Το 2012 η Τρόικα προέβη σε μια αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους η οποία δεν αποδείχτηκε ευεργετική.
Μπορείς να μας εξηγήσεις τους λόγους;
(1) Πράγματι. Τα συμφραζόμενα ήταν τα εξής: από τις αρχές του 2010, η Ελλάδα έγινε στόχος κερδοσκοπικών επιθέσεων από τις χρηματοπιστωτικές αγορές οι οποίες απαίτησαν εξαιρετικά υψηλά επιτόκια ως αντιστάθμισμα της αναγκαίας χρηματοδότησης για την αποπληρωμή του χρέους της χώρας.
Η Ελλάδα βρέθηκε στα πρόθυρα της πτώχευσης καθώς αδυνατούσε να αναχρηματοδοτήσει το χρέος της συνάπτοντας δανειακές συμβάσεις με λογικά επιτόκια. Η Τρόικα παρενέβη με ένα σχέδιο δομικής αναπροσαρμογής υπό τη μορφή «Μνημονίων». Θα χορηγούσε νέες πιστώσεις στην Ελλάδα υπό τον όρο ότι αυτή θα αποπλήρωνε του πιστωτές της, δηλαδή, πριν από όλους, τις ιδιωτικές ευρωπαϊκές τράπεζες, και μάλιστα με συγκεκριμένη σειρά προτεραιότητας: τις γαλλικές, γερμανικές, ιταλικές, βελγικές τράπεζες… Οι πιστώσεις αυτές βέβαια συνοδεύτηκαν από μέτρα λιτότητας τα οποία είχαν βάναυσες ή και καταστροφικές συνέπεις σε ό,τι αφορά τόσο όρους διαβίωσης του πληθυσμού όσο και την ίδια την οικονομική δραστηριότητα της χώρας. Το 2012, η Τρόικα πραγματοποίησε μια αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους η οποία αφορούσε αποκλειστικά τους ιδιώτες πιστωτές, δηλαδή τις ιδιωτικές τράπεζες των κρατών της ΕΕ οι οποίες, παρόλο που είχαν ήδη καταφέρει σε μεγάλο βαθμό να απεμπλακούν, εξακολουθούσαν εντούτοις να διακρατούν μέρος του ελληνικού χρέους, καθώς και άλλους ιδιώτες πιστωτές όπως τα ασφαλιστικά ταμεία των ελλήνων εργαζομένων. Η αναδιάρθρωση αυτή απέφερε μια μείωση του ελληνικού χρέους της τάξης του 50 με 60% έναντι των ιδιωτών πιστωτών. Ωστόσο, η Τρόικα, που είχε δανείσει χρήματα στην Ελλάδα από το 2010, οργάνωσε την εν λόγω αναδιάρθρωση αρνούμενη να απομειώσει το χρέος που διακρατούσε η ίδια. Η κίνηση αυτή παρουσιάστηκε σαν μια μεγάλη επιτυχία από τα κυρίαρχα ΜΜΕ, τις δυτικές κυβερνήσεις, την ελληνική κυβέρνηση, το ΔΝΤ και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Προσπάθησαν να πείσουν τη διεθνή κοινή γνώμη και τον ελληνικό λαό πως οι ιδιώτες πιστωτές είχαν καταβάλει πολύ σημαντικές προσπάθειες έχοντας λάβει υπόψη τους τη δραματική κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει η χώρα. Στην πραγματικότητα, η κίνηση αυτή δεν είχε κανένα απολύτως ευεργετικό αποτέλεσμα για τη χώρα εν γένει, και ακόμα λιγότερο για τον πληθυσμό της. Μετά από μια πρόσκαιρη μείωση του χρέους από τα μέσα του 2012 μέχρι τις αρχές του 2013, το χρέος εκτινάχθηκε σε επίπεδα υψηλότερα εκείνων του 2010-2011. Οι όροι που επέβαλε η Τρόικα προκάλεσαν μια πραγματική καθίζηση της οικονομικής δραστηριότητας της χώρας, ενώ το ΑΕΠ συρρικνώθηκε περισσότερο από 25% κατά το διάστημα 2010-αρχές του 2014. Αυτό όμως που επιδεινώθηκε δραματικά ήταν οι όροι διαβίωσης του πληθυσμού: παραβίαση οικονομικών, κοινωνικών και συλλογικών δικαιωμάτων, υποχώρηση του συστήματος των συντάξεων, δραστική μείωση των παρεχόμενων υπηρεσιών δημόσιας υγείας και εκπαίδευσης, μαζικές απολύσεις, απώλεια αγοραστικής δύναμης… Να προσθέσουμε επίσης ότι ένας από τους όρους για την ελάφρυνση του χρέους ήταν η αλλαγή του εφαρμοστέου δικαίου και της αρμόδιας δικαιοδοσίας σε περίπτωση διαφορών με τους πιστωτές. Εν ολίγοις, μπορούμε να πούμε ότι η συγκεκριμένη αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους ερχόταν σε ευθεία αντίθεση με τα συμφέροντα του πληθυσμού και της ίδιας της χώρας. Τι σε κάνει να συγκρίνεις αυτή την αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους με το σχέδιο Μπράντι που ενεργοποιήθηκε στις χώρες του Νότου μετά την κρίση χρέους του 1982; Το σχέδιο Μπράντι2 εφαρμόστηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και αφορούσε γύρω στις είκοσι χρεωμένες χώρες του Νότου. Ήταν ένα σχέδιο αναδιάρθρωσης χρεών με μια ανταλλαγή τραπεζικών πιστώσεων έναντι εγγυημένων ομολόγων της Τράπεζας των ΗΠΑ και με τον όρο ότι οι πιστώτριες τράπεζες θα απομείωναν το συνολικό ποσό των χρεολυσίων και θα έριχναν χρήμα στην αγορά. Ο όγκος του χρέους μειώθηκε κατά 30% σε ορισμένες περιπτώσεις, και οι νέοι τίτλοι, τα ομόλογα Μπράντι, εγγυήθηκαν ένα σταθερό επιτόκιο περίπου 6%, ιδιαίτερα ευνοϊκό για τις τράπεζες. Έτσι, το πρόβλημα λύθηκε για τις τράπεζες και απλά μετακυλίστηκε χρονικά για τους οφειλέτες. Στις αναδιαρθρώσεις χρεών που έγιναν στην Ελλάδα, την Ιρλανδία, την Πορτογαλία και την Κύπρο ξαναβρίσκουμε τα βασικά συστατικά του σχεδίου Μπράντι: 1. Ένα από τα κοινά χαρακτηριστικά ανάμεσα στο σχέδιο Μπράντι και στα Μνημόνια που επιβλήθηκαν στην περιφέρεια της ΕΕ, είναι ότι οι δημόσιες αρχές των μεγάλων δυνάμεων παίρνουν τη θέση των ιδιωτικών τραπεζών ως βασικοί πιστωτές. Ο στόχος τέτοιων σχεδίων είναι να επιτρέπουν στις ιδιωτικές τράπεζες να αποσυρθούν χωρίς να καταγράψουν ζημιές και την ίδια στιγμή να τις αντικαθιστούν τόσο από τις δημόσιες αρχές των μεγάλων πιστωτριών δυνάμεων όσο και από πολυεθνικούς θεσμούς όπως το ΔΝΤ. Αυτό ακριβώς συνέβη στο πλαίσιο του σχεδίου Μπράντι. Στην Ευρώπη, οι οργανισμοί που αντικατέστησαν προοδευτικά και μαζικά τις ιδιωτικές τράπεζες και τους λοιπούς ιδιώτες πιστωτές είναι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας, η ΕΚΤ και το ΔΝΤ. 2. Οι εν λόγω διαδικασίες συνοδεύονται πάγια από όρους και προϋποθέσεις που επιβάλλουν την εφαρμογή εξαιρετικά σκληρών μέτρων λιτότητας και νεοφιλελεύθερων πολιτικών. 3. Ένα ακόμα κοινό γνώρισμα είναι η πλήρης αποτυχία των αναδιαρθρώσεων χρέους για τις οφειλέτριες χώρες. Ακόμα και νεοφιλελεύθεροι οικονομολόγοι όπως ο Κένεθ Ρόγκοφ ή η Κάρμεν Ράινχαρτ3 παραδέχονται ότι το σχέδιο Μπράντι δεν ήταν διόλου ευεργετικό για τις χώρες αυτές: οι απομειώσεις χρέους ήταν τελικά πολύ μικρότερες από ό,τι είχε εξαγγελθεί, ενώ μακροπρόθεσμα το συνολικό ποσό του χρέους αυξήθηκε και τα ποσά αποπληρωμών παρέμειναν υψηλά. Το ίδιο μπορούμε να διαπιστώσουμε σήμερα και σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, την Κύπρο, την Πορτογαλία και την Ιρλανδία. Εν ολίγοις, αν η αναδιάρθρωση του χρέους δεν αποτελεί λύση, ποιον τρόπο προτείνεις ώστε τα κράτη να λύσουν το πρόβλημα του χρέους; Τα κράτη πρέπει να προβούν σε μονομερείς πράξεις κυριαρχίας: 1. πραγματοποιώντας έναν συνολικό λογιστικό έλεγχο του χρέους με ενεργή συμμετοχή των πολιτών, 2. αναστέλλοντας την αποπληρωμή του χρέους, 3. αρνούμενα να πληρώσουν το παράνομο ή έκνομο μέρος του χρέους, 4. επιβάλλοντας μια μείωση του υπολοίπου. Η μείωση του υπολοίπου αυτού που απομένει μετά την ακύρωση του παράνομου ή έκνομου χρέους μπορεί να συγγενεύει με μια αναδιάρθρωση, αλλά σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσε από μόνη της να αποτελέσει μια επαρκή απάντηση. Τι συμβαίνει όταν μια κυβέρνηση ξεκινά τις διαπραγματεύσεις με τους πιστωτές της για την επίτευξη μιας αναδιάρθρωσης χωρίς να έχει προβεί σε αναστολή πληρωμών του χρέους; Χωρίς πρότερη αναστολή πληρωμών, χωρίς λογιστικό έλεγχο και δημοσιοποίηση των συμπερασμάτων του, οι πιστωτές βρίσκονται σε θέση ισχύος. Και δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να υποτιμάται η ικανότητα χειραγώγησης που τους διακρίνει και που μπορεί να οδηγήσει τις κυβερνήσεις σε απαράδεκτους συμβιβασμούς. Αυτό που μπορεί πραγματικά ανατρέψει το συσχετισμό δυνάμεων με τους πιστωτές είναι η αναστολή πληρωμών του χρέους ως μονομερής πράξη κυριαρχίας. Επιπλέον, μια τέτοια αναστολή αναγκάζει τους πιστωτές να βγάλουν τη μάσκα, να αποκαλυφθούν. Στην πραγματικότητα, όσο δεν υπάρχει αναστολή πληρωμών, οι κάτοχοι τίτλων χρέους μπορούν να ενεργούν με κεκαλυμμένο και αδιαφανή τρόπο, γιατί οι τίτλοι δεν είναι ονομαστικοί. Επομένως, μόνο ανατρέποντας αυτόν το συσχετισμό δυνάμεων τα κράτη δημιουργούν τις απαραίτητες συνθήκες για να επιβάλουν μέτρα τα οποία θεμελιώνουν τη νομιμότητά τους τόσο στο διεθνές όσο και στο εθνικό δίκαιο. Στην περίπτωση των πιστωτών της Ελλάδας, της Πορτογαλίας, της Ιρλανδίας και της Κύπρου, ο βασικός πιστωτής, που είναι η Τρόικα, θα αναγκαστεί να καθίσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Σε αυτή την περίπτωση, μια κυβέρνηση θα μπορούσε να ξεκινήσει μια διαπραγμάτευση για να αποδείξει στην κοινή γνώμη ότι οι πιστωτές της υιοθετούν μια απαράδεκτη στάση και ότι δεν της μένει άλλη δυνατότητα από το να προκρίνει μια μονομερή ενέργεια; Ναι, αλλά κάτι τέτοιο ενέχει κινδύνους. Δεν αποκλείεται οι πιστωτές να ακολουθήσουν μια παρελκυστική τακτική στις διαπραγματεύσεις, να καταφέρουν να δημιουργήσουν σύγχυση στο λαό παρουσιάζοντας την κυβέρνηση σαν αδιάλλακτη και να κερδίσουν έτσι το μέγιστο δυνατό χρόνο τη στιγμή που η χώρα έχει ανάγκη από μια επείγουσα λύση και δεν μπορεί να επιτρέψει το άδειασμα των ταμείων της για την αποπληρωμή του χρέους. Η επιλογή της κατάλληλης στιγμής για την κήρυξη αναστολής πληρωμών χρέους εξαρτάται από τις ειδικές συνθήκες που επικρατούν σε κάθε χώρα: από το επίπεδο της συλλογικής συνείδησης, από το αν βρίσκεται σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης ή όχι, από το αν υφίσταται ή όχι εκβιασμούς από τους πιστωτές της καθώς και από το είδος των εκβιασμών, από την γενική οικονομική κατάσταση της χώρας… Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο λογιστικός έλεγχος μπορεί να προηγείται της αναστολής πληρωμών. Σε άλλες περιπτώσεις, οι δυο ενέργειες πρέπει να γίνουν ταυτόχρονα. 1 Το κείμενο αποτελεί μέρος μιας μακράς συνέντευξης που δημοσιεύτηκε στις 19 Ιανουαρίου 2015. Βλ. http://cadtm.org/Restructuration-audit-suspension 2 Το «σχέδιο Μπράντι» φέρει το όνομα του εμπνευστή του και υπουργού οικονομικών των ΗΠΑ μεταξύ 1988 και 1993, Νίκολας Μπράντι. Βλ. http://www.treasury.gov/about/history/pages/nfbrady.aspx 3 Ο Κένεθ Ρόγκοφ διατέλεσε επικεφαλής οικονομολόγος του ΔΝΤ, ενώ η πανεπιστημιακός Κάρμεν Ράινχαρτ είναι σύμβουλος του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας τράπεζας. * Ο Ερίκ Τουσέν είναι Βέλγος πολιτικός επιστήμονας και ιστορικός, διδάκτορας του Πανεπιστημίου του Παρισιού VIII και του Πανεπιστημίου της Λιέγης, όπου και διδάσκει. Είναι πρόεδρος της Επιτροπής για τη Διαγραφή του Χρέους των Χωρών του Τρίτου Κόσμου (Comite pour l’annulation de la dette du Tiers Monde, CADTM). Είναι επίσης μέλος της Προεδρικής Επιτροπής Λογιστικού Ελέγχου του Χρέους (CAIC) στον Ισημερινό, του Διεθνούς Συμβουλίου του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ από την ίδρυσή του το 2001, της επιστημονικής επιτροπής της Attac Γαλλίας, του επιστημονικού δικτύου της Attac Βελγίου, καθώς και της Διεθνούς Επιτροπής της Τετάρτης Διεθνούς (Post-Reunification). Μετάφραση: Πάνος Αγγελόπουλος Πηγή: www.contra-xreos.gr
Διαβάστε περισσότερα:
Σχόλια