Θεσμοί, ταυτότητες & νεολαία στη σύγχρονη ελληνική κρίση

Νίκος Ζάππας

Αυτόν τον μήνα κυκλοφόρησε το βιβλίο του κοινωνιολόγου Χαράλαμπου Τσέκερη με τίτλο «Κρίση, θεσμοί, ταυτότητες & νεολαία στη σύγχρονη ελληνική κρίση» (Κέντρο Έρευνας της Ελληνικής Κοινωνίας, έκδοση της Ακαδημίας Αθηνών). Όπως συμπεραίνουμε και από τον τίτλο, πρόκειται για μια έρευνα που βασίζεται σε επιστημονικά συμπεράσματα, τα οποία αποτυπώνουν αναλυτικά, και με ιδιαίτερη συνέπεια τις επιπτώσεις της πρόσφατης κρίσης στην ελληνική κοινωνία, τους θεσμούς και τους πολίτες. Η διεπιστημονική προσέγγιση συνίσταται στη μελέτη της οικονομίας, της κοινωνιολογίας καθώς και της ψυχολογίας. ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ

Πρόκειται για μια διατριβή με στέρεο επιστημονικό λόγο, που εμβαθύνει ουσιαστικά στα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος Έλληνας και ο νέος ειδικά, κατά τη δεκαετή περίοδο της κρίσης. Με προσέγγιση ποιοτική και ποσοτική ταυτόχρονα, αναλύει συγκριτικά, τόσο τα μεγέθη που απασχολούν τις βασικές παθογένειες της οικονομίας, καθώς και τις κοινωνικές διεργασίες, όπως αυτές διαμορφώνονται με την ακολουθία πολλαπλών κοινωνικών παραμέτρων.

Χωρίς να αγνοεί τις εσωτερικές, ψυχικές διεργασίες του ατόμου, ο Χαράλαμπος Τσέκερης καθιστά τον αναγνώστη αντιμέτωπο με το φιλοσοφικό ζήτημα της ουσιώδους ευαισθητοποίησής μας, απέναντι στον ίδιο μας τον εαυτό. Προκαλεί τον αναγνώστη να εισέλθει σε μια καθάρια «σκάλα» αναζήτησης της ουσίας, όπου δεν έχουν θέση «ευκολίες» ή συντομογραφικές προσεγγίσεις. Με επιστημονική μέθοδο, καταφέρνει την ειλικρινή ενεργοποίηση της αναγνωστικής μας διάθεσης, με σκοπό την ανάδυση ερωτημάτων που αφορούν την ουσία των πράξεών μας, κατά την περίοδο αυτή, τις επιπτώσεις τους στον ίδιο μας τον εαυτό, αλλά και στους συνανθρώπους μας, πάντα, με όρους επιστημονικής.

Δύο μέρη

Το δοκίμιο αυτό, (δοκίμιο μιας και η έρευνα αυτή κυκλοφορεί στο χρονικό μεταίχμιο της παρούσας περιόδου που η κοινωνία στο σύνολό της αποχαιρετά έναν κύκλο έντονων ιστορικών διεργασιών και συνάμα πατά στο κατώφλι μιας νέας, επίσης έντονης σε συνολικές διεργασίες εποχή), απαρτίζεται από δύο βασικά μέρη.
Το πρώτο μέρος, αφορά τον προσδιορισμό της σημειακής σχέσης με τον εαυτό μας ως μονάδα, την ταυτοποίηση-εντόπιση των όσων πιθανόν να αγνοούμε για τη θέση μας ως πολίτες, τη σχέση μας με τον «υπερθεσμό» (όπως τον αποκαλεί ο συγγραφέας) της οικογένειας. Συνεχίζει παραπέρα, στον δευτερογενή και τριτογενή, κατά την κυκλική δομή των κοινωνικών συνόλων, όπως αυτά αγκαλιάζουν με τη σειρά τους τα υποσύνολα-κοινωνικές ομάδες στις οποίες μετέχουμε με τις πολλαπλές δράσεις μας.

Εν συνεχεία με τις δράσεις μας τις διαμορφώνουμε, μέσα από την καθημερινότητα, αλλά και από το σύνολο των αποφάσεών μας. Εξετάζεται το παράδειγμα του μετανεωτερικού και ταυτόχρονα προνεωτερικού υποκειμένου της ελληνικής κοινωνίας, στο οποίο η πολυπλοκότητα και η κρίση, καθώς και η έλευση των νέων τεχνολογιών, οδηγούν σε μη γραμμικές διαδρομές ζωής, πολλαπλές ταυτότητες και αξιακή σύγχυση.

Εμπειρία της κρίσης

Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, ο συγγραφέας εμβαθύνει στην εμπειρία της κρίσης από τους Έλληνες νέους. Η εμβάθυνση αυτή, αφενός γίνεται με μια ποσοτική μεθοδολογία, με τη χρήση ενός online ερωτηματολογίου, που επιτρέπει τη συζήτηση των νεανικών στάσεων για τη δημοκρατία, την πολιτική κουλτούρα, τις αξίες, τα συναισθήματα, την οικογένεια και το μέλλον. Αφετέρου, η ποιοτική μεθοδολογία, με τη χρήση συνεντεύξεων βάθους, εισάγει τον αναγνώστη στο υποκειμενικό βίωμα, τις υπαρξιακές αγωνίες και τις πολιτικές αντιλήψεις των νέων, ειδικότερα αυτών που αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στην οικογενειακή εστία λόγω έλλειψης οικονομικών πόρων.
Μελετά την εργασία, τη φιλία, την πρόσβαση στην εκπαίδευση, την κοινωνική συνοχή μέσα από νέες ομάδες αυτο-οργανωτικού χαρακτήρα, τον έρωτα, την εσωστρέφεια λόγω των οικονομικών προβλημάτων, την κοινωνική συμμετοχή με όρους προτεραιοτήτων, όπως αυτές σχηματίζονται από τις ανακατατάξεις που διαμορφώνουν οι καταιγιστικές εξελίξεις της εποχής.
Για παράδειγμα, η ιλιγγιώδης ταχύτητα εξέλιξης του διαδικτύου, και οι ανεξέλεγκτες διαστάσεις που παίρνουν οι «παρθένες» για την εποχή τεχνολογίες των μηνυμάτων. Ακόμα δεν έχουμε την ακριβή εικόνα του συνολικού μεγέθους των μηχανισμών αυτών, συνεπώς ούτε και των νέων εννοιών που σχετίζονται με ζητήματα δεοντολογίας, επιστημονικής αξιολόγησης ή και ηθικής προσέγγισης.
Το αποτέλεσμα, αλγόριθμοι ανεξέλεγκτα να επιλέγουν το περιεχόμενο των όσων μας προτείνονται από τους ίδιους (κατά βάση) μηχανισμούς. Όπως για παράδειγμα, πολιτικά μηνύματα που περιτέχνως, άλλοτε με ευσεβή τρόπο και άλλοτε χωρίς, εισβάλλουν στις συνειδήσεις μας. Οι νέες αυτές πρακτικές της ψηφιακής εποχής, και τα κοινωνιολογικά ζητήματα που αναδύονται χάριν αυτών, εξετάζονται διοπτρικά από τον συγγραφέα, με ακούραστη ερευνητική εμβάθυνση, αλλά και με ιδιαίτερα υπεύθυνη τεκμηρίωση.
Τα φαινόμενα συντήρησης αλλά και αντιδραστισμού προς τις νέες προκλήσεις, καθώς και οι διαχρονικοί παράμετροι του κοινού νου, αφετηρία της θεσμικής μας καθημερινότητας, είναι επίσης βασικά ζητήματα που ερμηνεύονται με στέρεη μαθηματική γνώση, μέσα από τη μεθοδολογική και συνάμα ευκατανόητη έρευνα του συγγραφέα.

Τολμηρή πραγματεία

Η εργασία αυτή του Χαράλαμπου Τσέκερη είναι μια τολμηρή πραγματεία που αποκαθιστά ιδεολογικά κρυμμένες από τον «πόνο» αλήθειες. Ταυτόχρονα όμως, αποκαθηλώνει βαθιά ριζωμένες ιδεοληψίες-παράγωγα της ταραγμένης κοινωνικής μας ζωής που έχουν ουσιαστικά δομηθεί στον παρόντα χρονικό και πνευματικό τόπο ως κατασταλαγμένες ρήτρες, λόγω σύγχυσης ή αδυναμίας ψύχραιμης αποτίμησης των γεγονότων.
Σήμερα, με αφετηρία τη γνώση και τη βαθύτερη αίσθηση των υλικών που συνθέτουν μια κοινωνία, ο Χαράλαμπος Τσέκερης καταφέρνει να τραβήξει την κουρτίνα, όχι με σκοπό να προκαλέσει με τη «γύμνια» των καιρών -φυσικό επακόλουθο μιας εποχής που χαρακτηρίζεται κυρίως από την κρίση- αλλά για να αρχίσει μια παράσταση, που το θεατρικό έργο δεν είναι ένα αφήγημα μυθοπλασίας.
Είναι μια αληθινή ιστορία, με την ευαισθησία προς το παρόν της κοινωνίας, το παρελθόν αλλά και το μέλλον της. Πότε με συγκριτικούς πίνακες, που τα συμπεράσματα θυμίζουν «κακούς βαθμούς» με σκοπό να γίνουμε καλύτεροι μαθητές, και άλλοτε ως από μηχανής θεός, παραθέτει τεκμηριωμένες αλήθειες λυτρωτικές, που αφορούν τις πολιτικές της κρίσης, στις οποίες οι πολίτες θυματοποιήθηκαν στη δίνη των διεθνών εξελίξεων.
Έχοντας καιρό να μπω σε αναγνωστική περιπέτεια κοινωνιολογικής έρευνας, ομολογώ ότι η εμμονή του συγγραφέα στην τεκμηρίωση, καθώς και η ζωηρή ερευνητική του φλόγα, είναι κάτι που απαιτεί από τον αναγνώστη να ακονίσει καλά το γνωσεολόγιό του, στην κοινωνική επιστήμη και ακολούθως στην ψυχολογία. Όμως, η κυριολεκτική αγάπη του Χαράλαμπου Τσέκερη για την αρτιότητα και την ανώτερη γνώση, μας επιτρέπει να βγάλουμε συμπεράσματα, ακόμα και αν θέλουμε να αποφύγουμε την παράλληλη τεκμηρίωση, όπως αυτή κατατίθεται γενναιόδωρα και αποτελεί σχεδόν το 1/5 του βιβλίου.
Η επιμέλεια του βιβλίου είναι αρίστης έκδοσης και τιμά όχι μόνο τον συγγραφέα αλλά και το Κ.Ε.Ε.Κ (Κέντρο Έρευνας της Ελληνικής Κοινωνίας), μια έκδοση που πράγματι της αξίζει να ανήκει στην εξαιρετική σειρά εκδόσεων της Ακαδημίας Αθηνών. Προτείνεται ανεπιφύλακτα για όσους κάνουν εργασία ή διατριβή με θέμα την ελληνική κρίση, για επιστήμονες που αναζητούν τεκμηριωμένη έρευνα, όπως επίσης και για κάθε πολίτη που επιθυμεί να αναστοχαστεί για τον εαυτό του και τις σύγχρονες κοινωνικές διαδικασίες.