Βρόγχοι ανάδρασης και αγορές: Η ομοιόσταση του Χρήματος

Το Χρήμα έχει αποξενωθεί απο τα παλιά κανάλια κυκλοφορίας του και αυτό είναι ίσως το βασικό συστατικό της άυλης Οικονομίας. Σήμερα, η μηχανική της νομισματικής κυκλοφορίας είναι εγκατεστημένη εξ ολοκλήρου, με ομοιοστατικό τρόπο, εντός του δικτυωμένου τερματικού ’’εργοστασίου’’, εντός της διαδικτυακής επικράτειας συναλλαγών. Η ταχύτητα στα κυκλώματα της χρηματικής υπερκινητικότητας διαμορφώνει νέες συνθήκες παραγωγικής και εμπορικής δραστηριότητας.

του Ηλία Καραβόλια

Σκιώδης τραπεζική, εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης και επένδυσης, ιδιωτικές πλατφόρμες συναλλαγών,συνθέτουν ένα θεατρικό σκηνικό πολλαπλών ρόλων των συμμετεχόντων στην παράσταση της Οικονομίας. 

Οι περίφημες Αγορές μοιάζουν με συμπεριφορικό παίγνιο στο οποίο οι δρώντες διαμορφώνουν τιμές και αξίες σε περιβάλλον υπερπληροφόρησης και έκστασης της επικοινωνίας(Baudrillard). Ζούμε στην ουσία την θεαματική εκδοχή του νομισματικού καπιταλισμού και την πλήρη συσχέτιση του με τον άυλο χρυσό της εποχής, την πληροφορία.

Το Χρήμα έχει αποξενωθεί απο τα παλιά κανάλια κυκλοφορίας του και αυτό είναι ίσως το βασικό συστατικό της  άυλης Οικονομίας. Σήμερα, η μηχανική της νομισματικής κυκλοφορίας είναι εγκατεστημένη εξ ολοκλήρου, με ομοιοστατικό τρόπο, εντός του δικτυωμένου τερματικού ''εργοστασίου'', εντός της διαδικτυακής επικράτειας συναλλαγών. Η ταχύτητα στα κυκλώματα της χρηματικής υπερκινητικότητας διαμορφώνει νέες συνθήκες παραγωγικής και εμπορικής δραστηριότητας. 

Ταυτόχρονα, ο αυτοματισμός, η ρομποτοποίηση και η τριτογενοποίηση στο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον έχουν αλλάξει την μικροφυσική της νομισματικής επικράτειας. Δεν κυκλοφορεί το νόμισμα αλλα οι εκδοχές του.Οι ροές του είναι πλέον υπερ-διακλαδωμένες και ακανόνιστες, χωρίς αφετηρία και προορισμό( χρήμα χωρίς πατρίδα)

Η δε αλληλόδραση στις ψηφιακές αγορές δημιουργεί εστίες υπερσυσσώρευσης πληροφορίας όπου  κόμβοι και βρόγχοι ανάδρασης(feedback) συνθέτουν ένα σκηνικό επανατροφοδοτούμενων ροών κεφαλαίου, εντός και ''εκτός'' παραγωγής και εμπορίου. Οι νέοι τόποι της κατασκευής προιόντων και υπηρεσιών είναι τα λογισμικά συστήματα που λειτουργούν ως σύγχρονα μέσα παραγωγής, πλέον και χωρίς να απαιτείται σε πολλές περιπτώσεις το ανθρώπινο κεφάλαιο(ο χρήστης γίνεται περιττός agent) Και εδώ ειναι που πρέπει να αντιληφθούμε την σημασία των βρόγχων ανάδρασης στο οικονομικό κύκλωμα.

Ο Massimo De Angelis στο βιβλίο του "Το Ξεκίνημα της Ιστορίας-Αξιακοί αγώνες και παγκόσμιο κεφάλαιο" ( μτφ. Θ. Σάρας, autopoiesis.squad.gr), περιγράφει με σημειολογική μέθοδο την νέα μηχανική της υπερκινητικότητας του χρήματος αλλά και την απεικόνιση του οικονομικού κυκλώματος με όρους που συσχετίζουν την κοινωνική αναπαραγωγή με την παραγωγή αλλά και με τους κανόνες προσταγής στη σφαίρα του πειθαρχικού ελέγχου των αγορών. Τονίζει ότι οι ροές του κεφαλαίου και των προιόντων είναι διαρκώς μεταβαλλόμενες, όχι σταθερές, και συσχετίζονται πλήρως με τους κόμβους κυκλοφορίας και τους βρόγχους ανάδρασης στα δίκτυα πληροφορίας και συναλλαγών.

Είναι γνωστό ότι πολλοί, όπως ο Deleuze για παράδειγμα, δοκίμασαν  να εισάγουν στοιχεία της γραμμομοριακής ανάλυσης και της μηχανικής στην ανάλυση των νέων οικονομικών συστημάτων αλλά μάλλον ''σκόνταψαν'' στον στρουκτουραλισμό τους και φυσικά δεν είδαν ότι η δικτύωση που ερχότανε θα άλλαζε τις ταχύτητες λήψης-μετάδοσης πληροφορίας και μαζί την μετάλλαξη του συναλλακτικού κόσμου. Σήμερα, η χρησιμότητα μιας προσέγγισης μηχανικού τύπου(engineering) ταιριάζει, ως ερμηνευτικό σχήμα, με το σκηνικό της  αλγοριθμικής ρομποτοποίησης αλλά και με αυτό που διαμορφώνουν οι πλατφόρμες, ως υπερταχείες διαδικτυακές λεωφόροι του αυτοπολλαπλασιαζόμενου χρήματος. 

Ένα σύμπαν λοιπόν ατέρμονης και σχεδόν κρυπτογραφημένης συναλλακτικής κίνησης στα δίκτυα, εκτός πραγματικού εμπορίου, διαμορφώνει νέες τάσεις στην Οικονομική Θεωρία. Οφείλουμε να τις προσεγγίσουμε ώστε να αποκρυπτογραφήσουμε την γραμμομοριακή φύση της νομισματικής τροχιάς που εκτελεί το,κατα τα άλλα,υπερσυσσωρευμένο κεφάλαιο, ως δορυφόρος πάνω απο τις κοινωνίες, εντός των τερματικών οθονών και των λογισμικών προγραμμάτων.. ΠΗΓΗ
-------------------

Η Ελεγχόμενη Μεγέθυνση των Οικονομιών

Το διεθνές οικονομικό σκηνικό στηρίζεται σε μια ''σταθερή ανισορροπία'' εδώ και κάποια χρόνια.

του Ηλία Καραβόλια

Οι παραγωγικές επιδόσεις επιβραδύνονται συνεχώς και η ανισοκατανομή του πλούτου δείχνει ότι η ανάπτυξη διαφέρει σε πολλές χώρες και δύσκολα μπορεί να χαρακτηριστεί δίκαιη και βιώσιμη για τις ανομοιογενείς κοινωνίες (βλ. Έκθεση του ΟΟΣΑ 2015, http://www.oecd.org/eco/growth/OECD-2015-The-future-of-productivity-book.pdf) 

Αυτό που σίγουρα ενισχύει την αστάθεια των επιδόσεων είναι το γεωπολιτικό σκηνικό, με την έξαρση της τρομοκρατίας και τις συνεχείς εντάσεις κυρίως στην Μ. Ανατολή, στοιχεία που δομούν το ευρύτερο πλαίσιο ανισορροπίας στην παγκόσμια σκακιέρα.

Αλλά ας δούμε για λίγο την Οικονομία ως ξεχωριστό πεδίο. Η χρηματιστικοποίηση (financialization) έχει επιφέρει ισχυρά πλήγματα σε παραγωγή, εμπόριο και απασχόληση. Ένα ''αποσταθεροποιητικό δυναμικό'' από την υπερεπέκταση του χρηματοπιστωτικού τομέα έχει συμβάλλει στην κάμψη των μακροπρόθεσμων δεικτών οικονομικής μεγέθυνσης, όσο και αν αυτό μοιάζει παράδοξο (αφού οι πιστώσεις έπρεπε να τροφοδοτούν τις επενδύσεις). 

Η περίφημη τριτογενοποίηση της Οικονομίας σηματοδότησε την κάμψη των επενδύσεων στον πρωτογενή τομέα. Αυτό γίνεται κατανοητό σήμερα εύκολα: οι ουρανοξύστες με τα γραφεία και τους ''συμβούλους'' πάσης φύσεως υπηρεσιών είναι περισσότεροι από τα εργοστάσια και τους έχοντες χειρωνακτική εργασία (σε αυτό φυσικά συμβάλλει και η ένταση του αυτοματισμού και της ρομποτοποίησης).

Όπως έχω ξαναγράψει πρόσφατα, έχει αλλοιωθεί το ''λογισμικό'' της Παραγωγής σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες διάχυσης της Γνώσης δεν ήταν ποτέ πιο πρόσφορες ( διαδίκτυο, υψηλή τεχνολογία, κ.α.).Οι ευκαιρίες απασχόλησης μειώνονται για όσους δεν ακολουθούν τον ακριβό πλέον δρόμο της εξειδίκευσης. Και γνωρίζουμε καλά ότι οι ανισότητες των ευκαιριών σηματοδοτούν τις κοινωνικές ανισότητες, σχεδόν παντού.

Αποκτά πλέον ειδικό βάρος στην οικονομική μεγέθυνση το στοιχείο της ''ειδικού τύπου'' ανάπτυξης. Φαίνεται ότι το κυρίαρχο μοντέλο παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών (με υπερπιστώσεις, υπερδανεισμό, μοχλεύσεις ενεργητικών) ολοένα και αποκλίνει από τα επιθυμητά αποτελέσματα. 

Χρειάζεται να κατανοήσουμε ότι στο μέλλον κάθε Οικονομία θα χρειαστεί το δικό της ''εξατομικευμένο'' πρότυπο μεγέθυνσης. Τόσο οι αποκλίσεις σε εισοδήματα και πλούτο όσο και αυτές σε δομές, θα είναι αιτία για να διαφοροποιούνται οι επιδόσεις στις εθνικές οικονομίες, ακόμα και εντός νομισματικών ενώσεων (πχ. Ευρωζώνη).

Το φαινόμενο της jobless growth (ανάπτυξη χωρίς δουλειές) είναι πλέον ορατό και σε συνδυασμό με την μικρότερη δημογραφική αύξηση σε πολλές χώρες, θα αποτελέσει μάλλον κοινό χαρακτηριστικό γνώρισμα πολλών κρατικών οικονομιών, σε συνθήκες όμως αύξησης της παραγωγικότητας της εργασίας, λόγω της ειδικής σχέσης της  βιομηχανίας με τη διάχυση τεχνολογικών αποτελεσμάτων. 

Και εδώ είναι το μεγάλο παράδοξο: θα έχουμε πιθανή μείωση της εργασίας αλλά αύξηση της αποδοτικότητας της, με συνέπεια η μέχρι σήμερα ακμάζουσα παραγωγική δυναμική να μπαίνει σε μια φάση ''ελεγχόμενης κάμψης'' ακολουθώντας ιστορικούς κύκλους μεγέθυνσης. Πρέπει να αναρωτηθούμε αν κάποια φαινόμενα, όπως τα κρατικά ελλείμματα, το δημόσιο χρέος και η χρηματιστικοποίηση, είναι αποτελέσματα αλλά ταυτόχρονα και αιτία αυτής της κάμψης.

Οι ενδείξεις για τα παραπάνω πηγάζουν περισσότερο από την περίπτωση της Κίνας (βλ. ''Προβληματισμοί σχετικά με την μακροχρόνια ανάπτυξη της Κίνας'', R. Herrera - Z. Long, τ.142, Θέσεις) όπου η εξωστρέφεια της συμβαδίζει πλέον με το πέρασμα σε μια οικονομία υψηλής εντάσεως γνώσης αλλά και τόνωσης της εγχώριας ζήτησης, με μειωμένους ρυθμούς ανάπτυξης (''ελεγχόμενη μεγέθυνση'').

Το ερώτημα είναι τι θα συμβεί όταν η Κίνα προσεγγίσει σχεδόν σε ανώτατο βαθμό τον δυτικό ανεπτυγμένο  κόσμο. Και τι εννοώ: όσο τείνει να μοιάζει με τις ΗΠΑ και την ΕΕ ως προς την δομή της μεγέθυνσης της (τριτογενοποίηση της παραγωγής και διόγκωση του χρηματοπιστωτικού τομέα) τόσο θα κερδίζει αγορές και εμπορικούς πολέμους, γεγονός που θα στοιχίσει ακριβά στους υπόλοιπους παίχτες. 

Η αλήθεια όμως είναι ότι η παγκόσμια Οικονομία προσεγγίζει τα όρια της κάμψης της, και γι’ αυτό δεν φταίει η Κίνα αλλά ο ασυγκράτητος υπερδανεισμός ιδιωτών, επιχειρήσεων και κρατών της Δύσης...