Ο προχτεσινός θάνατος του Κωστή Στεφανόπουλου στάθηκε αφορμή να ειπωθούν
και να γραφτούν πολλά γι' αυτόν τον πρώην πρόεδρο της δημοκρατίας.
Προσωπικά, δεν με παραξένεψε το γεγονός ότι όλες οι δηλώσεις που έγιναν,
είχαν ένα κοινό χαρακτηριστικό: τον επιθετικό προσδιορισμό έντιμος.
Το ιστολόγιο δεν συνηθίζει να φτιάχνει "αγιογραφίες" για πολιτικούς
εκφραστές τής αστικής τάξης. Όμως, σήμερα θα ήθελα να καταγράψω μερικά
στιγμιότυπα από τον πολιτικό βίο τού συμπατριώτη μου πολιτικού, τα οποία
εκτιμώ πως έχουν κάποια -μικρότερη ή μεγαλύτερη- αξία ως προς τον
προσδιορισμό τού ακριβούς περιεχομένου τής εντιμότητας του
Στεφανόπουλου.
Κατ' αρχήν, να ξεκαθαρίσουμε κάτι απλό. Ως αστός πολιτικός, ο Στεφανόπουλος υπήρξε ακραιφνής δεξιός. Σαφώς και απεχθανόταν την ιδέα επικράτησης του κομμουνισμού. Μόνο που αυτή η απέχθειά του προς τον κομμουνισμό ποτέ δεν τον ώθησε στο άκρο όπου έφτασε ο άλλος γνωστός πατρινός πολιτικός, ο αντικομμουνιστής Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ο οποίος χαρακτήρισε την Μακρόνησο ως "σύγχρονο Παρθενώνα". Ο Στεφανόπουλος ήταν αντίθετος προς τον κομμουνισμό αλλά δεν θεωρούσε τους κομμουνιστές ως εχθρούς της πατρίδας. Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά την εποχή που διετέλεσε υπουργός στις κυβερνήσεις Καραμανλή και Ράλλη (1974-1981) πολλοί ψηφοφόροι τής Νέας Δημοκρατίας τον κατηγορούσαν ότι "ευκολώτερα διορίζει τους κομμουνιστές σε δουλειές παρά τα δικά μας τα παιδιά". Θα στοιχημάτιζα άνετα ότι αυτή η "κατηγορία" είναι ψευδής αλλά δεν παύει να λέει κάτι για την φιλοσοφία τού ανδρός.
Ο Στεφανόπουλος διεκδίκησε δυο φορές την προεδρία τής Νέας Δημοκρατίας,
ανεπιτυχώς και τις δυο. Την πρώτη φορά ηττήθηκε το 1981 από τον Ευάγγελο
Αβέρωφ και την δεύτερη από τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη (με την αμέριστη
παρασκηνιακή βοήθεια του Αβέρωφ) το 1984. Την δεύτερη φορά, εθεωρείτο
από πολλούς ως φαβορί απέναντι στον Μητσοτάκη, ο οποίος ήταν πάντοτε
"ξένο σώμα" για τους νεοδημοκράτες, όμως ο ίδιος θεωρούσε τον εαυτό του
αουτσάιντερ, λέγοντας ότι "εγώ δεν χτύπησα καμμιά πόρτα στην απέναντι πλευρά τού Ατλαντικού".
Τόσο μετά την πρώτη του ήττα όσο και μετά την δεύτερη, ο Στεφανόπουλος συνέχισε δίχως να δημιουργήσει το παραμικρό πρόβλημα στο κόμμα του. Μετά τις εκλογές τού 1985, αποχώρησε από την Νέα Δημοκρατία για να ιδρύσει την Δημοκρατική Ανανέωση (ΔηΑνα), διαφωνώντας πολιτικά με τον Μητσοτάκη, ο οποίος υιοθετούσε από την μια νεοφιλελεύθερες πρακτικές και από την άλλη λαϊκίστικο προσωπείο, επιχειρώντας να χτυπήσει τον Ανδρέα Παπανδρέου με το ίδιο του το όπλο: τον λαϊκισμό. Τον Στεφανόπουλο ακολούθησαν στην ΔηΑνα άλλοι εννέα βουλευτές τής Νέας Δημοκρατίας, κάτι που δεν του συγχώρεσε ποτέ ο Μητσοτάκης. Τότε ήταν που ο Αβέρωφ του είπε την φράση που αναφέραμε χτες: "Όποιο αρνί απομακρύνεται από το μαντρί, το τρώει ο λύκος".
Στις εκλογές τού 1990, ο Στεφανόπουλος κατέβηκε υποψήφιος στην δύσκολη Α' Αθήνας, παρά τις συστάσεις να προτιμήσει το υπόλοιπο Αττικής, όπου θα εκλεγόταν σχεδόν σίγουρα. "Εδώ είμαστε για να δίνουμε μάχες", έλεγε. Τελικά, έμεινε εκτός βουλής αλλά στο υπόλοιπο Αττικής η ΔηΑνα εξέλεξε τον κοινοτάρχη Γλυκών Νερών Θεόδωρο Κατσίκη (με 406 ψήφους μόλις!). Σ' εκείνες τις εκλογές, η Νέα Δημοκρατία έβγαλε 150 βουλευτές και ο Μητσοτάκης χρειαζόταν ακόμη έναν για να σχηματίσει κυβέρνηση. Τον βρήκε στο πρόσωπο του Κατσίκη, ο οποίος προσχώρησε στην Νέα Δημοκρατία και άφησε την ΔηΑνα χωρίς κοινοβουλευτική εκπροσώπηση.
Στις ευρωεκλογές του 1994, η ΔηΑνα απέτυχε να εκλέξει βουλευτή αφού δεν έπιασε το όριο του 3%, το οποίο είχε πλέον καθιερωθεί. "Αφού δεν μας θέλει ο λαός, είναι ώρα να πάμε σπίτι μας", είπε ο Στεφανόπουλος και, σε συμφωνία με τα κομματικά όργανα, διέλυσε το κόμμα και αποχώρησε από την πολιτική (*). Όμως, πριν φύγει, μάζεψε όσα λεφτά από την κρατική επιχορήγηση είχαν μείνει στο ταμείο τής ΔηΑνα και πήγε στην Τράπεζα της Ελλάδος για να τα επιστρέψει. Η κίνησή του αυτή μπλόκαρε το σύστημα και τρέλανε τους υπαλλήλους, που άρχισαν να ψάχνουν τι να κάνουν μ' αυτά τα λεφτά, αφού δεν είχε προβλεφθεί κωδικός για επιστρεφόμενες επιχορηγήσεις κομμάτων.
Ως πρόεδρος της δημοκρατίας (1995-2005), ο Κωστής Στεφανόπουλος με την εντιμότητά του έκανε άθελά του κι άλλα, πολλά "χουνέρια" σε αρκετό κόσμο. Αναφέρω επιγραμματικά ορισμένα απ' αυτά:
(α) Νεοεκλεγμένος πρόεδρος πλέον, δεν μπορούσε να καταλάβει γιατί έπρεπε να πηγαινοέρχεται με συνοδεία στο σπίτι του, στο Ψυχικό (**). Ενημέρωσε, λοιπόν, τον επί κεφαλής τής φρουράς του ότι το επόμενο πρωί θα κατέβαινε με το αυτοκίνητό του στο προεδρικό μέγαρο, άρα δεν χρειαζόταν να ξεσηκωθεί η φρουρά πρωινιάτικα. Ο φουκαράς ο αξιωματικός κόντεψε να πάθει εγκεφαλικό. Είδε κι έπαθε να πείσει τον πρόεδρο ότι αυτοί ήσαν υποχρεωμένοι να τον φρουρούν είτε του άρεσε είτε όχι, οπότε θα τους δημιουργούσε τεράστιο πρόβλημα αν μετεκινείτο οδηγώντας μόνος το αυτοκίνητό του.
(β) Κάποιο μεσημέρι έμεινε στο προεδρικό μέγαρο, επειδή νωρίς το απόγευμα είχε μια συνάντηση. Ζήτησε, λοιπόν, από τον μάγειρα να του φέρει δυο τηγανητά αβγά και λίγο ψωμί να βάλει στο στόμα του, "αν δεν σας δημιουργώ πρόβλημα". Το πρόβλημα δημιουργήθηκε όταν ο Στεφανόπουλος απαίτησε να πληρώσει το φαγητό του! "Ζήτησα κάτι να φάω ως απλός πολίτης και όχι ως πρόεδρος δημοκρατίας, οπότε πρέπει να πληρώσω", είπε στον εμβρόντητο μάγειρο. Κι επειδή ο πρόεδρος επέμενε, ο φουκαράς ο μάγειρος αναγκάστηκε να κινητοποιήσει όλο το προσωπικό ώσπου να βρεθεί κάποιος να τον βγάλει από την δύσκολη θέση.
(γ) Κάποτε, οι δικαστές έβγαλαν μια απόφαση να αυξηθεί ο μισθός τους, οπότε εξ αντανακλάσεως έπρεπε να αυξηθεί και η βουλευτική αποζημίωση άρα και η αποζημίωση του πρόέδρου της δημοκρατίας. "Θα μου δώσετε όσα μου δίνατε, αυτή την αύξηση δεν την θέλω", είπε ο Στεφανόπουλος και κόντεψε να πάθει αποπληξία όλο το υπουργείο οικονομικών. Τελικά, ο πρόεδρος πείστηκε να εισπράττει όσα του έδιναν και να καταθέτει όσα νόμιζε πως δεν δικαιούται σε οποιοδήποτε ίδρυμα επιθυμούσε.
Πάνω απ' όλα αυτά τα κάπως "ευτράπελα", ο Κωστής Στεφανόπουλος έμεινε στην Ιστορία ως ο έλληνας πρόεδρος που έβαλε στην θέση του πρόεδρο των ΗΠΑ. Όταν το 1999 επισκέφθηκε την Ελλάδα ο Μπιλ Κλίντον, κόντεψε να μείνει ξερός μόλις άκουσε την επίσημη προσφώνηση του Στεφανόπουλου. Ο έλληνας πρόεδρος, με ιδιαίτερα ειρωνικό και τσεκουράτο τρόπο, χαρακτήρισε ως ευπρόσδεκτη την δήλωση Κλίντον περί πολιτικής λύσης στο Κοσσυφοπέδιο αλλά πρόσθεσε: "Με αυτόν τον τρόπο αποφεύγεται ένας πόλεμος μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας, καίτοι οφείλω να ομολογήσω ότι δεν είχα σκεφθεί ποτέ ως μέσο αποφυγής ενός τέτοιου ενδεχομένου τον βομβαρδισμό της Σερβίας. Αλλά, δεν έχει σημασία τι μπορούσα να φανταστώ εγώ. Σημασία έχει το ότι υπάρχουν και άλλοι τρόποι να αποφευχθεί αυτό το ενδεχόμενο, τρόποι στηριζόμενοι στις αρχές του διεθνούς δικαίου, τις οποίες γνωρίζει πολύ καλά ο πρόεδρος κ. Κλίντον και είμαι βέβαιος ότι δεν θα αμελήσει να τις θέσει σε εφαρμογή". Ήταν μια στιγμή που την χαρήκαμε όλοι οι έλληνες.
Δυστυχώς, η τελευταία πολιτική γεύση που μας άφησε ο Στεφανόπουλος ήταν το άρθρο του στην Καθημερινή τής 11/12/2011, με τίτλο "Οι εκλογές δεν εξυπηρετούν το συμφέρον της χώρας", όπου καλούσε πολιτικούς και κόμματα να στηρίξουν την κυβέρνηση Παπαδήμου. Αλλά, είπαμε ότι ο πρώην πρόεδρος ήταν ακραιφνής συντηρητικός, δεξιός αστός πολιτικός, οπότε δεν πρέπει να μας παραξενεύει η θέση του αυτή.
Ξεκαθάρισα από την αρχή πώς το σημερινό κείμενο αφορά την εντιμότητα του Στεφανόπουλου και σε καμμιά περίπτωση δεν συνιστά αγιογραφία του. Ως πολιτικός, υπήρξε μάλλον άχρους, άοσμος και άγευστος, αν εξαιρέσει κανείς την ρητορική του δεινότητα (μπορούσε να μιλάει ώρες εκτός χειρογράφου, χωρίς να κομπιάζει ή να μπερδεύει τα λόγια του). Εκτός από την παρέμβασή του υπέρ Παπαδήμου, θυμόμαστε και την περίφημη ατάκα του "φέρτε μου έναν νεκρό από το νέφος", όταν οι αθηναίοι διαμαρτύρονταν έντονα για το νέφος που τους έπνιγε.
Τελικά, ίσως ο Κωστής Στεφανόπουλος να αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικώτερα παραδείγματα ότι η εντιμότητα μπορεί να δημιουργεί συμπάθεια αλλά δεν αποτελεί από μόνη της ασφαλές κριτήριο προκειμένου να επιλέξει ο λαός τούς εκπροσώπους του.
----------------------------------------------------
(*) Για την διάλυση της ΔηΑνα και την αποχώρησή του από την πολιτική σε περίπτωση εκλογικής αποτυχίας, είχε δεσμευθεί ό ίδιος προεκλογικά και τήρησε τον λόγο του.
(**) Ο Κωστής Στεφανόπουλος δεν πλούτησε από την πολιτική. Στην Αθήνα έμενε σε νοικιασμένο σπίτι. Μάλιστα δε, το 2012 παρεκάλεσε τον ιδιοκτήτη να του μειώσει το ενοίκιο και στενοχωρήθηκε όταν το αίτημά του αυτό διέρρευσε στον τύπο.
Κατ' αρχήν, να ξεκαθαρίσουμε κάτι απλό. Ως αστός πολιτικός, ο Στεφανόπουλος υπήρξε ακραιφνής δεξιός. Σαφώς και απεχθανόταν την ιδέα επικράτησης του κομμουνισμού. Μόνο που αυτή η απέχθειά του προς τον κομμουνισμό ποτέ δεν τον ώθησε στο άκρο όπου έφτασε ο άλλος γνωστός πατρινός πολιτικός, ο αντικομμουνιστής Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ο οποίος χαρακτήρισε την Μακρόνησο ως "σύγχρονο Παρθενώνα". Ο Στεφανόπουλος ήταν αντίθετος προς τον κομμουνισμό αλλά δεν θεωρούσε τους κομμουνιστές ως εχθρούς της πατρίδας. Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά την εποχή που διετέλεσε υπουργός στις κυβερνήσεις Καραμανλή και Ράλλη (1974-1981) πολλοί ψηφοφόροι τής Νέας Δημοκρατίας τον κατηγορούσαν ότι "ευκολώτερα διορίζει τους κομμουνιστές σε δουλειές παρά τα δικά μας τα παιδιά". Θα στοιχημάτιζα άνετα ότι αυτή η "κατηγορία" είναι ψευδής αλλά δεν παύει να λέει κάτι για την φιλοσοφία τού ανδρός.
 |
| Αθήνα, 31/3/2012: Ο Κωστής Στεφανόπουλος στην σκιά τού σφυροδρέπανου, κατά την κηδεία τού Γιάννη Μπανιά. |
Τόσο μετά την πρώτη του ήττα όσο και μετά την δεύτερη, ο Στεφανόπουλος συνέχισε δίχως να δημιουργήσει το παραμικρό πρόβλημα στο κόμμα του. Μετά τις εκλογές τού 1985, αποχώρησε από την Νέα Δημοκρατία για να ιδρύσει την Δημοκρατική Ανανέωση (ΔηΑνα), διαφωνώντας πολιτικά με τον Μητσοτάκη, ο οποίος υιοθετούσε από την μια νεοφιλελεύθερες πρακτικές και από την άλλη λαϊκίστικο προσωπείο, επιχειρώντας να χτυπήσει τον Ανδρέα Παπανδρέου με το ίδιο του το όπλο: τον λαϊκισμό. Τον Στεφανόπουλο ακολούθησαν στην ΔηΑνα άλλοι εννέα βουλευτές τής Νέας Δημοκρατίας, κάτι που δεν του συγχώρεσε ποτέ ο Μητσοτάκης. Τότε ήταν που ο Αβέρωφ του είπε την φράση που αναφέραμε χτες: "Όποιο αρνί απομακρύνεται από το μαντρί, το τρώει ο λύκος".
Στις εκλογές τού 1990, ο Στεφανόπουλος κατέβηκε υποψήφιος στην δύσκολη Α' Αθήνας, παρά τις συστάσεις να προτιμήσει το υπόλοιπο Αττικής, όπου θα εκλεγόταν σχεδόν σίγουρα. "Εδώ είμαστε για να δίνουμε μάχες", έλεγε. Τελικά, έμεινε εκτός βουλής αλλά στο υπόλοιπο Αττικής η ΔηΑνα εξέλεξε τον κοινοτάρχη Γλυκών Νερών Θεόδωρο Κατσίκη (με 406 ψήφους μόλις!). Σ' εκείνες τις εκλογές, η Νέα Δημοκρατία έβγαλε 150 βουλευτές και ο Μητσοτάκης χρειαζόταν ακόμη έναν για να σχηματίσει κυβέρνηση. Τον βρήκε στο πρόσωπο του Κατσίκη, ο οποίος προσχώρησε στην Νέα Δημοκρατία και άφησε την ΔηΑνα χωρίς κοινοβουλευτική εκπροσώπηση.
Στις ευρωεκλογές του 1994, η ΔηΑνα απέτυχε να εκλέξει βουλευτή αφού δεν έπιασε το όριο του 3%, το οποίο είχε πλέον καθιερωθεί. "Αφού δεν μας θέλει ο λαός, είναι ώρα να πάμε σπίτι μας", είπε ο Στεφανόπουλος και, σε συμφωνία με τα κομματικά όργανα, διέλυσε το κόμμα και αποχώρησε από την πολιτική (*). Όμως, πριν φύγει, μάζεψε όσα λεφτά από την κρατική επιχορήγηση είχαν μείνει στο ταμείο τής ΔηΑνα και πήγε στην Τράπεζα της Ελλάδος για να τα επιστρέψει. Η κίνησή του αυτή μπλόκαρε το σύστημα και τρέλανε τους υπαλλήλους, που άρχισαν να ψάχνουν τι να κάνουν μ' αυτά τα λεφτά, αφού δεν είχε προβλεφθεί κωδικός για επιστρεφόμενες επιχορηγήσεις κομμάτων.
Ως πρόεδρος της δημοκρατίας (1995-2005), ο Κωστής Στεφανόπουλος με την εντιμότητά του έκανε άθελά του κι άλλα, πολλά "χουνέρια" σε αρκετό κόσμο. Αναφέρω επιγραμματικά ορισμένα απ' αυτά:
(α) Νεοεκλεγμένος πρόεδρος πλέον, δεν μπορούσε να καταλάβει γιατί έπρεπε να πηγαινοέρχεται με συνοδεία στο σπίτι του, στο Ψυχικό (**). Ενημέρωσε, λοιπόν, τον επί κεφαλής τής φρουράς του ότι το επόμενο πρωί θα κατέβαινε με το αυτοκίνητό του στο προεδρικό μέγαρο, άρα δεν χρειαζόταν να ξεσηκωθεί η φρουρά πρωινιάτικα. Ο φουκαράς ο αξιωματικός κόντεψε να πάθει εγκεφαλικό. Είδε κι έπαθε να πείσει τον πρόεδρο ότι αυτοί ήσαν υποχρεωμένοι να τον φρουρούν είτε του άρεσε είτε όχι, οπότε θα τους δημιουργούσε τεράστιο πρόβλημα αν μετεκινείτο οδηγώντας μόνος το αυτοκίνητό του.
(β) Κάποιο μεσημέρι έμεινε στο προεδρικό μέγαρο, επειδή νωρίς το απόγευμα είχε μια συνάντηση. Ζήτησε, λοιπόν, από τον μάγειρα να του φέρει δυο τηγανητά αβγά και λίγο ψωμί να βάλει στο στόμα του, "αν δεν σας δημιουργώ πρόβλημα". Το πρόβλημα δημιουργήθηκε όταν ο Στεφανόπουλος απαίτησε να πληρώσει το φαγητό του! "Ζήτησα κάτι να φάω ως απλός πολίτης και όχι ως πρόεδρος δημοκρατίας, οπότε πρέπει να πληρώσω", είπε στον εμβρόντητο μάγειρο. Κι επειδή ο πρόεδρος επέμενε, ο φουκαράς ο μάγειρος αναγκάστηκε να κινητοποιήσει όλο το προσωπικό ώσπου να βρεθεί κάποιος να τον βγάλει από την δύσκολη θέση.
(γ) Κάποτε, οι δικαστές έβγαλαν μια απόφαση να αυξηθεί ο μισθός τους, οπότε εξ αντανακλάσεως έπρεπε να αυξηθεί και η βουλευτική αποζημίωση άρα και η αποζημίωση του πρόέδρου της δημοκρατίας. "Θα μου δώσετε όσα μου δίνατε, αυτή την αύξηση δεν την θέλω", είπε ο Στεφανόπουλος και κόντεψε να πάθει αποπληξία όλο το υπουργείο οικονομικών. Τελικά, ο πρόεδρος πείστηκε να εισπράττει όσα του έδιναν και να καταθέτει όσα νόμιζε πως δεν δικαιούται σε οποιοδήποτε ίδρυμα επιθυμούσε.
Πάνω απ' όλα αυτά τα κάπως "ευτράπελα", ο Κωστής Στεφανόπουλος έμεινε στην Ιστορία ως ο έλληνας πρόεδρος που έβαλε στην θέση του πρόεδρο των ΗΠΑ. Όταν το 1999 επισκέφθηκε την Ελλάδα ο Μπιλ Κλίντον, κόντεψε να μείνει ξερός μόλις άκουσε την επίσημη προσφώνηση του Στεφανόπουλου. Ο έλληνας πρόεδρος, με ιδιαίτερα ειρωνικό και τσεκουράτο τρόπο, χαρακτήρισε ως ευπρόσδεκτη την δήλωση Κλίντον περί πολιτικής λύσης στο Κοσσυφοπέδιο αλλά πρόσθεσε: "Με αυτόν τον τρόπο αποφεύγεται ένας πόλεμος μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας, καίτοι οφείλω να ομολογήσω ότι δεν είχα σκεφθεί ποτέ ως μέσο αποφυγής ενός τέτοιου ενδεχομένου τον βομβαρδισμό της Σερβίας. Αλλά, δεν έχει σημασία τι μπορούσα να φανταστώ εγώ. Σημασία έχει το ότι υπάρχουν και άλλοι τρόποι να αποφευχθεί αυτό το ενδεχόμενο, τρόποι στηριζόμενοι στις αρχές του διεθνούς δικαίου, τις οποίες γνωρίζει πολύ καλά ο πρόεδρος κ. Κλίντον και είμαι βέβαιος ότι δεν θα αμελήσει να τις θέσει σε εφαρμογή". Ήταν μια στιγμή που την χαρήκαμε όλοι οι έλληνες.
Δυστυχώς, η τελευταία πολιτική γεύση που μας άφησε ο Στεφανόπουλος ήταν το άρθρο του στην Καθημερινή τής 11/12/2011, με τίτλο "Οι εκλογές δεν εξυπηρετούν το συμφέρον της χώρας", όπου καλούσε πολιτικούς και κόμματα να στηρίξουν την κυβέρνηση Παπαδήμου. Αλλά, είπαμε ότι ο πρώην πρόεδρος ήταν ακραιφνής συντηρητικός, δεξιός αστός πολιτικός, οπότε δεν πρέπει να μας παραξενεύει η θέση του αυτή.
 |
| 22/9/2000 - Ημέρα χωρίς αυτοκίνητο: Ο Κωστής Στεφανόπουλος με Μετρό και με τα πόδια προς το προεδρικό μέγαρο. |
Ξεκαθάρισα από την αρχή πώς το σημερινό κείμενο αφορά την εντιμότητα του Στεφανόπουλου και σε καμμιά περίπτωση δεν συνιστά αγιογραφία του. Ως πολιτικός, υπήρξε μάλλον άχρους, άοσμος και άγευστος, αν εξαιρέσει κανείς την ρητορική του δεινότητα (μπορούσε να μιλάει ώρες εκτός χειρογράφου, χωρίς να κομπιάζει ή να μπερδεύει τα λόγια του). Εκτός από την παρέμβασή του υπέρ Παπαδήμου, θυμόμαστε και την περίφημη ατάκα του "φέρτε μου έναν νεκρό από το νέφος", όταν οι αθηναίοι διαμαρτύρονταν έντονα για το νέφος που τους έπνιγε.
Τελικά, ίσως ο Κωστής Στεφανόπουλος να αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικώτερα παραδείγματα ότι η εντιμότητα μπορεί να δημιουργεί συμπάθεια αλλά δεν αποτελεί από μόνη της ασφαλές κριτήριο προκειμένου να επιλέξει ο λαός τούς εκπροσώπους του.
----------------------------------------------------
(*) Για την διάλυση της ΔηΑνα και την αποχώρησή του από την πολιτική σε περίπτωση εκλογικής αποτυχίας, είχε δεσμευθεί ό ίδιος προεκλογικά και τήρησε τον λόγο του.
(**) Ο Κωστής Στεφανόπουλος δεν πλούτησε από την πολιτική. Στην Αθήνα έμενε σε νοικιασμένο σπίτι. Μάλιστα δε, το 2012 παρεκάλεσε τον ιδιοκτήτη να του μειώσει το ενοίκιο και στενοχωρήθηκε όταν το αίτημά του αυτό διέρρευσε στον τύπο.
Σχόλια