Μάκης Ανδρονόπουλος
Ο Econοmist γιόρτασε πρόσφατα τα 175 χρόνια του με το αφιέρωμα «Μανιφέστο για την ανανέωση του φιλελευθερισμού». Δυστυχώς, το μανιφέστο είναι απογοητευτικό, τόσο γιατί οι διαπιστώσεις και η ανάλυση της παρακμής του φιλελευθερισμού είναι εκνευριστικά επιφανειακές, όσο και γιατί οι προτάσεις είναι αφελείς, υπερβολικά ιδεαλιστικές και ως εκ τούτου, ύποπτες λαϊκισμού. ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩΌμως, είναι εξουθενωτικό ένα περιοδικό με τόσο μεγάλη επιρροή στο πεδίο των φιλελεύθερων ιδεών να κρύβεται πίσω από το δάκτυλό του.
- Κι αυτό, τη στιγμή που διαπιστώνει την ξεδιάντροπη στρέβλωση και εκμετάλλευση του φιλελευθερισμού από τις ελίτ που υπηρετούν χωρίς ηθικές αξίες το κεφάλαιο, και δη το χρηματιστικό, υποβαθμίζοντας και βιάζοντας τη δημοκρατική λειτουργία.
Διάβασα το άρθρο-μανιφέστο, μετά από σύσταση φίλου και με την αγωνία του δημοκράτη που βιώνει την έκπτωση της δημοκρατίας και τη διεύρυνση των ανισοτήτων στην Ευρώπη. Επιπλέον, όμως, το διάβασα και ως δημοκράτης που δεν μπορεί παρά να είναι και φιλελεύθερος, αφού αναγνωρίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα και το δικαίωμα στην ιδιοκτησία.
- Εδώ, η έμφαση δεν εντοπίζεται στο γεγονός πως στη Δύση τα μεσαία στρώματα εξεγείρονται κατά του 1% που ελέγχει το 50% του πλούτου, αλλά στο ότι η αυταρχική Κίνα μπορεί να πετύχει και να καταστεί η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου. Στο σημείο αυτό, υποκρύπτεται η ανησυχία πως η δυτική δημοκρατία μπορεί να πάψει να είναι το άλλοθι του συστήματος (του κεφαλαίου και των ελίτ) για να επιβάλλουν την αφαίμαξη των μαζών, κάτι που θα σήμαινε την έναρξη μεγάλων ανατροπών.
Διολίσθηση στον νεοφιλελευθερισμό
- Αλλά αυτά μέχρι το 1973, γιατί με το τέλος του Breton Woods και την αποδέσμευση του δολαρίου από το χρυσό, οδηγηθήκαμε σε έναν υπερμονεταρισμό, δηλαδή στην ανεξέλεγκτη παραγωγή χρήματος (είχα μείνει στο Μ8 και αγνοώ που έχει φτάσει τώρα ο ορισμός του Μ). Εννοείται πως δεν θα μπορούσε να υπάρξει σήμερα τίποτε πιο δημοκρατικό (διάβαζε και αριστερό) από μια επιστροφή στον καπιταλισμό της δεκαετίας του 1960.
- Έκτοτε, και το κρύβει αυτό ο Econοmist, άρχισε η τεχνική μεγέθυνση των πάντων, και με την καταλυτική επινόηση νέων χρηματοοικονομικών εργαλείων (πχ δομημένα ομόλογα και παράγωγα) κατασκευάστηκε η παγκόσμια «πυραμίδα της φούσκας», που παράγεται «χρήμα», χωρίς αυτό να ακουμπάει την πραγματική οικονομία.
- Έτσι, φθάσαμε στην παγκόσμια «οικονομία του χρέους», όπου και η δημοκρατία κατάντησε ανέκδοτο, καθώς οι πολίτες δεν εμπιστεύονται ούτε τους πολιτικούς, ούτε τους θεσμούς και βιώνουν τη βία και την καταστολή του κράτους, όποτε πάνε να διεκδικήσουν τα αυτονόητα δικαιώματά τους, όπως γίνεται αυτές τις μέρες στη Γαλλία.
Πρόκειται για το μεταμοντέρνο φασισμό που επιβάλλει την ομοιομορφία με τον πολιτικό καθωσπρεπισμό και τον δήθεν πολιτικό πολιτισμό των fake news κ.ο.κ.
Στο ίδιο μοτίβο κινείται υποκριτικά ο γερμανικός ordo-liberalismus, ο φιλελευθερισμός της ευταξίας, από το ordo (τάξη) και το liberalismus (φιλελευθερισμός) που σημαίνει τάξη για τους εργαζόμενους και φιλελευθερισμός για το κεφάλαιο.
Αφελείς προτάσεις Econοmist
Διαπιστώνει, λοιπόν, ο Econοmist ότι «το κοινωνικό συμβόλαιο και οι γεωπολιτικές νόρμες που διακρίνουν τις φιλελεύθερες δημοκρατίες και η παγκόσμια τάξη που τις υποστηρίζει, δεν φτιάχτηκαν γι’ αυτόν τον αιώνα. Η γεωγραφία και η τεχνολογία παράγουν νέες συγκεντρώσεις οικονομικής δύναμης, που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν. Ο αναπτυγμένος και ο αναπτυσσόμενος κόσμος χρειάζονται φρέσκιες ιδέες για τον σχεδιασμό καλύτερων κρατών πρόνοιας και φορολογικών συστημάτων. Τα δικαιώματα των πολιτών να μετακινούνται από μια χώρα σε άλλη πρέπει να επανακαθοριστούν».Και συμπεραίνει: «Οι φιλελεύθερες αξίες παραμένουν ο καλύτερος δρόμος για την ευημερία και την ελευθερία στον 21ο αιώνα. Οι φιλελεύθεροι θα πρέπει να ξυπνήσουν από τον λήθαργο και να βρουν εκ νέου τον μεταρρυθμιστικό ζήλο». Και προτείνει «φιλελευθερισμό για τον λαό». Ο φιλελευθερισμός πρέπει να μείνει πιστός σε τέσσερις αξίες: «1) Η κοινωνία αποτελεί ένα μέρος συγκρούσεων και έτσι θα συνεχίσει–στο σωστό πολιτικό περιβάλλον, αυτές οι συγκρούσεις παράγουν συναγωνισμό και γόνιμο διάλογο. 2) Η κοινωνία είναι δυναμική. Μπορεί να γίνει καλύτερη και οι φιλελεύθεροι θα πρέπει να εργαστούν προς αυτή τη βελτίωση. 3) Δυσπιστία απέναντι στην εξουσία, κυρίως τη συγκεντρωτική εξουσία. 4) Επιμονή, απέναντι σε κάθε εξουσία, για αστικό σεβασμό προς το άτομο και, άρα, και προς τη σημασία των προσωπικών, πολιτικών και ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων».
Υπό αυτό το πρίσμα, «η οικονομία πρέπει να απελευθερωθεί από την αυξανόμενη δύναμη των επιχειρηματικών μονοπωλίων και των περιορισμών που κρατούν τους ανθρώπους μακριά από ευημερούσες πολιτείες. Χρειάζονται αυξημένη στρατιωτική ισχύ και νέα πνοή στις συμμαχίες». Γι΄ αυτό «ο φιλελευθερισμός χρειάζεται να ξεφύγει από την ταύτισή του με τις ελίτ» και να περιορίσει τους λομπίστες που έχουν αποκτήσει υπερβολικά μεγάλη εξουσία στην πολιτική. Και για να μην ξεχνιόμαστε: Τα τεράστια κέρδη που δημιουργήθηκαν από το ελεύθερο εμπόριο θα πρέπει να διατηρηθούν. Η υπεράσπιση του υπάρχοντος εμπορικού συστήματος αποτελεί ύψιστο στόχο.
Επί της ουσίας
Η ανανέωση του φιλελευθερισμού δεν μπορεί παρά να προέλθει από μια ιδεολογική και θεσμική επίθεση στον νεοφιλελευθερισμό.Αυτό θα κάνει πολύ καλό στη δημοκρατία και, ίσως, επαναφέρει το «πλήθος» στην ενεργό πολιτική, αντί να βγαίνει στους δρόμους να τα σπάει. Η κρίση των αξιών του φιλελευθερισμού αντανακλά την κρίση της δημοκρατίας.
- Η έκπτωση της δημοκρατίας που διαπιστώνει ο Econοmist δεν έγκειται στην άνοδο του ευρωσκεπτικισμού και των ακροδεξιών, αλλά στην πτώση του κοινωνικού κράτους και στην απαξίωση της δημοκρατικών θεσμών.
- Η μεγαλύτερη στρέβλωση του ανταγωνισμού είναι η νομισματική πολιτική και ο τρόπος λειτουργίας των τραπεζών.
- Εκεί βρίσκεται η λύση, καθώς και σε μια σκληρή επαναρρύθμιση των αγορών, που μπορεί να μειώσει τον παγκόσμιο ρυθμό ανάπτυξης, θα τον κάνει πιο πραγματικό και λιγότερο «φούσκα».
================
Η δημοκρατία εναντίον του φιλελευθερισμού
Κώστας Κουτσουρέλης
Με το πέρας του Ψυχρού Πολέμου, οι θριαμβολογίες για την οριστική, όπως θεωρήθηκε, επικράτηση της φιλελεύθερης δημοκρατίας επεσκίασαν για ένα διάστημα τις μεγάλες εσωτερικές αντιφάσεις αυτής της τελευταίας. Κατά μέρος τέθηκε το κρίσιμο ερώτημα: πόσο συμβατά είναι μεταξύ τους το φιλελεύθερο και το δημοκρατικό ιδεώδες; Πώς συμβιβάζεται η αρχή του απαραβίαστου των ατομικών δικαιωμάτων και η αρχή της πλειοψηφίας;Ξέρουμε ότι η κλασσική δημοκρατία ατομικές ελευθερίες και δικαιώματα του ανθρώπου δεν αναγνώριζε. Ο Δήμος, δηλαδή η εκάστοτε πλειοψηφία, έπαιρνε στην κυριολεξία κεφάλια – ενίοτε και σπουδαία, όπως στην περίπτωση του Σωκράτη. Κάποτε παραλογιζόταν κανονικά, όπως με τους στρατηγούς στη ναυμαχία των Αργινουσών που καταδικάστηκαν σε θάνατο από την Εκκλησία του Δήμου, επειδή η τρικυμία δεν τους άφησε να περισυλλέξουν τους νεκρούς και τους ναυαγούς.
Η σύζευξη των δύο αυτών -κατά βάση αντίθετων- πολιτικών αντιλήψεων είναι σχετικά πρόσφατη υπόθεση. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, και ενώπιον της πρόκλησης που αντιπροσώπευε για εκείνα το σοβιετικό στρατόπεδο και η σοσιαλιστική ιδεολογία, τα ανώτερα εισοδηματικά στρώματα συναίνεσαν πράγματι στην αναδιανομή ενός σημαντικού μέρους του παραγόμενου πλούτου προς τα κάτω. Έτσι δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις για ό,τι αποκλήθηκε χρυσός αιώνας της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας.
Όξυνση της οικονομικής ανισότητας
Το αργότερο όμως από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 φάνηκε ότι η συναίνεση αυτή δεν μπορούσε να μακροημερεύσει. Η εξάντληση της μεταπολεμικής αναπτυξιακής έκρηξης μείωσε τον παραγόμενο νέο πλούτο, αυξάνοντας την ένταση των αγώνων κατανομής. Και η κατάρρευση του κομμουνιστικού αντίπαλου δέους το 1989 έπεισε τα ανώτερα εισοδηματικά στρώματα ότι μπορούσαν ατιμωρητί να αποστούν από τις παλαιότερες δεσμεύσεις τους προς τις λαϊκές τάξεις.- Το αποτέλεσμα ήταν η γιγάντωση της οικονομικής ανισότητας. Αν τη δεκαετία του ’90 το 45% της αύξησης του ΑΕΠ των ΗΠΑ κατέληγε στις τσέπες του 1% του πληθυσμού, επί Μπους του νεώτερου (2000-08) το ποσοστό έφτασε στο 65% και επί Ομπάμα εκτοξεύθηκε στο 93%. Σήμερα, στις ΗΠΑ η ανισοκατανομή του εισοδήματος είναι παρόμοια με εκείνη του 1929, στη δε Ευρώπη ο καπιταλισμός του Ρήνου και η ασφάλεια που παρείχε αποτελεί μακρινό παρελθόν.
Άρχισε να συνηγορεί έτσι γενικά και αόριστα υπέρ των «ανθρωπίνων δικαιωμάτων» και των ποικιλώνυμων «μειονοτήτων», στρέφοντας την πλάτη στους παραδοσιακούς ψηφοφόρους της. Έφτασε στο σημείο, μάλιστα, να υποστηρίζει ομάδες όπως οι μετανάστες, που όπως ήδη οι Μαρξ και Ένγκελς κατάγγελλαν, με την παρουσία τους υπονόμευαν ευθέως τη θέση των εργατικών στρωμάτων και συμπίεζαν το εισόδημά τους.
Στροφή προς αντισυστημικές δυνάμεις
Εγκαταλειμμένα από τα παραδοσιακά τους κόμματα, τα στρώματα αυτά στράφηκαν εντέλει σε αντισυστημικές πολιτικές δυνάμεις με συγκεχυμένο ιδεολογικά πρόγραμμα, αλλά σαφή αντιφιλελεύθερο, αντιολιγαρχικό και δημεγερτικό λόγο. Η απόπειρα των κατεστημένων κομμάτων να ανασχέσουν την άνοδο των νέων αυτών αντιπάλων έλαβε ποικίλες μορφές έως τώρα (μιντιακός στιγματισμός, πολιτική ορθοέπεια, καταγγελία του «λαϊκισμού» κ.ά.), αλλά δεν απέδωσε.Το αργότερο με το βρετανικό δημοψήφισμα και τις εκλογές στις ΗΠΑ και στην Ιταλία, οι αντισυστημικές δυνάμεις απέδειξαν ότι είναι ικανές να συγκεντρώσουν πίσω τους όχι μια μερίδα διαμαρτυρομένων, αλλά την δημοκρατική πλειοψηφία του πληθυσμού. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, το φιλελεύθερο «Κέντρο» συρρικνώθηκε σε μειοψηφία. Όπως έδειξαν οι κιτρινογέλεκοι της Γαλλίας, ακόμη και εκεί όπου δεν κυβερνούν οι «λαϊκιστές», οι ιδέες τους είναι κοινωνικά πλειοψηφικές.
Σήμερα, οι δημοκρατικές πλειοψηφίες και οι φιλελεύθερες μειοψηφίες στέκουν αντιμέτωπες σε όλα σχεδόν τα κρίσιμα ζητήματα: ελευθερία των αγορών, μετανάστευση και προσφυγικό, πολυπολιτισμικότητα και εθνική ταυτότητα, τρέχουσα αυτοκατανόηση και μακροπρόθεσμο προσανατολισμό. Συναφείς είναι και οι δύο τάσεις που παρατηρούμε στα πολιτικά συστήματα των Δυτικών χωρών.
Διολίσθηση ή στην ολιγαρχία ή στον καισαρισμό
Όπου οι φιλελεύθερες μειοψηφίες έχουν το πάνω χέρι έχουμε την αμφίπλευρη υπόσκαψη της δημοκρατικής αρχής: Όλο και πιο πολλές αποφάσεις μεταφέρονται είτε σε υπερεθνικά και εξωκρατικά είτε σε εσωτερικά και τεχνοκρατικά θέσμια, τα οποία εκφεύγουν του λαϊκού ελέγχου. Παράδειγμα των πρώτων είναι ο ευρωπαϊκός φεντεραλισμός, οι ποικιλώνυμες πολυμερείς εμπορικές συνθήκες, η θέση των κανόνων του διεθνούς δικαίου πάνω από αυτούς της εσωτερικής συνταγματικής τάξης. Παράδειγμα των δεύτερων, οι λεγόμενες Ανεξάρτητες Αρχές, ενίοτε και η Τρίτη εξουσία που στο όνομα του δικαιωματισμού τείνει να αγνοεί την διάκριση των εξουσιών και να νομοθετεί από της έδρας.Όπου οι δημοκρατικές πλειοψηφίες επιβάλλονται έχουμε την αντίστροφη τάση: Μέτρα κατά του Τύπου και της ανεξαρτησίας των αγορών, ύψωση φραγμών στο ρεύμα του δικαιωματισμού ή και ευθεία καταγγελία του. Αποδυνάμωση της αυτοτέλειας της Δικαιοσύνης και έναν νέο συγκεντρωτισμό, ο οποίος συχνά προσωποποιείται στη μορφή ενός ισχυρού ανδρός που αναλαμβάνει την προάσπιση των συμφερόντων της μάζας (του λαού ή του έθνους) απέναντι στην επιβουλή των ολίγων (του κατεστημένου ή των ελίτ).
Αν η διελκυστίνδα αυτή συνεχιστεί, η πόλωση θα κορυφωθεί, οδηγώντας ενδεχομένως και τις δύο αυτές τάσεις στα άκρα. Την μεν στην επιβολή μιας θεσμοποιημένης ολιγαρχίας, όπου στο όνομα των ατομικών ελευθεριών η βούληση της πλειοψηφίας θα εξουδετερώνεται στην πράξη. Την δε στην επιβολή ενός νέου καισαρισμού που θα παρακάμπτει τις θεσμικές δικλείδες ασφαλείας στο όνομα του γυμνού συμφέροντος του Δήμου. Και στην μία και στην άλλη περίπτωση, η σύζευξη των δύο αυτών διαφορετικών πολιτικών ιδεωδών, του φιλελεύθερου και του δημοκρατικού, θα αποδειχθεί ολιγόζωη και συγκυριακή.
=========
Σχόλια