Σκηνικό “Αποκάλυψης” για δημοκρατία, κοινωνία, κοινά αγαθά και περιβάλλον από τις διατλαντικές συμφωνίες της ΕΕ

του Κώστα Νικολάου

Οι επιχειρούμενες διατλαντικές συμφωνίες, στις διαπραγματεύσεις των οποίων συμμετέχει η Ευρωπαϊκή Ένωση, και συγκεκριμένα η TTIP (Transatlantic Trade and Investment Partnership – Διατλαντική Εταιρική
Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων) με τις ΗΠΑ, η CETA (Comprehensive Economic and Trade Agreement – Ολοκληρωμένη Οικονομική και Εμπορική Συμφωνία) με τον Καναδά και η TISA (Trade in Services Agreement – Συμφωνία Εμπορίου σε Υπηρεσίες) μεταξύ 50 χωρών, διαμορφώνουν ένα σκηνικό “Αποκάλυψης του Ιωάννη” για τη δημοκρατία, την κοινωνία, τα κοινά αγαθά και το περιβάλλον με την εξουσία που δίνουν στις πολυεθνικές εταιρείες και με τα όσα προσπαθούν να επιβάλλουν στους πολίτες των εμπλεκόμενων χωρών και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού.

Το σκηνικό απλώνεται σε επίπεδο πλανήτη με την TPP (Trans-Pacific Partnership – Δια-Ειρηνική Εταιρική Σχέση) μεταξύ χωρών από τις δύο πλευρές του Ειρηνικού (ΗΠΑ, Καναδάς, Ιαπωνία, Αυστραλία κλπ).

Οι επίσημες διακηρύξεις αναφέρουν ότι αυτές οι συμφωνίες θα οδηγήσουν σε αύξηση των επενδύσεων και του εμπορίου, σε οικονομική μεγέθυνση και σε δημιουργία θέσεων εργασίας. Ωστόσο, οι συμφωνίες συντάσσονται με τέτοιο τρόπο, ώστε η ιδιωτικοποίηση των κοινών αγαθών να γίνει ουσιαστικά μη αναστρέψιμη και οι κερδισμένοι αυτών των συμφωνιών να είναι οι πολυεθνικές εταιρείες και όχι οι πολίτες.

Η προώθηση αυτών των συμφωνιών αποτελεί ουσιαστικά ένα ανώτερο στάδιο εφαρμογής των πλέον ακραίων πολιτικών του νεοφιλελευθερισμού σε πλανητική κλίμακα, με έμφαση όχι μόνο στον ακρωτηριασμό του δημόσιου τομέα και στη δραματική περικοπή των κοινωνικών δαπανών, αλλά ιδιαίτερα στην εμπέδωση της ανεξέλεγκτης ελευθερίας των ιδιωτικών εταιρειών (κυρίως των πολυεθνικών) και της ιδιωτικοποίησης των κοινών αγαθών, επιχειρώντας παράλληλα τη μέγιστη δυνατή συγκέντρωση πολιτικής εξουσίας στα χέρια των πολυεθνικών, εγκαθιστώντας έτσι μια εταιρειοκρατία στη θέση της δημοκρατίας.

Οι συμφωνίες με δύο λόγια ¹

Η Διατλαντική Εταιρική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων (ΤΤΙΡ – Transatlantic Trade and Investment Partnership) μεταξύ ΕΕ και ΗΠΑ

Ο πρώτος γύρος των διαπραγματεύσεων μεταξύ των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης έλαβε χώρα τον Ιούλιο του 2013. Η ΤΤΙΡ δεν είναι μια παραδοσιακή εμπορική συμφωνία με στόχο τη μείωση των δασμών επί των εισαγωγών. Δεν είναι μια απλή συμφωνία για να ρυθμιστούν κάποια θέματα εμπορίου και επενδύσεων. Πρόκειται για μια συμφωνία έτσι ώστε τα πάντα να γίνουν αντικείμενο εμπορίου και επενδύσεων. Και οι δύο πλευρές αναγνωρίζουν ότι ο κύριος στόχος είναι να αρθούν τα «ρυθμιστικά εμπόδια», περιλαμβάνοντας μια επίθεση στα κοινωνικά και περιβαλλοντικά πρότυπα και κανονισμούς και να δημιουργηθούν νέες αγορές με το άνοιγμα των δημόσιων υπηρεσιών και δημοσίων συμβάσεων στον ανταγωνισμό από τις πολυεθνικές εταιρίες.

Η Ολοκληρωμένη Οικονομική και Εμπορική Συμφωνία (CETA – Comprehensive Economic and Trade Agreement) μεταξύ ΕΕ και Καναδά

Οι διαπραγματεύσεις για μια εμπορική συμφωνία μεταξύ ΕΕ και Καναδά άρχισαν το 2009, και κατέληξαν τον Αύγουστο του 2014. Περιλαμβάνονται θέματα σχετικά με τη συνεργασία για ρυθμίσεις στους τομείς των τροφίμων και των καταναλωτικών προϊόντων, στα τεχνικά εμπόδια στο εμπόριο, στις δημόσιες συμβάσεις, στις συναλλαγές στον τομέα των υπηρεσιών και στην προστασία των επενδύσεων. Η συμφωνία χρειάζεται ακόμη να περάσει από τη διαδικασία έγκρισης από τα δύο μέρη.

Η Συμφωνία Εμπορίου σε Υπηρεσίες (TISA- Trade in Services Agreement) μεταξύ 50 χωρών συμπεριλαμβανομένης της ΕΕ

Η TISA είναι υπό διαπραγμάτευση από μια ομάδα 23 κυβερνήσεων που εκπροσωπούν 50 χώρες, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ και της ΕΕ. Οι χώρες αυτές αντιπροσωπεύουν πάνω από τα δύο τρίτα του παγκόσμιου εμπορίου στον τομέα των υπηρεσιών. Οι συνομιλίες ξεκίνησαν το 2012, εκτός του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ). Στόχος των διαπραγματεύσεων είναι να επιτρέψει στις ξένες εταιρείες (κυρίως πολυεθνικές) να έχουν την ίδια πρόσβαση στις εγχώριες αγορές σε συνθήκες, που να μην είναι λιγότερο ευνοϊκές σε σχέση με τις εγχώριες εταιρείες. Παράλληλα, η συμφωνία μπορεί να εμποδίσει τις προσπάθειες των τοπικών κυβερνήσεων να ρυθμίζουν και να παρέχουν υπηρεσίες.

Η προσπάθεια για μια Διατλαντική Περιοχή Ελεύθερου Εμπορίου (TAFTA – Transatlantic Free Trade Area)

Η προσπάθεια για τη δημιουργία μιας διατλαντικής ζώνης ελεύθερων συναλλαγών (TAFTA), που θα καλύπτει την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική έχει ξεκινήσει από το 1990. Στο πλαίσιο υλοποίησης αυτού του στόχου είναι που επιχειρείται η πραγματοποίηση των συμφωνιών όπως της TTIP μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ, της CETA μεταξύ Καναδά και ΕΕ, έτσι ώστε μόλις ολοκληρωθούν να μπορεί να σχηματισθεί μια ζώνη ελεύθερων συναλλαγών, που να καλύπτει ένα μεγάλο μέρος των δύο ηπείρων.

Η νομική εγκαθίδρυση της εταιρειοκρατίας: ο Διακανονισμός Διαφορών μεταξύ Επενδυτή και Κράτους (ISDS – Investor-State-Dispute Settlement) ²

Ένα αποφασιστικής σημασίας στοιχείο των συμφωνιών αυτών είναι η προσπάθεια δημιουργίας ενός συστήματος Διακανονισμού Διαφορών μεταξύ Επενδυτή και Κράτους (ISDS), σύμφωνα με το οποίο, οι πολυεθνικές εταιρείες (πχ καναδικές και αμερικανικές εταιρείες στις προαναφερόμενες συμφωνίες) θα έχουν το δικαίωμα να ασκήσουν αγωγή για αποζημίωση, εάν πιστεύουν ότι έχουν υποστεί ζημίες λόγω των κυβερνητικών αποφάσεων (π.χ. νέοι νόμοι για την προστασία του περιβάλλοντος ή για τα δικαιώματα των καταναλωτών).

Το κράτος δικαίου υπονομεύεται από την εισαγωγή ενός συστήματος παράλληλης δικαιοσύνης. Αυτό θα επηρεάσει τους νόμους που ψηφίστηκαν προς το συμφέρον του κοινού καλού, όπως του περιβάλλοντος και των καταναλωτών. Αντί των δημόσιων δικαστηρίων, ιδιωτικά διαιτητικά δικαστήρια θα συνεδριάζουν εν κρυπτώ για να πάρουν απόφαση για την καταβολή αποζημιώσεων για ζημιές. Η πληρωμή θα γίνεται από τον κρατικό προϋπολογισμό, δηλαδή χρησιμοποιώντας τα χρήματα των φορολογουμένων.

Με αυτόν τον τρόπο, η δυνατότητα βελτίωσης ή έστω και διατήρησης των σημερινών προτύπων για τα τρόφιμα, τα εργασιακά δικαιώματα, την προστασία του περιβάλλοντος και τα δικαιώματα των καταναλωτών θα γίνει από εξαιρετικά δύσκολη έως αδύνατη. Ουσιαστικά, η ιδιωτικοποίηση θα γίνει μη αναστρέψιμη, θα δυναμώσει η εξουσία των πολυεθνικών σε βάρος της δημοκρατίας και των πολιτών, ενώ η ΕΕ και τα κράτη μέλη της θα βρεθούν υπό την πίεση να επιτρέψουν την εφαρμογή επικίνδυνων τεχνολογιών όπως πχ η γενετική τροποποίηση (μεταλλαγμένα).

Η prova generale έχει ήδη γίνει. Οι πολυεθνικές έχουν ήδη διεκδικήσει αρκετές φορές εκατομμύρια μέχρι και δισεκατομμύρια ευρώ για ζημιές. Για παράδειγμα, η εταιρεία ενέργειας Vattenfall μήνυσε το γερμανικό δημόσιο ζητώντας αποζημίωση 3,7 δις ευρώ για δύο πυρηνικούς αντιδραστήρες, που τέθηκαν εκτός λειτουργίας ως μέρος της γερμανικής πολιτικής αποδέσμευσης από την πυρηνική ενέργεια.

Αυτές οι ενέργειες θα πολλαπλασιασθούν εάν εφαρμοσθούν οι διατλαντικές συμφωνίες. Είναι αξιοσημείωτο ότι, αυτές οι νομικές πράξεις θα είναι διαθέσιμες μόνο για τις πολυεθνικές και όχι για τις εγχώριες εταιρείες. Οι δε αποφάσεις των ιδιωτικών διεθνών δικαστηρίων θα είναι οριστικές, χωρίς δικαίωμα άσκησης αναίρεσης!

Ωστόσο, η εγκαθίδρυση της εταιρειοκρατίας στη θέση της δημοκρατίας έχει ήδη ξεκινήσει. Η εκπόνηση των κανονισμών και η διατύπωση των κειμένων των συμφωνιών πραγματοποιείται από ομάδες εμπειρογνωμόνων, όπου συμμετέχουν κυρίως εκπρόσωποι των εταιρειών (με το πρόσχημα ότι μπορεί να επηρεαστούν τα εμπορικά τους συμφέροντα) προτού ακόμα αυτά συζητηθούν στα εκλεγμένα κοινοβούλια. Κι αυτό το ονομάζουν «ρυθμιστική συνεργασία».

Για παράδειγμα, στην προπαρασκευαστική φάση της συμφωνίας ΤΤΙΡ, έγιναν 590 συναντήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των εκπροσώπων του λόμπι, σύμφωνα με τις επίσημες δηλώσεις. Το 92% αυτών των συναντήσεων ήταν με τους εκπροσώπους των εταιρειών, ενώ μόνο σε λίγες περιπτώσεις υπήρχαν συζητήσεις με τους εκπροσώπους των καταναλωτών και των συνδικαλιστικών οργανώσεων.

Οι επιπτώσεις περιληπτικά ³

Η ιδιωτικοποίηση των κοινών αγαθών προορίζεται να γίνει μονόδρομος. Η επιστροφή σε δημόσια, κοινωνική, κοινοτική ιδιοκτησία και διαχείριση της ύδρευσης-αποχέτευσης, της τροφής, της διαχείρισης των απορριμμάτων, των νοσοκομείων, των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, των επιχειρήσεων κοινής ωφέλειας κλπ, από τη στιγμή που θα έχουν ιδιωτικοποιηθεί, θα γίνει από εξαιρετικά δύσκολη έως αδύνατη, εφόσον ισχύσουν συμφωνίες όπως η CETA και η ΤΤΙΡ.

Τα πρότυπα (standards) για τα τρόφιμα, την προστασία των καταναλωτών, την προστασία του περιβάλλοντος, τα εργασιακά δικαιώματα, την απασχόληση, την κοινωνική προστασία, την προστασία της ιδιωτικής ζωής, τα καλλυντικά, τα ιατρικά προϊόντα, τη χρήση των φυτοφαρμάκων, τις μεθόδους παραγωγής, τις καθαρές πηγές ενέργειας, τα χημικά, τις δημόσιες υπηρεσίες, την υγεία και την ασφάλεια, τα πολιτιστικά αγαθά, τη χρηματοοικονομική ρύθμιση κλπ προδιαγράφονται να καθοριστούν σε πολύ χαμηλά επίπεδα, όπως είναι τα πρότυπα των ΗΠΑ. Η ΕΕ και τα κράτη μέλη της θα βρεθούν κάτω από πίεση για να επιτρέψουν τη χρήση επικίνδυνων τεχνολογιών όπως το fracking ή η γενετική τροποποίηση (μεταλλαγμένα).

Τα κοινωνικά κινήματα στην Ευρώπη δικτυώνονται και αντιστέκονται

Περισσότερες από 150 συλλογικότητες, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών από όλη την Ευρώπη, συνυπέγραψαν δήλωση με την οποία καταγγέλλουν τη «ρυθμιστική συνεργασία» στις διαπραγματεύσεις ΤΤΙΡ ως απειλή για τη δημοκρατία και ως μια προσπάθεια να θέσει τα συμφέροντα των μεγάλων επιχειρήσεων πάνω από την προστασία των πολιτών, των εργαζομένων και του περιβάλλοντος ⁴.

Αναδεικνύουν ότι η συμφωνία δίνει μια άνευ προηγουμένου επιρροή σε ομάδες του επιχειρηματικού λόμπι και ότι δίνει προτεραιότητα σε μεγάλο βαθμό στο εμπόριο και στις επενδύσεις πάνω από το δημόσιο συμφέρον. Το σύστημα θα δίνει τεράστια δύναμη σε μια μικρή ομάδα από μη εκλεγμένους αξιωματούχους για να σταματήσουν και να αποδυναμώσουν τους κανονισμούς και τα πρότυπα, ακόμη και πριν από δημοκρατικά εκλεγμένα όργανα, όπως τα κοινοβούλια, θα έχουν λόγο πάνω τους, υπονομεύοντας έτσι το δημοκρατικό μας σύστημα.

Παράλληλα, μια αυτο-οργανωμένη Πρωτοβουλία Ευρωπαίων Πολιτών ενάντια στην TTIP και στη CETA, ξεκίνησε ηλεκτρονική συλλογή υπογραφών σε όλες τις χώρες μέλη της ΕΕ με κεντρικό σύνθημα: «Οι ΤΤΙΡ και CETA αποτελούν απειλή για τη δημοκρατία, το περιβάλλον, τους καταναλωτές και τους κανόνες εργασίας. Αλλά μπορούμε να τους σταματήσουμε!» ²

Η Πρωτοβουλία καλεί τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των κρατών μελών της να σταματήσουν τις διαπραγματεύσεις με τις ΗΠΑ για την ΤΤΙΡ και να μην επικυρώσουν τη CETA με τον Καναδά. Η συλλογή υπογραφών διαρκεί μέχρι τον Οκτώβριο του 2015.

Βιβλιογραφικές πηγές

[1] Food and Water Europe, Trading Away Public Water: Trade Negotiations and Water Services, http://www.foodandwatereurope.org, 9.1.2015

[2] Stop-TTIP, Self-organised European citizens’ initiative against TTIP and CETA, https://stop-ttip.org

[3] Συζήτηση για τις επιπτώσεις των διατλαντικών συμφωνιών TTIP, CETA, TISA, TTP, Διαλεκτικά, www.dialektika.gr, 7.2.2015

[4] 150 ευρωπαϊκές συλλογικότητες κατά των ρυθμίσεων της διατλαντικής εμπορικής συμφωνίας ΕΕ-ΗΠΑ, Διαλεκτικά, www.dialektika.gr, 5.2.2015

Πηγή