Του Θεόδωρου Καρυώτη
«Ποιὸς φταίει; Ποιὸς φταίει;… κανένα στόμα δὲν τὅβρε καὶ δὲν τὄπε ἀκόμα. Ἔτσι, στὴν σκοτεινὴ ταβέρνα πίνουμε πάντα μας σκυφτοί, σὰν τὰ σκουλήκια κάθε φτέρνα ὅπου μᾶς εὕρει, μᾶς πατεῖ: δειλοί, μοιραῖοι κι ἄβουλοι ἀντάμα! προσμένουμε, ἴσως, κάποιο θάμα!»
Κώστας Βάρναλης – Οι Μοιραίοι
Όλοι μιλούν για Ανάπτυξη αλλά ελάχιστοι γνωρίζουν τι ακριβώς σημαίνει. Για την λέξη Aνάπτυξη η αγγλική γλώσσα χρησιμοποιεί δύο λέξεις. Την λέξη Growth και την λέξη Development. Στην ελληνική γλώσσα χρησιμοποιούμε την λέξη Aνάπτυξη και για τις δυο έννοιες και έτσι σίγουρα δεν μας βοηθά να καταλάβουμε το νόημά τους. Economic Growth, είναι μια περιοριστική έννοια, σε σχέση με την λέξη Economic Development.
Βασικά, Economic Growth μετριέται από την αύξηση του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (ΑΕΠ) ενός κράτους. Από την άλλη πλευρά, Economic Development σημαίνει αύξηση στο βιοτικό επίπεδο ενός λαού και η πιο ασφαλής μέθοδος μέτρησης της ανάπτυξης είναι το Human Development Index που λαμβάνει υπόψη το μορφωτικό επίπεδο, το επίπεδο μακροζωίας, το επίπεδο υγείας που επηρεάζει την παραγωγικότητα, τα θέματα του περιβάλλοντος και το πρόβλημα των οικονομικών ανισοτήτων που θα μπορέσει να οδηγήσει στην άλλη οικονομική ανάπτυξη (growth). Η πραγματική ανάπτυξη συνοδεύεται πάντα με την άνοδο του κατά κεφαλήν εισοδήματος μιας κοινωνίας.
- Οι οικονομολόγοι γνωρίζουν ότι είναι δυνατόν να υπάρξει growth χωρίς να υπάρξει development που θα αυξήσει το βιοτικό επίπεδο ενός λαού.
1. Η πρώτη ανάπτυξη (growth) μπορεί να ωφελήσει ένα μικρό ποσοστό του πληθυσμού μιας χώρας και να αυξηθεί το ΑΕΠ, χωρίς να ωφεληθεί η πλειοψηφία των πολιτών της. Κλασσική περίπτωση είναι τα Αραβικά κράτη, που το πετρέλαιο τους αυξάνει τον πλούτο τους χωρίς να ωφελεί την πλειοψηφία των λαών τους.
2. Η διαφθορά μπορεί να φέρει μεγαλύτερους ρυθμούς του ΑΕΠ αλλά ωφελεί μόνο ένα μικρό ποσοστό μιας κοινωνίας.
3. Περιβαλλοντολογικά προβλήματα όπως η παραγωγή τοξικών απόβλητων, δημιουργεί μείωση στην ποιότητα υγείας και μείωση του βιοτικού επιπέδου.
4. Κυκλοφοριακή συμφόρεση είναι ένας άλλος τομέας που δημιουργεί σοβαρά προβλήματα που έχουν αντίκτυπο στην ποιότητα της ζωής των πολιτών.
5. Η πλήρως αναποτελεσματική Δικαιοσύνη, αποτελεί άλλο ένα σημαντικό εμπόδιο στην σωστή ανάπτυξη. Δεν μπορούν δικαστικές αποφάσεις να χρειάζονται μεταξύ 5 και 10 ετών για να εκδικαστούν. Η Ελλάδα με 11 εκατομμύρια πληθυσμό, έχει 90 μέλη στον Άρειο Πάγο και 147 μέλη στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Στις ΗΠΑ των 319 εκατομμυρίων υπάρχει μόνο ένα ανώτατο δικαστήριο το Supreme Court με μόνο 9 μέλη!
6. Είμαστε το μόνο κράτος, στον 21ο αιώνα, που δεν έχουμε αποκτήσει κτηματολόγιο, με αποτέλεσμα, το κράτος να χάνει μεγάλα έσοδα και, ταυτόχρονα, να συνεχίζει να επιτρέπει την παράνομη οικοδόμηση επειδή της αποδίδει έσοδα και έτσι το κράτος αποτελεί ένα κακό παράδειγμα για τις μελλοντικές γενιές. Τελικά, το Κτηματολόγιο της Ελλάδας έμελε να εξελιχθεί σε έναν εφιάλτη. Η ολοκλήρωση του έργου το 2020 αποτελεί «μνημονιακή» υποχρέωση, ενώ το Κτηματολόγιο αποτελεί μια από τις σημαντικότερες αναπτυξιακές υποδομές για τη χώρα, καθώς -μεταξύ άλλων- πρόκειται να μεταρρυθμίσει ένα σημαντικό τμήμα της Δημόσιας Διοίκησης. Συνολικά, μέχρι σήμερα έχει καταγραφεί μόλις το 23% των τίτλων ιδιοκτησίας, σε ένα σύνολο 38 εκατομμυρίων τίτλων.
7. Η ανισότητα στην κατανομή του εισοδήματος και του πλούτου στην πατρίδα μας είναι μια από τις κύριες αιτίες που είναι υπεύθυνη για την ποιότητα της οικονομικής μας ανάπτυξης. Έτσι, για δεκαετίες τώρα, είμαστε μια από τις πιο άνισες χώρες της Ευρώπης. Το πλουσιότερο 20% του πληθυσμού λαμβάνει 6,6 φορές μεγαλύτερο εισόδημα από το φτωχότερο 20% που είναι ίδιο με τα ποσοστά της Βουλγαρίας. Η Νορβηγία είναι το κράτος με την καλύτερη κατανομή, όπου το πλουσιότερο 20% λαμβάνει 3,3 φορές το ποσοστό του φτωχότερου 20%.
Ένας άλλος τρόπος μέτρησης ανισοτήτων, που χρησιμοποιούν οι οικονομολόγοι, είναι το Gini Coefficient που κυμαίνεται από το 0 μέχρι το 1. Όπου 0 είναι η πλήρη ισότητα και 1 η πλήρη ανισότητα. Σ’ ένα άρθρο μου το 1974, είχα αναφερθεί σε μια μελέτη του αείμνηστου Σάκη Καράγιωργα που έδειχνε ότι το Gini στο τέλος της δεκαετίας του1960 ήταν ένα εκπληκτικό 0,83, ενώ τις τελευταίες δεκαετίες κυμαίνεται μεταξύ 0,33 και 0,35, και παραμένει στα υψηλότερα επίπεδα της Ευρώπης.
Βέβαια, για να είμαστε δίκαιοι, είναι πολύ γνωστόν ότι οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι και οι πτωχοί φτωχότεροι στην παγκόσμια κοινότητα. Τα κύρια προβλήματα που αντιμετωπίζει ο πλανήτης Γη στον 21ο αιώνα είναι με την σειρά, οι ανισότητες στην κατανομή του εισοδήματος και του πλούτου, η έλλειψη πόσιμου νερού, και η υποβάθμιση του περιβάλλοντος.
8. Διαθέτουμε ένα δαιδαλώδες φορολογικό σύστημα και μια τεράστια φοροδιαφυγή, που έχει επικίνδυνα αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, με αποτέλεσμα να παρεμποδίζει αφάνταστα την σωστή ανάπτυξη. Τώρα τελευταία οι εφημερίδες βάζουν τεράστιους πρωτοσέλιδους τίτλους για να δείξουν ότι εργολάβοι, μάνατζερ ποδοσφαίρου (!), συνταξιούχοι, ηλεκτρολόγοι, γιατροί, ακόμα και ανεπάγγελτοι, από τον Βορά στο Νότο κι από την Ανατολή στη Δύση, κλέβουν το Δημόσιο. Εκείνο που δεν εξηγείται, είναι η μεγάλη προβολή αυτών των υποθέσεων λες και αυτά το γεγονότα συμβαίνουν πάρα πολύ σπάνια στην Βαλκανική μας χώρα.
9. Ακόμα και οι αμυντικές δαπάνες δεν ευνοούν την σωστή οικονομική ανάπτυξη, αλλά αυτός ο τομέας είναι κρίσιμος για τα εθνικά μας θέματα και λόγω της γεωπολιτικής μας θέσης. Στην σημερινή κρίσιμη συγκυρία, η άμυνα της πατρίδας μας έχει μειωθεί και επομένως είναι άμεση ανάγκη αύξησης και όχι μείωσης των αμυντικών δαπανών μας.
Ο εφιάλτης της παραοικονομίας
Ασχολούμενος, για πολλά χρόνια τώρα, με το φαινόμενο της παραοικονομίας στην παγκόσμια οικονομία, έβλεπα ότι πολλές από αυτές τις μελέτες τοποθετούσαν την Ελλάδα στις πέντε πρώτες χώρες με την μεγαλύτερη παραοικονομία. Δυστυχώς, το μέγεθος της παραοικονομίας που μαστίζει την ελληνική οικονομία για δεκαετίες τώρα βρίσκεται, την τελευταία περίοδο, σε έξαρση.
Mία πρόσφατη έκθεση που γράφτηκε από τον καθηγητή Friedrich Schneider του Πανεπιστημίου Λινζ της Αυστρίας αναλύει το πρόβλημα της παραοικονομίας στην Ελλάδα και σε άλλα κράτη του ΟΟΣΑ. Η Βουλγαρία κατέχει την πρώτη θέση με 31%, ενώ η Ελλάδα βρίσκεται στη μέση του πίνακα με 23,3%. Τα κράτη με την μικρότερη παραοικονομία είναι η Ελβετία με 6,5%, η Αυστρία με 8,2% το Λουξεμβούργο με 8,3% και η Ολλανδία με 9%. Μια άλλη μελέτη, έχει υπολογίσει ότι ξεπερνά το 30% και οι κύριοι ύποπτοι είναι οι αυτοαπασχολούμενοι που κρύβουν ετησίως 30 δις. δολάρια.
Ο παρακάτω πίνακας δείχνει ότι η Ελλάδα παρουσιάζει την μεγαλύτερη παραοικονομία σήμερα στην Ευρώπη:
Η ΧΑΜΗΛΗ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ
Ενθυμούμαι ότι από την δεκαετία του 1980, που εργαζόμουν σαν οικονομικός σύμβουλος στην πρεσβεία μας στην Ουάσιγκτον, οι Αμερικανοί μιλούσαν από τότε για την χαμηλή ανταγωνιστικότητα και τα εμπόδια στην επιχειρηματικότητα που δεν επέτρεπαν στην Ελλάδα να ακολουθήσει μια σωστή πορεία ανάπτυξης.
Σήμερα, 35 χρόνια αργότερα, σένα άρθρο της η Washington Post επαναλαμβάνει την ίδια ιστορία αναφερόμενη στον «υγρό χρυσό» της πατρίδας μας που δεν είναι από το περίφημο λάδι μας. Η εφημερίδα αναφέρει ότι η Ελλάδα παράγει ελαιόλαδο παγκοσμίου φήμης αλλά συμπεριφέρεται σαν μια τριτοκοσμική χώρα και δεν μπορεί να αξιοποιήσει σωστά αυτό τον θησαυρό για πάρα πολλά χρόνια τώρα. Αυτό αποτελεί ένα κλασσικό παράδειγμα οικονομικής ανάπτυξης που χρειαζόμαστε, αλλά το κράτος ασχολείται με άλλα πιο σοβαρά θέματα και είναι συγκλονιστικό να διαβάζει κάποιος την Washington Post που αναφέρει «Η οικονομική εξαθλίωση της Ελλάδας έχει σε ένα μεγάλο βαθμό αυτό-επιβληθεί». Έτσι δεν γίνεται αντιληπτό ότι υπάρχουν απλά πράγματα που θα μπορούσαν να βελτιώσουν αισθητά την οικονομία σε τομείς που υπερτερούμε μια και κατέχουμε το 28% της παγκόσμιας αγοράς για την φέτα και το 30% για το γιαούρτι στην αγορά των ΗΠΑ.
Επίσης, δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι διαθέτουμε και άλλα αγροτικά προϊόντα όπως το μέλι και το κρασί που θα μπορούσαμε, με την κατάλληλη υποδομή, να τα πουλούμε σε όλα τα πλάτη και μήκη της υφηλίου. Όπως εξηγεί η εταιρία McKinsey, υπάρχουν και άλλοι υποσχόμενοι τομείς σαν τις υδατοκαλλιέργειες, την αιολική και ηλιακή ενέργεια και των γεννόσημων φαρμάκων.
Τέλος, πάνω απ’ όλα, δεν πρέπει να ξεχνάμε την μεγάλη αξία της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) που η αδιαφορία των ελληνικών κυβερνήσεων αποτελεί μια απαράδεκτη στάση που πρέπει άμεσα να σταματήσει. Αλλά, ξαφνικά, έσκασε η βόμβα. Το νέο Ταμείο Αξιοποίησης της Δημόσιας Περιουσίας θα συγκεντρώσει την δημόσια περιουσία της Ελλάδας (50 δις. ευρώ σε βάθος 30ετίας) και σε αυτό το ταμείο θα ενταχθούν και όλα τα έσοδα που θα προκύψουν από την μελλοντική αξιοποίηση των υδρογονανθράκων στις ελληνικές θάλασσες! Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ είχε προβλέψει με νόμο ότι τα έσοδα αυτά θα προοριζόντουσαν για την στήριξη του ασφαλιστικού συστήματος, ειδικά για τις νέες γενιές. Τώρα όλη η δημόσια περιουσία τίθεται υπό τον έλεγχο της ΕΕ μέσω του νέου ταμείου που ποτέ δεν είχε γίνει δεκτό την προηγούμενη πενταετία.
- Πρέπει, άμεσα, η κυβέρνηση να αποσύρει τους υδρογονάνθρακες από την λίστα του, υπό δημιουργία, νέου ταμείου. Εάν η τρόικα βάλει χέρι στην ΑΟΖ, τότε καλύτερα να αλλάξουμε πατρίδα.
Ήρθε η ώρα, επιτέλους, να κάνουμε αυτό που έκανε ο αείμνηστος Τάσσος Παπαδόπουλος πριν 11 χρόνια. Δεν άρχισε να ρωτάει εάν η Κύπρος διαθέτει υδρογονάνθρακες αλλά έκανε τις σωστές πρώτες κινήσεις. Πρώτα ανακήρυξε την ΑΟΖ μετά την οριοθέτησε με την Αίγυπτο και το Ισραήλ και μετά μοίρασε οικόπεδα για εξερεύνηση. Εμείς, μέχρι σήμερα, δεν έχουμε δώσει ούτε ένα οικόπεδο σε περιοχές που ξεκάθαρα μας ανήκουν.
Η ατμομηχανή της οικονομικής ανάπτυξης της Ελλάδας πρέπει να είναι, από εδώ και εμπρός, όχι η βιομηχανία του τουρισμού αλλά αυτή των υδρογονανθράκων. Αλλά πρέπει να μην ακολουθήσει τον σχεδιασμό του τουρισμού που ακόμα παλεύει να διαμορφώσει μια σωστή στρατηγική. Τα λάθη του τουρισμού δεν πρέπει να επαναληφτούν και στους υδρογονάνθρακες. Πρέπει να υπάρξει ένας επιστημονικός προγραμματισμός σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο με στόχο την σωστή εξέλιξη του κλάδου των υδρογονανθράκων, χωρίς να ξεχνάμε και τις ανάγκες των γενιών που θα ακολουθήσουν.
Δυστυχώς, την αξία της ΑΟΖ την κατάλαβαν πρώτοι οι Τούρκοι και αντιλήφθηκαν την σημασία που θα έπαιζε στον τομέα της αλιείας. Σο απέραντο γαλάζιο της ελληνικής ΑΟΖ, η αλιεία θα είναι ένας από τους πιο κερδισμένους τομείς της ελληνικής οικονομίας και ήρθε, επιτέλους, ο καιρός να προστατέψουμε τους αλιείς μας από τις απέραντες προκλήσεις των Τούρκων, για αρκετές δεκαετίες τώρα στο Αιγαίο Πέλαγος. Η αλιεία στην Ελλάδα έχει μια πολύ αρχαία παράδοση. Διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα και γραπτά έχουν βρεθεί στη Κρήτη και αλλού, καθώς και περιγραφές από διάσημους αρχαίους έλληνες συγγραφείς όπως είναι ο Αισχύλος, ο Ησίοδος και ο Ξενοκράτης που δείχνουν ότι η αλιεία έχει παίξει ένα σημαντικό ρόλο στη ζωή των ελλήνων, τουλάχιστον, από το 2000 π.Χ.
Ο καταραμένος ΕΝΦΙΑ
Ο Φόρος Ακίνητης Περιουσίας (ΦΑΠ) ξεκίνησε, στον πλανήτη Γη, πριν 6.000 χρόνια π.Χ. με μια μέθοδο που η πληρωμή γινόταν με τούβλα από πηλό που βρέθηκαν στην αρχαία πόλη Lagash, του σημερινού Ιράκ, νοτιοδυτικά των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη. Ο βασιλιάς χρησιμοποιούσε ένα σύστημα φορολόγησης που ονομαζόταν «μπάλα» που σήμαινε «περιστροφική». Οι εφοριακοί έβαζαν στόχο μια γειτονιά της πόλης και αφού συνέλεγαν τους φόρους μέσα σένα μήνα, μετά πήγαιναν, τον επόμενο μήνα, στην επόμενη γειτονιά και συνέλεγαν πάλι φόρους.
ΦΑΠ, επίσης, είχε χρησιμοποιηθεί στην Αίγυπτο, στην Βαβυλωνία, την Περσία και την Κίνα. Φόροι, στην αρχαία Αίγυπτο, είχαν επιβληθεί στην αξία των σιτηρών, στα βοοειδή, στο λάδι, στην μπύρα και στη γη. Η φημισμένη Rosetta Stone ήταν ένα φορολογικό έγγραφο που εξαιρούσε από φόρους τους ιερείς.
Βέβαια, στην αρχαία Ελλάδα οι εφοριακοί θεωρούνταν υπάλληλοι υψηλής αξίας. Υπάρχει, κοντά στην Ακρόπολη ένα μνημείο για τον τίμιο εφοριακό. Ο Αθηναίος στρατηγός Αριστείδης μεταρρύθμισε ριζικά το φορολογικό σύστημα της Αθήνας την περίοδο που υπηρέτησε σαν Ταμίας της πόλης των Αθηνών. Η αίγλη του ήταν τόσο μεγάλη που έγινε γνωστός σαν ο Αριστείδης ο Δίκαιος. Δυστυχώς, αυτό το φορολογικό σύστημα κατέρρευσε κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο.
Τέλος, φαίνεται ότι ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν ο πρώτος οπαδός του ΠΑΣΟΚ, μια και περνώντας από την Περσία, την Ινδία, την Αίγυπτο και άλλα μέρη, διόριζε διαχειριστές με σαφείς οδηγίες πώς να επιβάλουν φόρους ακίνητης περιουσίας!
Όταν η τελευταία κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ επέβαλε τον ΕΝΦΙΑ, που ο λαός τον ονόμασε «χαράτσι», υποσχέθηκε ταυτόχρονα ότι θα ίσχυε μόνο για έναν χρόνο, λες και δεν γνώριζε ότι τέτοιοι φόροι δεν είναι προσωρινοί σε κανένα κράτος. (Πολλοί υποστηρίζουν ότι η επιβολή του ΕΝΦΙΑ ήταν το μεγαλύτερο πολιτικό λάθος του Ευάγγελου Βενιζέλου. Εγώ πιστεύω ότι το μεγαλύτερο λάθος του ήταν όταν δέχτηκε να αναλάβει Υπουργός Οικονομικών του Γ. Παπανδρέου. Έχω την εντύπωση ότι ο Βενιζέλος δεν μετάνιωσε ποτέ γι’ αυτή την απόφαση και ίσως η ιστορία να τον δικαιώσει διότι ο ΕΝΦΙΑ απέτρεψε τότε την πλήρη καταστροφή της ελληνικής κοινωνίας).
Μετά ήρθε η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας που υποσχέθηκε ότι θα τον καταργήσει αλλά και αυτή τον διατήρησε. Τέλος, εμφανίστηκε και η πρώτη κυβέρνηση της αριστεράς και πριν καν γίνει κυβέρνηση είχε υποσχεθεί να καταργήσει αυτόν τον καταραμένο φόρο και βέβαια μόλις ήρθε στην εξουσία ξέχασε την υπόσχεσή της. Δηλαδή, ο σύντροφος Λαφαζάνης δεν γνώριζε ότι αυτός ο απαίσιος φόρος, που δεν υπήρχε στην Σοβιετική Ένωση, υπάρχει σήμερα στη Ρωσία του Πούτιν; Στις ΗΠΑ, στον Καναδά και στην Ευρώπη αυτοί οι φόροι ισχύουν από τότε που ιδρύθηκαν αυτά τα κράτη.
Αυτά είναι, σήμερα, τα κράτη που δεν έχουν φόρο ακίνητης περιουσίας και η πλειοψηφία των Ελλήνων απαιτούν να προστεθεί και η χώρα μας σ’ αυτή τη λίστα χωρίς να γνωρίζουν ή να ενδιαφέρονται για την ανήκουστη καταστροφή που θα προκαλέσουν στην πατρίδα μας:
Επίλογος
Τα αίτια των ελληνικών προβλημάτων είναι γνωστά στους πάντες και ιδιαίτερα στους Έλληνες που τους αρέσει να τα αναφέρουν με στόμφο αλλά περιμένουν από κάποιους άλλους να διορθώσουν τα κακώς κείμενα. Η Ελλάδα για πολλές δεκαετίες τώρα ξόδευε περισσότερα απ’ ότι εισέπραττε και ο λαός, που νόμιζε ότι περνούσε θαυμάσια, δεν είχε κανένα πρόβλημα με το δικομματικό σύστημα που διήρκεσε 35 χρόνια. Πολλοί πιστεύουν, λανθασμένα, ότι αυτός ο δικομματισμός ήταν δημιούργημα του ΠΑΣΟΚ και της Νέας Δημοκρατίας, ενώ στην ουσία ήταν δημιούργημα του ελληνικού λαού που έδιναν πάνω από 80% στα δύο αυτά κόμματα στις εκλογές από το 1974 μέχρι το 2009.
Έτσι αυτό το δικομματικό σύστημα έδινε τεράστιες συντάξεις στους δημόσιους υπάλληλους, έδινε τεράστια ποσά για πανάκριβα έργα υποδομών αμφίβολης αξίας, δημιούργησε μια τεράστια προέκταση του κράτους πρόνοιας που την συναντούσε κάποιος μόνο στα σκανδιναβικά κράτη. Οι μισθοί του δημόσιου τομέα αυξήθηκαν κατά 50% μεταξύ του 1999 και του 2007 και στην περίοδο αυτή η φοροδιαφυγή και η διαφθορά έφτασαν στο κορύφωμα τους. Έτσι με μια τέτοια κατάσταση δεν ήταν σε θέση να υπάρξει μια σωστή οικονομική ανάπτυξη. Το ρουσφέτι και το φακελάκι έγιναν λέξεις με παγκόσμια φήμη και, δυστυχώς, συνυπάρχουν ακόμη και σήμερα που η οικονομία και η κοινωνία βρίσκονται μπροστά στο γκρεμό.
- Μια μελέτη από το Ινστιτούτο Brookings της Ουάσιγκτον, που έγινε το 2010, ανακάλυψε ότι το 8% του ΑΕΠ (περίπου 26 δις. δολάρια) δαπανήθηκαν σε δωροδοκίες και διορίστηκαν 27.000 δημόσιοι υπάλληλοι ένα μήνα πριν από τις εκλογές του 2009.
- Έτσι η αμερικανική οικονομική κρίση που έπληξε και την παγκόσμια οικονομία βρήκε την Ελλάδα εντελώς απροετοίμαστη και the rest is history.
- Η Ελλάδα ζούσε τότε στον κόσμο της και δεν αντιλήφτηκε, έγκαιρα, το μέγεθος της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης του 2008.
- Η «δημιουργική ασάφεια» αποδείχθηκε πικρή και ακριβοπληρωμένη σαφήνεια. Το εξάμηνο κύλησε όχι υπέρ ημών, όπως ήλπιζε και διαβεβαίωνε η ελληνική πλευρά, αλλά δραματικά εις βάρος μας.
- Η εξάρτηση της χώρας από την έκτακτη ρευστότητα της ΕΚΤ όχι μόνον δεν μειώθηκε, αλλά επιδεινώθηκε μέχρι παθολογικού σημείου. Εάν η κυβέρνηση έπεισε ότι είχε όντως σχέδιο Β, το σχέδιο Α ακόμη μέχρι σήμερα παραμένει άγνωστο.»
Έτσι η πολυπόθητη σωστή οικονομική ανάπτυξη δεν φαίνεται να είναι στον ορίζοντα, εφόσον η κοινωνία της διασκέδασης και της παραβατικότητας, δεν θα καταφέρει να βρει τον δρόμο της σύντομα. Προχειρότητες και αφορισμοί δεν αποτελούν λύση στο πολύπλοκο και τραγικό πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό πρόβλημά μας. ΠΗΓΗ
Σχόλια