Του Paul Meany Ο Μάρκος Τύλλιος Κικέρων συγκαταλέγεται ανάμεσα στους πιο διακεκριμένους ρήτορες και πολιτικούς όλων των εποχών. Γεννήθηκε το 106 π.Χ. και έζησε σε ταραγμένους καιρούς βλέποντας την καταδικασμένη Ρωμαϊκή Δημοκρατία να σπαράσσεται από τη δίψα κάποιων φιλόδοξων ατόμων για ισχύ και δόξα.
Ο Κικέρων υπερασπίστηκε τη δημοκρατική μορφή διακυβέρνησης και τη νομοκρατία στην κοινωνία. Το γραπτό του έργο επιβιώνει σήμερα με τη μορφή δικανικών λόγων, προσωπικών επιστολών σε φίλους του και φιλοσοφικών έργων τα οποία είναι εύκολα προσβάσιμα στο διαδίκτυο. Τα έργα του χαρακτηρίζονται από κομψό και ρέοντα λόγο και πάθος για την ελευθερία. Να λοιπόν πέντε λόγοι να διαβάζουμε τον Κικέρωνα και στην εποχή μας.
Υπήρξε εχθρός της τυραννίας
Ο Ιούλιος Καίσαρ δολοφονήθηκε από τη ρωμαϊκή Σύγκλητο αφού αυτοανακηρύχθηκε ισόβιος δικτάτωρ. Ο Μάρκος Αντώνιος υπήρξε το δεξί χέρι του Καίσαρα και ήθελε να εκδικηθεί τον θάνατό του και ταυτόχρονα να αναδειχθεί ο ίδιος τύραννος της Ρώμης.
Το ρωμαϊκό κράτος πάντα δίσταζε να εκχωρήσει υπερβολική εξουσία στα χέρια ενός ανθρώπου. Έτσι, η Ρώμη ανάπτυξε μια δημοκρατική μορφή διακυβέρνησης με διακριτές και περιορισμένες εξουσίες. Ο Κικέρων θαύμαζε αυτό το σύστημα και ήθελε να το υπερασπιστεί με κάθε κόστος. Αποφάσισε λοιπόν ότι ήταν ώρα να αναλάβει να εμποδίσει την ανάδυση του Αντωνίου με μια σειρά από δριμείς λόγους που ονομάστηκαν Φιλιππικοί.
Στους λόγους αυτούς, καταδίκαζε απερίφραστα τον Αντώνιο, υποστηρίζοντας ότι η ρωμαϊκή σύγκλητος δεν θα έπρεπε να συμβιβαστεί και να διαπραγματευτεί με έναν τέτοιο άνθρωπο, θυμίζοντας έτσι το προσωπικό μότο του Ludwig von Mises “Μην ενδίδεις στο κακό, αλλά εναντιώσου ακόμη πιο τολμηρά σ’ αυτό”. Ο Κικέρων καταγράφει τα εγκλήματα του Αντωνίου, ανάμεσα στα οποία και η κατασπατάληση των χρημάτων των φορολογουμένων για δικά του έξοδα, οι απειλές και οι δολοφονίες όσων αντιτίθεντο ανοιχτά σ’ αυτόν, και η θέσπιση νόμων με μια ακολουθία ένοπλων φυλάκων με εντολή να σταματούν τον οποιονδήποτε διαφωνούσε με τα διατάγματά του.
Ο Κικέρων είχε τέτοιο πάθος στην καταδίκη του έναντι του Αντωνίου που διακήρυξε πως οι νόμοι που θεσπίζονται μέσω της βίας δεν είναι αληθείς νόμοι και δεν πρέπει να γίνονται σεβαστοί δηλώνοντας πως “γι’ αυτούς τους λόγους έχω τη γνώμη ότι οι πολίτες της Ρώμης δεν δεσμεύονται από όλους αυτούς τους νόμους που ο Μάρκος Αντώνιος λέγεται πως θέσπισε, καθώς θεσπίστηκαν με βίαια μέσα”.
Ο Κικέρων πίστευε διακαώς ότι το σωστό και το λάθος είναι αμετάβλητα: “Ο αληθής νόμος είναι η ορθή λογική σε συμφωνία με τη φύση” και όχι οι ιδιοτροπίες ενός άπληστου τυράννου. Έθεσε τη ζωή του σε κίνδυνο για να εκφωνήσει τους Φιλιππικούς του και κατέβαλε το απόλυτο τίμημα όταν δολοφονήθηκε από τους στρατιώτες του Μάρκου Αντωνίου το 43 π.Χ. Η ρητορική του και ο τραγικός του θάνατος εμπέδωσαν τη φήμη του ως σύμβολο της δημοκρατικής ελευθερίας.
Υποστήριξε την ελευθερία των συναλλαγών
Ο Κικέρων πίστευε ότι η κοινωνία πρέπει να θεμελιώνεται στους δύο πυλώνες της δικαιοσύνης και της συνεργασίας. Στο πρώτο του βιβλίο Περί Καθηκόντων, γράφει για τις τέσσερις αρχές τις δικαιοσύνης που χρειάζονται προκειμένου οι άνθρωποι να συνυπάρχουν αρμονικά: μην βλάπτεις κανέναν χωρίς λόγο, σεβάσου τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα, τίμα τις υποχρεώσεις του, και να είσαι γενναιόδωρος στο βαθμό των δυνατοτήτων σου.
Έγραψε ότι η ανθρωπότητα δεν υπάρχει για να βρίσκεται σε διαρκή ανταγωνισμό. Αντίθετα οι άνθρωποι υπάρχουν για να αλληλοβοηθούνται μέσω της ειρηνικής συνεργασίας.
“Συνεπώς, οφείλουμε εδώ να ακολουθούμε τη φύση ως οδηγό μας, να συνεισφέρουμε στην κοινή δεξαμενή των πραγμάτων που ωφελούν τους πάντες και, μέσω της ευσυνείδητης ανταλλαγής υπηρεσιών, παρέχοντας και λαμβάνοντας προσπάθειες και μέσα, να ενισχύουμε την αδελφοσύνη μεταξύ των ανθρώπων”.
Αυτό που περιέγραφε ο Κικέρων ήταν ένα σύστημα συναλλαγών που οδηγεί σε αμοιβαίο όφελος για όλους - σήμερα το αποκαλούμε ελευθερία των συναλλαγών.
Υπερασπίστηκε την ιδιωτική ιδιοκτησία
Ο Κικέρων ήταν ένας από τους πρώτους σημαντικούς κοινωνικούς και πολιτικούς στοχαστές που εξήραν την ιερότητα της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και τον ρόλο της στην κοινωνία. Ο Κικέρων γράφει για την ιδιωτική ιδιοκτησία κυρίως στο δεύτερο βιβλίο του Περί Καθηκόντων. Σύμφωνα με τον Κικέρωνα, μια από τις σημαντικές λειτουργίες του κράτους είναι η δημιουργία και προστασία των ιδιωτικών ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων.
“Οι άνθρωποι που έχουν την ευθύνη των δημόσιων υποθέσεων πρέπει πρώτα απ’ όλα να εξασφαλίσουν ότι καθένας έχει αυτά που του ανήκουν, και πως οι ιδιώτες δεν θα στερούνται ποτέ τα αγαθά τους από δημόσια δράση”.
Αργότερα, στο τελευταίο βιβλίο του Περί Καθηκόντων, ο Κικέρων διατυπώνει τη δική του εκδοχή της περίφημης αρχής της βλάβης του John Stuart Mill (ότι ο μόνος σκοπός για τον οποίο μπορεί θεμιτά να ασκηθεί εξουσία επί του οποιουδήποτε μέλους μιας πολιτισμένης κοινωνίας, ενάντια στη θέλησή του, είναι για να εμποδίσει τη βλάβη σε άλλους). Ο Κικέρων λέει “Καθένας θα πρέπει να μπορεί να ασχολείται με αυτό που τον ωφελεί, στο βαθμό που το κάνει χωρίς να αδικεί άλλους”.
Ο Κικέρων ήταν πολύ μπροστά από την εποχή του σε ό,τι αφορά το ζήτημα της ιδιωτικής ιδιοκτησίας.
Υποστήριξε την ελευθερία του σχετίζεσθαι
Σε ολόκληρο το κείμενο του Περί Καθηκόντων, διακρίνουμε τους σκοτεινούς στοχασμούς του Κικέρωνα πάνω στα γεγονότα της ζωής του. Ο Κικέρων έζησε πολλούς και βίαιους εμφύλιους πολέμους που προκάλεσαν μαζική καταστροφή. Από αυτούς, συμπέρανε ότι η βία δεν καταφέρνει να σταματήσει τους ανθρώπους να ανακτήσουν την ελευθερία τους και, εντέλει, θα συνενωθούν εναντίον του εχθρού τους: “Η ελευθερία θα αντεπιτεθεί ακόμη πιο άγρια αν καταστέλλεται παρά όταν παραμένει ανενόχλητη”.
Τέρπει τον αναγνώστη με ιστορίες παρανοϊκών τυράννων που ζούσαν με τον μόνιμο φόβο πως οι υπήκοοί τους θα συνωμοτήσουν για να δολοφονήσουν τον καταπιεστή τους. “Αυτοί που θέλουν οι άνθρωποι να τους φοβούνται, καταλήγουν να φοβούνται οι ίδιοι τους ανθρώπους που τους φοβούνται”.
Ο Κικέρων συμπεραίνει ότι το καλύτερο είναι να αφήνονται οι άνθρωποι ελεύθεροι και να κερδίζεται η υποστήριξή τους μέσα από την προσπάθεια να πειστούν να συμμετάσχουν και όχι μέσω της καταπίεσης. Υπήρξε υπέρμαχος της ελευθερίας του σχετίζεσθαι και όχι της βίας.
Επηρέασε σε τεράστιο βαθμό την Αμερικανική Επανάσταση
Ο Κικέρων επηρέασε έντονα την Αμερικανική Επανάσταση. Στην Αμερική του 18ου αιώνα, οι μελλοντικοί Πατέρες του Έθνους είχαν μελετήσει τους λόγους του Κικέρωνα. Το 1750, το Χάρβαρντ απαιτούσε από τους υποψήφιους φοιτητές του να “διαβάσουν, να ερμηνεύσουν και να αναλύσουν Κικέρωνα, Βιργίλιο ή άλλους κλασικούς συγγραφείς” και οι υποψήφιοι του Πρίνστον έπρεπε να μπορούν “να γράφουν πεζό λόγο στα λατινικά, να μεταφράζουν Βιργίλιο, Κικέρωνα και τα ελληνικά Ευαγγέλια”. Αυτό σήμαινε ότι πολλοί από τους πατέρες του έθνους είχαν μια κοινή δεξαμενή ιστοριών του αρχαίου κόσμου τις οποίες χρησιμοποιούσαν για να διατυπώσουν τις ριζοσπαστικές ιδέες του καιρού τους.
Ο Κάτων ο νεότερος, ο Κιγκινάτος και ο Κικέρων ήταν οι αγαπημένοι ήρωες των πατέρων του αμερικανικού έθνους. Ο Κικέρων θεωρούταν πρότυπο τόσο δημόσιας όσο και προσωπικής αρετής. Ο John Wilson, ένας από τους βασικούς συγγραφείς του κειμένου του αμερικανικού συντάγματος, λάτρευε τον Κικέρωνα και τον ανέφερε περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο συγγραφέα στις διαλέξεις του στο Κολέγιο της Φιλαδέλφειας το 1790. Ο Thomas Jefferson ανέφερε τον Κικέρωνα μέχρι και σε μια επιστολή του στον Henry Lee, λέγοντας ότι η επιρροή του ήταν άμεση στο προσχέδιο της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας μαζί με τον Montesquieu, τον John Locke και τον David Hume.
Ο Κικέρων ήταν ένας συναρπαστικός συγγραφέας που επηρέασε απίστευτα πολλούς ανθρώπους καθ’ όλη την Ιστορία. Το μότο της πολιτείας του Μιζούρι είναι μέχρι και σήμερα ένα απόφθεγμα από το έργο του Κικέρωνα Περί Νόμων: “Ύπατος νόμος να είναι το καλό των ανθρώπων”. Ο John Locke χρησιμοποίησε το ίδιο απόφθεγμα ως επίγραμμα στη Δεύτερη Πραγματεία περί Κυβερνήσεως. Τα γραπτά του είναι ένα σημαντικό όπλο στη φαρέτρα κάθε φίλου της ελευθερίας.
--
O Paul Meany είναι φοιτητής στο Trinity College του Δουβλίνου όπου σπουδάζει Αρχαία και Μεσαιωνική Ιστορία και Πολιτισμό.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 23 φεβρουαρίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
ΠΗΓΗ
Σχόλια