του Σταύρου Λυγερού –
Κατά γενική ομολογία, η κοινωνία έχει γονατίσει υπό το βάρος των αλλεπάλληλων μνημονιακών μέτρων. Το δείχνει η διαρκής συσσώρευση ληξιπρόθεσμων οφειλών προς το δημόσιο, αλλά κυρίως το δείχνει η εικόνα της αγοράς και των νοικοκυριών που αγωνίζονται για επιβίωση. Έχοντας ένα σημαντικό κομμάτι της κοινωνίας να έχει ήδη πέσει στον γκρεμό και ένα επίσης σημαντικό να βρίσκεται κοντά στο χείλος του, είναι απορίας άξια η παντελής απουσία κοινωνικών αντιδράσεων. ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ
Προ Μνημονίου, όταν κάποιο νομοσχέδιο προκαλούσε ογκώδεις, μαχητικές και επίμονες λαϊκές αντιδράσεις, η κυβέρνηση λάμβανε το μήνυμα πως εάν επέμενε θα είχε βαρύ πολιτικό-εκλογικό κόστος και συνήθως ή προχωρούσε σε ουσιαστικές τροποποιήσεις ή και υποχωρούσε. Με άλλα λόγια οι λαϊκές κινητοποιήσεις ήταν ένα είδος άτυπης διαπραγμάτευσης των εργαζομένων με τους κυβερνώντες. Ήταν μία διαδικασία που σε τελευταία ανάλυση προσέδιδε ευστάθεια στην κοινωνική ισορροπία.
Οι Αγανακτισμένοι
Όταν το 2010 και το 2011 άρχισε να εφαρμόζεται το Μνημόνιο προέκυψε ως αντίδραση το πρωτοφανές σε μαζικότητα, σε ένταση και σε διάρκεια κίνημα των Αγανακτισμένων που είχε υποχρεώσει τα στελέχη της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ σχεδόν να κρύβονται. Η κοινωνία πίστευε τότε ακόμα ότι αντιδρώντας με μαζικές συγκεντρώσεις μπορούσε να επηρεάσει την κυβερνητική πολιτική. Σύντομα οι πολίτες συνειδητοποίησαν ότι ακόμα και η πιο μεγάλη διαδήλωση δεν ήταν ικανή να επηρεάσει τις κυβερνητικές αποφάσεις.Την ασκούμενη πολιτική δεν την αποφάσιζε η εκλεγμένη κυβέρνηση. Την αποφάσιζαν οι δανειστές. Με τον πέλεκυ να μην εκταμιευθεί η εκάστοτε δόση και η Ελλάδα να χρεοκοπήσει, οι διαδοχικές κυβερνήσεις μετά το 2010 έκαναν αυτό που τους έλεγε η Τρόικα, αδιαφορώντας για το πολιτικό-εκλογικό κόστος. Κατά συνέπεια, ο άτυπος μηχανισμός διαπραγμάτευσης μεταξύ πολιτικής εξουσίας και κοινωνικών ομάδων που ίσχυε προ Μνημονίου είχε καταργηθεί.
Οι πολίτες δεν προσαρμόσθηκαν στο Μνημόνιο, αλλά δεν είχαν πλέον στα χέρια τους διαπραγματευτικό όπλο. Αυτός είναι ο κύριος λόγος που μετά το 2012, παρότι εφαρμόσθηκαν επώδυνα μέτρα, δεν εκδηλώθηκαν αξιόλογες κοινωνικές αντιδράσεις. Ένας πρόσθετος λόγος είναι ότι απομακρύνθηκε η κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου που χρεώθηκε πολιτικά το 1ο Μνημόνιο. Το γεγονός ότι η ΝΔ του Σαμαρά δεν είχε ψηφίσει το 1ο Μνημόνιο την διευκόλυνε πολιτικά-εκλογικά να μη γίνει κύριος στόχος της διογκούμενης λαϊκής δυσαρέσκειας.
Στον Τσίπρα από απόγνωση
Όταν, όμως, η ΝΔ συνέπραξε με το ΠΑΣΟΚ και το ΛΑΟΣ στον σχηματισμό της κυβέρνησης Παπαδήμου και στην εφαρμογή του 2ου Μνημονίου, τα πληττόμενα μικρομεσαία στρώματα στράφηκαν από απόγνωση προς τον Τσίπρα, που τους υποσχέθηκε πως θα τους απαλλάξει από τα μνημονιακά δεσμά. Έτσι στις εκλογές του 2012 ο ΣΥΡΙΖΑ μετατράπηκε από ένα μικρό κόμμα διαμαρτυρίας σε αξιωματική αντιπολίτευση και μάλιστα με μικρή διαφορά από τη ΝΔ.Τα κεντροαριστερής απόχρωσης μικρομεσαία στρώματα, αλλά και μικρομεσαίοι ψηφοφόροι δεξιάς προέλευσης, ήλπιζαν πως στις επόμενες εκλογές θα κατάφερναν αυτό που δεν είχαν καταφέρει το 2012: θα έφερναν με την ψήφο τους τον ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία και αυτός, όπως ισχυριζόταν, θα τερμάτιζε τις μνημονιακές πολιτικές. Γι’ αυτό και έκαναν υπομονή, προσδοκώντας να λύσουν το πρόβλημά τους με την ψήφο τους.
Ο Τσίπρας έγινε πράγματι πρωθυπουργός. Ακολούθησε το γνωστό ταραχώδες εξάμηνο και από το καλοκαίρι του 2015 εφαρμόζει το 3ο Μνημόνιο. Αυτό πρακτικά σημαίνει πως η ελπίδα για μία δημοκρατική διέξοδο από το μνημονιακό τούνελ διαψεύσθηκε. Χωρίς αυτή την ελπίδα, τα ολοένα και περισσότερα μικρομεσαία νοικοκυριά που δεν μπορούν να επιβιώσουν, καθίστανται δυνάμει εκρηκτική κοινωνική ύλη.
Κατήφορος χωρίς πάτο
Είναι η πρώτη φορά μεταπολεμικά που καθίσταται αδύνατη η αναπαραγωγή της υφιστάμενης κοινωνικής δομής. Οι πλειστηριασμοί περιουσιακών στοιχείων προσεχώς θα προσλάβουν διαστάσεις. Σε συνδυασμό με τον πολλαπλασιασμό των οικονομικών και κοινωνικών ερειπίων αναπόφευκτα θα παροξύνουν το κλίμα.Το Μνημόνιο δεν είναι ένα πικρό ποτήρι που κλείνεις τη μύτη, το πίνεις μονορούφι και ξεμπερδεύεις. Όπως έχει αποδειχθεί, το Μνημόνιο είναι ένας κατήφορος και η λογική του κατήφορου είναι ο πάτος, στην περίπτωσή μας ένας απροσδιόριστος πάτος.
Διανύοντας τον όγδοο χρόνος μνημονιακών πολιτικών, ο κοινωνικός ιστός έχει πάψει να είναι σταθερός. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι στο σημείο που έχουμε φθάσει δεν υπάρχει βεβαιότητα για το αύριο. Η ιστορία μας διδάσκει πως σε τέτοιες περιόδους ακόμα και ένα σχετικά ασήμαντο περιστατικό είναι ικανό να πυροδοτήσει ανεξέλεγκτες εξελίξεις.
Προς το παρόν, όμως, οι μικρομεσαίοι αγωνίζονται με νύχια και με δόντια να κρατήσουν το κεφάλι έξω από το νερό. Στην πραγματικότητα, η κοινωνία προσπαθεί απεγνωσμένα να αποφύγει την ανάφλεξη. Όσο περισσότερα νοικοκυριά, όμως, εξωθούνται στην εξαθλίωση τόσο πιο πολύ ανεβαίνει η θερμοκρασία και ως εκ τούτου τόσο πιθανότερη γίνεται η κοινωνική έκρηξη, που εκ των πραγμάτων θα είναι τυφλή και βίαιη.
Το πείραμα
Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει την κοινωνική δυναμική και να προεξοφλήσει μία τέτοια έκρηξη. Είναι εξίσου καίριο σφάλμα, όμως, να προεξοφλείται ότι οι εξελίξεις θα είναι ευθύγραμμες, ότι το αύριο θα είναι όπως το σήμερα. Μόνο όσοι πάσχουν από καθεστωτική τύφλωση δεν βλέπουν ότι η χώρα βρίσκεται με το ένα πόδι στο κενό και σ’ αυτό το επίπεδο.Τα όσα λαμβάνουν χώρα στην Ελλάδα από το 2010 έχουν κρίσιμη σημασία και όχι μόνο για τους Έλληνες που υφίστανται τις συνέπειες.
- Στην πραγματικότητα, πρόκειται για ένα πρωτόγνωρο πείραμα κοινωνικής μηχανικής, από την έκβαση του οποίου θα κριθούν πολλά στην Ευρωζώνη.
- Έτσι κι αλλιώς, η παγκοσμιοποίηση πιέζει το ευρωπαϊκό κεφάλαιο και κατ’ επέκτασιν τις συστημικές πολιτικές δυνάμεις να εγκαταλείψουν τις αρχές του Κοινωνικού Κράτους και μίας σχετικά ισορροπημένης κατανομής του πλούτου. Είναι αυτές οι αρχές που επέτρεψαν την ανάπτυξη μίας ισχυρής μεσαίας τάξης, διαμορφώνοντας κλίμα κοινωνικής συναίνεσης και πολιτικής ευστάθεια στις δυτικές χώρες.
Σχόλια