Καπιταλισμός,κρίση,νεορικαρντιανή οπτική και αριστερά.

Δημήτρης Καζάκης
Γιατί έχουμε κρίση-χρέους; Γιατί το κράτος επιδοτεί το κεφάλαιο και φορτώνεται τις ζημιές του με αποτέλεσμα τα ελλείμματα. Αυτή η προβληματική μπορεί να φαντάζει αριστερή, αλλά δεν είναι. Στην ουσία της είναι μια αριστερή εκδοχή της επίσημης προβληματικής που βλέπει το χρέος ως αποτέλεσμα των κρατικών ελλειμμάτων.

Απλά δίνει αλλού την έμφαση. Η κυβέρνηση μιλά για διεφθαρμένο κράτος, η αριστερά μιλά για παροχές στο κεφάλαιο. Στην ουσία όμως η προβληματική είναι ταυτόσημη και οδηγεί είτε σε νεοφιλελεύθερες, είτε σε νεοκεϋνσιανές προτάσεις αντιμετώπισης. Η αλήθεια είναι ότι ο καπιταλισμός σήμερα ως μηχανισμός εκμετάλλευσης της εργασίας και παραγωγής κέρδους δεν μπορεί να κάνει δίχως υπέρογκα χρέη, ιδιωτικά και δημόσια. Διότι ο κύριος όγκος των κεφαλαίων σήμερα είναι δανείσιμα κεφάλαια και επομένως χρειάζονται, προκειμένου να αξιοποιηθούν, νοικοκυριά, επιχειρήσεις και κράτη που δανείζονται όλο και περισσότερο. Τα δανείσιμα αυτά κεφάλαια είναι αδύνατο να διαγραφούν όπως γινόταν παλιότερα στις κρίσεις του καπιταλισμού για δυο βασικούς λόγους: Αφενός γιατί ο όγκος τους είναι κυριολεκτικά τεράστιος, ανέρχονται σε 20 φορές το παγκόσμιο ΑΕΠ. Αφετέρου, αυτά είναι συγκεντρωμένα σε τράπεζες και επενδυτικά κεφάλαια, που σήμερα λειτουργούν ως «συλλογικός κεφαλαιοκράτης» πολύ πιο σημαντικός από το αστικό κράτος. Αυτή η διαδικασία της ανάδειξης των τραπεζών και γενικότερα του χρηματιστικού κεφαλαίου σε «συλλογικό κεφαλαιοκράτη» του καπιταλισμού, ήταν κάτι που είχαν εντοπίσει από την εποχή τους όλοι οι μαρξιστές θεωρητικοί του ιμπεριαλισμού. Απλά σήμερα έχει γενικευτεί παγκόσμια τόσο, ώστε έχει πάρει καθολικές διαστάσεις. Αν αρχίσουν να χρεοκοπούν, ολόκληρο το σύστημα αναπαραγωγής του κεφαλαίου σήμερα παγκόσμια θα μπλοκάρει ανεπανόρθωτα. Γι’ αυτό στην πολιτική του ιμπεριαλισμού προέχει η διάσωση των τραπεζικών κολοσσών από τη διάσωση των κρατών. Η τράπεζα «συλλογικός κεφαλαιοκράτης» έχει μεγαλύτερη σημασία από το κράτος «συλλογικός κεφαλαιοκράτης» σήμερα.

Τα παραπάνω σημαίνουν ότι ο υπερδανεισμός δεν είναι μια συγκυριακή εκδήλωση της κρίσης του καπιταλισμού, αλλά αποτελεί οργανική ανάγκη επέκτασής του. Κι αυτό γιατί το μεγαλύτερο μέρος του καπιταλιστικού κέρδους σήμερα που αποκομίζεται παγκόσμια έχει να κάνει με τόκους και κέρδη από πιστωτικά προϊόντα. Δίχως αυτά όχι μόνο το καπιταλιστικό κέρδος θα δεχτεί τρομακτικό πλήγμα, αλλά θα γίνει αδύνατη η άνοδός του, μιας και η παραγωγή υπεραξίας εδώ και πολλά χρόνια δεν μπορεί να παρακολουθήσει τους ρυθμούς και τα μεγέθη συσσώρευσης του κεφαλαίου σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτό σημαίνει ότι είναι αδύνατη σήμερα μια ανάπτυξη του καπιταλισμού, δίχως ταυτόχρονα μια ακόμη πιο ραγδαία ανάπτυξη των αγορών κεφαλαίου, πίστης και χρήματος. Πράγμα που σημαίνει δάνεια και όλο νέα δάνεια. Γι’ αυτό και η σημερινή κρίση-χρέους δεν προέκυψε γιατί τα κράτη δανείστηκαν λόγω ελλειμμάτων, αλλά γιατί το διεθνές δανειακό κεφάλαιο έπρεπε να βρει κερδοφόρα τοποθέτηση.

• Τα κράτη, όπως και οι ιδιώτες άρχισαν να δανείζονται γιατί οι τράπεζες και οι επενδυτές κεφαλαίου προσέφεραν απλόχερα δάνεια με σκοπό το κέρδος και χωρίς να υπολογίζουν εισοδηματικά και παραγωγικά όρια. Μετά προέκυψαν τα κρατικά ελλείμματα τα οποία βέβαια επιδείνωσαν ακόμη περισσότερο την κατάσταση και την κρίση. Όμως έχει σημασία να ξεκαθαρίσουμε ότι δεν είναι τα κράτη που δανείστηκαν λόγω ελλειμμάτων, αλλά οι τράπεζες και οι αγορές που δάνεισαν για να κερδοσκοπήσουν. Κι αυτή είναι μια διαφορά κεφαλαιώδους σημασίας.

Ορισμένοι πιστεύουν ότι καπιταλισμός είναι η παραγωγή υπεραξίας. Γι’ αυτό και αναλώνονται σε αναλύσεις περί απόλυτης ή σχετικής υπεραξίας, απίστευτου σχολαστικισμού, χωρίς να αντιλαμβάνονται ότι ο δανεισμός και γενικά η πιστωτική επέκταση είναι οργανική ανάγκη της αναπαραγωγής του κεφαλαίου, αλλά και της διαμόρφωσης του μέσου ποσοστού κέρδους. Η οπτική αυτή, αν και άκρως διαδεδομένη σήμερα στην αριστερά, δεν είναι μαρξιστική, αλλά μια εκχυδαϊσμένη εκδοχή της αντίληψης του Ρικάρντο. Δηλαδή προμαρξιστική. Όσοι έχουν τυφλωθεί από αυτή την χυδαία νεορικαρντιανή οπτική , βλέπουν την υπερχρέωση ως εξωγενές πρόβλημα του καπιταλισμού, ο οποίος υποτίθεται ότι αντλεί τα κέρδη του από την εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης. Για τον Μαρξ αντίθετα η παραγωγή υπεραξίας είναι το έδαφος πάνω στο οποίο οικοδομείται ο καπιταλισμός και το καπιταλιστικό κέρδος. Το οικοδόμημα όμως αυτό καθαυτό έχει πολλούς ορόφους και πολλά επίπεδα. Αλίμονο αν η ανάλυση του καπιταλισμού μείνει μόνο στα θεμέλια και στο υπόγειο του οικοδομήματος.

• Σήμερα, σύμφωνα με υπολογισμούς, μόλις το 30% του συνολικού καπιταλιστικού κέρδους είναι υπεραξία. Το υπόλοιπο 70% παράγεται από την χρηματοπιστωτική σφαίρα με την κερδοσκοπία αξιόγραφων, μετοχών, δανεισμού, καθώς και από την λεηλασία χωρών και λαών από τον ιμπεριαλισμό. 
• Γι’ αυτό και όσοι αντιλαμβάνονται τον καπιταλισμό μέσα από ματογυάλια του Ρικαρντιανού στραβισμού, αντιλαμβάνονται την κρίση μόνο όταν πέφτει το μέσο ποσοστό κέρδους. Μάλιστα θεωρούν ότι αιτία της κρίσης είναι η πτώση του μέσου ποσοστού κέρδους. Κάτι που υποστήριζε ο Ρικάρντο και όχι ο Μαρξ που θεωρούσε ότι η τάση πτώσης του μέσου ποσοστού κέρδους «προάγει», δηλαδή είναι εκδήλωση και ταυτόχρονα καταλύτης της κρίσης, όχι όμως η αιτία της. 
• Αιτία είναι η υπερσυσσώρευση του κεφαλαίου, που σήμερα εκφράζεται κυρίαρχα μέσα από την κρίση-χρέους. (Χαρακτηριστικό παράδειγμα νεορικαρντιανού στραβισμού είναι η ανάλυση της κρίσης απο το ΝΑΡ)

Όλα αυτά σημαίνουν ότι σήμερα το αίτημα της διαγραφής του χρέους δεν είναι ένα οποιοδήποτε αίτημα. Δεν ξεμπερδεύει εύκολα ο σημερινός καπιταλισμός με αυτό το αίτημα. Κι αυτό γιατί στοχεύει στην καρδιά του συστήματος, χτυπά την κυρίαρχη έκφραση της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας σήμερα, το «συλλογικό κεφαλαιοκράτη» στο απόγειό του, τον κύριο μηχανισμό αποκομιδής πρόσθετου καπιταλιστικού κέρδους. Γι’ αυτό και δεν έχει καμμιά σημασία αν μιλάς για καπιταλισμό, ή αν αυτός που παλεύει για την μη αναγνώριση του χρέους και τη διαγραφή καταλαβαίνει ποια είναι η αιτία της κρίσης. Η ίδια η υλοποίηση του αιτήματος σήμερα πλήττει τόσο καίρια τον σύγχρονο καπιταλισμό, που εξ αντικειμένου θέτει θέμα συστήματος, όπως κι αν το καταλαβαίνει κανείς. Μας αρκεί να υιοθετήσει κανείς το αίτημα, ακόμη κι αν πιστεύει ότι δεν φταίει ο καπιταλισμός για την σημερινή κατάσταση και την κρίση. Φυσικά, όσοι από εμάς αναλύουμε την κρίση-χρέους από την σκοπιά του μαρξισμού, προσπαθούμε αντί να κλείνουμε τον καπιταλισμό σε όλες τις πτώσεις και τα γένη, να εξηγήσουμε με στοιχεία και δεδομένα το πώς αυτό το σύστημα έχει φτάσει στα όριά του και αδυνατεί πλέον να αναπαραχθεί με ομαλό τρόπο. Όμως οφείλουμε να ενώνουμε δυνάμεις και αγωνιστές που συμφωνούν στο δια ταύτα, έστω κι αν έχουν τελείως διαφορετική ανάλυση που τους οδηγεί στα ίδια συμπεράσματα. Γι’ αυτό και για μας προέχει το αίτημα και η ανάλυση του αιτήματος, ο τρόπος, οι όροι και οι συνθήκες υλοποίησής του.

Οφείλουμε να αναδεικνύουμε τα κυρίαρχα ζητήματα της περιόδου και με βάση αυτά να προσπαθουμε να συσπειρώσουμε τις ευρύτερες δυνατές δυνάμεις, ανεξάρτητα ιδεολογικών ή άλλων καταβολών. Άλλωστε όταν απευθύνεσαι σ’ ένα ακροατήριο που θέλεις να το πείσεις να παλέψει ενάντια στο σύστημα, τι κάνεις; Του μιλάς για τον καπιταλισμό γενικά και την παραγωγή υπεραξίας, όπως πολλοί στην αριστερά; Ή του μιλάς στη γλώσσα που καταλαβαίνει, του αναλύεις τις παραμέτρους του συγκεκριμένου προβλήματος και θέτεις στόχους πάλης τέτοιους που μπορεί να τους καταλάβει ακόμη και ο πιο πολιτικά αμόρφωτος εργάτης; Εγώ νομίζω ότι πρέπει να κάνεις το δεύτερο. Διαφορετικά θα πείθεις μόνο τους πεισμένους.

Καπιταλισμός γενικά δεν υπάρχει στην αληθινή ζωή. Μόνο στα εγχειρίδια και στα υπερβατικά σχήματα των θεωρητικών, που αν έχουν κάποια αξία οφείλεται στο γεγονός ότι στέκουν πάνω από την πραγματικότητα και την πολυπλοκότητά της. Αυτό που υπάρχει είναι ο ελληνικός καπιταλισμός, ο γαλλικός καπιταλισμός, ο γερμανικός καπιταλισμός και όλοι αυτοί μαζί ενταγμένοι στον παγκόσμιο καπιταλισμό που δεν είναι καθόλου ίδιος σε κάθε ιστορική εποχή. Επομένως η πάλη ενάντια στον καπιταλισμό γενικά είναι το ίδιο πράγμα με την πάλη των αναρχικών ενάντια στο κράτος γενικά. Τέτοια πάλη, τουλάχιστον με όρους μαζών, δεν μπορεί να υπάρξει. Μόνο η πάλη ενάντια στα συγκεκριμένα μέτωπα που αναδεικνύει ο καπιταλισμός με τις πολιτικές του, με την ανάπτυξή του, με την συγκρότηση του πολιτικού του συστήματος σε κάθε δεδομένη στιγμή, μπορεί να υπάρξει. Κι επομένως το να καταγγέλλεις τον καπιταλισμό γενικά δεν λες απολύτως τίποτε, είναι στην ουσία σαν να ζητάς να μην παλέψει κανείς και τίποτα. Αντίθετα η ταξική πάλη απαιτεί συγκεκριμένες απαντήσεις στα πολύ συγκεκριμένα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μάζες μέσα στις δοσμένες συνθήκες ανάπτυξης του καπιταλισμού στην Ελλάδα, πρώτα και κύρια, αλλά και παγκόσμια ύστερα. Τόσο συγκεκριμένες απαντήσεις που να πείθουν τις μάζες ότι με την πάλη τους μπορούν να τις επιβάλουν ακόμη και πάνω στο γενικό έδαφος του καπιταλισμού. Διαφορετικά δεν είσαι τίποτε περισσότερο από ένα περίεργο και γραφικό είδος ιεροκήρυκα ενάντια στον καπιταλισμό. Πηγή