Οι μεγάλες και φονικές πανδημίες του παρελθόντος άφησαν βαρύ αποτύπωμα στην Ιστορία. Ολόκληρη η εποχή που ορίσαμε ως “Μεσαίωνα”, χίλια χρόνια περίπου, ξεκίνησε και έληξε με δύο εφιαλτικές πανδημίες πανούκλας.
* Η πρώτη, επί Αυτοκράτορα Ιουστινιανού χτύπησε ιδιαίτερα την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και την Αυτοκρατορία των Σασσανιδών στην Περσία. Το ξέσπασμά της καταγράφηκε το 541 μ.Χ. Στον πρώτο χρόνο αφάνισε 25 εκατομμύρια και συνολικά το 40% των κατοίκων της Κωνσταντινουπόλεως! Ενώ μέσα στους επόμενους δύο αιώνες αλλεπάλληλα κύματα αφάνισαν άλλους τόσους, με συνολικό απολογισμό 50 εκατομμύρια νεκρούς.
(Αναλογικά με τα πληθυσμιακά δεδομένα εκείνης της εποχής, είναι σαν να πέθαιναν σήμερα πάνω από μισό δισεκατομμύριο άνθρωποι!)
—Πρώτη συνέπεια ήταν να αποδυναμωθούν οι μεγάλες πόλεις, όπου ο επιπολασμός της ασθένειας ήταν πολύ ταχύτερος και οι νεκροί πολλαπλάσιοι.
Ένας από τους λόγους που επλήγη περισσότερο η Ανατολική Αυτοκρατορία ήταν διότι εκεί παρέμεναν ακόμα μεγάλα αστικά κέντρα, ενώ στη Δύση οι επιδρομές των “βαρβάρων” είχαν μισο-διαλύσει τις πόλεις της Ρωμαϊκής εποχής.
—Δεύτερη συνέπεια ήταν ότι στην Ανατολική Αυτοκρατορία άλλαξε η πληθυσμιακή σύνθεση των μεγάλων πόλεων κι έτσι αποδυναμώθηκαν οι ρωμαϊκές ελίτ που ήταν εγκατεστημένες εκεί. Ο εξελληνισμός της Πόλης επιταχύνθηκε από τους νέους πληθυσμούς που συνέρευσαν όταν πέρασε το πρώτο κύμα. Ενώ στη Δυτική Αυτοκρατορία οι πληθυσμοί στράφηκαν στην ύπαιθρο και οι μεγάλες πόλεις εγκαταλείφθηκαν οριστικά για αρκετούς αιώνες.
Τα λατιφούντια, που υπήρχαν ήδη από τον Πρώτο μ.Χ. αιώνα γενικεύτηκαν στην πρώην Ρωμαϊκή Ευρώπη και κυριάρχησαν απόλυτα πλέον στη Δύση, εδραιώνοντας πλήρως τον πολιτικό κατακερματισμό της Δυτικής Ευρώπης.
—Τρίτη συνέπεια ήταν ο τερματισμός κάθε προσπάθειας επανένωσης του Ρωμαϊκού Κράτους: Η Ανατολική Αυτοκρατορία δεν είχε πλέον τη δύναμη να εισβάλει στην Ιταλία και στράφηκε αποκλειστικά σε αμυντικούς πολέμους στα ανατολικά της σύνορα. Ενώ η Δύση ήταν απόλυτα κατακερματισμένη πλέον και προσανατολισμένη στη “φυσική οικονομία” των λατιφουντίων, για να ασχοληθεί με ο,τιδήποτε άλλο. (Μόνο μετά από τρείς αιώνες θα ενωνόταν ξανά η Δύση, για να αντιμετωπίσει μια νέα απειλή: το Ισλάμ που εισέβαλε από την Ισπανία…)
—Τέταρτη συνέπεια: Στην Ανατολή αποδυναμώθηκαν και οι δύο μεγάλες Αυτοκρατορίες που υπήρχαν εκεί από αιώνες: Και η Ανατολική Ρώμη και η Περσική Αυτοκρατορία των Σασσανιδών. Τον επόμενο αιώνα θα εμπλακούν σε μακροχρόνιους πολέμους μεταξύ τους, που θα τις εξαντλήσει ακόμα περισσότερο. Κι όταν εμφανιστεί τότε το Ισλάμ θα τις βρει και τις δύο εξαντλημένες. Η Ανατολική Ρώμη ωστόσο, άντεξε. Όμως η Περσία των Σασσανιδών δεν άντεξε – και σαρώθηκε από την αραβοϊσλαμική πλημμύρα…
* Η επόμενη μεγάλη επιδημία ήταν ο “Μαύρος Θάνατος” ή Μαύρη Πανούκλα – του δέκατου Τέταρτου Αιώνα. Ξεκίνησε το 1347 και μεταφέρθηκε με γενοβέζικο πλοίο από τη Μαύρη Θάλασσα στη Μεσσήνη της Ιταλίας. Μέσα στα επόμενα δύο χρόνια, σάρωσε τη Δυτική Ευρώπη ως τις Κάτω Χώρες, ολόκληρη τη σημερινή Γαλλία, μεγάλο μέρος της Κεντρικής Ευρώπης και την Αγγλία.
Χάθηκαν 100 με 200 εκατομμύρια από τα διαδοχικά κύματα πανούκλας που επανέρχονταν τους επόμενους δύο αιώνες.
Λέγεται ότι τουλάχιστον το ένα τρίτο των τοπικών πληθυσμών έχασε τη ζωή του στις περιοχές όπου χτύπησε η πανούκλα! Ίσως και περισσότερο…
(Αναλογικά με τα πληθυσμιακή δεδομένα της εποχής, ήταν σαν να χάνονταν σήμερα πάνω από 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι!)
Στην Ευρώπη ο πληθυσμός επανήλθε στα προ του 1347 επίπεδα μόλις τον 17ο Αιώνα!
–Στην Ανατολή ο η Κωνσταντινούπολης αποδεκατίστηκε πληθυσμιακά στα μέσα του 14ου αιώνα. Τότε ουσιαστικά τέλειωσε και η Βυζαντινή Αυτοκρατορία – δεν μπόρεσε ποτέ ξανά να σταθεί στα πόδια της. Ο κατακερματισμός του Βυζαντινού χώρου ήταν οριστικός πια. Και η Άλωση ήλθε έναν αιώνα αργότερα…
–Το σημαντικό εδώ όμως, είναι ότι στη Μεγάλη Πανούκλα του 14ου αιώνα επλήγη κυρίως η Δύση, γιατί στη Δύση υπήρχαν πλέον τα μεγάλα αστικά κέντρα. Στην Ανατολή είχαν διαλυθεί προ πολλού (πέραν της Κωνσταντινούπολης και της Θεσσαλονίκης).
–Το δεύτερο στοιχείο είναι ότι λόγω του χερσαίου εμπορίου που είχε αναπτυχθεί στη Δύση, η πανούκλα σάρωσε όχι μόνο τις μεγάλες, αλλά και τις μικρότερες πόλεις και την ύπαιθρο. Τα πάντα!
Κι αυτό μείωσε φοβερά το ανθρώπινο δυναμικό, υπονομεύοντας οριστικά τη φεουδαρχία. Οι δουλοπάροικοι αποδεκατίστηκαν στην ύπαιθρο και οι τεχνίτες ήταν σπάνιοι στις πόλεις. Κι αυτό ενίσχυσε σταδιακά τη θέση των “λαϊκών στρωμάτων” στην δυτικοευρωπαϊκή κοινωνική πυραμίδα.
–Από την άλλη πλευρά αποδυναμώθηκαν πολύ και οι ημιαυτόνομοι γαιοκτήμονες και οι “ευγενείς”. Πράγμα που λειτούργησε υπέρ των Βασιλέων που σταδιακά τους καθυπόταξαν και τους ένωσαν υπό την κεντρική εξουσία τους.
Το κοινωνικό μοντέλο της Δύσης άλλαξε. Και το πολιτικό μοντέλο, επίσης…
Τελικά μια πανούκλα επέσπευσε την είσοδο στον Ευρωπαϊκό μεσαίωνα τον έκτο αιώνα και μια επόμενη – και φονικότερη – πανούκλα επέσπευσε την έξοδο από τον Ευρωπαϊκό μεσαίωνα, οκτακόσια χρόνια αργότερα…
* Η περίπτωση του κορονοϊού ΔΕΝ έχει καμία απολύτως σχέση με τον πανούκλα. Ούτε με καμία άλλη από τις φονικές επιδημίες του παρελθόντος.
Οι πανούκλες του ιστορικού παρελθόντος, χτύπησαν το ανθρώπινο κεφάλαιο των τότε κοινωνιών. Το πιο σημαντικό κάθε κοινωνίας – και κάθε ιστορικής περιόδου. Ο κορονοϊός χτύπησε το ίδιο το παραγωγικό μοντέλο, όχι τόσο τους ανθρώπους του σύγχρονου κόσμου. Και οι επιπτώσεις θα φανούν αμέσως μετά.
Υπάρχει όμως ένα στοιχείο που καθιστά την τωρινή πανδημία πρωτοφανή: Ότι εξ αιτίας της μπήκε σε καραντίνα το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού! Και στις περισσότερες περιπτώσεις δεν ξέρουν πώς να βγουν από την καραντίνα.
–Και μάλιστα εθίγησαν περισσότερο οι πιο αναπτυγμένες χώρες και οι πιο “παγκοσμιοποιημένες” κοινωνίες. Εκείνες με τα μεγαλύτερα αστικά κέντρα-γίγαντες.
–Εκείνες με τα μεγαλύτερα μητροπολιτικά κέντρα-hubs των διεθνών αεροπορικών διασυνδέσεων, επιβατών και εμπορευμάτων.
–Κι εκείνες με τα πιο “προχωρημένα” συστήματα Υγείας (Δυτική Ευρώπη-Βρετανία-ΗΠΑ).
Έτσι οι οικονομικές επιπτώσεις ήδη μπορεί να ξεπεράσουν κάθε προηγούμενο, ενώ η ίδια η ασθένεια έχει πολύ χαμηλή “θνητότητα” σε σχέση με τις δύο μεγάλες πανδημίες πανούκλας ή και με άλλες μεγάλες επιδημίες του πιο πρόσφατου παρελθόντος (Ισπανική γρίπη, χολέρα κλπ.)
Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι πώς θα βγουν οι χώρες από το lockdown – και τι θα γίνει όταν εμφανιστούν τοπικές αναζωπυρώσεις των κρουσμάτων και των θανάτων. Και κυρίως, τι θα συμβεί στις επόμενες πανδημίες από αντίστοιχους ιογενείς παράγοντες – χαμηλής θνητότητας, αλλά ταχύτατης διάδοσης.
* Ο “παγκοσμιοποιημένος κόσμος” αποδεικνύεται ιδιαίτερα “ευάλωτος” σε τέτοιες επιδημικές απειλές.
–Το κοινωνικό μοντέλο θα αλλάξει. Το πολιτικό μοντέλο, επίσης θα αλλάξει.
–Οι παγκοσμιοποιημένες ελίτ που στηρίζονταν σε αυτό το μοντέλο θα αποδυναμωθούν.
–Η Παραγωγή και η Πολιτική θα στραφούν στην αποκέντρωση! Σε ένα κόσμο λιγότερο ελεγχόμενο “από τα πάνω” και πιο ανταγωνιστικό.
–Οι επενδύσεις θα στραφούν στη ρομποτική και στην μαζική εισαγωγή της Τέταρτης Βιομηχανικής επανάστασης (ρομποτική, τεχνητή νοημοσύνη, αλγόριθμοι κλπ.) Μόνο έτσι θα ξεπεραστεί η εξάρτηση εφοδιασμού από χώρες όπως η Κίνα, που έχουν φτηνό εργατικό δυναμικό και ασκούν μονοπωλιακό έλεγχο στις εφοδιαστικές αλυσίδες διεθνώς. Θα υπάρξει στροφή στην εγχώρια παραγωγή…
–Τα μεγάλα μητροπολιτικά κέντρα θα αποδυναμωθούν επίσης. Η συγκέντρωση κολοσσιαίων πληθυσμών αποδεικνύεται επικίνδυνη και άχρηστη. Επικίνδυνη, γιατί υποβοηθά τη διάδοση ασθενειών και άχρηστη, γιατί τα δίκτυα επιτρέπουν πια εργασία εξ αποστάσεως…
Μόνο που αυτό προϋποθέτει ότι η οπτική ίνα θα φτάσει σε κάθε σπίτι (όπως η μετάβαση στον ηλεκτρισμό σήμαινε ρεύμα σε κάθε σπίτι)
–Οι ελεγχόμενες “πυραμίδες” του διεθνούς συστήματος θα αντικατασταθούν σταδιακά από δίκτυα.
Τα δίκτυα είναι πιο “εκρηκτικά”, πιο “δημιουργικά”, αλλά και πιο ασταθή! Και πιο άναρχα…
Θα εντάξουν πολύ περισσότερο κόσμο και στην παραγωγή πλούτου και στη διανομή και στην λήψη αποφάσεων και στον έλεγχο της εξουσίας.
Αλλά θα δημιουργήσουν πολύ μεγαλύτερη αστάθεια διεθνώς. Και μεγαλύτερη συχνότητα κρίσεων και εντάσεων.
* Οι σύγχρονες “αυτοκρατορίες” θα δοκιμαστούν σοβαρά. Τα μεγάλα “ολιγοπώλια” πολιτικής ισχύος, ενεργειακών πόρων, στρατιωτικής ισχύος και νομισματικής ισχύος, θα αποδυναμωθούν. Και ο έλεγχός που ασκούν “από τα πάνω” θα κατακερματιστεί…
–Η Ευρώπη θα αναγκαστεί να επιστρέψει στη βιομηχανία, ενώ τις τελευταίες δεκαετίες βάδιζε στο δρόμο της αποβιομηχάνισης. Αλλά αυτή τη φορά με ρομποτική, όχι με βιομηχανικούς εργάτες.
–Η παραδοσιακή μισθωτή εργασία σταδιακά θα περιοριστεί.
–Η μικρομεσαία επιχείρηση θα μετατραπεί, από τοπική κυρίως σε δικτυακή. Με πολύ μεγαλύτερη εμβέλεια, αλλά και αντιμέτωπη με πολύ περισσότερη ανασφάλεια.
–Όλο και πιο αποκεντρωμένη παραγωγή, όλο και πιο αποκεντρωμένη λήψη αποφάσεων, θα ξαναμοιράσουν την τράπουλα της Ισχύος και της Επιρροής στον κόσμο ολόκληρο, σε περιφερειακό, εθνικό και τοπικό επίπεδο.
Θα αλλάξουν δραστικά το ρόλο του εμπορίου και το ρόλο του κράτους.
Βιομηχανίες χωρίς εργάτες, κράτος χωρίς κρατισμό και εμπόριο χωρίς ολιγοπώλια είναι οι μεγάλες προκλήσεις του μέλλοντος.
–Η παγκόσμια αποκέντρωση θα λειτουργήσει ως κατακερματισμός του ελέγχου, αλλά και ως συνασπισμός μεταξύ κοινωνιών: με παρόμοια πολιτιστικά προφίλ, με συμπληρωματικές οικονομίες και με σύμπτωση εθνικών συμφερόντων.
* Το σημαντικότερο όμως είναι ότι οι τωρινές παγκοσμιοποιημένες ελίτ βλέπουν όλα τα προτάγματά τους να καταρρέουν.
Ο κορωνοϊός – ακριβέστερα η καραντίνα για την αντιμετώπισή του – απειλούν να τις σαρώσουν:
-Μιλούσαν για κατάργηση των εθνικών κρατών και πέρασμα στη “διεθνή διακυβέρνηση”. Κι όταν κηρύχθηκε η πανδημία, Διεθνείς Οργανισμοί τύπου ΠΟΥ δεν έκαναν τίποτε (ή απέκρυβαν στοιχεία) – κι ήταν τα εθνικά κράτη που ανέλαβαν να σώσουν την κατάσταση.
Αλλού τα κατάφεραν καλά, αλλού όχι. Αλλά αλίμονο να περιμέναμε από τον ΠΟΥ να μας πει να κηρύξουμε εμπάργκο στην Κίνα εγκαίρως.
-Μιλούσαν για no borders και κατάργηση των συνόρων. Κι όταν ήλθε η πανδημία, το πρώτο που επιβλήθηκε ήταν το κλείσιμο των συνόρων. Ακόμα και μέσα στην ΕΕ.
-Μιλούσαν για απόλυτο άνοιγμα του Διεθνούς Εμπορίου με τρόπο που λειτουργούσε αποκλειστικά υπέρ της Κίνας, της Ινδίας και χωρών με φθηνό εργατικό δυναμικό, που εκμεταλλεύονται τους εργατικούς πληθυσμούς τους (Μαλαισία, Ινδονησία κλπ). Και το πρώτο πράγμα που έγινε όταν κηρύχθηκε η πανδημία, ήταν να βρεθούν οι δυτικοί χωρίς μάσκες, χωρίς αντισηπτικά, χωρίς βασικά φάρμακα…
-Μιλούσαν για απόλυτη ελευθερία διακίνησης επιβατών. Και το πρώτο πράγμα που συνέβη με την πανδημία ήταν να καταρρεύσουν οι αερομεταφορές (που θα είναι και οι πιο δύσκολες να ανακάμψουν).
-Μοίραζαν προνόμια σε μειοψηφίες, στο όνομα των “ανθρωπίνων δικαιωμάτων”. Και το πρώτο πράγμα που αναγκάστηκαν να κάνουν όταν ενέσκηψε η πανδημία είναι να βάλουν σε καραντίνα ολόκληρο τον πληθυσμό τους! Και να μην μπορούν μετά να τον βγάλουν…
* Το μόνο βέβαιο, είναι ό κόσμος που ξημερώνει δεν θα έχει καμία σχέση με τον κόσμο που αφήνουμε πίσω μας.
–Τα εθνικά κράτη και η κυριαρχία τους έρχονται ξανά στο προσκήνιο! Όχι η μετατροπή τους σε τοπικές “Νομαρχίες” υπερεθνικών Αυτοκρατοριών…
–Η πλειοψηφική βούληση των λαών έρχεται ξανά στο προσκήνιο. Όχι η δικτατορία των “παγκοσιμοποιημένων” μειοψηφιών…
–Η βιομηχανία της ρομποτικής αναδεικνύεται στο προσκήνιο. Όχι η εκμετάλλευση φθηνού και εξαθλιωμένου εργατικού δυναμικού στον Τρίτο Κόσμο…
–Τα δίκτυα έρχονται δυναμικά στο προσκήνιο. Όχι η εξουσιαστική υποταγή σε καρτέλ και “πυραμίδες” άνωθεν Ισχύος.
–Το ανθρώπινο δυναμικό και το παραγωγικό κεφάλαιο έρχονται ξανά στο προσκήνιο. Όχι οι τζογαδόροι-χρηματιστές.
–Τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα έρχονται ξανά στο προσκήνιο. Όχι η βραχυχρόνια κερδοσκοπία.
–Η Δύση θα έχει ξανά την ευκαιρία να γίνει αληθινά παραγωγική.
–Και η Ανατολή θα έχει την ευκαιρία να γίνει Δημοκρατική.
Τα δίκτυα θα έρθουν στο προσκήνιο. Όχι οι αυτοκρατορίες-πυραμίδες. Δεν θα είναι εύκολο. Θα αντισταθούν λυσσαλέα όσοι θίγονται…
Οι πανδημίες κατακερματίζουν το global και αναδεικνύουν το local. Σπάνε τα κέντρα υπερεθνικού ελέγχου και αναδεικνύουν τον δυναμισμό των τοπικών ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων… Όσο πιο γρήγορα το καταλάβουμε, τόσο λιγότερο οδυνηρή θα είναι η μετάβαση…
ΥΓ. Τελικά ίσως μια τέτοια “ανάγνωση” της Ιστορίας των πανδημιών, να μπορεί να εκληφθεί και ως σύγχρονο “Φιλελεύθερο Μανιφέστο”!
ΠΗΓΗ
Σχόλια