ΤΟΥ ΔΡ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΓΡΙΒΑ*
Ενώ η
γεωπολιτική πραγματικότητα του πλανήτη είναι σε φάση βίαιων και έντονων
μεταλλάξεων, η Ευρώπη δείχνει να βρίσκεται σε αδυναμία να προσαρμοστεί
σε αυτή και να αντιμετωπίσει τα νέα δεδομένα. Στο προηγούμενο άρθρο του
στα «Επίκαιρα» ο γράφων είχε επιχειρηματολογήσει για το πώς η στρατηγική
της Δύσης έναντι της Ρωσίας είναι από αντιπαραγωγική έως
αυτοκαταστροφική και ουσιαστικά προωθεί τη δημιουργία μιας μεγάλης
Ευρασίας, η οποία θα αποτελείται από το τρίγωνο Ρωσίας - Κίνας - Ινδίας,
που απειλεί να απορροφήσει το σύνολο των ευρασιατικών κρατών,
δημιουργώντας έτσι το πρόπλασμα μιας παγκόσμιας υπερδύναμης, πρωτοφανούς
στην ανθρώπινη ιστορία.
Κι
αναρωτιέται εύλογα κανείς, αν πράγματι έχουν βάση αυτοί οι ισχυρισμοί,
τότε γιατί οι Ευρωπαίοι λειτουργούν με αυτό τον τρόπο; Είναι άραγε τόσο
ανίκανοι να δουν τα γεωστρατηγικά τους συμφέροντα; Η απάντηση, δυστυχώς,
ενδέχεται να είναι ένα ξεκάθαρο «ναι».
Μεταξύ των
άλλων, Αμερικανοί ειδικοί έχουν αναφερθεί στην παγίδα της «φούσκας του
τέλους της ιστορίας» («post history bubble»), στην οποία έχει
εγκλωβιστεί η Ευρώπη μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Δηλαδή στην
ανεδαφική και πεισματική εμμονή στην πίστη ότι οι γεωστρατηγικοί
ανταγωνισμοί είχαν φτάσει στο τέλος τους μετά την πτώση της Σοβιετικής
Ένωσης και πως πλέον θα κυριαρχούσε μια φιλελεύθερη νέα παγκόσμια τάξη
στον κόσμο, όπου το μόνο που θα είχε σημασία θα ήταν τα οικονομικά
ζητήματα - πάντοτε υπό το φως της σοφίας των φιλελεύθερων οικονομικών
θεωριών.
Οι συγγενείς
με αυτή τη μεταφυσική ανάγνωση του κόσμου απόψεις περί υποκατάστασης
της γεωπολιτικής από τη «γεωοικονομία» κυριάρχησαν στα ευρωπαϊκά
ιερατεία και παγίδευσαν την Ευρωπαϊκή Ένωση σε έναν φανταστικό κόσμο.
Στην πάροδο των ετών, η προσήλωση στα γεωοικονομικά ζητήματα εκφυλίστηκε
σε εμμονή με τα οικονομικά θέματα και εν συνεχεία με τα αμιγώς
χρηματοοικονομικά, εξαλείφοντας τα όποια απομεινάρια γεωπολιτικής
σκέψης, εξέλιξη που οδήγησε σε ένα άτυπο κενό εξουσίας.
Κατά κάποιον
τρόπο, θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε την ΕΕ με μια εταιρεία στην
οποία, με πραξικοπηματικό τρόπο, την εξουσία κατέλαβαν οι λογιστές,
θέτοντας στο περιθώριο το διοικητικό συμβούλιο, τη διεύθυνση στρατηγικού
σχεδιασμού, τη διεύθυνση ανθρωπίνων πόρων, τη διεύθυνση μάρκετινγκ,
τους πάντες. Αν για μια εταιρεία αυτή θα ήταν μια αναπόφευκτη συνταγή
καταστροφής, είναι πολύ παραπάνω για μια γεωπολιτική οντότητα που
βρίσκεται σε μια κρίσιμη περιοχή του κόσμου και σε μια κρίσιμη ιστορική
περίοδο.
Ωστόσο, απ'
ό,τι φαίνεται, ενδέχεται τα πράγματα να είναι ακόμη χειρότερα. Οι
Ευρωπαίοι ηγέτες δείχνουν να ζουν σε μια παρανοϊκή φαντασίωση μεγαλείου,
έχοντας εγκλωβιστεί σε έναν παρελθόντα χωροχρόνο. Για την ακρίβεια,
φαίνεται πως πιστεύουν ότι ζουν σε ένα διαρκές 1991, όταν μια τσακισμένη
οικονομικά Ρωσία είχε διαδεχθεί τη διαλυμένη Σοβιετική Ένωση. Ο
εγκλωβισμός αυτός σε έναν παρελθόντα χρόνο οδηγεί αναπόφευκτα στον
εγκλωβισμό και σε έναν ανύπαρκτο χώρο, με κωμικοτραγικά αποτελέσματα.
Στην απομόνωση
Μεταξύ των
άλλων, οι ευρωπαϊκές ηγεσίες επιμένουν ότι η τιμωρητική τους πολιτική
έναντι της Μόσχας για τη «ρωσική επιθετικότητα» στην Κριμαία και την
Ουκρανία απομονώνει τη Ρωσία από την Ευρώπη. Μια απλή ματιά στον χάρτη
αρκεί να δείξει τον παραλογισμό αυτής της άποψης. Και αν, εν πάση
περιπτώσει, η στρατηγική αυτή θα
είχε ίσως κάποιο νόημα πριν από μερικά χρόνια, σήμερα είναι απλώς
κωμική. Αν, μάλιστα, σκεφτεί κανείς ότι η «απομόνωση» της Ρωσίας την
ωθεί προς τη σύγκλιση με την Κίνα και τη δημιουργία ενός άξονα που, με
την είσοδο της Ινδίας, τείνει να μετατραπεί σε τρίγωνο, τότε οι
Ευρωπαίοι μοιάζουν ολοένα και περισσότερο με τους εκφωνητές του
βρετανικού ραδιοφώνου, οι οποίοι στο παρελθόν, όταν κάποια κακοκαιρία
έκλεινε τη ναυσιπλοΐα στα Στενά της Μάγχης, ανακοίνωναν φλεγματικά ότι η
μητροπολιτική Ευρώπη απομονώθηκε από τη Βρετανία.
Οι
δυτικοευρωπαϊκές ηγεσίες δείχνουν αδύναμες να καταλάβουν ότι η μικρή
απόληξη της Ευρασίας που αυτοπροσδιορίζεται ως Ευρώπη πολύ απλά δεν θα
μπορέσει να επιβιώσει επί μακρόν αν η υπόλοιπη Ευρασία ενοποιηθεί σε μια
έστω και χαλαρή γεωπολιτική ένωση. Αντιθέτως, αγωνίζονται να επιτύχουν
αυτή την ένωση ωθώντας τη Ρωσία προς την «απομόνωση», θεωρώντας,
προφανώς, ότι όλος ο κόσμος είναι η Ευρώπη και στα υπόλοιπα σύνορα της
απέραντης Ρωσίας υπάρχει το κενό.
Κι αν
κάποιος φτάσει στο σημείο να αρνείται την ίδια τη γεωγραφία, είναι
φυσικό κι επόμενο να έχει απωλέσει την επαφή και με άλλα, λιγότερο
χειροπιαστά μεγέθη. Ένα από αυτά είναι η στρατιωτική ισχύς. Οι Ευρωπαίοι
δείχνουν να πιστεύουν ότι έχουν τη στρατιωτική ικανότητα, χωρίς να
κάνουν κάποια ουσιαστική προσπάθεια να αναδημιουργήσουν τα αποψιλωμένα
έως εξαλείψεως στρατεύματά τους και αρνούμενοι να ενεργοποιήσουν την εν
υπνώσει ευρωπαϊκή αμυντική και αεροδιαστημική βιομηχανία, να
αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τη διαρκώς ανερχόμενη ρωσική πολεμική
μηχανή, με αποτέλεσμα να θέτουν ανέμελα τα θεμέλια για έναν νέο Ψυχρό
Πόλεμο στην Ευρασία. Έναν Ψυχρό Πόλεμο που ενδέχεται να είναι πολύ πιο
επικίνδυνος από αυτόν που ζήσαμε μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του '90.
Επιπροσθέτως,
η Ευρωπαϊκή Ένωση δείχνει να είναι χαρούμενη που χάνει την πλούσια
ρωσική αγορά, που επιδεινώνει την ενεργειακή της ανασφάλεια διά της
εχθρότητας με τη Ρωσία, που ενισχύει, εμμέσως πλην αποφασιστικώς, την
κινεζική βιομηχανία και την κινεζική πολεμική μηχανή, που χάνει τον
έλεγχο των παγκόσμιων ροών του χρήματος. Κι όλα αυτά τα αποκαλεί
«πολιτική πίεσης» έναντι της Μόσχας.
Εν
κατακλείδι, η Ευρώπη δείχνει να έχει εγκλωβιστεί σε μια συλλογική
φαντασίωγεωπολιτική ένωση. Αντιθέτως, αγωνίζονται να επιτύχουν αυτή την
ένωση ωθώντας τη Ρωσία προς την «απομόνωση», θεωρώντας, προφανώς, ότι
όλος ο κόσμος είναι η Ευρώπη και στα υπόλοιπα σύνορα της απέραντης
Ρωσίας υπάρχει το κενό.
Κι αν
κάποιος φτάσει στο σημείο να αρνείται την ίδια τη γεωγραφία, είναι
φυσικό κι επόμενο να έχει απωλέσει την επαφή και με άλλα, λιγότερο
χειροπιαστά μεγέθη. Ένα από αυτά είναι η στρατιωτική ισχύς. Οι Ευρωπαίοι
δείχνουν να πιστεύουν ότι έχουν τη στρατιωτική ικανότητα, χωρίς να
κάνουν κάποια ουσιαστική προσπάθεια να αναδημιουργήσουν τα αποψιλωμένα
έως εξαλείψεως στρατεύματά τους και αρνούμενοι να ενεργοποιήσουν την εν
υπνώσει ευρωπαϊκή αμυντική και αεροδιαστημική βιομηχανία, να
αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τη διαρκώς ανερχόμενη ρωσική πολεμική
μηχανή, με αποτέλεσμα να θέτουν ανέμελα τα θεμέλια για έναν νέο Ψυχρό
Πόλεμο στην Ευρασία. Έναν Ψυχρό Πόλεμο που ενδέχεται να είναι πολύ πιο
επικίνδυνος από αυτόν που ζήσαμε μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του '90.
Επιπροσθέτως,
η Ευρωπαϊκή Ένωση δείχνει να είναι χαρούμενη που χάνει την πλούσια
ρωσική αγορά, που επιδεινώνει την ενεργειακή της ανασφάλεια διά της
εχθρότητας με τη Ρωσία, που ενισχύει, εμμέσως πλην αποφασιστικώς, την
κινεζική βιομηχανία και την κινεζική πολεμική μηχανή, που χάνει τον
έλεγχο των παγκόσμιων ροών του χρήματος. Κι όλα αυτά τα αποκαλεί
«πολιτική πίεσης» έναντι της Μόσχας.
- Εν κατακλείδι, η Ευρώπη δείχνει να έχει εγκλωβιστεί σε μια συλλογική φαντασίωση με έντονα ψυχωσικά στοιχεία και χάνει και τα τελευταία υπολείμματα επαφής με την πραγματικότητα. Κι ενώ οι Ευρωπαίοι απομονώνονται από τον υπόλοιπο κόσμο, θεωρώντας ότι είναι ο κόσμος που απομονώνεται από αυτούς, η Ελλάδα βρίσκεται σε ένα ιστορικό μεταίχμιο. Οι αυτοαποκαλούμενοι «ευρωπαϊστές» στο εσωτερικό της χώρας επιμένουν να υποστηρίζουν ότι πρέπει «πάση θυσία» να διατηρήσουμε την «ευρωπαϊκή μας προοπτική». Δηλαδή να εγκλωβιστούμε κι εμείς σε αυτό τον κόσμο, όπου η Ευρώπη είναι παντοδύναμη, πάμπλουτη, τεχνολογικά ισχυρή, ελέγχει τους πάντες και τα πάντα και θα κυριαρχεί και στο μέλλον. Αυτός είναι, φυσικά, ένας πολύ ωραίος κόσμος. Έχει όμως ένα μειονέκτημα. Δεν είναι πραγματικός.
- Η κατάσταση γίνεται ακόμη πιο εξοργιστική δεδομένου ότι η Ελλάδα, για να μπορέσει να παραμείνει σε αυτό τον εικονικό κόσμο, καλείται να πληρώσει ως ενοίκιο ακόμη περισσότερη φτώχεια, εξαθλίωση, έλλειψη προοπτικών και απαγόρευση ανάπτυξης της οικονομίας της.
- Μήπως, λοιπόν, θα πρέπει να αρχίσουμε σιγά σιγά να εξετάζουμε τον κόσμο γύρω μας έτσι ώστε να διακρίνουμε ποια είναι η φαντασιακή και ποια η... πραγματική πραγματικότητα και να δούμε πώς μπορούμε να σχεδιάσου¬με μια ρεαλιστική πορεία προς το μέλλον, βασισμένη στα πραγματικά δεδομένα και όχι στις επιθυμίες μας; Μια πορεία που θα εδράζεται στο παρόν και το μέλλον και όχι στο παρελθόν.
*
Διδάσκει το μάθημα ins Γεωηολιτικής στη Στρατιωτική Σχολή Ευεληίδων και
Γεωγραφία ms Ασφάλειαε και των Αφοπλισμών στο Τμήμα Τουρκικών και
Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών
Δημοσιεύτηκε στα ΕΠΙΚΑΙΡΑ τ.292
------------
------------
Kίνα και Ρωσία "χτίζουν" την Μεγάλη Ευρασία και το Πεκίνο
μέσω της ηπειρωτικής τροφοδοσίας του σε υδρογονάνθρακες από την Μόσχα
εξασφαλίζει την ανεξαρτησία του από την Ουάσιγκτον η οποία ελέγχει όλους
τους θαλάσσιους δρόμους και μπορεί να διακόψει της κινεζικές
ενεργειακές προμήθειες από την Άπω Ανατολή όποτε το θεωρήσει σκόπιμο.
Στο συνέδριο του Ρωσικού Συμβουλίου Διεθνών Υποθέσεων που
διεξήχθη στη Μόσχα και το οποίο ήταν αφιερωμένο στις ρωσο-κινεζικές
σχέσεις, πολλά ελέχθησαν για την εμφάνιση ενός νέου τύπου συνεργασίας με
το Πεκίνο.
Για το θέμα αυτό, η Ροσίσκαγια Γκαζέτα συνομίλησε με τον
κοσμήτορα της έδρας παγκόσμιας οικονομίας και πολιτικής της Ανώτατης
Οικονομικής Σχολής, πολιτικό επιστήμονα Σεργκέι Καραγκάνοφ.
Ροσίσκαγια Γκαζέτα: Ποιός είναι ο νέος τύπος συνεργασίας μεταξύ Ρωσίας και Κίνας;
Σ.Κ.: Θεωρώ ότι το καινούριο το τελευταίο διάστημα είναι η
συμφωνία Κίνας και Ρωσίας για την ενσωμάτωση και το συντονισμό δυο
μεγάλων προγραμμάτων. Πρόκειται για την Κινεζική οικονομική ζώνη του
“Δρόμου του μεταξιού” και την Ευρασιατική οικονομική ένωση, της οποίας
ηγείται η Ρωσία. Προηγουμένως, οι περισσότεροι παρατηρητές υπέθεταν ότι
αυτοί οι δυο στόχοι θα ήταν ανταγωνιστικοί μεταξύ τους. Τώρα, τα πάντα
εξελίσσονται ακριβώς με τον αντίθετο τρόπο. Είναι πολύ πιθανό ότι στο
κέντρο της Ευρασίας θα σχηματιστεί ένα νέο πεδίο οικονομικής ανάπτυξης,
το οποίο θα προσφέρει όφελος σε όλους και θα καταστεί πιθανόν το κέντρο
μιας νέας κοινότητας, της Μεγάλης Ευρασίας.
Κινδυνεύει η Ρωσία από την Κίνα;
ΕΡ: Ενίοτε ειδικοί εκφράζουν φόβους ότι στους σχεδιασμούς
αυτούς η Ρωσία μπορεί να βρεθεί στο ρόλο του φτωχού συγγενούς της Κίνας.
ΑΠ: Ανάλογες ανησυχίες υπάρχουν, αλλά εκείνους που τις
εκφράζουν θα τους συμβούλευα να μην υποτιμούν τις δυνατότητες της
Ρωσίας.
Ναι, υπολειπόμαστε της Κίνας στην οικονομία, αλλά
εξακολουθούμε να είμαστε το ίδιο μεγάλοι παράγοντες στην παγκόσμια
σκηνή. Προκειμένου να διατηρηθεί και στο μέλλον η ισοτιμία μεταξύ Ρωσίας
και Κίνας υπάρχουν δυο επιλογές, οι οποίες θα πρέπει ν’ αναπτυχθούν
παράλληλα. Η πρώτη και σημαντικότερη είναι ότι η Ρωσία θα πρέπει ν’
αλλάξει δραστικά οικονομική πολιτική επιτυγχάνοντας ανάπτυξη -ειδικά
στους τομείς εκείνους όπου είμαστε ανταγωνιστικοί- και να την
κατευθύνουμε προς την Ανατολή. Η δεύτερη κατεύθυνση είναι ότι στο
ευρασιατικό πρόγραμμα θα πρέπει να παρίστανται και άλλοι ισχυροί
παίκτες, όπως η Ινδία, το Ιράν και άλλες χώρες της περιοχής. Η Κίνα
φυσικά είναι ισχυρή δύναμη, ίσως η σημαντικότερη, αλλά σε καμία
περίπτωση δεν είναι ο αρχηγός.
ΕΡ: Θα πρέπει η Ρωσία να συμμετάσχει στη δημιουργία αυτού του νέου οικονομικού συστήματος μαζί με την Κίνα;
ΑΠ: Εννοείται. Θα εργαστούμε και με βάση το παλαιό σύστημα,
αλλά η εμφάνιση παράλληλων Τραπεζών ανάπτυξης, παράλληλων αποθεματικών
νομισμάτων, παράλληλων συστημάτων πληρωμών, όλα αυτά είναι προς το
συμφέρον της Ρωσίας, είναι κάτι που διευρύνει το πεδίο ελιγμών της και
την καθιστά πιο αυτόνομη και ανεξάρτητη.
ΕΡ: Πολλά ακούγονται σήμερα για την ανάπτυξη της ενεργειακής
συνεργασίας μεταξύ Ρωσίας και Κίνας. Σε τι διαφέρει η συνεργασία αυτή
από εκείνη που υπάρχει ήδη, για παράδειγμα μεταξύ Κίνας και Σαουδικής
Αραβίας, με το Ιράν, ή με τα αφρικανικά κράτη;
ΑΠ: Η Κίνα, εξυπακούεται, όπως και κάθε άλλη χώρα που
ενεργεί με υπευθυνότητα, ενδιαφέρεται για τη διαφοροποίηση των
εξωτερικών πηγών προμήθειας ενεργειακών πόρων. Είναι μια απόλυτα
φυσιολογική και συνετή στρατηγική. Οι προμήθειες από την Αφρική ή τη
Μέση Ανατολή είναι εξαιρετικά ευάλωτες και αυτό είναι κάτι που οι
Κινέζοι το γνωρίζουν πολύ καλά. Όλες αυτές οι προμήθειες
πραγματοποιούνται μέσω θαλάσσης και στη θάλασσα σήμερα, αλλά και στο
προσεχές μέλλον, θα κυριαρχούν οι ΗΠΑ. Γι’ αυτό υφίσταται η θεωρητική
πιθανότητα διακοπής αυτών των προμηθειών ή της απειλής διακοπής τους. Οι
ηπειρωτικές προμήθειες ενεργειακών πόρων δεν εμπεριέχουν τέτοιες
απειλές.
ΕΡ: Η Ρωσία είναι μέλος μαζί με την Κίνα σε πολλούς διεθνείς
οργανισμούς, στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης, στη BRICS. Δεν
υπάρχει ο κίνδυνος κυριαρχίας της Κίνας σ’ αυτές τις δομές;
ΑΠ: Η φιλοσοφία του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης και της
BRICS αποσκοπεί σε μεγάλο βαθμό στο να είναι συμμαχίες και ενώσεις
ισότιμων χωρών. Φυσικά η Κίνα διαθέτει τεράστιες δυνατότητες,
μεγαλύτερες απ’ ότι τα άλλα κράτη, από οικονομική άποψη. Όμως και οι
άλλες χώρες πραγματοποιούν εκεί μια απόλυτα ανεξάρτητη πολιτική.
Και ως τώρα βγαίνουν όλοι κερδισμένοι, απλούστατα επειδή
έχοντας ενωθεί λαμβάνουν επιπρόσθετο πολιτικό κεφάλαιο, χωρίς να
καταθέτουν επιπρόσθετους πόρους.
ΕΡ: Η στροφή της Ρωσίας προς την Ανατολή δεν θα επηρεάσει τις σχέσεις της με τη Δύση;
ΑΠ: Για τη Ρωσία, με την γενικά ευρωπαϊκή ταυτότητά
της, το να αποκοπεί από την Ευρώπη θα ήταν ασύμφορο και οικονομικά και
πολιτικά, ακόμη και από ηθική πολιτική άποψη. Επομένως, πρέπει να
αναζητηθούν οι δυνατότητες διαλόγου. Πιστεύω όμως ότι ο διάλογος αυτός
θα μπορέσει να είναι πολύ πιο παραγωγικός αν διεξαχθεί σε ένα πιο ευρύ,
ευρασιατικό πλαίσιο.
ΕΡ: Η Κίνα αγοράζει δραστήρια επιχειρήσεις στη Δυτική Ευρώπη,
στις ΗΠΑ και σε άλλες περιοχές του κόσμου. Θα έπρεπε να φοβόμαστε μια
τέτοια οικονομική εξάπλωση;
ΑΠ: Η Κίνα διαθέτει τεράστιο πλεόνασμα κεφαλαίων.
Σήμερα όμως διαπιστώνεται ότι αυτή η τεράστια εξοικονόμηση πόρων
καθίσταται ευάλωτη. Δεν αποκλείεται αργά ή γρήγορα οι ΗΠΑ να προχωρήσουν
σε υποτίμηση του δολαρίου προκειμένου -μεταξύ άλλων- να μειώσουν και το
δικό τους χρέος. Αυτές οι τάσεις είναι ήδη ορατές. Στην προκειμένη
περίπτωση οι Κινέζοι προσπαθούν, αντί χρημάτων, να αποκτήσουν
περιουσιακά στοιχεία, αγοράζοντας σε όλο τον κόσμο σπίτια, επιχειρήσεις.
Είναι μια αρκετά λογική φιλοσοφία που πρέπει να εφαρμόζεται για το
ίδιον συμφέρον.
Στη Ρωσία δυστυχώς εξακολουθεί να υπάρχει από τα παλιά χρόνια
ένα στερεότυπο, δηλαδή το να βλέπουμε μόνο τους κινδύνους και να μη
θέλουμε να δούμε τις δυνατότητες. Πρέπει να είμαστε μεγάλοι, αλλά πρέπει
να είμαστε και ισχυροί, επιτυχημένοι. Και η ύπαρξη ενός μεγάλου γείτονα
όπως η Κίνα θα φέρει στη Ρωσία πρώτα απ’ όλα τεράστιες δυνατότητες.
Τότε ο κινεζικός άνεμος θα φυσήξει στα πανιά μας.
Σχόλια