• Οπως έχετε πει, το κράτος πρόνοιας και τα συνδικάτα αναδύθηκαν σαν μιαν αυθόρμητη αντίδραση στο δόγμα laissez faire του 19ου αιώνα. Σήμερα που αυτό το κράτος πρόνοιας έχει σχεδόν αποδομηθεί παντού, ποια είναι η προοπτική για τη μεσαία και την εργατική τάξη;
Φυσικά οι προοπτικές δεν είναι καλές. Τι να πω; Βλέπουμε μια ισχυρή τάση για εκλογή δεξιών κυβερνήσεων στην Ευρώπη. Προ ημερών η Δεξιά στην Αυστρία αποφάσισε να συγκροτήσει κυβέρνηση με τους ακροδεξιούς -μια τέτοια κυβέρνηση σε μια χώρα στην οποία το κράτος πρόνοιας ήταν εξαιρετικά επιτυχημένο και η φτώχεια μειώθηκε σημαντικά. Ισως σε κάποιες από τις διχασμένες ευρωπαϊκές κοινωνίες το πρόβλημα να είναι πολιτισμικό και όχι οικονομικό. Τώρα πάντως οι προοπτικές δεν είναι καλές.
• Τι εννοείτε λέγοντας πολιτισμικό πρόβλημα;
Εχουμε δει την αντίδραση στην είσοδο στις ευρωπαϊκές κοινωνίες ενός εξαιρετικά μεγάλου αριθμού προσφύγων και μεταναστών.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτό που δημιουργήθηκε στη Μέση Ανατολή και στην Αφρική, κυρίως μετά το 1990 -και την ευθύνη έχουν σε σημαντικό βαθμό οι Δυτικοί- προκάλεσε μιαν έκρηξη στους πρόσφυγες και τους μετανάστες, οι οποίοι προσπαθούν να έρθουν στην Ευρώπη, αλλά και μια εθνικιστική αντίδραση σε χώρες που ήταν σχετικά ομοιογενείς πολιτισμικά.
Ετσι, κάποιοι στα χαμηλά στρώματα της κοινωνίας ένιωσαν να απειλούνται με κάποιον τρόπο. Αυτό γέννησε και την εθνικιστική πολιτική.
• Επειτα από σαράντα χρόνια νεοφιλελευθερισμού αυτό που βλέπουμε στην αγορά είναι μονοπώλια, αθέμιτος ανταγωνισμός και ευνοϊκή μεταχείριση των μεγα-εταιρειών και των πολυεθνικών από τις κυβερνήσεις. Πώς μπορεί να αλλάξει αυτό;
Υπάρχει ένας παράγοντας που δεν αναφέρατε και αυτός είναι η μεγάλη χρηματιστικοποίηση. Οχι μόνο ως μονοπωλιακή ισχύς των πολυεθνικών, αλλά και η τρομακτική ανάπτυξη μετά το 1990 του χρηματοπιστωτικού τομέα, των ασφαλειών και των υπηρεσιών real estate.
Αυτοί οι τομείς δημιουργούσαν εισόδημα που αναλογούσε περίπου στο 20% του ΑΕΠ σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες. Παράλληλα, με διάφορους μηχανισμούς διοχέτευαν χρήματα από τη βάση της κοινωνίας προς τα επάνω. Το μεγαλύτερο μέρος των κερδών προερχόταν από τις τράπεζες και την πώληση ακινήτων ή με τη μορφή των τόκων και των επιτοκίων που κατευθύνονταν προς τα πάνω.
Ετσι προκλήθηκαν ανισότητες που δεν είχαμε δει από την περίοδο πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πιστεύω ότι αυτός ο υπερδιογκωμένος χρηματοπιστωτικός τομέας, σύμφωνα με ορισμένους ειδικούς, απειλεί την οικονομική σταθερότητα όλης της περιοχής, διότι δεν ξέρουμε πότε θα επαναληφθεί ό,τι έγινε το 2008.
• Εννοείτε με τις φούσκες κ.λπ.
Ναι, με τις τεράστιες φούσκες. Τεράστια περιουσιακά στοιχεία-φούσκες. Είναι σίγουρο ότι δεν πήραμε το μάθημά μας από το 2008 και ότι δεν υπήρξε καμία αποτελεσματική μεταρρύθμιση του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος. Τα άτομα, οι οικογένειες και οι χώρες παραμένουν εκτεθειμένες στη δύναμη των πιστωτών όλων των ειδών.
• Παράδειγμα είναι η Ελλάδα και ο ευρωπαϊκός Νότος.
Ναι. Η Ελλάδα και η μεσογειακή περιφέρεια, δηλαδή ο Νότος, αλλά και ένας αριθμός αναπτυσσόμενων χωρών. Δεν υπάρχουν περιορισμοί. Η παγκοσμιοποίηση είναι ολοκληρωτική για την κίνηση του διεθνούς κεφαλαίου.
Ζούμε πραγματικά σ’ έναν εφιάλτη της οικονομίας-καζίνο, με όλες τις αστάθειες και τις τεράστιες αδικίες, παράδειγμα των οποίων είναι η Ελλάδα, μια χώρα η οποία βρίσκεται στο έλεος της ισχύος των δανειστών. Η κατάσταση μπορεί να παραλληλιστεί με τον παλιό Κανόνα του Χρυσού πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ορισμένοι μιλούν για τα μαθήματα της Ιστορίας από την περίπτωση της περιόδου πριν από τον 19ο αιώνα, με τον φιλελεύθερο καπιταλισμό, όταν καταλήξαμε σε έναν πόλεμο και στη Μεγάλη Υφεση και στη συνέχεια σε ακόμα έναν πόλεμο. Απ’ αυτά πρέπει να βγάλουμε κάποια μαθήματα, για να μην επαναλάβουμε την Ιστορία.
• Τα τελευταία χρόνια έχουμε συνεχείς αποκαλύψεις για τη φοροδιαφυγή, τη φοροαποφυγή και την απόκρυψη πλούτου σε φορολογικούς παραδείσους. Μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτά τα φαινόμενα;
Προφανώς όλα αυτά είναι απολύτως άδικα και λανθασμένα. Το πρόβλημα είναι η ίδια η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, η οποία στρέφει τη μία χώρα εναντίον της άλλης με τον διεθνή ανταγωνισμό.
Μεταξύ άλλων, ο ανταγωνισμός αφορά τη μείωση της φορολογίας, προκειμένου να υπάρξει προσέλκυση κεφαλαίων, και αυτός είναι ο λόγος που δημιουργήθηκαν οι φορολογικοί παράδεισοι. Και παράλληλα, δυστυχώς, δεν υπάρχει κάποια διεθνής διακυβέρνηση. Εχουμε βέβαια τα Ηνωμένα Εθνη, τα οποία όμως είναι αναποτελεσματικά.
• Η πρόσφατη φορολογική μεταρρύθμιση του Ντόναλντ Τραμπ προσφέρει φοροαπαλλαγές στους πλούσιους και ρίχνει τα βάρη στους φτωχούς. Ποια είναι η άποψή σας;
Η λεγόμενη φορολογική μεταρρύθμιση του Τραμπ είναι στην αντίθετη κατεύθυνση. Δεν μπορούμε να έχουμε μια σταθερή και δίκαιη καπιταλιστική τάξη χωρίς ισχυρή κοινωνική ασφάλιση. Και αυτή πρέπει να χρηματοδοτηθεί από τη φορολογία και όχι με δανεισμό.
Τα χρήματα από τις αγορές κεφαλαίου απλώς οδηγούν στην υπερχρέωση. Αυξάνουν την υπερχρέωση και κάνουν ευάλωτες τις κυβερνήσεις. Δεν το θέλουμε αυτό.
Η φορολόγηση πρέπει να έχει προοδευτικό χαρακτήρα. Τα υψηλά εισοδήματα πρέπει να καταβάλλουν υψηλή φορολογία, κάτι που υπήρχε. Τη δεκαετία του 1950 στις ΗΠΑ ήταν πολύ υψηλή. Τώρα ο Τραμπ κάνει το αντίθετο: μειώνει τη φορολογία των υψηλών εισοδημάτων. Ρίχνει τα βάρη στη μεσαία και την εργατική τάξη. Αυτό είναι λάθος.
• Σχεδόν δέκα χρόνια μετά την έναρξη της κρίσης στην ευρωζώνη πολλοί οικονομολόγοι και πολιτικοί επιστήμονες προβλέπουν τη διάλυσή της. Εσείς τι πιστεύετε;
Δεν το ξέρουμε. Νομίζω ότι η Ε.Ε. και η εισαγωγή του ευρώ έγιναν με έναν τρόπο με τον οποίο επωφελείται μόνο το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο και αυτό έχει αποτέλεσμα οι απλοί άνθρωποι να είναι αρνητικοί απέναντί της. Αυτό δεν ήταν αναγκαίο να γίνει. Το όνειρο μιας ενωμένης Ευρώπης, μιας κοινωνικής Ευρώπης, δεν πραγματοποιήθηκε.
Είμαι μάλλον απαισιόδοξη. Δεν βλέπω πώς μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα, εκτός και εάν μια ομάδα χωρών, συμπεριλαμβανομένης της περιφέρειας του Νότου με την Ιταλία, την Ισπανία, την Ελλάδα, την Πορτογαλία κ.λπ., μπορέσουν να ενωθούν ως μια υπο-ομάδα της Ε.Ε. και διεκδικήσουν πολιτική και οικονομική ισχύ. Μεμονωμένες χώρες, ακόμα και μεγάλες, όπως η Ιταλία, δεν είναι αρκετά ισχυρές για να απειλήσουν με αποχώρηση. Μακροπρόθεσμα όμως η μεσογειακή περιφέρεια μπορεί να σχεδιάσει το δικό της νόμισμα, τη δική της εκδοχή του ευρώ, εάν θέλετε.
Υπάρχει ένα ρητό, μάλλον βραζιλιάνικο, ότι δεν μπορείς να δανείζεσαι χρήμα που δεν μπορείς να δημιουργήσεις. Δεν μπορείς να χρηματοδοτείς σημαντικές δαπάνες μέσω ξένων δανείων. Να τις χρηματοδοτείς με χρήμα που μπορείς να ελέγχεις ο ίδιος. Αυτό θα μπορούσε να είναι ένα εθνικό νόμισμα, όχι μιας χώρας, αλλά ίσως των μεσογειακών χωρών που θα προσχωρούσαν σ’ αυτό για να διορθώσουν τις οικονομικές ανισορροπίες της Ε.Ε.
• Πώς βλέπετε το μέλλον της Σοσιαλδημοκρατίας, η οποία είναι σε βαθιά κρίση εξαιτίας και της αποδόμησης του κράτους πρόνοιας;
Η Σοσιαλδημοκρατία υπήρξε μια καλή ιδέα όταν δημιουργήθηκε. Τα σοσιαλδημοκρατικά εργατικά κόμματα φτιάχτηκαν στη Γερμανία και στην Αυστρία. Η Σοσιαλδημοκρατία υπήρξε αρκετά αποτελεσματική στις δεκαετίες του 1950 και 1960 και μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970.
Εάν αυτό ήταν το καθήκον των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων, τότε αυτά απέτυχαν τα τελευταία τριάντα χρόνια. Και αυτός είναι ο λόγος που τόσο πολλοί άνθρωποι στην κοινωνία έχασαν την εμπιστοσύνη τους στα σημαντικότερα πολιτικά κόμματα. Ετσι, έχουμε φαινόμενα όπως ο Μακρόν, ο οποίος εξαφάνισε από τον χάρτη τα δύο μεγάλα κόμματα, τους Συντηρητικούς και τους Σοσιαλιστές.
Αυτό που λέω είναι ότι έχουμε φτάσει σ’ ένα επίπεδο στην ανάπτυξη του καπιταλισμού, το οποίο είναι στάδιο απαρχαίωσης και δυσλειτουργίας, ένα στάδιο κερδοσκοπικού καπιταλισμού (rentier capitalism) που λειτουργεί σαν καζίνο. Αποδεικνύει την ανικανότητά του να παραγάγει σταθερές πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες σε όλες τις χώρες, ακόμα και στις μεγάλες.
Δεν ξέρω ποια θα ήταν η λύση. Σίγουρα απαιτούνται νέος τρόπος σκέψης και νέες πρωτοβουλίες. Να δώσουμε προσοχή στα γραπτά του πατέρα μου όχι μόνο για τον «Μεγάλο μετασχηματισμό», αλλά επίσης σε ό,τι έγραψε τα επόμενα χρόνια, τις δεκαετίες του 1950 και 1960. Ηδη αυτά τυγχάνουν αυξανόμενης προσοχής.
Ποια είναι
Γεννημένη το 1923 στη Βιέννη, είναι ομότιμη καθηγήτρια Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο ΜακΓκιλ του Καναδά. Είναι κόρη ενός από τους μεγαλύτερους κεϊνσιανούς οικονομολόγους, του Καρλ Πολάνιι, το βιβλίο του οποίου «Ο μεγάλος μετασχηματισμός» άσκησε τεράστια επίδραση τον 20ό αιώνα. Η Κάρι Πολάνιι είναι ειδική στο θέμα της ανάπτυξης και της οικονομικής κυριαρχίας.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτό που δημιουργήθηκε στη Μέση Ανατολή και στην Αφρική, κυρίως μετά το 1990 -και την ευθύνη έχουν σε σημαντικό βαθμό οι Δυτικοί- προκάλεσε μιαν έκρηξη στους πρόσφυγες και τους μετανάστες, οι οποίοι προσπαθούν να έρθουν στην Ευρώπη, αλλά και μια εθνικιστική αντίδραση σε χώρες που ήταν σχετικά ομοιογενείς πολιτισμικά.
Ετσι, κάποιοι στα χαμηλά στρώματα της κοινωνίας ένιωσαν να απειλούνται με κάποιον τρόπο. Αυτό γέννησε και την εθνικιστική πολιτική.
• Επειτα από σαράντα χρόνια νεοφιλελευθερισμού αυτό που βλέπουμε στην αγορά είναι μονοπώλια, αθέμιτος ανταγωνισμός και ευνοϊκή μεταχείριση των μεγα-εταιρειών και των πολυεθνικών από τις κυβερνήσεις. Πώς μπορεί να αλλάξει αυτό;
Υπάρχει ένας παράγοντας που δεν αναφέρατε και αυτός είναι η μεγάλη χρηματιστικοποίηση. Οχι μόνο ως μονοπωλιακή ισχύς των πολυεθνικών, αλλά και η τρομακτική ανάπτυξη μετά το 1990 του χρηματοπιστωτικού τομέα, των ασφαλειών και των υπηρεσιών real estate.
Αυτοί οι τομείς δημιουργούσαν εισόδημα που αναλογούσε περίπου στο 20% του ΑΕΠ σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες. Παράλληλα, με διάφορους μηχανισμούς διοχέτευαν χρήματα από τη βάση της κοινωνίας προς τα επάνω. Το μεγαλύτερο μέρος των κερδών προερχόταν από τις τράπεζες και την πώληση ακινήτων ή με τη μορφή των τόκων και των επιτοκίων που κατευθύνονταν προς τα πάνω.
Ετσι προκλήθηκαν ανισότητες που δεν είχαμε δει από την περίοδο πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πιστεύω ότι αυτός ο υπερδιογκωμένος χρηματοπιστωτικός τομέας, σύμφωνα με ορισμένους ειδικούς, απειλεί την οικονομική σταθερότητα όλης της περιοχής, διότι δεν ξέρουμε πότε θα επαναληφθεί ό,τι έγινε το 2008.
• Εννοείτε με τις φούσκες κ.λπ.
Ναι, με τις τεράστιες φούσκες. Τεράστια περιουσιακά στοιχεία-φούσκες. Είναι σίγουρο ότι δεν πήραμε το μάθημά μας από το 2008 και ότι δεν υπήρξε καμία αποτελεσματική μεταρρύθμιση του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος. Τα άτομα, οι οικογένειες και οι χώρες παραμένουν εκτεθειμένες στη δύναμη των πιστωτών όλων των ειδών.
• Παράδειγμα είναι η Ελλάδα και ο ευρωπαϊκός Νότος.
Ναι. Η Ελλάδα και η μεσογειακή περιφέρεια, δηλαδή ο Νότος, αλλά και ένας αριθμός αναπτυσσόμενων χωρών. Δεν υπάρχουν περιορισμοί. Η παγκοσμιοποίηση είναι ολοκληρωτική για την κίνηση του διεθνούς κεφαλαίου.
Ζούμε πραγματικά σ’ έναν εφιάλτη της οικονομίας-καζίνο, με όλες τις αστάθειες και τις τεράστιες αδικίες, παράδειγμα των οποίων είναι η Ελλάδα, μια χώρα η οποία βρίσκεται στο έλεος της ισχύος των δανειστών. Η κατάσταση μπορεί να παραλληλιστεί με τον παλιό Κανόνα του Χρυσού πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ορισμένοι μιλούν για τα μαθήματα της Ιστορίας από την περίπτωση της περιόδου πριν από τον 19ο αιώνα, με τον φιλελεύθερο καπιταλισμό, όταν καταλήξαμε σε έναν πόλεμο και στη Μεγάλη Υφεση και στη συνέχεια σε ακόμα έναν πόλεμο. Απ’ αυτά πρέπει να βγάλουμε κάποια μαθήματα, για να μην επαναλάβουμε την Ιστορία.
• Τα τελευταία χρόνια έχουμε συνεχείς αποκαλύψεις για τη φοροδιαφυγή, τη φοροαποφυγή και την απόκρυψη πλούτου σε φορολογικούς παραδείσους. Μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτά τα φαινόμενα;
Προφανώς όλα αυτά είναι απολύτως άδικα και λανθασμένα. Το πρόβλημα είναι η ίδια η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, η οποία στρέφει τη μία χώρα εναντίον της άλλης με τον διεθνή ανταγωνισμό.
Μεταξύ άλλων, ο ανταγωνισμός αφορά τη μείωση της φορολογίας, προκειμένου να υπάρξει προσέλκυση κεφαλαίων, και αυτός είναι ο λόγος που δημιουργήθηκαν οι φορολογικοί παράδεισοι. Και παράλληλα, δυστυχώς, δεν υπάρχει κάποια διεθνής διακυβέρνηση. Εχουμε βέβαια τα Ηνωμένα Εθνη, τα οποία όμως είναι αναποτελεσματικά.
• Η πρόσφατη φορολογική μεταρρύθμιση του Ντόναλντ Τραμπ προσφέρει φοροαπαλλαγές στους πλούσιους και ρίχνει τα βάρη στους φτωχούς. Ποια είναι η άποψή σας;
Η λεγόμενη φορολογική μεταρρύθμιση του Τραμπ είναι στην αντίθετη κατεύθυνση. Δεν μπορούμε να έχουμε μια σταθερή και δίκαιη καπιταλιστική τάξη χωρίς ισχυρή κοινωνική ασφάλιση. Και αυτή πρέπει να χρηματοδοτηθεί από τη φορολογία και όχι με δανεισμό.
Τα χρήματα από τις αγορές κεφαλαίου απλώς οδηγούν στην υπερχρέωση. Αυξάνουν την υπερχρέωση και κάνουν ευάλωτες τις κυβερνήσεις. Δεν το θέλουμε αυτό.
Η φορολόγηση πρέπει να έχει προοδευτικό χαρακτήρα. Τα υψηλά εισοδήματα πρέπει να καταβάλλουν υψηλή φορολογία, κάτι που υπήρχε. Τη δεκαετία του 1950 στις ΗΠΑ ήταν πολύ υψηλή. Τώρα ο Τραμπ κάνει το αντίθετο: μειώνει τη φορολογία των υψηλών εισοδημάτων. Ρίχνει τα βάρη στη μεσαία και την εργατική τάξη. Αυτό είναι λάθος.
• Σχεδόν δέκα χρόνια μετά την έναρξη της κρίσης στην ευρωζώνη πολλοί οικονομολόγοι και πολιτικοί επιστήμονες προβλέπουν τη διάλυσή της. Εσείς τι πιστεύετε;
Δεν το ξέρουμε. Νομίζω ότι η Ε.Ε. και η εισαγωγή του ευρώ έγιναν με έναν τρόπο με τον οποίο επωφελείται μόνο το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο και αυτό έχει αποτέλεσμα οι απλοί άνθρωποι να είναι αρνητικοί απέναντί της. Αυτό δεν ήταν αναγκαίο να γίνει. Το όνειρο μιας ενωμένης Ευρώπης, μιας κοινωνικής Ευρώπης, δεν πραγματοποιήθηκε.
Είμαι μάλλον απαισιόδοξη. Δεν βλέπω πώς μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα, εκτός και εάν μια ομάδα χωρών, συμπεριλαμβανομένης της περιφέρειας του Νότου με την Ιταλία, την Ισπανία, την Ελλάδα, την Πορτογαλία κ.λπ., μπορέσουν να ενωθούν ως μια υπο-ομάδα της Ε.Ε. και διεκδικήσουν πολιτική και οικονομική ισχύ. Μεμονωμένες χώρες, ακόμα και μεγάλες, όπως η Ιταλία, δεν είναι αρκετά ισχυρές για να απειλήσουν με αποχώρηση. Μακροπρόθεσμα όμως η μεσογειακή περιφέρεια μπορεί να σχεδιάσει το δικό της νόμισμα, τη δική της εκδοχή του ευρώ, εάν θέλετε.
Υπάρχει ένα ρητό, μάλλον βραζιλιάνικο, ότι δεν μπορείς να δανείζεσαι χρήμα που δεν μπορείς να δημιουργήσεις. Δεν μπορείς να χρηματοδοτείς σημαντικές δαπάνες μέσω ξένων δανείων. Να τις χρηματοδοτείς με χρήμα που μπορείς να ελέγχεις ο ίδιος. Αυτό θα μπορούσε να είναι ένα εθνικό νόμισμα, όχι μιας χώρας, αλλά ίσως των μεσογειακών χωρών που θα προσχωρούσαν σ’ αυτό για να διορθώσουν τις οικονομικές ανισορροπίες της Ε.Ε.
• Πώς βλέπετε το μέλλον της Σοσιαλδημοκρατίας, η οποία είναι σε βαθιά κρίση εξαιτίας και της αποδόμησης του κράτους πρόνοιας;
Η Σοσιαλδημοκρατία υπήρξε μια καλή ιδέα όταν δημιουργήθηκε. Τα σοσιαλδημοκρατικά εργατικά κόμματα φτιάχτηκαν στη Γερμανία και στην Αυστρία. Η Σοσιαλδημοκρατία υπήρξε αρκετά αποτελεσματική στις δεκαετίες του 1950 και 1960 και μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970.
- Από τότε όμως σε όλο και μεγαλύτερο βαθμό προσαρμόστηκε στη φιλοσοφία, στην ιδεολογία και στην πολιτική του νεοφιλελευθερισμού. Σε σημείο να μην υπάρχει πλέον καμία διαφορά μεταξύ των κομμάτων της Κεντροδεξιάς και της Κεντροαριστεράς. Το βλέπουμε στη Γερμανία, στη Γαλλία, παντού.
- Κάποιος είπε ότι το καθήκον των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων ήταν ακριβώς να εμποδίσουν τη χρηματιστικοποίηση και τις κοινωνικές ανισορροπίες των τελευταίων είκοσι χρόνων, μετά την εισαγωγή του ευρώ και των κανόνων για τα ελλείμματα.
Εάν αυτό ήταν το καθήκον των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων, τότε αυτά απέτυχαν τα τελευταία τριάντα χρόνια. Και αυτός είναι ο λόγος που τόσο πολλοί άνθρωποι στην κοινωνία έχασαν την εμπιστοσύνη τους στα σημαντικότερα πολιτικά κόμματα. Ετσι, έχουμε φαινόμενα όπως ο Μακρόν, ο οποίος εξαφάνισε από τον χάρτη τα δύο μεγάλα κόμματα, τους Συντηρητικούς και τους Σοσιαλιστές.
Αυτό που λέω είναι ότι έχουμε φτάσει σ’ ένα επίπεδο στην ανάπτυξη του καπιταλισμού, το οποίο είναι στάδιο απαρχαίωσης και δυσλειτουργίας, ένα στάδιο κερδοσκοπικού καπιταλισμού (rentier capitalism) που λειτουργεί σαν καζίνο. Αποδεικνύει την ανικανότητά του να παραγάγει σταθερές πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες σε όλες τις χώρες, ακόμα και στις μεγάλες.
Δεν ξέρω ποια θα ήταν η λύση. Σίγουρα απαιτούνται νέος τρόπος σκέψης και νέες πρωτοβουλίες. Να δώσουμε προσοχή στα γραπτά του πατέρα μου όχι μόνο για τον «Μεγάλο μετασχηματισμό», αλλά επίσης σε ό,τι έγραψε τα επόμενα χρόνια, τις δεκαετίες του 1950 και 1960. Ηδη αυτά τυγχάνουν αυξανόμενης προσοχής.
Γεννημένη το 1923 στη Βιέννη, είναι ομότιμη καθηγήτρια Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο ΜακΓκιλ του Καναδά. Είναι κόρη ενός από τους μεγαλύτερους κεϊνσιανούς οικονομολόγους, του Καρλ Πολάνιι, το βιβλίο του οποίου «Ο μεγάλος μετασχηματισμός» άσκησε τεράστια επίδραση τον 20ό αιώνα. Η Κάρι Πολάνιι είναι ειδική στο θέμα της ανάπτυξης και της οικονομικής κυριαρχίας.
ΠΗΓΗ
==============
==============
Οι 33 θέσεις για τη Μεταρρύθμιση των Οικονομικών
FB
Dionisis Liaros
Η πρόταση της Πολάνιι δεν είναι λάθος - στον σημείο που την επικρίνει ο Στέφανος Τζουμάκας - δηλαδή στην δημιουργία μιας Ένωσης του Ευρωπαικών χωρών του Νότου, αντίθετα η θέση αυτή έλκει την καταγωγή της από την βαθειά ανάλυση που τροφοδότησε και την θέση του A l e x a n d r e K o j è v e φιλοσόφου, μελετητή του Χ έ γ κ ε λ, Γάλλου Ρωσικής καταγωγής διανοούμενου που με το προνοητικό κείμενό του ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΑΡΧΩΝ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ (1945) προέβλεψε την επαύριο του Β' παγκοσμίου πολέμου τον αρνητικό ρόλο της Γερμανίας στην ενοποίηση της Ευρώπης.
Σαν αντίβαρο στην αδυναμία της Γερμανίας να υπερβεί την εθνοκεντρική της περιδίνηση που την καθιστά ανίκανη να συντελέσει στην ενοποιήσει την Ευρώπη προτείνει την δημιουργία μιας Λ α τ ι ν ι κ ή ς Ένωσης στον Ν ό τ ο μεταξύ της Γαλλίας της Ιταλίας και της Ισπανίας στην βάση κοινών πολιτιστικών χαρακτηριστικών.
Το πρόταγμα ενωτικών διαδικασιών σε Ευρωπαϊκό επίπεδο αν δεν στηριχτεί σε ιστορικά και πολιτιστικά θεμέλια καθίσταται όχι μόνον αδύνατο αλλά και εφιαλτικό. Η Ευρωπαϊκή ενοποίηση που γνωρίζουμε έγινε κάτω από την πίεση των ΗΠΑ για να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα της μεταπολεμικής Δυτικής Ευρώπης και της Γερμανικής ανασυγκρότησης, σχετίζεται με το θέμα των επανορθώσεων, που ούτως ή άλλως αποσπούσε σε είδος η δύναμη κατοχής Γαλλία από την Γερμανία (άνθρακα και χάλυβα από τις περιοχές του Σααρ και του Ρουρ) γιαυτό και αρχικά ήταν μία κοινότητα άνθρακα και χάλυβα, βάζοντας σε μία σειρά της διαδοχικές διεθνείς συνθήκες της εποχής φαίνεται ξεκάθαρα ο ρόλος των ΗΠΑ, να απαλλαγούν από τα βάρη της ανασυγκρότησης και να δημιουργήσουν μία Ευρώπη με προεξάρχουσα την Δυτική Γερμανία σαν ατμομηχανή της Βιομηχανικής ανάπτυξης.
Σημαντικό ρόλο στην διαδικασία αυτή παίζουν τα χριστιανοδημοκρατικά κόμματα, ο Σουμάν ήταν ηγέτης ενός τέτοιου κόμματος στην Γαλλία το οποίο όταν ολοκληρώνει την ρόλο του το 1956 παύει να υπάρχει, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει ο ρόλος του πιο αμερικάνου από τους Γάλλους πολιτικούς του Μονέ που από σχεδιαστής της συστηματικής απομύζησις πόρων από την ηττημένη Γερμανία υπέρ της ανασυγκρότησης της Γαλλίας γίνεται εμπνευστής και πατέρας της ενοποίησης. Η κατέχουσα Γαλλία αρχικά - με σχεδιασμό του Μονέ - κινήθηκε στον απόηχο του σχεδίου Μοργκεντάου και απέσπασε με κάθε τρόπο πόρους και καταναγκαστική εργασία από την ηττημένη Γερμανία σε βαθμό που ξεπέρασε δραματικά το επίπεδο του 1938 τρία χρόνια μετά την λήξη του πολέμου.
Κάποτε πρέπει επιτέλους να συζητήσουμε σοβαρά τι θα μπορούσε ιδανικά να είναι μία ή πολλές διαδικασίες ενοποίησης της Ευρώπης. Παραθέτω το κείμενο του Kojeve το γεγονός ότι δημοσιεύεται σε αγγλική μετάφραση στο marxists.org έχει ενδιαφέρον από μόνο του. https://www.marxists.org/.../philosophy/works/fr/kojeve2.htm
==================
Μια Βόλτα στην Αγορά
Tου Ηλία Καραβόλια
No man's land. Τόπος ανοριοθέτητος και αχαρτογράφητος.Χωρίς γεωγραφικές συντεταγμένες, η περίφημη Αγορά μοιάζει ίδια και οικεία στα ταμπλό ενός trader. Αλλάζει μόνο το φόντο και η σχεδιαγραμματική απεικόνιση. Το σύμπαν των συναλλαγών δεν έχει καν ψηφιακή διεύθυνση.Μια διαδικτυακή υπερεπικράτεια, μια εικονική αχανής και απροσδιόριστη τοποθεσία απλώνεται μπροστά στον κάθε υποψήφιο κερδοσκόπο. Το Κεφάλαιο πλέον απέκτησε πατρίδα: την οθόνη του καθενός.
To μοχλευμένο χρήμα κινείται σε ακανόνιστους ψηφιακούς τόπους που μοιάζουν να είναι οικείοι. Νομίσματα, μετοχές, ομόλογα, εμπορεύματα, όλα μπροστά στον καθένα μοιάζουν να περνάνε απο μπροστά του τυχαία, σε ένα σύμπαν που μετασχηματίζει τιμές, μεγέθη, δείκτες. Η Αγορά μοιάζει με έναν πίνακα τέχνης μέσα στον οποίο συνεχώς εναλάσσονται οι τιμές και οι όγκοι συναλλαγών. Είναι το σύγχρονο διαδραστικό οικονομικό μουσείο, ένας τόπος όπου μπορεί ο καθένας να ψωνίσει Ιστορία και να ταυτιστεί με συμβάντα.
Στην ουσία πρόκειται για μια καλυμμένη οικονομική πραματικότητα, ένα περιβάλλον που εύκολα δημιουργεί εντυπώσεις και κίνητρα. Στον καμβά των διαγραμμάτων και των εναλασόμμενων τιμών, μια μεταευκλείδια χωροχρονική πραγματικότητα (σελ.320, Η Γυμνή Βασίλισσα, Κ.Τσουκαλά, εκδ. Καστατανιώτη) δομείται και αναδομείται συνεχώς. Δεν υπάρχει χώρος, αλλά μετασημασιολογικά νοήματα. Ο agent του αόρατου και απροσδιόριστου δικτύου των συμμετεχόντων, κατακλύζεται απο σήματα (signals) και πρίν τα ακολουθήσει ξέρει κατα βάθος ότι όλα τα σημεία αναφοράς μετατοπίζονται συνεχώς. Η συμβολική τάξη της Αγοράς δεν επιδέχεται κανόνες, δεν υπακούει σε αξιώματα. Μόνο μεταβολές και διακυμαντικές τροχιές.Πρόκειται για την απόλυτη έκλειψη της συμβολικής του χώρου και του χρόνου.Κάθε στιγμή είναι συγκυρία που ενσωματώνει ιστορικότητα, διαφορά, επανάληψη.
Το ταμπλό του trader είναι ντιβάνι ψυχανάλυσης και οθόνη προσομοίωσης. Οι κερδοσκοπικές ορμές και η υπεραπόλαυση του συμπτώματος (μανία αγοραπωλησίας) ξορκίζουν τον ''θάνατο'' του ψηφιακού εμποράκου που αν επιχειρούσε στο πραγματικό εμπόριο θα έπρεπε να παρακάμψει τον μέγα νόμο της σχετικής υπεραξίας. Η Αγορά είναι μπροστά στον καθένα παρούσα χωρίς να αυτοπροσδιορίζεται, χωρίς να υποδεικνύει.Τα πάντα σε αυτήν απαιτούν αποκωδικοποίηση αφού αυτή ''μιλάει'', έχει μελωδία, έχει ρυθμό, έχει θόρυβο( σημ: υπάρχει η εταιρεία TickTrola που λειτουργεί ως αποκωδικοποιητής των μεταβολών στις τιμές και παράγει market music, βλ. σελ 135, What kind of subject is the Market ?' του Jones Campbell, στο The Loaded Subjects, εκδ.Lawrence and Wishart) O Lacan θα την τοποθετούσε άραγε μεταξύ του Συμβολικού και του Φαντασιακού ; Και όμως δεν ανήκει εκεί. Ανήκει στην τοπική επικράτεια της σύγχρονης υπερπραγματικότητας του Κεφαλαίου, στην ζώνη της έκστασης της επικοινωνίας, όπως θα έλεγε ο Baudrilliard.
Ανωνύμως κινούμενα κεφάλαια μοιάζουν για τους παίχτες ως ενιαίο σύνολο, ως Όλο. Αυτή η ολότητα είναι που μετασχηματίζει τον ενικό της ''Αγοράς'' στον πληθυντικό ''Αγορές''. Εδώ βρίσκεται ο πυρήνας, η καρδιά του νέου οικονομικού αρχιτεκτονικού σύμπαντος. Αυτή η μηχανική δομεί το παγκοσμιοποιημένο Πραγματικό. Απο αυτή την μεταβατική συρραφή δένεται η ψυχολογία της αόρατης μάζας με το ατομικό μηχανικό ασυνείδητο του κέρδους και της ζημίας. Οι Αγορές είναι συλλογικό υποκείμενο, η Αγορά είναι απλά ''υποκείμενο''. Και ο συλλογικός νούς(Αγορές) μπορεί να κατασκευάσει μαζικές χρεοκοπίες, εθνικές κρίσεις, κοινωνικές αναταραχές. Η ''αθώα'' Αγορά του ταμπλό αντιδρά, δήθεν απλά, στα κελεύσματα των Αγορών. Ιδού η πλάνη : οι Αγορές εξαφανίζονται μέσα στην Αγορά. Το Πλήθος μοιάζει ακέφαλο, αλλά δεν είναι. Ο δεσπότης Κεφάλαιο φροντίζει να μοχλεύει την ρευστότητα του καθενός συμμετέχοντα, μέχρι τα όρια του συστήματος να τον εκτοπίσουν, να τον περιθωριοποιήσουν εντελώς.
Μια υπερδομή, ένας Λεβιάθαν οικείος και φιλικός, παρευλάνει στις οθόνες.Η τεχνική ανάλυση δεν αναλύει, αλλά συνθέτει στην ουσία. Συνθέτει ένα μωσαικό σημάτων που ψευδαισθητικά γεννούν χωροταξική ισορροπία και συντεταγμένες ώστε να εικονοποιείται η Επιθυμία. Γιατί τελικά αυτό είναι η Αγορά: χώρος Επιθυμίας, σύμπαν Επιλογής και καταναγκασμού επανάληψης. Ο κάθε παίχτης δεν τζογάρει, δεν στοιχηματίζει. ''Συμβάλλεται'' με τον χρόνο εκτέλεσης της εντολής, με την τιμή που οι άλλοι δεν θα ξέρουν ότι αυτός έβαλε ως στόχο. Αλλά τελικά είναι πολλοί που έθεσαν την ίδια τιμή και που τζόγαραν με τις πιθανότητες των άλλων: CFDs, τα σύγχρονα ιερογλυφικά του κόσμου των παραγώγων που μοχλεύουν δικαιώματα( options) στο κέρδος και αντιστάθμιση(hedging) στην ζημία.
Μια μικροφυσική της Επιλογής κινείται πίσω απο τις αγοραπωλησίες και αλληλεπιδρά με την μεγαμηχανή της κεφαλαιακής κινητικότητας. Η μέγα πλάνη της αποτελεσματικότητας των αγορών( EMH= Efficient Market Hypothesis), το μέγα ψέμμα του αόρατου χεριού που ισορροπεί προσφορά-ζήτηση, μοιάζει να εγκιβωτίζει την Αγορά σε Νόμους. Κανένας Νόμος όμως δεν υπάρχει στην πραγματικότητα. Μόνο ο Συμβολικός Νόμος της φαντασιακής θέσμισης του κέρδους που δεν απαιτεί κεφάλαια εντός αληθινής παραγωγής αλλά μόχλευση και αυτοπολλαπλασιασμό εντός του διαδικτυακού εργοστασίου. Η παγκόσμια Οικονομία είναι πλέον αυτό ακριβώς: ψηφιακό εργοστάσιο που καθιστά ανώφελα και πολυέξοδα τα πραγματικά εργοστάσια παραγωγής εμπορεύματος.
Το σύγχρονο εμπόρευμα λέγεται άκοπο κέρδος και απαιτεί πληκτρολόγιο, σύνδεση σε δίκτυα συναλλαγών και εκκαθάρισης, πρόσμειξη με την προσομοιωτική κατάσταση που γεννούν οι εντολές αγοράς-πώλησης. Μπορεί πλέον το υποκείμενο-παίχτης να πουλήσει κάτι που δεν κατέχει ώστε να το αγοράσει φθηνότερα και ετσι να κερδίσει. Φαντασιακή εκδοχή της υποτιμητικής κερδοσκοπίας που δεν απαιτεί κρυμμένο εμπόρευμα αλλά εικονικά συμβόλαια μοχλευμένου στοιχήματος και προθεσμιακή ημερομηνία λήξης. Αυτή η λήξη, αυτό το Τέλος της Επιλογής, σαν Θάνατος κυνηγάει τον trader και τον εμπλέκει με τον ακανόνιστο χρόνο των υπερεπικρατειακών συναλλαγών.
Στην Αγορά οι κίνδυνοι πρέπει να γίνουν ενικοί και μονοδιάστατοι( σελ.460, ''Προς μια Πολιτική Οικονομία του κινδύνου'', στο Ιμπεριαλισμός, χρηματοπιστωτικές αγορές και κρίση, Γ.Μηλιός, Δ.Σωτηρόπουλος, εκδ.Νήσος) Πρέπει ταυτόχρονα να εξατομικευτούν και να ομογενοποιηθούν. Ιδού το μέγα παράδοξο : ο κίνδυνος γίνεται ατομική επιλογή και ταυτόχρονα συλλογική μηχανή παραγωγής φόβου, του καλύτερου εμπορεύματος. Όλα φυσικά δρούν και κινούνται στο πλαίσιο της επιθυμητικής παραγωγής, της μεγα-μηχανής του Κεφαλαίου και των μηχανών επιθυμίας (βλ. Ο Αντι-Οιδίπους, των Deleuze- Guattari, εκδ.Πλέθρον) Όλα μοιάζουν σαν να είναι (αλλά δεν είναι) προιόντα ορθολογισμού, εργαλεία εξισορρόπησης των κινδύνων μέσα στο χαώδες σύμπαν του συνεχώς ανανεούμενου αντιπαραγωγικού συστήματος που δεν έχει αρχή, μέση και τέλος.
Σχόλια