Βασίλης Κοψαχείλης 
Η πανδημία του COVID-19 έχει πολλά επίπεδα ανάλυσης. Ένα από τα σημαντικότερα είναι η ανάδειξη της μεγάλης εξάρτησης των καταναλωτικών αγορών της Δύσης από τις στρατηγικές πρώτες ύλες της Αφρικής, τις γραμμές παραγωγής στην Ανατολική Ασία και τα αυξημένα κόστη στην εφοδιαστική αλυσίδα με κυριότερη τη ναυτιλία. ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ
Από την αρρυθμία που προκλήθηκε παρατηρούνται ήδη ελλείψεις σημαντικών προϊόντων και αυξημένα κόστη, που όλα τελικά μετακυλίονται στη ζωή και την τσέπη του καταναλωτή. Στις φιλελεύθερες δυτικές κοινωνίες οι πιέσεις στους καταναλωτές επηρεάζουν την ψήφο τους και τον βαθμό οικονομικής και κοινωνικής τάξης.
Συνυπολογίζοντας και άλλες παραμέτρους αποσταθεροποίησης, μια επιδείνωση της κατάστασης μπορεί να έχει ιστορικές συνέπειες στον πλέον αδύναμο κρίκο του δυτικού κόσμου που είναι η Ευρώπη.
Για όσους θεωρούν ένα τέτοιο σενάριο ως ακραίο και απίθανο, η Ιστορία απαντά πως η Ευρώπη ήδη έζησε κάτι ανάλογο την περίοδο που μεσολάβησε μεταξύ της κατάκτησης της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς και της εποχής των μεγάλων ανακαλύψεων θαλάσσιων δρόμων και νέων κόσμων, γεγονός που άλλαξε την ροή των πραγμάτων μετά το 1500 μ.Χ. [1]
Από την Αργοναυτική εκστρατεία ως σήμερα, αποτελεί γεγονός ότι ο έλεγχος των δρόμων του εμπορίου καθορίζει και τους πρωταγωνιστές στην Ιστορία ανά τους αιώνες. Τότε, οι Οθωμανοί μπλόκαραν τον δρόμο των Ευρωπαίων προς την Ασία και μέχρι την ανακάλυψη των εναλλακτικών θαλάσσιων διαύλων, η Ευρώπη βρέθηκε σε πολιτικό χάος και λιμό. Σήμερα, η ίδια ιστορική εμπειρία βρίσκεται στον πυρήνα της στρατηγικής σκέψης της Τουρκίας. Η προσπάθεια για τον έλεγχο των δρόμων του εμπορίου αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο στη γεωστρατηγική της θεώρηση.
Η έννοια του ελέγχου έχει διττή σημασία. Θα λειτουργεί είτε με την δημιουργία συνθηκών απαγόρευσης (no-go-zones) ώστε να περιοριστούν οι εναλλακτικές, είτε στη λογική του προτιμώμενου συνεργάτη, ανάλογα με τον βαθμό εναρμόνισης κρατών και εταιρειών προς τις πολιτικές της Άγκυρας. Ο έλεγχος θα εξασφαλίζει κέρδη για την Τουρκία και θα την καθιστά αναγκαστικά πάντα επίκαιρη και χρήσιμη στην στρατηγική των κρατών της Δύσης.
Σε αυτό της το στρατήγημα, η Τουρκία δεν είναι μόνη. Βρίσκεται στο ίδιο μήκος κύματος και σε συνεννόηση με τη Ρωσία. Έχουν μοιράσει μεταξύ τους εμπορικούς δρόμους και ρόλους. Επιπρόσθετα, Τουρκία και Ρωσία συγκλίνουν στο συμπέρασμα ότι Ιστορικά η Δύση δεν τις σεβάστηκε ποτέ ως ισότιμες δυνάμεις, αλλά στόχος ήταν για να τις ελέγχει, να τις κρατά διαιρεμένες και μπλεγμένες σε πολέμους φθοράς, φοβούμενη ακριβώς τη δυναμική της σύμπλευσης των ρωσοτουρκικών συμφερόντων.
Κρεμλίνο και Άγκυρα, συμφωνούν επίσης πως δεν θα επιτρέψουν τα όποια ανταγωνιστικά τους συμφέροντα να επηρεάσουν τη μεγάλη εικόνα των κοινών ρωσοτουρκικών συμφερόντων.
Με αυτά κατά νου, ας δούμε ακροθιγώς τις κινήσεις της Άγκυρας στους διαύλους του παγκόσμιου εμπορίου.
Ο Δίαυλος Εύξεινος – Ερυθρά
Αποτελεί τον σημαντικότερο εμπορικό δίαυλο στην στρατηγική της Άγκυρας. Η τουρκική σύμπλευση με τη Ρωσία της εξασφαλίζει ανοχή και επιρροή στον Εύξεινο Πόντο, ενώ η παρουσία στη Σομαλία και το πλέον πρόσφατο κλείσιμο του ματιού στη Σαουδική Αραβία (η κρίση στις σχέσεις μετά τη δολοφονία του δημοσιογράφου Τζαμάλ Κασόγκι μάλλον αποτελεί παρελθόν) κλειδώνουν τα τουρκικά συμφέροντα στην Ερυθρά Θάλασσα.
Ο ανταγωνισμός με την Ελλάδα για τον έλεγχο του Αιγαίου και με την Αίγυπτο για τον έλεγχο της Ερυθράς, μπορεί να οδηγήσουν δυνητικά σε μπλοκάρισμα του σημαντικότατου αυτού διαύλου να την ναυσιπλοΐα και το εμπόριο.
Αντίθετα από την κοινή πεποίθηση και την ψυχροπολεμική ανάγνωση του ΝΑΤΟ, η σημερινή Ρωσία δεν ενδιαφέρεται, όπως στο παρελθόν, για κυριαρχία στη Μαύρη Θάλασσα. Την ενδιαφέρει ο έλεγχος της Κριμαίας, η «Φιλανδοποίηση» της Ουκρανίας και ο ενεργειακός της δίαυλος με την Τουρκία. Έχουν άραγε προβληματιστεί στο ΝΑΤΟ για τα συμφέροντα της «συμμάχου» Τουρκίας ως προς την ενεργειακή ασφάλεια στη Μαύρη Θάλασσα;
Η σημερινή Ρωσία ενδιαφέρεται για την πολυεπίπεδη αξιοποίηση των προοπτικών που ανοίγονται στην Αρκτική, ζώνη στην οποία παίζει χωρίς ανταγωνισμό και που δυνητικά ακυρώνει τα πλεονεκτήματα του πολυδάπανου “One Belt, One Road” της Κίνας.
Ο Δίαυλος Λιβύη – Κόλπος Γουινέας
Η παρουσία της Τουρκίας στη Λιβύη δεν έγινε τυχαία. Η Λιβύη αποτελεί το βόρειο άκρο ενός σημαντικότατου διαύλου στρατηγικών πρώτων υλών και μεταναστευτικών ροών προς την Ευρώπη, δίαυλου που το νότιο άκρο του βρέχεται από τον Κόλπο της Γουινέας. Μάλι, Νίγηρας, Τσάντ και Νιγηρία, καθώς και η περίεργη σχέση της Τουρκίας με την Αλγερία, βρίσκονται στο κάδρο της τουρκικής στρατηγικής.
Η στόχευση είναι φιλόδοξη και ήδη επεκτείνεται ανατολικότερα, φτάνοντας ως την Τανζανία και τον στρατηγικής σημασίας οριζόντιο δίαυλο Αγκόλα, Ζάμπια, Μαλάουι και Μοζαμβίκη, που ενώνει τον Ατλαντικό με τον Ινδικό Ωκεανό.
Σε αυτό το πλαίσιο εξηγείται και η σπουδή του Ισραήλ να εξομαλύνει τις σχέσεις του με το Σουδάν, χτίζοντας έτσι ένα τοίχος ασφαλείας απέναντι στην τουρκική επιρροή που θα εξασφάλιζε την ενοποίηση του Σαχέλ με τις ακτές της Σομαλίας.
Αραβική Θάλασσα – Ινδικός Ωκεανός
Ο έλεγχος της Αραβικής Θάλασσας και ευρύτερα του Ινδικού Ωκεανού επιτυγχάνεται μέσω του ελέγχου της Μεσοποταμίας, τη στρατηγική σχέσης της Τουρκίας με το Κατάρ, το Πακιστάν και τη Σομαλία. Η επένδυση της Τουρκίας (αλλά και της Αιγύπτου) σε ελικοπτεροφόρα και μικρά αεροπλανοφόρα δικαιολογείται μόνο μέσα από την προοπτική μελλοντικών επιχειρήσεων Blue Navy.
Ο Δίαυλος Καυκάσου – Κεντρικής Ασίας
Αποτελεί τον χερσαίο δρόμο ενέργειας και εμπορίου στον οποίο η Τουρκία ανακάμπτει διττά – ως γεωπολιτικός και ταυτόχρονα ως πολιτισμικός δρών. Η σιδηροδρομική σύνδεση Baku-Tbilisi-Kars (BTK) είναι μόνο η αρχή ενός πολύ φιλόδοξου σχεδιασμού που θα βγάλει τα φτωχά κράτη της Κεντρικής Ασίας από την γεωγραφική και οικονομική απομόνωση και υπό αυτό το πρίσμα εξηγείται η σπουδή της Τουρκίας να παίξει ρόλο στο Αφγανιστάν μετά την αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων από τη χώρα.
Όπως στην περίπτωση της Ερυθράς Θάλασσας, έτσι και στην Κεντρική Ασία, επειδή η επιρροή της Άγκυρας ανταγωνίζεται μακροπρόθεσμα συμφέροντα της Ιερουσαλήμ, το Ισραήλ έσπευσε να καλλιεργήσει στρατηγική σχέση με το Νεπάλ, μια χώρα φτωχή μεν, αλλά γεωπολιτικά πολύ σημαντική.
Διδάγματα για την Ελλάδα
Από την στρατηγική της Τουρκίας για τον έλεγχο των δρόμων του εμπορίου, επηρεάζεται κυρίως η ευημερία και η τάξη της Ευρώπης. Η Αμερική παρακολουθεί με ενδιαφέρον και σε απόσταση ασφαλείας το παιχνίδι που εξελίσσεται και θα χρησιμοποιήσει την Άγκυρα ανάλογα, γεγονός που δείχνει ότι μάλλον η παλαιά στρατηγική των δυτικών χωρών να κρατούν Ρωσία και Τουρκία σε διαίρεση και ανταγωνισμό, φαίνεται σήμερα αυτό να αντιστρέφεται και η διάσπαση πλέον να αφορά το δυτικό στρατόπεδο. Και σε αυτή τη διάσπαση, η Ευρώπη και όχι οι ΗΠΑ είναι ο αδύναμος κρίκος.
Για εμάς ως Ελλάδα, εκτιμώ πως η λανθασμένη ανάλυση του πεδίου, το βόλεμα πίσω από θεσμούς αναιμικής γεωστρατηγικής βούλησης και ισχύος, και η επανάπαυση σε ξεπερασμένα συγκριτικά πλεονεκτήματα, καθιστούν διαρκώς, το πολιτικό μας σύστημα και τη χώρα, υποκείμενα στρατηγικών σφαλμάτων με ιστορικές και ενδεχομένως μη αναστρέψιμες συνέπειες.
Η σημερινή Τουρκία είναι αντίπαλος σε δυναμική εξέλιξη που χρησιμοποιεί την σκληρή ισχύ για να εκβιάσει καταστάσεις στην παγκόσμια οικονομία και το εμπόριο.
Ήδη με τις κινήσεις που αναφέραμε, η Τουρκία έχει εμπλέξει και εξαρτήσει στα συμφέροντά της πάνω από 22 με 25 κράτη μεγάλης σημασίας και δεκάδες άλλα μικρότερης αξίας.
Απέναντι στην «πολυδιάστατη ελληνική εξωτερική πολιτική» των συμφωνιών τουρισμού, πολιτισμού και μορφωτικών προγραμμάτων, η Τουρκία αντιτάσσει στρατηγικού χαρακτήρα εμπορικές συμφωνίες, ουσιαστική πολιτική επιρροή και υπεραξία περιφερειακής δύναμης.
Δεν θα αργήσει, η ίδια ή μέσω τρίτων, να αυξήσει την επιρροή της στο πεδίο των διεθνών οργανισμών του εμπορίου, των μεταφορών και των επικοινωνιών, όπως είναι για παράδειγμα ο ΙΜΟ και άλλοι, γι αυτό όπου η Ελλάδα έχει στρατηγικής σημασίας συμφέροντα θα πρέπει να υπάρχει σχέδιο σύμπλευσης των εθνικών με τα επιχειρηματικά συμφέροντα.
[1] Επειδή, όπως λέει και ο Θουκυδίδης, όσο δεν αλλάζει η ανθρώπινη φύση, η ανθρωπότητα είναι καταδικασμένη να ζει πολλές επαναλήψεις της Ιστορίας, για όσους ενδιαφέρονται, συστήνω δυο πολύ χρήσιμα βιβλία που αποτυπώνουν καθαρά την κατάσταση για εκείνη την περίοδο και μεταγενέστερα. Νίκος Καραπιδάκης (1996), Ιστορία της Μεσαιωνικής Δύσης, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια και Niall Ferguson (2011), Civilization – The West and the Rest, Penguin Books
* Ο Βασίλης Κοψαχείλης είναι Διεθνολόγος – Γεωστρατηγικός Αναλυτής με εξειδίκευση στη Γεω-επιχειρηματικότητα και ιδρυτικό μέλος του Παρατηρητηρίου Ευρωμεσογειακής Ασφάλειας και Συνεργασίας
Σχόλια