσμιο πολιτικό σύστημα είναι σε μεγάλο βαθμό διεφθαρμένο και οι ελίτ που το χρηματοδοτούν άπληστες, ελάχιστα πράγματα θα αλλάξουν. Οι μπάμπουσκες των offshore εταιριών και η ανωνυμία των μετοχών, δεν αντιμετωπίζονται εύκολα χωρίς τολμηρές κινήσεις και διεθνή συνεργασία.

Στο πλαίσιο συζήτησης στην πρόσφατη ολομέλεια με εκπροσώπους του Συμβουλίου και της Επιτροπής, οι ευρωβουλευτές κατήγγειλαν τις κυβερνήσεις της ΕΕ, οι οποίες επιτρέπουν την μαζική φοροαποφυγή, λόγω της ανικανότητάς τους να μεταρρυθμίσουν δεόντως την παρωχημένη φορολογική νομοθεσία. Η συζήτηση πραγματοποιήθηκε λίγες μόλις μέρες μετά τη δημοσίευση των πλέον πρόσφατων εγγράφων της υπόθεσης των Pandora Papers.

Οργή στο Ευρωκοινοβούλιο

Μάλιστα μετά τις αποκαλύψεις, οι ευρωβουλευτές εξέφρασαν ομόφωνη αγανάκτηση και απογοήτευση, επικρίνοντας τις ενέργειες των κυβερνήσεων ως κατάφωρα ανεπαρκείς για πάνω από μία δεκαετία! Ακόμα και όσοι ομιλητές επισήμαναν την περιορισμένη πρόοδο που έχει σημειωθεί, όσον αφορά τη βελτίωση της νομοθεσίας της ΕΕ, συμφώνησαν με τους υπόλοιπους. Κατηγόρησαν τις κυβερνήσεις των κρατών-μελών και την Επιτροπή, ότι έχουν κάνει πολύ λίγα πράγματα για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα για να καλύψουν κενά που είναι γνωστά από καιρό.

Ειδικότερα, οι ευρωβουλευτές επισήμαναν την ειρωνεία που χαρακτηρίζει την απόφαση των υπουργών Οικονομικών που επέλεξαν να αφαιρέσουν(!) χώρες από την ήδη περιορισμένη μαύρη λίστα φορολογικών παραδείσων στην ΕΕ. Στα χαρτιά έμειναν και οι κανονισμοί περί υποχρεωτικής δημοσίευσης των κερδών και των φόρων που καταβάλλουν, οι οποίοι τέθηκαν σε ισχύ το 2014 για να αποτρέψουν τις ευρωπαϊκές τράπεζες να κάνουν χρήση των φορολογικών παραδείσων, σύμφωνα με στοιχεία του Φορολογικού Παρατηρητηρίου της ΕΕ. Με λίγα λόγια, από τη στιγμή που οι ελεγχόμενοι ελέγχουν το πολιτικό σύστημα, τίποτα δεν πρόκειται να αλλάξει.

Κάποιες χώρες με σοβαρές και ανεξάρτητες δομές ελέγχου, μπορεί να δράσουν σε ό,τι αφορά τους δικούς τους παραβάτες πρωταγωνιστές. Και από την πρόσφατη υπόθεση ξεχωρίζει η αντίδραση των αυστριακών αρχών να ερευνήσουν το ρόλο του καγκελάριου Σεμπάστιαν Κουρτς και του πολιτικού του επιτελείου στις βρώμικες συναλλαγές. Η εισαγγελία οικονομικών εγκλημάτων και διαφθοράς διενεργεί έρευνες εις βάρος του Κουρτς και εννέα ακόμη ατόμων με την υποψία της απιστίας, της δωροδοκίας και της διαφθοράς.

Η σύγκριση με την Ελλάδα

Την Τετάρτη πραγματοποιήθηκαν επιδρομές σε σπίτια στενών συνεργατών του καγκελάριου, στα κεντρικά γραφεία του Λαϊκού Κόμματος, στην καγκελαρία και στο υπουργείο Οικονομικών.
Μάλιστα ο πρόεδρος της Αυστρίας Φαν ντερ Μπέλεν σε παρέμβασή του δήλωσε ότι: «Είμαστε μάρτυρες μιας εξαιρετικά ασυνήθιστης και βαρυσήμαντης διαδικασίας» και ζήτησε από όλους σεβασμό του κράτους δικαίου!

Τί θλιβερές συγκρίσεις με το δικό μας διεφθαρμένο πολιτικό σύστημα, όπου τα σκάνδαλα βαφτίζονται σκευωρίες, μάρτυρες απειλούνται, ανακριτές απολύονται ή παραιτούνται και τελικά οι υποθέσεις μπαίνουν στο ψυγείο μέχρι να παραγραφούν ή να ξεχαστούν! Θυμάστε την τύχη της λίστας Λαγκάρντ που προσφέρθηκε στην ελληνική κυβέρνηση και η οποία τελικά “χάθηκε” στα συρτάρια του Βενιζέλου και του Παπακωνσταντίνου;

Σημειώσατε κάποια αντίδραση των ελληνικών αρχών με τον περίεργο θάνατο ενός ακόμα μάρτυρα στην “κολομβιανού τύπου” διαχείριση της υπόθεση του πλοίου Noor 1; Νεκρός βρέθηκε σε διαμέρισμα στο Ντουμπάι ο Βασίλης Γεωργιάδης, επιχειρηματίας και ένας από τους βασικούς μάρτυρες στην υπόθεση Noor 1, για τη μεταφορά τριών τόνων ηρωίνης από τον Περσικό Κόλπο στην Ελευσίνα.

Και το πλέον τραγικό στη υπόθεση είναι, ότι οι ελληνικές αρχές δεν τόλμησαν, εδώ και πολύ καιρό, να στείλουν ανακριτή να λάβει τη κατάθεση του μάρτυρα, καθώς αυτός βρισκόταν σε περιορισμό στο Ντουμπάι. Και η αναφορά σε αυτήν την υπόθεση, δείχνει πως το ξέπλυμα του βρώμικου χρήματος από το εμπόριο ναρκωτικών και τις δωροδοκίες είναι μια ακόμη πτυχή της εκτεταμένης διαφθοράς και της συγκάλυψης ακόμα και εγκληματικών πράξεων από το υπόδουλο και διεφθαρμένο πολιτικό σύστημα.

===================

Τα Pandora Papers και η παγκόσμια αυτοκρατορία του χρήματος

Τα Pandora Papers και η παγκόσμια αυτοκρατορία του χρήματος, Σταύρος Λυγερός

Λυγερός Σταύρος

Οι αποκαλύψεις για τα Pandora Papers, όπως και οι προηγηθείσες για τα Panama Papers και τα Paradise Papers αποδεικνύουν αυτό που όλοι οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ γνώριζαν, αλλά δεν μπορούσαν να αποδείξουν. Πολύ περισσότερο δεν μπορούσαν να ξέρουν ποια μέλη της διεθνούς πολιτικής και οικονομικής ελίτ έχουν τέτοιους λογαριασμούς και ποιοι όχι. Οι φορολογικοί παράδεισοι, όμως, υπάρχουν ακριβώς επειδή υπάρχει σχετική ζήτηση από την αυτοκρατορία του χρήματος.

Η αλήθεια είναι ότι κανείς δεν έκανε ποτέ τον κόπο να εξηγήσει γιατί υπάρχει αυτό το είδος της εταιρείας, δεδομένου ότι δεν εξυπηρετεί ούτε το διεθνές εμπόριο, ούτε κάποια άλλη λειτουργία της διεθνούς οικονομίας. Το μόνο που εξυπηρετεί είναι την φοροαποφυγή και την απόκρυψη πλούτου, ο οποίος συχνά έχει προκύψει όχι από νόμιμους τρόπους. Το φαινόμενο της φοροαποφυγής-φοροδιαφυγής υπήρχε πάντα, αλλά με την μετάλλαξη του καπιταλισμού στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης έχει προσλάβει πρωτοφανείς διαστάσεις.

Οι δυτικές κυβερνήσεις εκλέγονται από τους λαούς για να σεβαστούν το Κράτος Δικαίου και για να υποστηρίξουν τις δημοκρατικές αρχές. Μία εξ αυτών είναι ότι κάθε φορολογούμενος πρέπει να πληρώνει αναλόγως του εισοδήματός του. Το γεγονός ότι αυτό δεν συμβαίνει και μάλιστα δεν συμβαίνει με την κραυγαλέα ανοχή των κυβερνήσεων είναι το διαρκές σκάνδαλο που συστηματικά παρακάμπτεται από τα συστημικά Μίντια.

Οι πολιτικές ελίτ στις μεγάλες δυτικές χώρες δεν ευθύνονται μόνο γι’ αυτό. Είναι τόσο διαπλεκόμενες με το μεγάλο κεφάλαιο των χωρών τους, που έχουν την τάση να ταυτίζουν τα συμφέροντα του κεφαλαίου με τα συμφέροντα των κρατών. Αυτό, ωστόσο, δεν ισχύει. Για λόγους χαμηλότερου κόστους εργασίας, οι “δυτικές” πολυεθνικές έχουν σε μεγάλο βαθμό μεταφέρει τις παραγωγικές δραστηριότητές τους εκτός Δύσης. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι έχουν στερήσει θέσεις εργασίας και τα αντίστοιχα εισοδήματα από τις δυτικές κοινωνίες και κατ’ επέκταση από τα δυτικά κράτη.

Το γεγονός ότι κατά κανόνα οι μεγαλομέτοχοι των πολυεθνικών είναι Αμερικανοί και Ευρωπαίοι δεν καλύπτει, βεβαίως, το κενό. Τα υψηλά κέρδη των πολυεθνικών μόνο σε μικρό ποσοστό επιστρέφουν στη Δύση και σε κάθε περίπτωση δεν προορίζονται για να συντηρήσουν το βιοτικό επίπεδο των δυτικών κοινωνιών. Η ειρωνεία της υπόθεσης είναι πως η έμπρακτη αμφισβήτηση αυτού του καθεστώτος προήλθε από έναν επιχειρηματία-πολιτικό, όπως ο Τραμπ.

Η αυτοκρατορία του χρήματος

Ορισμένοι αναλυτές στη Δύση προβλέπουν ότι λόγω του αυταρχικού μονοκομματικού καθεστώτος της και των οικονομικοκοινωνικών αντιθέσεών της, η Κίνα θα αντιμετωπίσει τα επόμενα χρόνια κρίση κατάρρευσης. Το ενδεχόμενο αυτό φοβίζει για τις επιπτώσεις που θα έχει στη διεθνή οικονομία και ως εκ τούτου στην αμερικανική και στις ευρωπαϊκές οικονομίες. Από την άλλη πλευρά, όμως, η αποδυνάμωση ενός πανίσχυρου εμπορικού ανταγωνιστή θα ήταν επωφελής με στρατηγικούς όρους.

Οι επισημάνσεις για τις αντιφάσεις της Κίνας δεν είναι λάθος, αλλά το συμπέρασμα ότι θα αντιμετωπίσει κρίση κατάρρευσης δεν είναι καθόλου δεδομένο. Δεν αποκλείονται κοινωνικές εντάσεις. Προς το παρόν, όμως, το καθεστώς φαίνεται όχι μόνο να διατηρεί τον έλεγχο της κατάστασης, αλλά και να υποστηρίζεται από τη νεοπαγή οικονομική ελίτ και από τμήματα του πληθυσμού που λόγω της εκρηκτικής ανάπτυξης έχουν δει το βιοτικό τους επίπεδο να αναβαθμίζεται εντυπωσιακά.

Η κλιμακούμενη πίεση που δέχεται η Δύση από τις αναδυόμενες βιομηχανικές χώρες, έστω και αργά, θα υποχρεώσει τις δυτικές άρχουσες ελίτ να αναθεωρήσουν τα κυρίαρχα δόγματά τους. Έτσι κι αλλιώς, οι βεβαιότητές τους καταρρέουν η μία μετά την άλλη. Όταν οι Αγορές στη δεκαετία επιτέθηκαν χωρίς σοβαρό λόγο εναντίον των χωρών της Ανατολικής Ασίας, προκαλώντας οικονομικά και κοινωνικά ερείπια, οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι χαμογελούσαν κάτω από τα μουστάκια τους για το πλήγμα που δέχονταν οι ανταγωνιστές τους.

Πίστευαν ότι οι Αγορές δεν πρόκειται ποτέ να στραφούν εναντίον της Δύσης, η οποία και τις έθρεψε. Οι επιθέσεις εναντίον του ευρώ, αλλά και η κάποια στιγμή υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας των ΗΠΑ διέψευσαν και αυτό τον μύθο. Αποδείχθηκε και κατ’ αυτό τον τρόπο ότι η ολιγαρχία του χρήματος είναι περισσότερο μια νέου τύπου πλανητική “αυτοκρατορία” παρά κεφαλαιοκράτες με αμερικανική ή ευρωπαϊκή συνείδηση.

Από τα κράτη στους ιδιώτες

Είναι αληθές ότι η πανάκριβη διάσωση των τραπεζών στην κρίση του 2008 εκτόξευσε τα ελλείμματα και ως εκ τούτου αύξησε απότομα το χρέος των δυτικών χωρών. Στην πραγματικότητα, όμως, το κόστος της διάσωσης ήταν το νερό που ξεχείλισε ένα ποτήρι, το οποίο ανάλογα με τη χώρα ήταν ή μισογεμάτο ή σχεδόν γεμάτο. Χρέη είχαν αρχίσει να συσσωρεύουν οι δυτικές χώρες εδώ και μερικά χρόνια, παρά το γεγονός ότι η διεθνής οικονομία διάνυε περίοδο παχιών αγελάδων.

Οι αιτίες είναι δύο και αμφότερες πηγάζουν από την παγκοσμιοποίηση:

  • Πρώτον, η παραγωγή μετακόμισε σε μεγάλο βαθμό από τη Δύση προς τις χώρες με φθηνό κόστος εργασίας.
  • Δεύτερον, οι πολυεθνικές μετέφεραν την έδρα τους εκεί όπου οι φορολογικοί συντελεστές είναι χαμηλοί. Η εξέλιξη αυτή οδήγησε σ’ έναν ανταγωνισμό, αποτέλεσμα του οποίου ήταν μια γενική μείωση των φορολογικών συντελεστών.

Όλα αυτά επέφεραν σημαντική μείωση των κρατικών εσόδων. Για να συντηρήσουν οι δυτικές κυβερνήσεις στοιχειωδώς το μέσο βιοτικό επίπεδο και τις κοινωνικές υποδομές στις χώρες τους, κατέφυγαν στον δανεισμό. Ειδικά στην Ευρωζώνη, που για χρόνια τα επιτόκια ήταν πολύ χαμηλά, ο δανεισμός ήταν η εύκολη λύση. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τα κρατικά χρέη να ακολουθήσουν ανοδική τροχιά. Με άλλα λόγια, το χρήμα έχει μεταφερθεί μαζικά από τα κράτη σε ιδιώτες. Η μεγαλύτερη ή μικρότερη διόγκωση του χρέους ήταν αναπόφευκτο να προκαλέσει κάποια στιγμή κρίση χρέους. Όσο η διεθνής κοινότητα θα συνεχίσει να αντιμετωπίζει τις Αγορές σαν ιερές αγελάδες, η δημοσιονομική κρίση των κρατών θα οξύνεται και στις ακραίες περιπτώσεις θα μετεξελίσσεται σε κρίση χρέους.

Ταυτοχρόνως, τα μέλη της διεθνούς ολιγαρχίας του χρήματος ψάχνουν τρόπο όχι μόνο να αυξήσουν ακόμα περισσότερο τον ολοένα και μεγαλύτερο πλούτο τους, αλλά και να φοροδιαφύγουν. Όπως αποδεικνύουν οι αποκαλύψεις με τα Panama, τα Paradise και τα Pandora Papers πρόκειται μάλλον για κανόνα παρά για εξαίρεση. Όταν, όμως, οι πολιτικές ελίτ μετατρέπονται περισσότερο ή λιγότερο σε μέλη αυτής της ολιγαρχίας του χρήματος, είναι παράλογο να περιμένεις πως οι κυβερνήσεις θα υπερασπισθούν το δημόσιο συμφέρον, όπως θεσμικά έχουν οριστεί να κάνουν.

==================

Οι φορολογικοί παράδεισοι δεν έπεσαν από τον ουρανό…, Κώστας Μελάς

Μελάς Κώστας

Τα Pandora Papers επανέφεραν με ένταση στην επικαιρότητα το φαινόμενο των εξωχώριων κέντρων, αυτών που λειτουργούν σαν φορολογικοί παράδεισοι. Πρόκειται για ένα πολυεπίπεδο φαινόμενο, καλυμμένο με ιδεολογήματα και συναφή μυθεύματα. Υπάρχουν οικονομικές αλληλουχίες, πολιτικά δρώμενα που το υποστηρίζουν, καθώς και ιδεολογίες που επιχειρούν να το θεμελιώσουν. Έχει αναδειχθεί η επίπτωση της ύπαρξης των φορολογικών παραδείσων ειδικά η λογιστική-φορολογική πλευρά του φαινομένου.

Σύμφωνα με τη δική μας αντίληψη, η ουσία του προβλήματος είναι η πολιτική διάστασή του. Να εξετάσουμε πώς αναπτύχθηκε και τελικά διαμορφώθηκε το δίκτυο των φορολογικών παραδείσων. Χρειάζεται να ανατρέξουμε λίγο πίσω στην ιστορία. Μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι Άγγλοι τραπεζίτες κατάφεραν να διατηρήσουν τα προνόμιά τους ως προς τις ρυθμίσεις που επιχείρησε να επιβάλει η κυβέρνηση της χώρας.

Οι τραπεζίτες υποστήριξαν ξεκάθαρα ότι μετά τη διάλυση της βρετανικής αυτοκρατορίας αποτελούσαν τον μοναδικό κλάδο, μέσω του οποίου μπορούσε να διατηρηθεί αλώβητη η αυτοκρατορία, αλλά με διαφορετικό τρόπο. Ο τρόπος αυτός δεν ήταν άλλος από τη θεσμοθέτηση ενός δικτύου χρηματοπιστωτικών λειτουργιών που θα ξεπερνούσε τα εθνικά σύνορα των κρατών. Θα εξυπηρετούσε τα συμφέροντα των διεθνών κεφαλαίων και θα προωθούσε τη νέα άνοδο των πολυεθνικών επιχειρήσεων. Κυρίως των αμερικανικών που άρχιζαν εκείνη την περίοδο να κυριαρχούν στον Δυτικό Κόσμο και όχι μόνο σε αυτόν.

Η παραγωγική εξασθένιση του είχε σχεδόν ολοκληρωθεί, η αποικιοκρατία είχε καταρρεύσει, αλλά το Ηνωμένο Βασίλειο ήθελε πάση θυσία να βρίσκεται σε κυρίαρχη θέση στον παγκόσμιο καταμερισμό ισχύος. Αυτό θα γινόταν μέσω του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, της εξυπηρέτησής του και της μεγιστοποίησης της απόδοσής του. Εις βάρος των δημοσίων οικονομικών, σε εθνικό επίπεδο, αλλά και σε βάρος των παραγωγικών χωρών που μπορούσαν να παράγουν προϊόντα της λεγόμενης πραγματικής οικονομίας.

Χρηματοπιστωτικό σύστημα

Με απλά λόγια, η παραδοσιακή τραπεζική ισχύς του City του Λονδίνου άρχισε να μετατρέπεται, σε εκείνη τη φάση, σε αιχμή του δόρατος της ισχύος του Ηνωμένου Βασιλείου. Οι χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες ξεκίνησαν, με την παρέμβαση των Άγγλων τραπεζιτών (δημιουργία της Ευρωαγοράς Συναλλάγματος και Χρεογράφων). Σιγά σιγά άρχισαν να αυτονομούνται από τις εθνικές νομισματικές και πιστωτικές πολιτικές που σε παγκόσμιο επίπεδο κινούνταν εντός των πλαισίων του Bretton-Woods  και των ρυθμίσεων του αμερικανικού νόμου Glass-Steagal.

Στην ουσία, η ευρωαγορά είναι η πρώτη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο διόγκωση της νομισματικής σφαίρας με την παράλληλη σχετική αυτονόμησή της από τις εθνικές ρυθμίσεις. Ακολούθησαν οι δύο πετρελαϊκές κρίσεις της δεκαετίας του 1970, οι οποίες διόγκωσαν τη διεθνή ρευστότητα και τη νομισματική σφαίρα. Ο κύκλος έκλεισε με το φαινόμενο που ονομάστηκε παγκοσμιοποίηση. Με την παγκοσμιοποίηση, η επελθούσα απορρύθμιση οδήγησε και στην περαιτέρω αύξηση του αριθμού των φορολογικών παραδείσων.

Στην αρχή οι ΗΠΑ βρίσκονταν εμφανώς στην αντίπερα όχθη σε σχέση με την πολιτική των Άγγλων τραπεζιτών. Όταν και εκείνες άρχισαν να αντιμετωπίζουν προβλήματα στον παραγωγικό τους τομέα (ελλείμματα στο εμπορικό ισοζύγιο), αντιλήφθηκαν ότι χρειάζονταν ελεύθερη ροή κεφαλαίων, αλλά και πλήθος χρηματοπιστωτικών εργαλείων. Αυτά, θα τους έδιναν τη δυνατότητα να διατηρήσουν την κυριαρχία τους, αναγκάζοντας τις ανερχόμενες οικονομίες, αλλά και τον πλανήτη γενικότερα, να αναλάβουν νέου τύπου δεσμεύσεις. Το αποτέλεσμα όλων αυτών των ενεργειών ήταν η περαιτέρω διόγκωση της χρηματοπιστωτικής σφαίρας και η ακόμα μεγαλύτερη αυτονόμησή της από την πραγματική οικονομία.

Απορρύθμιση και διόγκωση

Η διόγκωση της χρηματοπιστωτικής σφαίρας είναι το αναγκαίο, αλλά όχι ικανό αποτέλεσμα του νέου ρυθμιστικού πλαισίου που επιβλήθηκε –κυρίως με ενέργειες των ΗΠΑ– στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Χαρακτηριστικά του σύγχρονου ανοιχτού χρηματοπιστωτικού συστήματος είναι η ελεύθερη κίνηση των κεφαλαιακών ροών, η απορρύθμιση και αποκανονικοποίηση των πλαισίων λειτουργίας του, η ευρύτατη πρακτική arbitrage και τα πολύπλοκα συστήματα κάλυψης κινδύνων (παράγωγα προϊόντα). Αυτά ως επί το πλείστον μετατρέπονται και λειτουργούν ως κερδοσκοπικά συστήματα.

Η διαδικασία απορρύθμισης και η έντονη διεθνοποίηση των χρηματοπιστωτικών αγορών συμβαδίζουν κατά τρόπο ανακλαστικό. Δηλαδή, η μια διαδικασία (απορρύθμιση) αποτελεί παράγοντα δημιουργίας της άλλης (παγκοσμιοποίηση). Οι ρυθμίσεις που απορυθμίστηκαν ήταν πρωτίστως εθνικές, αφορούσαν δηλαδή στον οικονομικό χώρο που ονομάζεται έθνος. Ως εκ τούτου, οι λιγότερες ρυθμίσεις οδηγούν σε μεγαλύτερη ένταση της διεθνοποίησης.

Οι καινοτομίες του χρηματοπιστωτικού τομέα (δημιούργησαν νέες χρηματοπιστωτικές δραστηριότητες) μετέβαλαν και τον τρόπο με τον οποίο χρηματοδοτούνταν οι βιομηχανικές και εμπορικές δραστηριότητες. Επίσης, μετέβαλαν και τον τρόπο με τον οποίο τα νοικοκυριά διαχειρίζονται τις οικονομίες τους. Συγχρόνως, άλλαξαν τις παραμέτρους που καθορίζουν τη λειτουργία των κυβερνήσεων ως προς τη χάραξη και την άσκηση της οικονομικής πολιτικής.

Δομικός μετασχηματισμός

Η άσκηση της χρηματοπιστωτικής λειτουργίας ουσιαστικά μετατράπηκε σε συνεχή προσπάθεια διαχείρισης κινδύνων μέσα σε ένα εντελώς αβέβαιο και ρευστό περιβάλλον. Όμως, η ικανή συνθήκη, η οποία θα μας επιτρέψει να κατανοήσουμε τις παρατηρούμενες εξελίξεις, θα πρέπει να αναζητηθεί στην ίδια τη διαδικασία της συσσώρευσης του κεφαλαίου. Ειδικά στη σημερινή συγκυρία της διευρυμένης αναπαραγωγής του.

Πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά και την πρώτη δεκαετία της μεταπολεμικής περιόδου, η χρηματοπιστωτική σφαίρα αντιμετωπιζόταν σαν το λιπαντικό που ήταν απαραίτητο στην εξυπηρέτηση των αναγκών της παραγωγής. «Παρ’ όλα αυτά υπήρχε η τάση σχετικής αυτονόμησης και της δημιουργίας κερδοσκοπικών υπερβολών στα τελευταία στάδια της ανόδου του οικονομικού κύκλου. Κατά κανόνα, τα επεισόδια αυτά είχαν σύντομη διάρκεια και δεν επέφεραν μακροχρόνιες επιπτώσεις στη δομή και τη λειτουργία της οικονομίας» (Sweezy P., Economic Reminiscences, Monthly Review, Vol. 47, No 1, May 1995, p. 8-9).

Τα τελευταία χρόνια, όμως, κυρίως στις ανεπτυγμένες χώρες της Δύσης, παρατηρείται ένας δομικός μετασχηματισμός στην ίδια τη διαδικασία συσσώρευσης του κεφαλαίου. Ο χρηματοπιστωτικός τομέας τείνει να αυτονομηθεί από την παραγωγή και από κυριαρχούμενος να μετατραπεί σε κυρίαρχο. Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με τη νέα συγκρότηση της παγκόσμιας οικονομικής τάξης υπό την καθοδήγηση του νέου χρηματιστικού κεφαλαίου, ειδικά του αμερικανικού. Το χρηματιστικό κεφάλαιο τείνει να επιβληθεί στον πραγματικό τομέα της οικονομίας, δηλαδή στην παραγωγή, την απασχόληση, τους μισθούς και την κατανομή του παραγόμενου πλούτου, καθορίζοντας σε μεγάλο ποσοστό τη λειτουργία τους.

Καπιταλισμός και φορολογικοί παράδεισοι

Το χρηματιστικό κεφάλαιο αντιστοιχεί στο χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο, όταν αυτό το τελευταίο υπερισχύει  σε οποιαδήποτε ιστορική συγκυρία έναντι του παραγωγικού κεφαλαίου. Όταν, δηλαδή, οι διαμεσολαβούμενες από το χρηματοπιστωτικό σύστημα και τους οιονεί χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς πιστώσεις (κλασικές ή νέας μορφής) δεν κατευθύνονται στην εξυπηρέτηση των αναγκών της πραγματικής οικονομίας. Αντιθέτως, αυτονομούμενες από αυτές, καθίστανται αυτάρκεις μορφές “επενδυτικής τοποθέτησης” στην υπηρεσία εξυπηρέτησης των ίδιων συμφερόντων των κοινωνικών ομάδων που τις κατέχουν.

Η ουσία της προβληματικής που επιχειρούμε να αναπτύξουμε μπορεί να συνοψιστεί στο εξής: Το χρηματιστικό κεφάλαιο δεν αποτελεί απλή συγχώνευση του τραπεζικού κεφαλαίου με το αντίστοιχο βιομηχανικό. Αντιθέτως, το φαινόμενο αυτό σηματοδοτεί την οριστική –στην ιστορική περίοδο που διάγουμε– κατίσχυση των χρηματικών επί των οικονομικών και παραγωγικών προδιαγραφών. Αυτό συμβαίνει με την επικράτηση της εισοδηματικής λογικής εις βάρος της παραγωγικής. Του χρήματος, εις βάρος της οικονομίας. Το χρηματιστικό κεφάλαιο δεν σηματοδοτεί τόσο έναν ιδιαίτερο τρόπο παραγωγής “καθαρού εισοδήματος”, όσο κυρίως έναν τρόπο συγκέντρωσης και οικειοποίησης του ήδη διαθέσιμου εισοδήματος.

Παράλληλα, παρατηρούμε ότι οι σημερινές μορφές χρηματιστικής συσσώρευσης δεν επαναδιοχετεύουν τον παραγόμενο πλούτο στην οικονομία, ώστε να συνεχίζει να λειτουργεί αναπόσπαστο ένα σύστημα διευρυμένης αναπαραγωγής. Αντιθέτως, τον αποσπούν μονόπλευρα από τη σφαίρα της παραγωγής και τον εναποθέτουν στην χρηματοπιστωτική σφαίρα, δηλαδή σε αυτήν που, χωρίς να παράγει, συντηρείται από τις δυνατότητες της παραγωγικής σφαίρας.