Ἡ ὁμιλία τοῦ Ἀλαὶν ντὲ Μπενουὰ ἀπὸ τὸ συνέδριο «Τὸ τέλος τοῦ παρόντος κόσμου. Τὸ μέλλον στὴν μετα-αμερικανικὴ ἐποχή» (The end of Present World. Post-American future), ποὺ ἔγινε στὸ Λονδίνο, 12 Ὀκτωβρίου 2013.
γαλλικὸ πρωτότυπο (original french) ἀγγλικὴ μετάφραση (english translation)
------------------------------------
Ἡ Γεωπολιτικὴ ἐδῶ καὶ καιρὸ ἔχει τύχει ἀποδοκιμασίας ἀπὸ τὴν κοινὴ γνώμη. Μετὰ τὸν Β΄ΠΠ, ἔγινε ἡ λιγότερο δημοφιλὴς ἀπ’ ὅλες τὶς κοινωνικὲς ἐπιστήμες. Εἶχε κατηγορηθεῖ ὅτι εἶναι μία «Γερμανικὴ ἐπιστήμη» τὸ ὁποῖο δὲν σήμαινε κάτι, ἐκτὸς τοῦ ὅτι ὀφείλει τὴν ἀρχικὴ της ὤθηση στὶς ἀρχὲς τῆς πολιτικῆς γεωγραφίας ποὺ διατυπώθησαν ἀπὸ τὸν Γερμανὸ γεωγράφο Φρειδερίκο Ράτσελ – ὁ ὅρος «Γεωπολιτική» χρησιμοποιεῖται γιὰ πρώτη φορὰ ἀπὸ τὸν Σουηδὸ γεωγράφο Ῥοδόλφο Τσέλλεν τὸ 1889. Στὸ βιβλίο του «Politische Geographie oder die Geographie der Staaten, des Verkehrs und des Krieges» (Πολιτικὴ Γεωγραφία, ἦτοι ἡ Γεωγραφία τῶν Κρατῶν, τῆς Ἐπικοινωνίας καὶ τοῦ Πολέμου, 1897) ὁ Ράτσελ ἀνέλυσε τὶς ἀλληλεπιδράσεις τοῦ κράτους , θεωρούμενου ὡς ζωντανὸ σῶμα, ἀπὸ τὴν ἄποψη τῆς γεωγραφικῆς θέσεως καὶ τοῦ χώρου του. Ἕνας ἀπὸ τοὺς μαθητὲς του ἦταν ὁ Βαυαρὸς στρατηγὸς Κάρολος Χαουσχόφερ, ἰδρυτῆς τῆς « Zeitschrift für Geopolitik» (Ἐπανεξέταση τῆς Γεωπολιτικῆς). Ἦταν μόνον λόγῳ μίας προφανοῦς συγχίσεως μεταξὺ τῆς ἐννοίας τοῦ χώρου στὴν γεωπολιτικὴ λογικὴ καὶ τῆς ἐννοίας τοῦ «Lebensraum» (ζωτικοῦ χώρου) ποὺ ἡ σύνδεση / ἐγγύτητα μεταξὺ τοῦ Καρόλου Χαουσχόφερ καὶ τοῦ Ἐθνικοσοσιαλισμοῦ προέκυψε ὡς ζήτημα.
Αὐτὸ ἦταν ἐσφαλμένο ὄχι μόνον ἐπειδὴ ὁ Χαουσχόφερ δὲν ἦταν ποτέ του ἰδεολόγος τοῦ 3ου Ράιχ. Τὸ πιὸ σημαντικὸ ἦταν ὅτι ὁ Χίτλερ ἔτρεφε πολὺ μεγαλύτερη συμπάθεια γιὰ τοὺς Ἀγγλοσάξωνες ἀπὸ ὅτι γιὰ τοὺς Σλάβους. Διεξῆγε πόλεμο κατὰ τῆς Ρωσσίας, μίας δυνάμεως τῆς ἠπειρωτικῆς Εὐρώπης, ἀλλὰ ὁ ἴδιος θὰ προτιμοῦσε νὰ συμμαχήσῃ μὲ τὴν Μ. Βρεταννία, μία θαλάσσια δύναμη. Ἐὰν εἶχε ἐνστερνισθεῖ τὶς θέσεις τῆς γεωπολιτικῆς θὰ εἶχε κάνει ἀκριβῶς τὸ ἀντίθετο.
Ἐπιπλέον, ὁ ὁρισμὸς τοῦ πεδίου μελέτης τῆς Γεωπολιτικῆς ἢ ἡ θέση της δὲν ἔπαψε ποτὲ νὰ εἶναι ἕνα πρόβλημα. Ἡ Γεωπολιτικὴ μελετᾶ τὴν ἐπίδραση τῆς γεωγραφίας στὴν πολιτικὴ καὶ τὴν ἱστορία, δηλαδὴ τὴν σχέση μεταξὺ τοῦ χώρου καὶ τῆς ἰσχύος (πολιτικῆς, οἰκονομικῆς ἢ ἄλλης). Ὡστόσο, ὁ ὁρισμὸς παραμένει ἀσαφής, γεγονὸς ποὺ ἐξηγεῖ γιατὶ ἡ πραγματικότητα τόσο τῆς ἔννοιας ὅσο καὶ τῆς σχέσεως πρὸς τὸ ἀντικείμενό της ἔχουν ἀμφισβητηθεῖ. Κατὰ συνέπεια ἔχει περιγραφεῖ ὡς μία θεωρία ποὺ ἀποσκοπεῖ στὸ νὰ νομιμοποιήσῃ ἀναδρομικῶς ἱστορικὰ γεγονότα ἢ πολιτικὲς ἀποφάσεις.
Οἱ ἐπικρίσεις αὐτές ὅμως δὲν φθάνουν στὸ βάθος τοῦ ζητήματος: Ὅτι μποροῦμε νὰ ἐντοπίσουμε μέσα στὴν ἱστορία, γεωγραφικὲς σταθερὲς πολιτικῆς δράσεως, εἶναι ἕνα ἀναμφισβήτητο γεγονός. Ἡ Γεωπολιτικὴ παραμένει λοιπὸν ἕνας κλάδος μεγάλης ἀξίας καὶ σημασίας. Ἀκόμη περισσότερο, εἶναι ἀναγκαῖο νὰ καταφεύγουμε σὲ αὐτήν, σὲ ἕναν κόσμο ποὺ εὑρίσκεται σὲ μεταβατικὸ στάδιο καὶ ὅπου τὰ χαρτιὰ τῆς τράπουλας ἀναδιανεμόνται παγκοσμίως. Ἡ Γεωπολιτικὴ θέτει σὲ προοπτικὴ τὸ βάρος τῶν ἀπλῶς ἰδεολογικῶν παραγόντων, ἀσταθῶν ἐξ ὁρισμοῦ, καὶ ὑπενθυμίζει τὴν ὕπαρξη μεγάλων σταθερῶν ποὺ ὑπερβαίνουν τὰ πολιτικὰ καθεστῶτα καθὼς καὶ τὶς διανοητικὲς τοποθετήσεις καὶ διαξιφισμούς.
Ἀπὸ ὅλες τὶς ἔννοιες ποὺ εἰδικῶς ἀναφέρονται στὴν Γεωπολιτική, μία ἀπὸ τὶς πλέον σημαντικὲς εἶναι ἀναμφισβήτητα ἡ διαλεκτικὴ ἀντίθεση μεταξὺ τῆς Θαλάσσης καὶ τῆς Γῆς. «Ἡ παγκόσμια ἱστορία εἶναι ἡ ἱστορία τῆς πάλης μεταξὺ τῶν θαλασσίων δυνάμεων ἐναντίον τῶν ἡπειρωτικῶν καὶ τῶν ἡπειρωτικῶν δυνάμεων ἐναντίον τῶν θαλασσίων», ἐδήλωσε ὁ Kάρολος Σμίτ. Αὐτὴ ἦταν καὶ ἡ γνώμη τοῦ Ναυάρχου Κάστεξ καθὼς καὶ πολλῶν ἄλλων γεωπολιτικῶν. Ὁ Χάλφορδ Μακίντερ, γιὰ παράδειγμα, ὁρίζει τὴν δύναμη τῆς Μ. Βρετανίας διὰ τῆς κυριαρχίας τῶν ὠκεανῶν καὶ θαλασσῶν. Ἀντιλαμβάνεται τὸν πλανήτη ὡς ἕνα σύνολο ἀποτελούμενο ἀπὸ ἕναν «Παγκόσμιο Ὠκεανό» καὶ ἕνα «Παγκόσμιο Νησί», ποὺ ἀντιστοιχεῖ σὲ ὁλόκληρο τὸν χῶρο τῆς Εὐρασίας καθὼς καὶ τῆς Ἀφρικῆς, καὶ τῶν ‘περιφερειακῶν νησιῶν’ Ἀμερικῆς καὶ Αὐστραλίας. Γιὰ νὰ κυριαρχήσουμε τὸν κόσμο, πρέπει νὰ κατέχουμε τὸ παγκόσμιο νησί καὶ κυρίως τὴν ‘καρδιά’ του, τὴν Heartland , τὸν πραγματικὸ γεωγραφικὸ πόλο ποὺ ἐκτείνεται ἀπὸ τὴν Κεντρικὴ Εὐρώπη πρὸς τὴν Δυτικὴ Σιβηρία καὶ πρὸς τὴν Μεσόγειο, ἀπὸ τὴν Μέση Ἀνατολὴ καὶ τὴν Νότια Ἀσία. Ἕνας ἀπὸ τοὺς πρώτους σπουδαίους Ἄγγλους θαλασσοπόρους, ὁ Σὲρ Οὐώλτερ Ράλλεϋ, συνήθιζε νὰ λέγῃ: «Ὅποιος ἐλέγχει τὶς θάλασσες ἐλέγχει τὸ παγκόσμιο ἐμπόριο· ὅποιος ἐλέγχει τὸ παγκόσμιο ἐμπόριο κρατᾶ ὅλους τοὺς θησαυροὺς τοῦ κόσμου στὴν κατοχή του, καὶ στὴν πραγματικότητα ὅλον τον κόσμο».
Στὴν ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητος, ἡ ἀντιπαράθεση μεταξὺ Γῆς καὶ Θαλάσσης εἶναι ἡ μακραίωνη διαμάχη μεταξὺ τῆς Εὐρωπαϊκῆς ἠπειρωτικῆς λογικῆς καὶ τῆς ‘νησιωτικῆς’ λογικῆς ποὺ σήμερα ἐνσωματώνεται ἀπὸ τὶς ΗΠΑ. Ἀλλὰ ἡ διαμάχη αὐτὴ ἀνάμεσα στὴν Γῆ καὶ τὴν Θάλασσα ἐκτείνεται πολὺ πέραν τῶν προοπτικῶν ποὺ προσφέρει ἡ Γεωπολιτική. Ἡ Γῆ εἶναι ἕνας χῶρος ποὺ σχηματίζεται ἀπὸ ἐδάφη, διαφοροποιούμενα ἀπὸ σύνορα. Ἡ λογική της βασίζεται σὲ μία ξεκάθαρη διάκριση μεταξὺ πολέμου καὶ εἰρήνης, μαχητῶν καὶ ἀμάχων, πολιτικῆς δράσεως καὶ ἐμπορίου. Ὡς ἐκ τούτου εἶναι ὁ κατ’ ἐξοχὴν τόπος τῆς πολιτικῆς καὶ τῆς ἱστορίας. «Ἡ πολιτικὴ ὕπαρξη εἶναι καθαρὰ χερσαίας φύσεως» (Ἀντριάνο Σιάνκα). Ἡ Θάλασσα εἶναι μία ὁμοιογενὴς περιοχή ποὺ ἀπλώνεται, ἡ ἄρνηση τῶν διαφορῶν, τῶν ὁρίων καὶ τῶν συνόρων. Εἶναι ἕνας χώρος δυσδιάκριτος, τὸ ὑγρὸ ἰσοδύναμο τῆς ἐρήμου. Ὄντας δίχως κέντρο, τὸ μόνον ποὺ γνωρίζει εἶναι ἡ ἄμπωτη καὶ ἡ παλίρροια καὶ αὐτὸς εἶναι ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖον σχετίζεται μὲ τὴν μοντέρνα παγκοσμιοποίηση.
Αὑτὸς ὁ ὑπαρκτὸς κόσμος εἶναι ὄντως ἕνας ῥευστὸς κόσμος (Ζίγκμουντ Μπάουμαν), ποὺ τείνει νὰ ἐξαλείψῃ ὅ,τι εἶναι γήινο, σταθερό, στερεό, συγκροτημένο, βιώσιμο καὶ διαφοροποιημένο. Εἶναι ἕνας κόσμος ῥοῆς μεταφερόμενης ἀπὸ δίκτυα. Τὸ ἴδιο τὸ ἐμπόριο, καθὼς καὶ ἡ λογική του, διαμορφώνεται ἐπίσης μὲ τὸν τρόπο τῆς ἀμπώτιδος καὶ παλιρροίας.
Ἡ Γεωπολιτικὴ ἔχει ἀνακτήσει τὴν ἐγκυρότητά της μὲ τὶς διάφορες συγκρούσεις ποὺ ἔχουν προκύψει ἀπὸ τὴν δεκαετία τοῦ 1970 καὶ μετά. Οἱ περισσότερες ἀπὸ αὐτὲς τὶς συγκρούσεις διεξάγονται ἀπὸ τὶς ΗΠΑ. Διακρινόμενοι ἀπὸ τὶς πουριτανικὲς τους καταβολὲς καὶ ῥίζες, μὲ τὴν βεβαιότητά τους ὅτι εἶναι ὁ «νέος ἐκλεκτὸς λαός» οἱ Ἀμερικανοὶ ἔχουν τὴν πρόθεση νὰ ἑδραιωθοῦν ὡς ἕνα καθολικὸ μοντέλο, ποὺ θὰ ἔφερνε στὸν κόσμο τὰ ὀφέλη τοῦ «Ἀμερικανικοῦ τρόπου ζωῆς», δηλαδὴ τὸ μοντέλο ἑνὸς ἐμπορικοῦ πολιτισμοῦ, βασισμένο στὴν ὑπεροχὴ τῆς ἀνταλλακτικῆς ἀξίας καὶ τῆς λογικῆς τοῦ κέρδους. Αὐτὴ ἡ πλανητικὴ ἀποστολὴ θὰ ἦταν τὸ «Manifest Destiny» (πρόδηλο πεπρωμένο) τους. Ἡ Γεωπολιτικὴ εἶναι ἀκριβῶς ὁ κλάδος αὐτὸς ποὺ βοηθᾶ νὰ ἐξηγηθοῦν οἱ σταθερὲς τῆς ἐξωτερικῆς τους πολιτικῆς.
Ἡ ἀποδόμηση τοῦ σοβιετικοῦ συστήματος, ἔχει ταυτοχρόνως καταστήσει τὴν παγκοσμιοποίηση ἐφικτὴ καὶ σηματοδότησε τὴν ἐξαφάνιση ἑνὸς τεραστίου ἀνταγωνιστοῦ γιὰ τὴν Ἀμερικανικὴ ἰσχὺ ποὺ μπῆκε τότε στὸν πειρασμὸ νὰ διαμορφώσῃ ἕναν μονοπολικὸ κόσμο ὑπὸ τὴν ἡγεμονία της (αὐτὸ ποὺ ἔχει ὀνομασθεῖ «Ἡ Νέα Τάξη Πραγμάτων»). Στὴν περίοδο ποὺ ἐπακολούθησε ἀπὸ τὴν Σοβιετικὴ διάλυση οἱ ΗΠΑ καθίστανται μία «Αὐτοκρατορία δίχως σκιά» (Ἔρικ Χόμπσμπομ). Βέβαιοι γιὰ τὴν τεχνολογικὴ τους ὑπεροχή, τὴν στρατιωτικὴ τους ἰσχύ καὶ τὰ πλεονεκτήματα ποὺ τοὺς ἔδωσε τὸ σύστημα τοῦ δολλαρίου, ἐνόμισαν ὅτι ἕνας «Ἀμερικανικὸς αἰών» ἐπρόκειτο νὰ ἀναδυθῇ. Πεπεισμένοι νὰ γίνουν, ἀπὸ αὐτὸ τὸ σημεῖο καὶ μετά, ἡ μόνη ὑπερδύναμη τοῦ κόσμου, ἔχουν προσποιηθεῖ ὅτι παίζουν τὸν ῥόλο τοῦ ‘παγκοσμίου ἀστυνομικοῦ’. Οἱ νεο-συντηρητικοὶ ἦταν στὴν πρώτη γραμμὴ αὐτοῦ τοῦ ἐγχειρήματος. Αὐτὴ ἦταν ἡ ἐποχὴ ὅπου ὁ Φράνσις Φουκουγιάμα ἐσκέφθη ὅτι θὰ μποροῦσε νὰ ἀνακοινώσῃ τὸ «τέλος τῆς Ἱστορίας», δηλαδὴ τὸν θρίαμβο τοῦ ἐλευθεριάζοντος καπιταλισμοῦ καὶ τὴν δημοκρατία τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων ὡς τὸν ἀνυπέρβλητο ὁρίζοντα τῶν καιρῶν μας.
Στὰ τέλη τῆς δεκαετίας τοῦ 1990 ὁ Ἀρμπατώφ, σύμβουλος τοῦ Γκορμπατσώφ, δήλωσε στοὺς Ἀμερικανούς: «Σᾶς δίνουμε τὸ χειρότερο πλῆγμα: πρόκειται νὰ σᾶς στερήσουμε τὸν ἐχθρό σας». Σημαντικὲς λέξεις. Ἡ ἐξαφάνιση τῆς Σοβιετικῆς «Αὐτοκρατορίας τοῦ Κακοῦ» ἀπείλησε νὰ ἐξαλείψῃ κάθε ἰδεολογικὴ νομιμοποίηση τῆς Ἀμερικανικῆς ἡγεμονίας ἐπὶ τῶν συμμάχων της. Αὐτὸ σήμαινε ὅτι, ἀπὸ τότε καὶ στὸ ἐξῆς, οἱ Ἀμερικανοὶ ἔπρεπε νὰ βροῦν ἕναν ἐναλλακτικὸ ἐχθρό, ποὺ νὰ παρέχῃ μία ἀπειλή, πραγματικὴ ἢ φαντασιακή, ὥστε νὰ τοὺς ἐπέτρεπε νὰ ἐγκατασταθοῦν ὡς οἱ κυρίαρχοι τῆς «Νέας Τάξεως Πραγμάτων». Εἶναι τὸ ἀκραῖο Ἰσλάμ, κάτι ποὺ οἱ ἴδιοι συνεχῶς ἐνθάρρυναν στὶς προηγούμενες δεκαετίες, αὐτὸ ποὺ θὰ παίξει τὸν ῥόλο τοῦ ἀντιπάλου. Ἀλλὰ στὴν πραγματικότητα, ὁ βασικός τους στόχος παραμένει ἀμετάβλητος. Κι αὐτὸς εἶναι νὰ ἐμποδίσουν, ὁπουδήποτε στὸν κόσμο, τὴν ἐμφάνιση ἑνὸς ἀντιπάλου ἰκανοῦ νὰ τοὺς ἀνταγωνισθῇ καὶ τὸ πιὸ σημαντικὸ νὰ ἐλέγξῃ τὴν Heartland, τὸ «παγκόσμιο νησί».
Στὸ βιβλίο του «Ἡ Μεγάλη Σκακιέρα», ποὺ δημοσιεύθη τὸ 1997, ὁ Ζίγκνιε Μπρεζίνσκι ἀπαριθμεῖ ῥητὰ τὶς ‘γεωστρατηγικὲς ἐπιταγές’ ποὺ οἱ ΗΠΑ πρέπει νὰ πληροῦν γιὰ νὰ διατηρήσουν τὴν παγκόσμια ἡγεμονία τους. Περιγράφοντας τὸ ἐγχείρημα τῆς ‘παγκοσμίου διαχειρίσεως’ τοῦ κόσμου, προειδοποιεῖ γιὰ τὴν «δημιουργία ἢ ἐμφάνιση ἑνὸς Εὐρασιατικοῦ συνασπισμοῦ» ποὺ θὰ «μποροῦσε νὰ ἀμφισβητήσῃ τὴν ὑπεροχὴ τῆς Ἀμερικῆς». Τὸ 2001 ὁ Χένρυ Κίσσινγκερ ἤδη ἔλεγε: «ἡ Ἀμερικὴ πρέπει νὰ διατηρήσῃ τὴν παρουσία της στὴν Ἀσία, καὶ ὁ γεωπολιτικός της στόχος πρέπει νὰ παραμείνῃ ἡ παρεμπόδιση τῆς συνενώσεως τῆς Ἀσίας σὲ ἕνα ἐχθρικὸ μπλόκ». Ὁ Μπρεζίνσκι ὑπενθύμισε μὲ τὴν σειρά του: «Ὅποιος ἐλέγχει τὴν Εὐρασία ἐλέγχει τὸν κόσμο».
Ὁ ἔλεγχος τῆς Εὐρασίας σημαίνει πρώτα ἀπ’ ὅλα τὴν υἱοθέτηση μίας στρατηγικῆς περικυκλώσεως τῆς Ῥωσσίας καὶ τῆς Κίνας. Ἡ στρατηγικὴ περικύκλωση τῆς Ῥωσσίας περιλαμβάνει τὴν ἐγκατάσταση νέων στρατιωτικῶν βάσεων στὴν Ἀνατολικὴ Εὐρώπη, τὴν δημιουργία ἀντιπυραυλικῶν ἀμυντικῶν συστημάτων στὴν Πολωνία, τὴν Τσεχικὴ Δημοκρατία καὶ τὴν Ῥουμανία, τὴν ὑποστήριξη τῆς ἐντάξεως τῆς Οὐκρανίας καὶ Γεωργίας στὸ ΝΑΤΟ, καὶ νὰ ἀκολουθηθῇ μία ἐπιθετικὴ πολιτικὴ μὲ στόχο τὴν ἐξάρθρωση τῆς ἐπιρροῆς τῆς Ῥωσσίας σὲ περιοχές-κλειδιά πέριξ τῆς Μαύρης Θαλάσσης, τῆς Κασπίας καὶ τοῦ Καυκάσου.
Ἀπὸ τὴν ἄποψη τοῦ ἐνεργειακοῦ ἀνεφοδιασμοῦ, ἡ στρατηγικὴ αὐτὴ ὀδηγεῖ στὸν ἔλεγχο τῶν ἀγωγῶν τῆς Κεντρικῆς Ἀσίας – ἡ Κεντρικὴ Ἀσία μεταμορφώνεται σὲ ἕνα Ἀμερικανικὸ προτεκτοράτο – ἐνθαρρύνοντας τὴν ἀνάπτυξη ἀγωγῶν στὴν Κασπία ποὺ νὰ φθάνουν στὴν Τουρκία παρακάμπτοντας τὴν Ῥωσσία, καθὼς καὶ περιορίζοντας ὅσο δυνατὸν περισσότερο τὴν πρόσβαση τῶν Ῥωσσικῶν δεξαμενόπλοιων στὰ στενὰ τοῦ Βοσπόρου καὶ τῶν Δαρδανελλίων. Εἶναι μέσα σὲ αὐτὸ τὸ πλαίσιο ποὺ πρέπει νὰ τοποθετήσουμε τὶς ‘πολύχρωμες ἐπαναστάσεις’ στὴν Σερβία (2000), στὴν Γεωργία (2003), στὴν Οὐκρανία (2004) καὶ στὴν Κιργιζία. Αὐτὲς οἱ κινήσεις, ποὺ ἀπεῖχαν πολὺ ἀπὸ τὸ νἀ εἶναι αὐθόρμητες, ὀργανώθηκαν καὶ ὑποστηρίχθηκαν ἀπὸ τὸ ἐξωτερικὸ μὲ τὴν στήριξη τοῦ ἀμερικανικοῦ ὀργανισμοῦ National Endowment for Democracy (NED), μία βολικὴ βιτρίνα τῆς CIA.
Ἡ δημιουργία ἑνὸς ‘τόξου κρίσεως’ γιὰ τὴν ἀποσταθεροποίηση τῆς παραδοσιακῆς σφαίρας ἐπιρροῆς τῆς Ῥωσσίας στὸν Καύκασο, τὸ Ἀφγανιστὰν καὶ τὴν Κεντρικὴ Ἀσία μπορεῖ νὰ γίνῃ κατανοητὴ μόνον στὸ πλαίσιο αὐτό. Χρησιμοποιῶντας τὸν ὑποτιθέμενο «Πόλεμο κατὰ τῆς Τρομοκρατίας» στὸ Ἀφγανιστὰν, οἱ ΗΠΑ καὶ οἱ συμμάχοι τους ἔχουν στήσει στρατιωτικὲς βάσεις σὲ πρώην Σοβιετικὲς δημοκρατίες ὅπως τὸ Τατζικιστάν καὶ ἡ Κιργιζία. Ὁ στόχος μπορεῖ νὰ συνοψισθῇ σὲ τρεῖς λέξεις: περικύκλωση, ἀποσταθεροποίηση, βαλκανοποίηση.
Παράλληλα καὶ ταυτοχρόνως προσπάθησε νὰ διευρύνῃ μαζικὰ τὸ ΝΑΤΟ στὴν Ἀνατολικὴ Εὐρώπη καὶ στὰ Βαλκάνια μέχρι τὰ Ῥωσσικὰ σύνορα, ἀκόμη καὶ ἐντὸς τῆς πρώην Σοβιετικῆς Ἐνώσεως. Ὅσον ἀφορᾶ τὴν 11η Σεπτεμβρίου 2001, ὁ Πρόεδρος τῶν ΗΠΑ, Τζώρτζ Μπούς, ἐτάχθη ὑπὲρ ἑνὸς «μεγάλου ΝΑΤΟ ἀπὸ τὴν Βαλτικὴ ἕως τὴν Μαύρη Θάλασσα» γιὰ νὰ ἀνοίξῃ τὸν δρόμο ἀπὸ τὴν Κασπία καὶ τὴν Μαύρη Θάλασσα. Δηλαδὴ νὰ μεταβῇ ἀπὸ μία σχετικὰ στατικὴ δομὴ σὲ ἕνα ἐκστρατευτικὸ μοντέλο νεοαποικιοκρατικῶν παρεμβάσεων πρὸς ὅλες τὶς κατευθύνσεις, καὶ κατὰ συνέπεια τὰ παγκόσμια γεωστρατηγικὰ κέντρα βάρους ὀλισθαίνουν πρὸς τὴν Μέση Ἀνατολὴ καὶ τὴν Ἀσία.
“Τὸ ΝΑΤΟ ἰσχυρίζεται ὅτι ἡ ἀντιπυραυλικὴ ἀσπίδα δὲν ἔγινε ἐναντίον σας ἀλλὰ ἐναντίον τοῦ Ἰράν...”
Ἡ διατήρηση τοῦ ΝΑΤΟ ἔχει ἄλλους δύο στόχους. Ὁ πρῶτος εἶναι νὰ συνεχίσῃ νὰ ἀποτρέπῃ τὴν ΕΕ ἀπὸ τὸ νὰ δημιουργήσῃ μία κοινὴ καὶ αὐτόνομη Εὐρωπαϊκὴ ἀμυντικὴ δύναμη. Οἱ Ἀμερικανοὶ πάντα θεωροῦσαν ὅτι Εὐρωπαϊκὴ ἄμυνα σήμαινε γι’ αὐτοὺς ‘τὴν ἀνέγερση τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ πυλῶνος τοῦ ΝΑΤΟ’. Ὁ δεύτερος εἶναι νὰ ἀποδυναμώσῃ τὶς σχέσεις μεταξὺ τῆς Ῥωσσίας καὶ τῆς Δυτικῆς Εὐρώπης. Ἡ Γερμανία στοχοποεῖται ἰδιαιτέρως, δεδομένης τῆς ἐκτάσεως τῶν τεχνολογικῶν, ἐνεργειακῶν καὶ οἰκονομικῶν συναλλαγῶν της μὲ τὴν Ῥωσσία. Σὲ αὐτὸ τὸ σχέδιο ἡ Εὐρώπη γίνεται ἕνα ἀπλὸ Ἀμερικανικὸ προγεφύρωμα στὴν Εὐρασία.
Στὴν Μέση Ἀνατολή, ὅπου ἀντιμετωπίζουν σοβαρὲς προκλήσεις λόγῳ τῆς ἀστάθειας τῆς περιοχῆς ὅπως ἡ ἀποτυχία τῶν στρατιωτικῶν ἐπεμβάσεών τους καὶ ἡ αὐξανόμενη ἀπομόνωση τοῦ σταθεροῦ τους συμμάχου Ἰσραήλ, οἱ ΗΠΑ ἔχουν ἀναπτύξει μία ἐπιθετικὴ στρατηγικὴ γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση τῆς ἀνόδου τοῦ Ἰράν, ποὺ τοὺς ἀνησυχεῖ λόγῳ τῶν ἐνεργειακῶν του πόρων, τῆς προνομιακῆς του σχέσεως μὲ τὴν Κίνα καὶ τὴν Ῥωσσία, καὶ τῆς συνεχῶς αὐξανόμενης ἐπιρροῆς του στὸ Ἰρὰκ καὶ τὶς χῶρες τοῦ Κόλπου, ὅπου ὑπάρχουν σημαντικὲς Σιιτικὲς μειονότητες. Τέλος, ἐπὶ τοῦ παρόντος ἀσχολοῦνται μὲ μία θεαματικὴ ἐπιστροφὴ στὴν Ἀφρική, γιὰ δύο λόγους, τὴν ἀντιστάθμιση τῆς ἐπιρροῆς τῆς Κίνας καὶ τὴν αὐξανόμενη σημασία τῆς Ἀφρικῆς ἀπὸ τὴν ἄποψη τῶν παγκοσμίων ἐνεργειακῶν πόρων.
Γιὰ τὴν ἀνάπτυξη αὐτῆς τῆς ἐπιθετικῆς πολιτικῆς οἱ ΗΠΑ δὲν φείδονται τεχνολογικῶν καὶ οἰκονομικῶν μέσων. Παρὰ τὶς οἰκονομικές τους δυσκολίες καὶ τὰ ἐξαιρετικὰ ὑψηλὰ ἐλλείμματα, ὁ στρατιωτικός τους προϋπολογισμός, ποὺ συνεχῶς αὐξάνεται, πλησιάζει τὰ 700 δις. δολλάρια, ἕνα κολοσσιαῖο ποσό, ἰσοδύναμο μὲ περισσότερο ἀπὸ τὸ 40% ὅλων τῶν στρατιωτικῶν προϋπολογισμῶν μαζί παγκοσμίως.
Ὡστόσο, τίθεται τὸ ἐρώτημα κατὰ πόσον οἱ ΗΠΑ ἔχουν φθάσει στὰ ὅρια τῆς ἰμπεριαλιστικῆς ἐπεκτατικῆς δυνατότητός τους. Τὰ ἐσωτερικὰ τους προβλήματα ἐπιδεινώνονται. Τὸ σύστημα τοῦ δολλαρίου, στὸ ὁποῖο ὑπολογίζουν, παραπαίει στὸ χεῖλος τοῦ γκρεμοῦ. Ἡ παγκόσμια χρηματοπιστωτικὴ κρίση ποὺ ξεκίνησε ἐκεῖ, τὸ 2008, τοὺς χτύπησε μὲ ὅλην της τὴν δύναμη. Τὸ ἐμπορικό τους χάσμα καὶ τὸ δημόσιο χρέος τους ἔχουν φθάσει στὰ ὑψηλότερα ἐπίπεδα ὅλων τῶν ἐποχῶν.
Στὴν Ῥωσσία, ἐν τῶ μεταξύ, ὁ Βλαδίμηρος Πούτιν, ὁ ὁποῖος ἀντελήφθη ξεκάθαρα τὶς προθέσεις τους, ἔχει σαφῶς ξεφύγει ἀπὸ τὴν καταστροφικὴ ἐποχὴ ὑπὸ τοῦ Μπόρις Γιέλτσιν, ποὺ εἶχε ἁγιοποιήσει τὴν παντοδυναμία τῶν «ὁλιγαρχῶν». Τὰ πιὸ πρόσφατα γεγονότα σχετικὰ μὲ τὸν ἐμφύλιο πόλεμο στὴν Συρία ἔχουν καὶ πάλι τονίσει τὴν σημασία τῆς Γεωπολιτικῆς. Ἡ ἐξαιρετικὴ ὀξυδέρεκια τοῦ Πούτιν καὶ τοῦ ὑπουργοῦ Ἐξωτερικῶν του, Σεργκέι Λαβρώφ, κατὰ τῆς ἀναποφασιστικότητος τοῦ Μπαρὰκ Ὀμπάμα καὶ τῆς ἀφέλειας τοῦ Φρανσουά Ὀλλὰντ ἦταν ἐνδεικτική. Μὲ τὴν ἐπέμβασή τους στὴν Συρία ἡ Ῥωσσία ἔχει ἀνακτήσει τὸν ῥόλο της ὡς μία μεγάλη παγκόσμια δύναμη καὶ ἔτσι ἔδειξε ὅτι δὲν εἶναι ἀμελητέος παράγων στὶς διεθνεῖς ὑποθέσεις, ἀλλὰ ὅτι θὰ πρέπει νὰ λαμβάνεται ὑπόψιν στὸ μέλλον.
Ἡ «μονοπολικὴ στιγμή» λοιπὸν (τῶν ΗΠΑ) δὲν διήρκεσε οὔτε κἂν 10 ἔτη. Οἰ Ἀμερικανοί, ποὺ ἀντιπροσωπεύουν μόλις τὸ 5% τοῦ παγκοσμίου πληθυσμοῦ, ἔχουν ὑπερεκτιμήσει τὶς δυνάμεις τους. Ὁ ἐγκλωβισμὸς τῶν στρατευμάτων τους στὸ Ἰρὰκ καὶ τὸ Ἀφγανιστάν, τὰ ἐσωτερικά τους ζητήματα, τὰ ἀβυσσαλέα ἐλλείμματά τους, ἡ ἀστάθεια τοῦ συστήματος τοῦ δολλαρίου καὶ ἡ παγκόσμια οἰκονομικὴ κρίση τοὺς ἔχουν ἐπιβάλλει τὰ ὅριά τους. Γρήγορα γίνεται ἐμφανὲς ὅτι δὲν θὰ κυβερνήσουν τὸν κόσμο δίχως ἀντιπάλους. Ἡ Ἱστορία, τῆς ὁποίας ὁ Φουκουγιάμα ἀνήγγειλε τὸ τέλος, ἔχει ἤδη ἐπιστρέψει.
Ἕνας πολυπολικὸς κόσμος ἀναδύεται, πίσω ἀπὸ τὴν ταχεία ἄνοδο τῆς Κίνας, ἀκολουθούμενης ἀπὸ τὴν Ἰνδία, τὴν Βραζιλία, ἀκόμη καὶ τὸ Ἰράν. Οἱ ἀναδυόμενες οἰκονομίες αὐξάνονται δραματικά. Τὸ μερίδιο τους στὸ παγκόσμιο ΑΕΠ σὲ ἰσοτιμία ἀγοραστικῆς δυνάμεως ἔχει φθάσει ἀπὸ 36% τὸ 1980 σὲ 45% τὸ 2008 καὶ ἀναμένεται νὰ φθάσῃ τὸ 51% τὸ 2014. Ἡ Εὐρασιατικὴ στρατηγικὴ τῶν ΗΠΑ ὀδήγησε, ὡς ἀντίδραση, σὲ μία σημαντικὴ ἐπαναπροσέγγιση μεταξὺ τῆς Ῥωσσίας καὶ τῆς Κίνας, ποὺ ὑλοποιήθη στὸ πλαίσιο τοῦ Ὀργανισμοῦ Συνεργασίας τῆς Σαγκάης (Shanghai Cooperation Organization, SCO), ποὺ ἱδρύθη τὸν Ἰούνιο τοῦ 2001, καὶ ποὺ περιλαμβάνει ἐπίσης τέσσερις χῶρες τῆς Κεντρικῆς Ἀσίας (Καζακστάν, Κιργιζία, Τατζικιστάν καὶ Οὐζμπεκιστάν), ἐνῶ οἱ Ἰράν, Μογγολία, Ἰνδία καὶ Ἀφγανιστὰν συμμετέχουν ὡς παρατηρητές.
Γνωρίζουμε ὅτι τὰ τελευταῖα ἔτη, τὸ Ἰρὰν ἔχει ἐνισχύσει τὶς σχέσεις του μὲ τὴν Κίνα καὶ τὴν Ῥωσσία. Αὐτὴ ἡ ῥεαλιστικὴ συμμαχία ὑλοποιεῖται σήμερα μέσω μιᾶς ἀμοιβαίας γεωπολιτικῆς ὑποστήριξης, ποὺ ἔχουν ὀδηγήσει μερικοὺς παρατηρητὲς στὸ νὰ ἐξετάσουν τὴν πιθανότητα νὰ δοῦμε στὰ ἐπόμενα ἔτη τὴν ἄνοδο μίας ‘Νέας Μογγολικῆς Αὐτοκρατορίας’. Μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1206 καὶ 1294, ἡ Τουρκο-Μογγολικὴ Αὑτοκρατορία τοῦ Τζένγκις Χὰν εἶχε ἐξαπλωθεῖ σὲ ὅλην τὴν Κεντρικὴ Ἀσία πρὶν διασπασθεῖ σὲ τέσσερα τμήματα. Σήμερα ὁ SCO, τοῦ ὁποίου ὁ κυρίαρχος στόχος εἶναι νὰ ἀντιμετωπίσῃ τὴν ἐπιρροὴ τῶν ΗΠΑ στὴν Κεντρικὴ Ἀσία, συνδέεται καὶ πάλι μὲ τὴν Ῥωσία, τὴν Κίνα καὶ τὸ Ἰράν, τρεῖς διαφορετικὲς χῶρες ποὺ ὅμως σχηματίζουν μία πραγματικὴ κοινότητα συμφερόντων ποὺ ἀντιπροσωπεύει 1,5 δις ἀνθρώπους. Ἡ μεγάλη διαφορὰ μὲ τὴν παλαιὰ Μογγολικὴ Αὐτοκρατορία εἶναι ὅτι σήμερα τὸ Ἰρὰν βλέπει τὴν Τουρκία ὡς μία ἀντίπαλη περιφερειακὴ δύναμη.
Ἀπὸ τὸ τέλος τοῦ σοβιετικοῦ συστήματος ἔχουμε εἰσέλθει σὲ μία περίοδο ‘μεσοβασιλείας’ – ἕνα διάλειμμα. Ὁ προηγούμενος Νόμος στὴν Γῆ ἔχει φύγει ἀλλὰ τὸ περίγραμμα ἑνὸς νέου Νόμου δὲν ἔχει ἀκόμη διαφανεῖ. Ἡ οὐσιαστικὴ μεγάλη παγκόσμια σύγκρουση εἶναι αὐτὴ μεταξὺ τῆς Εὐρασιατικῆς ἠπειρωτικῆς δυνάμεως καὶ τῆς Ἀμερικανικῆς θαλασσοκρατορίας. Τὸ βασικὸ ἐρώτημα εἶναι κατὰ πόσον βαίνουμε πρὸς ἔναν μονοπολικὸ κόσμο, ἕνα Universum, ἢ πρὸς ἕναν πολυπολικὸ κόσμο, ἕνα Pluriversum.
Τὸ πρόβλημα εἶναι ὅτι οἱ Εὐρωπαῖοι σπανίως τὸ γνωρίζουν αὐτό. Οἱ Ἀμερικανοὶ μπορεῖ νὰ ἔχουν πολλὰ ἐλαττώματα, ἀλλὰ τοὺς ἀναγνωρίζουμε ὅτι εἶναι ἐνήμεροι γιὰ τὶς παγκόσμιες προκλήσεις καὶ ὅτι προσπαθοῦν νὰ σκεφθοῦν τὸν κόσμο ποὺ ἔρχεται. Στὴν Ῥωσσία καὶ τὴν Κίνα ἐπίσης σκέφτονται τὸν κόσμο ποὺ ἔρχεται. Οἱ Εὐρωπαῖοι δὲν τὸ σκέφτονται αὐτό. Ἐνδιαφέρονται μόνον γιὰ τὴν παρούσα στιγμή. Ζοῦν κάτω ἀπὸ τὸν ὁρίζοντα τῆς μοίρας, μὲ θεσμοὺς ποὺ τοὺς καταδικάζουν σὲ ἀδυναμία καὶ παράλυση. Ἡ Εὐρώπη ζεῖ σὲ μία κατάσταση ὅπου δὲν ἔχει δική της βαρύτητα καὶ ἰσχύ.
Ἀντιμέτωπη μὲ μία πρωτοφανὴ ἠθικὴ κρίση, τὸ πρόβλημα τῆς μεταναστεύσεως, ἕναν γηράσκοντα πληθυσμό, τὴν μεταφορὰ οἰκονομικῆς δραστηριότητος σὲ ὑπεράκτιες καὶ τὸν παγκόσμιο ἀνταγωνισμό, φαίνεται σᾶν ἡ Εὐρώπη νὰ μὴν μπορῇ νὰ ὑπερασπισθῇ τὴν θέση της σὲ ἕναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο. Φέροντας μία ταυτότητα ποὺ (ἡ Εὐρώπη) δὲν καθορίζει ἄλλο, στοιχειωμένη ἀπὸ τὴν κρυφὴ ἐπιθυμία νὰ ἀποσυρθῇ ἀπὸ τὴν Ἱστορία – διατρέχοντας ἔτσι τὸν κίνδυνο νὰ γίνῃ ἡ ἴδια τὸ ἀντικείμενο τῆς ἱστορίας κάποιων ἄλλων – οἱ σκεπτόμενοι ἄνθρωποι ἔχουν παντοῦ τὴν ἴδια διάθεση. Ἡ Εὐρώπη εἶναι τώρα ἡ ‘φτωχὴ στὸν κόσμο’ (Χάιντεγγερ). Αὐτὴ ἡ Εὐρώπη δείχνει νὰ ἔχῃ ἐξαντληθεῖ, βασανιζόμενη ἀπὸ κόπωση ποὺ ὀδηγεῖ στὸ νὰ μὴν θέλῃ τίποτα. Ἡ Γεωπολιτικὴ τῆς ἀδυναμίας; Ἄνοδος τῆς ἀσημαντότητος; Τὰ τραπεζογραμμάτια τοῦ εὐρὼ εἶναι σὰν ἀντανάκλασή της: ἀντιπροσωπεύουν μόνον κενότητα.
Στὸ παρελθὸν ἡ Γεωπολιτικὴ ἐφήρμοζε τοὺς περιορισμοὺς της κυρίως σὲ κρατικὸ ἐπίπεδο – τὰ ἴδια κράτη ποὺ φαίνεται νὰ ἔχουν εἰσέλθει σὲ μία μὴ ἀναστρέψιμη κρίση, τουλάχιστον στὸ δυτικὸ ἡμισφαίριο. Τώρα ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὴν λογικὴ τῶν ἠπείρων ποὺ ἀπὸ καιρὸ κρυβόταν πίσω ἀπὸ τὶς ἄτακτες ἐπαφὲς τῶν κρατῶν ἀλλὰ ποὺ τώρα εἶναι περισσότερο θεμελιώδης ἀπ’ ὅσο ποτέ. Μᾶς βοηθᾶ [ἡ Γεωπολιτική] νὰ σκεφτόμασθε μὲ ὅρους ὄχι μόνον χωρῶν ἀλλὰ καὶ ἠπείρων (Ζορντὶ Φον Λοχάουσεν). Ἡ Θάλασσα ἐναντίον τῆς Γῆς, εἶναι τώρα οἱ ΗΠΑ ἐναντίον «τοῦ ὑπολοίπου κόσμου», καὶ πρῶτα ἐναντίον τῆς Εὐρασίας καὶ τοῦ εὐρωπαϊκοῦ ἠπειρωτικοῦ μπλόκ. Ὑπὸ αὐτὴν τὴν ἔννοια ἡ κατάρρευση τοῦ Σοβιετικοῦ συστήματος ἔχει ξεκαθαρίσει τὰ πράγματα. Ὑπάρχουν τώρα μόνον δύο δυνατὲς θέσεις: εἴτε νὰ εἶσαι στὴν πλευρὰ τῆς Ἀμερικανικῆς θαλασσίας δυνάμεως εἴτε στὴν πλευρὰ τῆς Εὐρασιατικῆς ἠπειρωτικῆς δυνάμεως. Εἶμαι μὲ τὸ δεύτερο.
Ἀλαίν ντὲ Μπενουά
Ὁ γάλλος φιλόσοφος Alain de Benoist εἶναι ὁ κορυφαῖος στοχαστὴς τοῦ εὐρωπαϊκοῦ ῥεύματος της ‘Νέας Δεξιᾶς’, μιᾶς σχολῆς πολιτικῆς σκέψης ποὺ ἱδρύθηκε στὴ Γαλλία τὸ 1968 μὲ τὴν δημιουργία τῆς GRECE (Ὁμάδα Ἔρευνας καὶ Μελέτης γιὰ τὸν Εὐρωπαϊκὸ Πολιτισμό). Μέχρι σήμερα παραμένει ὁ κύριος εκπρόσωπός της, ἐνῶ τὰ τελευταῖα ἔτη ἀπέρριψε τὸν χαρακτηρισμὸ ‘Νέα Δεξιά’
Σχόλια