Στην κουβέντα που ανοίξαμε τούτη την εβδομάδα περί τα οικονομικά, κάναμε
λόγο και για το χρήμα το οποίο δημιουργούν οι τράπεζες. Ευκαιρίας
δοθείσης, λοιπόν, ας πούμε ακόμη δυο-τρία λόγια πάνω σ' αυτό το
εξαιρετικά ενδιαφέρον θέμα τής δημιουργίας χρήματος.
Μπορεί το χρήμα να τυπώνεται μόνο από τις κεντρικές τράπεζες αλλά ο μεγαλύτερος όγκος του δημιουργείται από τις εμπορικές τράπεζες. Το χρήμα που κυκλοφορεί στην φυσική μορφή των χαρτονομισμάτων αντιστοιχεί σε λιγώτερο από το 10% του συνολικά κυκλοφορούντος. Το υπόλοιπο 90+% είναι λογιστικό χρήμα, κάτι σαν τον κοπανιστό αέρα που αναφέραμε στο χτεσινό σημείωμά μας. Πώς δημιουργείται όλο αυτό το χρήμα; Με τον τρόπο που είπαμε χτες: μέσω δανείων. Ας το εξηγήσουμε λίγο αυτό.
Πρώτα-πρώτα, ας προσπαθήσουμε να προσδιορίσουμε τον όγκο χρήματος που κυκλοφορεί. Αυτή η ποσότητα ισούται με το γινόμενο του χρήματος που υπάρχει επί την ταχύτητα κυκλοφορίας του, δηλαδή επί το πόσες φορές αλλάζει χέρια σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Να θυμηθούμε λίγο το χτεσινό παράδειγμα-ανέκδοτο με τον πελάτη του ξενοδοχείου; Αν είχε αφήσει στην ρεσεψιόν ένα πενηντάρι και αυτό το πενηντάρι άλλαξε πέντε φορές χέρια, ουσιαστικά κυκλοφόρησαν 250 ευρώ. Αν, μάλιστα, είχε πληρώσει με επιταγή ή με πιστωτική κάρτα, τότε κυκλοφόρησαν 250 ευρώ χωρίς να βγει από την τράπεζα δεκάρα τσακιστή.
Πάμε τώρα στον μανάβη να ψωνίσουμε ζαρζαβατικά. Πληρώνουμε με κάρτα, πράγμα που σημαίνει ότι αβγαταίνει το υπόλοιπο στον τραπεζικό λογαριασμό του μανάβη. Ο μανάβης, με την σειρά του, εξοφλεί το τιμολόγιο αγοράς των ζαρζαβατικών, δίνοντας εντολή στην τράπεζα να μεταφέρει το αντίστοιχο ποσό στον λογαριασμό τού προμηθευτή του. Εκείνος βλέπει την κίνηση και δίνει άλλη εντολή στην τράπεζα προκειμένου να εξοφλήσει το τιμολόγιο με το οποίο είχε αγοράσει λιπάσματα. Με την σειρά του ο έμπορος πληρώνει κατά τον ίδιο τρόπο τον δικό του προμηθευτή κλπ κλπ. Υπολογίστε πόσο χρήμα κυκλοφόρησε χωρίς να βγει καν χαρτονόμισμα από οποιαδήποτε τσέπη.
Τώρα ας αφήσουμε στην άκρη τις πενταροδεκάρες. Πάμε να φτιάξουμε μια πολυκατοικία. Λεφτά δεν έχουμε, βέβαια, οπότε ανοίγουμε πίστωση σε μια τράπεζα, η οποία περνάει αμέσως στον λογαριασμό μας πεντακόσια χιλιάρικα. Λογιστικά χιλιάρικα, καθ' ότι στο χέρι δεν παίρνουμε τίποτε. Ξεκινάμε την δουλειά (άδειες, συμβόλαια κλπ) και βγάζουμε για πούλημα "από τα σχέδια" τα διαμερίσματα που θα φτιάξουμε. Οι πρώτοι αγοραστές σκάνε μύτη και κάνουμε τις σχετικές συμφωνίες, πλην όμως ούτε εκείνοι έχουν λεφτά, οπότε παίρνουν από την τράπεζα στεγαστικά δάνεια, συνολικού ύψους τριακοσίων χιλιάδων, τα οποία μεταφέρονται στον λογαριασμό μας. Πεντακόσια και τριακόσια... Το χρήμα άρχισε να ρέει αλλά ακόμη το χρώμα του δεν το έχει δει κανείς.
Ας υποθέσουμε τώρα ότι, με το που περνάνε τα τριακόσια στον λογαριασμό μας, ειδοποιούμε την τράπεζα να τα κρατήσει και να απομειώσει το αρχικό μας δάνειο. Έτσι, από τα οχτακόσια χιλιάρικα που κυκλοφορούσαν, μένουν στον δρόμο μόνο πεντακόσια. Λογιστικά και τα οκτακόσια, λογιστικά και τα πεντακόσια αλλά την δουλειά τους την έκαναν μια χαρά. Αν δεν είχαν κυκλοφορήσει, ούτε εμείς θα φτιάχναμε πολυκατοικία ούτε οι πελάτες μας θα αποκτούσαν διαμερίσματα.
Θα ρωτούσε κανείς τι θα άλλαζε αν τα δάνεια δίνονταν σε φυσικό χρήμα και όχι σε λογιστικό. Η απάντηση είναι απλή: δεν θα δίνονταν δάνεια! Καμμιά τράπεζα δεν θα είχε τόσα λεφτά στα συρτάρια της όσα θα χρειαζόταν για να καλύψει την συνολική ζήτηση για δάνεια. Βέβαια, ο ευαγγελιστής τού νεοφιλελευθερισμού Μίλτον Φρήντμαν πρότεινε κάποτε την ύπαρξη εγγυήσεων ακόμη και για το λογιστικό χρήμα (με την ιδέα ότι έτσι οι κεντρικές τράπεζες θα είχαν τον απόλυτο έλεγχο της παραγωγής χρήματος) αλλά ως κι ο ίδιος κατάλαβε ότι κάτι τέτοιο είναι πρακτικά ανεφάρμοστο.
Ανοίγουμε παρένθεση. Έχει ενδιαφέρον το πόσα δάνεια επιτρέπεται να δώσει μια εμπορική τράπεζα. Σύμφωνα με τους κανόνες, για κάθε ένα ευρώ κατάθεση που κάνει στην ΕΚΤ, μπορεί να χορηγεί 100 ευρώ σε δάνεια. Δηλαδή, με εγγύηση ένα ευρώ, παράγει εκατό. Κι αν αυτό ακούγεται προκλητικό, σας έχω κι άλλο προκλητικώτερο: ενώ η εγγύησή της είναι ένα ευρώ, η τράπεζα εισπράττει τόκους για εκατό. Αν δεν έγινε κατανοητό, να το πω καθαρά: σε κάθε κατοστάρικο δανείου, η τράπεζα εισπράττει τόκους για 99 ευρώ που ποτέ δεν διέθεσε γιατί ποτέ δεν είχε. Τώρα που το καταλάβαμε, κλείνουμε παρένθεση και στόμα.
Πάμε λίγο πίσω, να δούμε μια λεπτομέρεια από άλλη σκοπιά. Είπαμε ότι με το που πληρώσαμε τριακόσια χιλιάρικα έναντι του δανείου μας, τα οχτακόσια χιλιάρικα που κυκλοφορούσαν έγιναν πεντακόσια. Δηλαδή, τα τριακόσια εξαφανίστηκαν, σαν να βάλαμε φωτιά και τα κάψαμε. Συνεπώς, αν υποθέσουμε ότι αύριο το πρωί όλοι οι χρεώστες του κόσμου πάνε στις τράπεζές τους και ξοφλήσουν τα δάνειά τους, θα "καεί" το 90+% των χρημάτων του πλανήτη και το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα θα καταρρεύσει σαν πύργος από τραπουλόχαρτα!
Μια μικρή ένδειξη αυτού του φαινομένου εμφανίζεται σε περιόδους ξεσπάσματος κρίσεων, όταν η αβεβαιότητα ωθεί νοικοκυριά και επιχειρήσεις να μειώσουν τον δανεισμό τους, κάτι που οδηγεί σε μείωση της ρευστότητας και, μοιραία, σε ύφεση. Κατ' επέκταση, μάλλον σ' αυτή την μείωση του δανεισμού πρέπει να αναζητηθεί η μείζων πηγή των προβλημάτων των τραπεζών και όχι στα "κόκκινα" δάνεια.
Συμπέρασμα; Μην αποπληρώνετε τα δάνειά σας αν θέλετε να μη βουλιάξει ολόκληρος ο πλανήτης. Και τώρα, επειδή θέλω να γελάσω πριν κλείσω για σήμερα, πείτε μου κάτι για την σοβαρότητα ενός συστήματος, το οποίο στηρίζει την επιβίωσή του στο εικονικό χρήμα και στον δανεισμό.
Μπορεί το χρήμα να τυπώνεται μόνο από τις κεντρικές τράπεζες αλλά ο μεγαλύτερος όγκος του δημιουργείται από τις εμπορικές τράπεζες. Το χρήμα που κυκλοφορεί στην φυσική μορφή των χαρτονομισμάτων αντιστοιχεί σε λιγώτερο από το 10% του συνολικά κυκλοφορούντος. Το υπόλοιπο 90+% είναι λογιστικό χρήμα, κάτι σαν τον κοπανιστό αέρα που αναφέραμε στο χτεσινό σημείωμά μας. Πώς δημιουργείται όλο αυτό το χρήμα; Με τον τρόπο που είπαμε χτες: μέσω δανείων. Ας το εξηγήσουμε λίγο αυτό.
Πρώτα-πρώτα, ας προσπαθήσουμε να προσδιορίσουμε τον όγκο χρήματος που κυκλοφορεί. Αυτή η ποσότητα ισούται με το γινόμενο του χρήματος που υπάρχει επί την ταχύτητα κυκλοφορίας του, δηλαδή επί το πόσες φορές αλλάζει χέρια σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Να θυμηθούμε λίγο το χτεσινό παράδειγμα-ανέκδοτο με τον πελάτη του ξενοδοχείου; Αν είχε αφήσει στην ρεσεψιόν ένα πενηντάρι και αυτό το πενηντάρι άλλαξε πέντε φορές χέρια, ουσιαστικά κυκλοφόρησαν 250 ευρώ. Αν, μάλιστα, είχε πληρώσει με επιταγή ή με πιστωτική κάρτα, τότε κυκλοφόρησαν 250 ευρώ χωρίς να βγει από την τράπεζα δεκάρα τσακιστή.
Πάμε τώρα στον μανάβη να ψωνίσουμε ζαρζαβατικά. Πληρώνουμε με κάρτα, πράγμα που σημαίνει ότι αβγαταίνει το υπόλοιπο στον τραπεζικό λογαριασμό του μανάβη. Ο μανάβης, με την σειρά του, εξοφλεί το τιμολόγιο αγοράς των ζαρζαβατικών, δίνοντας εντολή στην τράπεζα να μεταφέρει το αντίστοιχο ποσό στον λογαριασμό τού προμηθευτή του. Εκείνος βλέπει την κίνηση και δίνει άλλη εντολή στην τράπεζα προκειμένου να εξοφλήσει το τιμολόγιο με το οποίο είχε αγοράσει λιπάσματα. Με την σειρά του ο έμπορος πληρώνει κατά τον ίδιο τρόπο τον δικό του προμηθευτή κλπ κλπ. Υπολογίστε πόσο χρήμα κυκλοφόρησε χωρίς να βγει καν χαρτονόμισμα από οποιαδήποτε τσέπη.
Τώρα ας αφήσουμε στην άκρη τις πενταροδεκάρες. Πάμε να φτιάξουμε μια πολυκατοικία. Λεφτά δεν έχουμε, βέβαια, οπότε ανοίγουμε πίστωση σε μια τράπεζα, η οποία περνάει αμέσως στον λογαριασμό μας πεντακόσια χιλιάρικα. Λογιστικά χιλιάρικα, καθ' ότι στο χέρι δεν παίρνουμε τίποτε. Ξεκινάμε την δουλειά (άδειες, συμβόλαια κλπ) και βγάζουμε για πούλημα "από τα σχέδια" τα διαμερίσματα που θα φτιάξουμε. Οι πρώτοι αγοραστές σκάνε μύτη και κάνουμε τις σχετικές συμφωνίες, πλην όμως ούτε εκείνοι έχουν λεφτά, οπότε παίρνουν από την τράπεζα στεγαστικά δάνεια, συνολικού ύψους τριακοσίων χιλιάδων, τα οποία μεταφέρονται στον λογαριασμό μας. Πεντακόσια και τριακόσια... Το χρήμα άρχισε να ρέει αλλά ακόμη το χρώμα του δεν το έχει δει κανείς.
Ας υποθέσουμε τώρα ότι, με το που περνάνε τα τριακόσια στον λογαριασμό μας, ειδοποιούμε την τράπεζα να τα κρατήσει και να απομειώσει το αρχικό μας δάνειο. Έτσι, από τα οχτακόσια χιλιάρικα που κυκλοφορούσαν, μένουν στον δρόμο μόνο πεντακόσια. Λογιστικά και τα οκτακόσια, λογιστικά και τα πεντακόσια αλλά την δουλειά τους την έκαναν μια χαρά. Αν δεν είχαν κυκλοφορήσει, ούτε εμείς θα φτιάχναμε πολυκατοικία ούτε οι πελάτες μας θα αποκτούσαν διαμερίσματα.
Θα ρωτούσε κανείς τι θα άλλαζε αν τα δάνεια δίνονταν σε φυσικό χρήμα και όχι σε λογιστικό. Η απάντηση είναι απλή: δεν θα δίνονταν δάνεια! Καμμιά τράπεζα δεν θα είχε τόσα λεφτά στα συρτάρια της όσα θα χρειαζόταν για να καλύψει την συνολική ζήτηση για δάνεια. Βέβαια, ο ευαγγελιστής τού νεοφιλελευθερισμού Μίλτον Φρήντμαν πρότεινε κάποτε την ύπαρξη εγγυήσεων ακόμη και για το λογιστικό χρήμα (με την ιδέα ότι έτσι οι κεντρικές τράπεζες θα είχαν τον απόλυτο έλεγχο της παραγωγής χρήματος) αλλά ως κι ο ίδιος κατάλαβε ότι κάτι τέτοιο είναι πρακτικά ανεφάρμοστο.
Ανοίγουμε παρένθεση. Έχει ενδιαφέρον το πόσα δάνεια επιτρέπεται να δώσει μια εμπορική τράπεζα. Σύμφωνα με τους κανόνες, για κάθε ένα ευρώ κατάθεση που κάνει στην ΕΚΤ, μπορεί να χορηγεί 100 ευρώ σε δάνεια. Δηλαδή, με εγγύηση ένα ευρώ, παράγει εκατό. Κι αν αυτό ακούγεται προκλητικό, σας έχω κι άλλο προκλητικώτερο: ενώ η εγγύησή της είναι ένα ευρώ, η τράπεζα εισπράττει τόκους για εκατό. Αν δεν έγινε κατανοητό, να το πω καθαρά: σε κάθε κατοστάρικο δανείου, η τράπεζα εισπράττει τόκους για 99 ευρώ που ποτέ δεν διέθεσε γιατί ποτέ δεν είχε. Τώρα που το καταλάβαμε, κλείνουμε παρένθεση και στόμα.
Πάμε λίγο πίσω, να δούμε μια λεπτομέρεια από άλλη σκοπιά. Είπαμε ότι με το που πληρώσαμε τριακόσια χιλιάρικα έναντι του δανείου μας, τα οχτακόσια χιλιάρικα που κυκλοφορούσαν έγιναν πεντακόσια. Δηλαδή, τα τριακόσια εξαφανίστηκαν, σαν να βάλαμε φωτιά και τα κάψαμε. Συνεπώς, αν υποθέσουμε ότι αύριο το πρωί όλοι οι χρεώστες του κόσμου πάνε στις τράπεζές τους και ξοφλήσουν τα δάνειά τους, θα "καεί" το 90+% των χρημάτων του πλανήτη και το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα θα καταρρεύσει σαν πύργος από τραπουλόχαρτα!
Μια μικρή ένδειξη αυτού του φαινομένου εμφανίζεται σε περιόδους ξεσπάσματος κρίσεων, όταν η αβεβαιότητα ωθεί νοικοκυριά και επιχειρήσεις να μειώσουν τον δανεισμό τους, κάτι που οδηγεί σε μείωση της ρευστότητας και, μοιραία, σε ύφεση. Κατ' επέκταση, μάλλον σ' αυτή την μείωση του δανεισμού πρέπει να αναζητηθεί η μείζων πηγή των προβλημάτων των τραπεζών και όχι στα "κόκκινα" δάνεια.
Συμπέρασμα; Μην αποπληρώνετε τα δάνειά σας αν θέλετε να μη βουλιάξει ολόκληρος ο πλανήτης. Και τώρα, επειδή θέλω να γελάσω πριν κλείσω για σήμερα, πείτε μου κάτι για την σοβαρότητα ενός συστήματος, το οποίο στηρίζει την επιβίωσή του στο εικονικό χρήμα και στον δανεισμό.
Σχόλια