Πολέμου Κάμπος: Όταν «η αρρώστια της κοινωνίας δεν μπορεί να αφήσει ανεπηρέαστη την ψυχή»

Γράφει: ο Σταύρος Κοσμά Σταυρίδης
( Η βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα του Αγρινίου ‘Αναγγελία’ στις 29/11/2019)
Ο Τίτλος “Πολέμου Κάμπος” αναφέρεται σε ένα υπαρκτό, άγονο οροπέδιο  στην  Τήνο,  το νησί της καταγωγής των ηρώων του βιβλίου. Ωστόσο, στο μυθιστόρημα αυτό αποκτά συμβολική σημασία. Στον Ηράκλειτο ο πόλεμος είναι “πατήρ πάντων” και αναφέρεται στη φιλοσοφική έννοια του “γίγνεσθαι”. Εδώ προεκτείνεται στις αγεφύρωτες ιδεολογικές αντιθέσεις και τις  καταστροφικές πολιτικές συγκρούσεις που είτε παίρνουν τη μορφή ανοιχτού εμφυλίου πολέμου είτε παραμένουν σε επίπεδο παράλογου αυτοκαταστροφικού μίσους με ολέθριες συνέπειες για ολόκληρο τον Ελληνικό λαό.
Τους νησιώτες πρωταγωνιστές τους χαρακτηρίζει η γνωστή αθωότητα η ηπιότητα του χαρακτήρα, η καλή προαίρεση, η ευγένεια και η αισιοδοξία, στοιχεία που δυστυχώς δεν αποδεικνύονται επαρκή για την επιτυχία τους στην αναστατωμένη πρωτεύουσα, όπου μετακομίζουν κυρίως για σπουδές λίγο πριν την εγκαθίδρυση της δικτατορίας.
Ο συγγραφέας εξετάζει τις πολιτικές εξελίξεις της περιόδου εκείνης και μέχρι την υπογραφή των μνημονίων από τη σκοπιά του ορθολογισμού, αποστασιοποιημένος και ψύχραιμος. Δείχνει τα στραβά της κοινωνίας και τις ψυχολογικές αδυναμίες του Έλληνα ο οποίος τείνει προς ακρότητες και αναζητεί τα αίτια, στην “κουλτούρα” και στην παιδεία μας, επίσης στον ατομικισμό και την ιδιοτέλεια των νεοελλήνων που  έχουν χάσει τον μεγαλύτερο μέρος των παραδοσιακών αρετών στις οποίες οφείλουμε ό,τι αξιομνημόνευτο και θαυμαστό έχουμε πετύχει. Ας δούμε ένα σχετικό απόσπασμα:

 

«… τα προβλήματα ξεκινούν από τη στιγμή που η συμμετοχή στην ομάδα γίνεται αυτοσκοπός και η κριτική σκέψη υποτάσσεται στην αλήθεια του αρχηγού ή του καθοδηγητή. Η αμφισβήτηση τότε γίνεται εχθρός του συνόλου και η ελεύθερη διακίνηση ιδεών και απόψεων αντικαθίσταται από τα τσιτάτα και τον κενό περιεχομένου λόγο της εκάστοτε εξουσίας ή αντιεξουσίας. // … μοιραία τότε οι ιδεολογίες φυλακίζουν την ελεύθερη σκέψη στους αποστειρωμένους θαλάμους της βεβαιότητας φράζοντας την ελεύθερη ροή της Ιστορίας…// έτσι η πολιτική φύση του ανθρώπου υποβαθμίζεται στην απολίτικη φύση του ζώου και ο πολιτικός διάλογος μεταξύ τυφλών, μουγκών και κωφών οδηγεί σε παράλληλους μονολόγους άνευ ουσίας η οποία όμως οδηγεί στην πολιτική παράλυση.» (σελ. 122)
Συνεπώς το μυθιστόρημα κινείται σε δυο παράλληλους άξονες, ο ένας η διερεύνηση των αιτίων της κρίσης και σε πρώτο πλάνο η πλοκή, με τις συναρπαστικές περιπέτειες των ηρώων του, την ψυχολογική τους εξέλιξη, τις παλινδρομήσεις  στην προσωπική τους πρόοδο και την σταδιακή κόπωση και φθορά μέχρι την απώλεια της ψυχικής υγείας του ήρωα, του Σταύρου.  Η αρρώστια της κοινωνίας δεν μπορεί να αφήσει ανεπηρέαστη την ψυχή.  Ο θάνατος της πιο αθώας ηρωίδας του βιβλίου θα μπορούσε κανείς να πει ότι συμβολίζει τον θάνατο της ψυχής του αγνού Σταύρου, που καταστρέφεται λόγω της ευαισθησίας του και της αδυναμίας του να συμβιβαστεί και να επιπλεύσει στο παράλογο και ανήθικο περιβάλλον.
Γενικά, η πεζογραφία του Στ. Χαμπίμπη χαρακτηρίζεται για την απλότητα, την σαφήνεια, την γρήγορη λιτή αφήγηση. Λόγω της ταραγμένης εποχής στην οποία αναφέρεται, είναι αναπόφευκτη η κριτική των πολιτικών ιδεών και της στάσης της κοινωνίας είτε συνολικά, είτε ως προς τα κόμματα που τη διχάζουν και την εμποδίζουν να προοδεύσει. Οι πολιτικές απόψεις του συγγραφέα είναι αδογμάτιστες και δεν εκφέρονται από θέση αυθεντίας, αλλά μέσα από τα βιώματα και τις τύχες των προσώπων καθώς και από τα γεγονότα και τη δράση διαφορετικών χαρακτήρων. Ειδικά ως προς τους χαρακτήρες των ανθρώπων, ψέγει την υποκρισία και την ιδιοτέλεια των καιροσκόπων πολιτικών που προσπαθούν να επωφελούνται εις βάρος των συμφερόντων της κοινωνίας. Οι τύχες της οικογένειας του Σταύρου και της Ελένης είναι συνάρτηση της τύχης ολόκληρης της Ελλάδας, υπό συνθήκες δραματικών αλλαγών. Οι αγωνιώδεις προσπάθειες ατόμων και λαού να βρουν την ισορροπία,  ώστε να σταθούν στα πόδια τους και να βελτιώσουν την κατάστασή τους, δεν ευνοείται από το πολιτικό κλίμα. Η εξυγίανση λαού και κράτους μετά την τραυματική εμπειρία της δικτατορίας θα αποδειχτεί πολύ βραδεία, και σε ορισμένες περιπτώσεις οπισθοδρομική, λόγω εγγενών αδυναμιών της ηγεσίας και των εμποδίων που θέτουν οι αντίπαλες παρατάξεις που το μόνον που τους ενδιαφέρει είναι η κατάκτηση της εξουσίας. Κάτω από ένα κλίμα φανατισμού,  έλλειψης αρχών και κοινωνικής ευαισθησίας, η ανθρώπινη φύση όχι μόνο δεν εξευγενίζεται αλλά και εκδηλώνει τάσεις αυτοκαταστροφικές. Ακόμη και οι πιο ευγενικοί  χαρακτήρες  φθείρονται, ενώ οι άξιοι παραμένουν στο περιθώριο ή εγκαταλείπουν την χώρα.

• Η περιφρόνηση προς την αλήθεια και τον ορθολογισμό είναι άλλο ένα στοιχείο της κακοδαιμονίας που επισημαίνεται.

Παρά τις επισημάνσεις αυτές, το κείμενο δεν καταφεύγει σε διδακτισμό. Από την μοίρα των προσώπων ο αναγνώστης μπορεί να βγάλει μόνος του τα συμπεράσματα. Η παραίτηση του ήρωα από τα νεανικά του όνειρα και τους ευγενείς στόχους, λόγω ηττοπάθειας, δίνει το στίγμα της απαισιοδοξίας του συγγραφέα που φροντίζει με επιμέλεια να παραμένει αμερόληπτος και αντικειμενικός. Ο αναγνώστης αισθάνεται οικείος με τους ήρωες, ζει τις περιπέτειες των πρωταγωνιστών. και συμπάσχει μαζί τους. Μας συγκινεί η ακεραιότητα και η αθωότητά, η αγάπη τους για τη ζωή, η ανθρωπιά και η αφοσίωσή τους στην ατομική και κοινωνική πρόοδο. Θαυμάζουμε την ευφυΐα την ηπιότητα και την ευγένειά τους. Μας βάζει σε σκέψεις και μας θλίβει η μοίρα τους. Ορισμένοι αναγνώστες θα αναγνωρίσουν κομμάτια της δικής τους διαδρομής στη ζωή στα αντίστοιχα χρόνια. Η υπόθεση κινείται με ιστορική ακρίβεια και πείθει καθότι δεν διογκώνει τα γεγονότα. Το κείμενο είναι επιμελημένο, καλογραμμένο σε γλώσσα καθημερινή ή δημοσιογραφική και σε αρκετά σημεία διακρίνουμε την θητεία του συγγραφέα στην ποίηση. Αφηγείται με ευχέρεια , απλότητα και σαφήνεια. Αποφεύγει τους μελοδραματισμούς και ως προς τα ιστορικά γεγονότα τα καταθέτει περισσότερο με το πνεύμα του ιστορικού παρά του λογοτέχνη. Οι μεταπτώσεις της προσωπικής ζωής μέσα στο ταραχώδες κοινωνικό γίγνεσθαι δίνονται με επιτυχία και παραπέμπουν σε ανάλογα κλασσικά έργα. Ο Στάθης Χαμπίμπης με αυτό, το πρώτο  του μυθιστόρημα, εμφανίζεται ως  προικισμένος πεζογράφος, με δικό του, προσωπικό στυλ, με ικανότητα να πλάθει συναρπαστική πλοκή, να ζωντανεύει χαρακτήρες, να εμβαθύνει με περίσκεψη κάτω από την επιφάνεια των γεγονότων, αναζητώντας τα αίτια και επισημαίνοντας μελαγχολικά την ανθρώπινη αδυναμία να αποφεύγουμε  ακόμα και τα πλέον οφθαλμοφανή και επιζήμια λάθη, κάτω από ανάλογες συνθήκες.
ΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΜΠΟΣ
Εκδ. Λεξίτυπον, Αθήνα 2019, σελίδες 165
=================

• Ο εφιαλτικός νέος κόσμος…

  • Σκλάβοι στα δεσμά μας