ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΥΠΕΡ-ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΑΛΥΣΗ
Του ΠΕΤΡΟΥ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ*
Το Βερολίνο μετατρέπει την ευρωζώνη σε οικονομική ενδοχώρα, η Βρετανία βρίσκεται με το ένα πόδι έξω από την Ε.Ε. και το μέλλον της Ένωσης διαγράφεται απρόβλεπτο.
Την προηγούμενη εβδομάδα, στις 22 Ιανουαρίου, η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ και ο Γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ γιόρτασαν στο Βερολίνο την πεντηκοστή επέτειο μιας ιστορικής συμφωνίας, που φέρει τις υπογραφές δύο σπουδαίων προκατόχων τους: της συνθήκης των Ηλυσίων, με την οποία οι Κόνραντ Αντενάουερ και Σαρλ ντε Γκωλ έθεσαν τους δύο γείτονες του Ρήνου, που χωρίζονταν από ποτάμια αίματος, σε τροχιά συνεργασίας, δρομολογώντας τη μακρά πορεία προς την ευρωπαϊκή ενοποίηση. Ωστόσο, στην υποτονική ατμόσφαιρα των "πανηγυρικών" εκδηλώσεων υπήρχε κάτι από τη δυσάρεστη αίσθηση που συνοδεύει κάποιον, ο οποίος είναι υποχρεωμένος να παραστεί σε πάρτι γενεθλίων, γνωρίζοντας ότι ο οικοδεσπότης του πάσχει από βαρύτατη, πιθανότατα μοιραία νόσο.
- Οι απαισιόδοξες σκέψεις για το μέλλον του ευρωπαϊκού εγχειρήματος ενισχύθηκαν μία ημέρα αργότερα, με την ιδιαίτερα σημαντική ομιλία του Ντέιβιντ Κάμερον στη Βουλή των Κοινοτήτων. Ο Βρετανός πρωθυπουργός ανακοίνωσε ότι θα ζητήσει την αναθεώρηση του καθεστώτος συμμετοχής της χώρας του στην Ένωση με στόχο να επαναφέρει σειρά αρμοδιοτήτων από τις Βρυξέλλες στο Λονδίνο και ότι στη συνέχεια θα οργανώσει δημοψήφισμα με το ερώτημα αν πρέπει η Βρετανία να παραμείνει στην ΕΕ ή να αποχωρήσει από αυτήν.
Η ΤΑΚΤΙΚΗ ΚΑΜΕΡΟΝ
http://www.ifestosedu.gr/111SEUstrategicIssues.htm#περιεχόμενα.Σε πρώτη ματιά, η ριψοκίνδυνη κίνηση του συντηρητικού πρωθυπουργού της Βρετανίας ξενίζει, καθώς ήταν οι πρωθυπουργοί των "Τόρηδων" εκείνοι που προώθησαν την ένταξη της χώρας τους στην ευρωπαϊκή κοινότητα. Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, τα εθνικιστικά διαπιστευτήρια του οποίου ουδείς θα μπορούσε να αμφισβητήσει, έριξε ήδη από το 1946 το σύνθημα για "ένα είδος Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης". ΟΧάρολντ Μακμίλαν κατέθεσε την πρώτη αίτηση ένταξης της Βρετανίας στις ευρωπαϊκές κοινότητες το 1960 και ένας άλλος συντηρητικός πρωθυπουργός, ο Έντουαρντ Χιθ, ήταν εκείνος που κατάφερε να πάρει το πράσινο φως για την ένταξη, το 1973. Επιπλέον, η επιλογή του Κάμερον ουδόλως ενθουσίασε τον πιο στενό σύμμαχο της Βρετανίας, την Αμερική, όπως άφησε σαφέστατα να εννοηθεί ο σύμβουλος του Ομπάμα, Τζόζεφ Νάι, στο Διεθνές Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός. Η Ουάσιγκτον επιθυμεί διακαώς να παραμείνει η Βρετανία στην ΕΕ, λειτουργώντας ως αντίβαρο στη γερμανική ηγεμονία.
Σε πείσμα όλων αυτών, ο Κάμερον δεν μπορούσε να αγνοήσει το διογκούμενο ρεύμα των ευρωσκεπτικιστών, το οποίο αντανακλάται στη δημοσκοπική απογείωση του εθνικιστικού "Κόμματος της Ανεξαρτησίας" και απειλεί να προκαλέσει βαθύτατο ρήγμα στο εσωτερικό των ίδιων των Συντηρητικών. Οι παράγοντες που τροφοδοτούν αυτό το ρεύμα είναι μάλλον προφανείς: Η κρίση της ευρωζώνης έκανε το εγχείρημα της ενοποίησης πολύ λιγότερο ελκυστικό στα λαϊκά στρώματα, ενώ η απάντηση της Γερμανίας στην κρίση- βαθύτερη οικονομική και πολιτική ενοποίηση με τους όρους του Βερολίνου- έχει καταθορυβήσει μεγάλο μέρος των βρετανικών ελίτ. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμη και ο Economist,η δημοσιογραφική ναυαρχίδα των ευρωπαϊστών, συμμερίζεται την πρωτοβουλία Κάμερον για δημοψήφισμα, έστω κι αν διατυπώνει ήπιες επιφυλάξεις για τη χρονική στιγμή που εκδηλώθηκε.
Όλα δείχνουν ότι βαίνουμε προς ένα αποφασιστικό σημείο καμπής για το μέλλον της Ευρώπης. Παρά την τεχνητή ευφορία που καλλιεργείται για την πρόσκαιρη εκτόνωση της κρίσης του ευρώ, το μέλλον του κοινού νομίσματος εξακολουθεί να βρίσκεται επί ξυρού ακμής. Η ευρωζώνη βρίσκεται σε νέα ύφεση, από την οποία κινδυνεύει να πληγεί ακόμη και η Γερμανία, ενώ η ανεργία στην Ισπανία και την Ελλάδα εξακολουθεί να οδεύει προς τη στρατόσφαιρα, προκαλώντας μεγάλες ζώνες κοινωνικής ερήμωσης. Στην Ιταλία, ο Μπερλουσκόνι έχει επικεντρώσει ολόκληρη την προεκλογική του εκστρατεία στον πόλεμο κατά του ευρώ. Εκ των κορυφαίων Αμερικανών οικονομολόγων, ο Μπάρι Άιχενγκριν έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου από το χιονισμένο Νταβός: "Κανένα από τα υποβόσκοντα προβλήματα της ευρωζώνης δεν έχει επιλυθεί. Η δίδυμη κρίση του δημοσίου χρέους και των τραπεζών θα οδηγήσει σε νέα υπερθέρμανση εντός του 2013... Οι Ευρωπαίοι θα ξυπνήσουν με ένα απότομο σοκ από το λήθαργο της αυτοϊκανοποίησης, πιστεύω σύντομα. Οι αγορές θαχάσουν κάποια στιγμή την υπομονή τους και η κρίση θα επανέλθει".
ΝΑ...ΠΡΟΛΑΒΟΥΝ ΤΟ ΚΑΚΟ
Σε μια προφανή προσπάθεια να προλάβουν τις εξελίξεις, Μέρκελ και Ολάντ ανακοίνωσαν στο Βερολίνο ότι θα καταθέσουν κοινή πρόταση για την προώθηση βαθύτερης οικονομικής και πολιτικής ενοποίησης της Ευρώπης στη σύνοδο κορυφής του Ιουνίου. Τη δήλωση αυτή υποδέχθηκαν περίπου ως βροχή σε ξερή γη οι δημοσιογραφικές ελίτ και πολιτικές ηγεσίες που δε διαθέτουν άλλο οδηγό πολιτικής ανάλυσης από τη χιλιαστική πίστη στο δόγμα "όσο περισσότερη Ευρώπη,τόσο καλύτερα". Αντανακλαστικές αντιδράσεις αυτού του είδους, τις οποίες θα ζήλευαν και οι πεινασμένοι σκύλοι του καθηγητή Παβλόφ, ουδόλως δικαιώνονται από την πρόσφατη πείρα, αλλά η μνήμη είναι είδος εν σπάνει και η ονειροφαντασίωση ανίκητη.
Μήπως "περισσότερη Ευρώπη" δεν ήταν η ένταξη στην ευρωζώνη και ταΜνημόνια, που έφεραν δέκα χρόνια πίσω το ελληνικό ΑΕΠ, είκοσι χρόνια πίσω τολαϊκό εισόδημα και έναν αιώνα πίσω το εργατικό δίκαιο; Μήπως το να ζητάμε"περισσότερη Ευρώπη" από τη Μέρκελ και το Σόιμπλε δε διαφέρει και πολύ από τοντρελό του χωριού στο μυθιστόρημα του Γκόγκολ, που πήγαινε στην κηδεία καιφώναζε "πέντε- πέντε την ημέρα, κι εκατό την εβδομάδα";
- Όταν υπέγραφε την ιστορική συνθήκη με τον Αντενάουερ, ο στρατηγός Ντε Γκωλ δενέκρυβε τις προθέσεις του για το μέλλον της Ευρώπης. Οραματιζόταν μια "Ευρώπη-ιππήλατη άμαξα, με τη Γερμανία στο ρόλο του πρώτου ίππου και τη Γαλλία στο ρόλοτου αμαξά". Φιλοδοξούσε να χαλιναγωγήσει τον αναδυόμενο οικονομικό κινητήρα τηςΕυρώπης με την ανώτερη πολιτικοστρατιωτική ισχύ μιας Γαλλίας, που διατηρούσεανεξάρτητο πυρηνικό οπλοστάσιο και θέση μονίμου μέλους στο Συμβούλιο Ασφαλείαςτου ΟΗΕ. Μια ένωση κυρίαρχων εθνών- κρατών, ανεξάρτητη από την Αμερική, με δικήτης φωνή στο διεθνή στίβο και ισχυρό κοινωνικό κράτος στο εσωτερικό της.
Όποια άποψη και να έχει κανείς για το Γιώργο Παπανδρέου, αποτελεί ταπείνωση για την ίδια την Ελλάδα το λιντσάρισμά του από τη Μέρκελ και το Σαρκοζί όταν κάτι πήγε να ψελλίσει για δημοψήφισμα γύρω από το ευρώ- βλέπετε, ο Παπανδρέου δεν ήταν Κάμερον και η Ελλάδα δεν ήταν Βρετανία. Όποια άποψη κι αν έχει κανείς για τον απίθανο Μπερλουσκόνι, δεν μπορεί να μην αγανακτεί παρακολουθώντας και πάλι τους Μέρκελ και Σαρκοζί να λοιδωρούν τον εκλεγμένο πρωθυπουργό μιας ιστορικής χώρας,μέλους του G7, για να βάλουν στη θέση του τον "τεχνοκράτη" Μόντι. Έναν άνθρωπο που ουδέποτε είχε εκλεγεί σε δημόσιο αξίωμα, εκπρόσωπο των διεθνών τοκογλύφων, στέλεχος της διαβόητης Trilateral, της Λέσχης Μπίλντεμπεργκ, της Goldman Sachs,της Moody's, της Coca Cola και διάφορων άλλων ευαγών ιδρυμάτων.
- Τούτων δοθέντων, μήπως θα ήταν προτιμότερο, αντί να περιμένουμε αιωνίως "το φως εξ Εσπερίας", να διδαχθούμε κάποια πράγματα από την πρωτοβουλία Κάμερον και ει δυνατόν να την αξιοποιήσουμε προς όφελός μας; Το ερώτημα είναι, βέβαια,ρητορικό όταν απευθύνεται στην κυβέρνηση της εσωτερικής τρόικα, που έχει εναποθέσει τις τύχες αυτού του τόπου στον αυτόματο πιλότο του Βερολίνου.
- Ωστόσο, οι αντιμνημονιακές δυνάμεις και κυρίως η Αριστερά δεν θα μπορούσαν,άραγε, να αξιοποιήσουν τις αντιθέσεις στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το νέο τοπίο που διαμορφώνεται για να θέσουν ζήτημα επαναδιαπραγμάτευσης της θέσης της Ελλάδας- μεταφορά κοινοτικών πόρων, μεταναστευτικό και Δουβλίνο ΙΙ, φύλαξη συνόρων κ.α.-επικαλούμενες τη ληστεία σε βάρος της χώρας που έχει ήδη συντελεστεί και ύψιστους λόγους εθνικού συμφέροντος; Δεν θα έπρεπε τουλάχιστον να δεσμευθούν από τώρα για δημοψήφισμα που θα επικυρώσει την κατάργηση των μνημονίων, ώστε να οχυρωθούν πίσω από τη δημοκρατικά εκφρασμένη βούληση του λαού μας ενόψει της σύγκρουσης που αναπόφευκτα θα έρθει με τους διεθνείς τοκογλύφους;
*ΠΗΓΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ "ΕΠΙΚΑΙΡΑ"(31/1/2013)
Πέμπτη 31 Ιανυαρίου 2013
--------------
ΒLogger: Συμπληρωματικά δες κι' αυτό: Οι στρατηγικές σεισμικές πλάκες στα θεμέλια της ΕΕ, η Βρετανία και η παράκρουση της «κοινής» δημοσιονομικής πολιτικής
Καθηγητής Παναγιώτης Ήφαιστος
Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩΣ
e-mail: info@ifestosedu.gr Web www.ifestosedu.gr
περιεχόμενα.
σημείωμα 24.8.2012
Ιούνιος 2012. Οι στρατηγικές σεισμικές πλάκες στα θεμέλια της ΕΕ, η Βρετανία και η παράκρουση της «κοινής» δημοσιονομικής πολιτικής
Ιανουάριος 2013. Ομιλία βρετανού πρωθυπουργού και σχόλια Π. Ήφ.
Σημείωση 24.8.2012: Το δοκίμιο που ακολουθεί αρχικά αναρτήθηκε στην διεύθυνση http://www.ifestosedu.gr/112ekloges12.htm στο πλαίσιο σειράς υπερκομματικών παρεμβάσεων ενόψει της κρίσης και των διαδοχικών εκλογών του 2012. Αναδημοσιεύτηκε 12 περίπου χιλιάδες φορές στο διαδίκτυο.Το αναπαράγω αυτούσιο εδώ, καθότι, πέραν της συγκυριακής σημασίας του, περιέχει διαχρονικά στοιχεία για τον χαρακτήρα της ΕΕ, την θέση ενός κράτους-μέλους στην διαδικασία ολοκλήρωσης και τις καθιερωμένες επί δεκαετίες διαπραγματευτικές πρακτικές. Ζητήματα του κειμένου αυτού έχουν εξεταστεί σε δημοσιεύσεις χιλιάδων σελίδων στην αγγλική και ελληνική γλώσσα (οι δέκα περίπου μονογραφίες για την ΕΕ, δοκίμια και άρθρα).
Σχεδόν τρία χρόνια μετά την κρίση, κανείς δεν μπορεί να παραγνωρίσει το γεγονός ότι αυτό που πολλοί φοβούμασταν είναι πραγματικότητα: Το πολιτικό προσωπικό του νεοελληνικού κράτους στερείται στοιχειωδών γνώσεων και διαπραγματευτικών δεξιοτήτων άσκησης εξωτερικής πολιτικής. Όσον αφορά την ελληνική ευρωπαϊκή πολιτική, επιπλέον, η περιρρέουσα συμβατική ατμόσφαιρα και οι αναρίθμητες επιστημονικά μεταμφιεσμένες ασυναρτησίες δεν αφήνουν περιθώρια ορθολογιστικής συμμετοχής στην διαδικασία ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Εξάλλου, τα δυσμενή αποτελέσματα είναι κάτι περισσότερο από ορατά. Στην διεύθυνση http://www.ifestosedu.gr/111ONEGreeceWarning.htm παραθέτω τρεις επιφυλλίδες που γράφτηκαν το 1999, το 2000 και το 2002. Αντλούν από πολλές εκτενέστερες και άρχισαν να διατυπώνονται με τεκμηριωμένο τρόπο μονογραφίες ήδη από το 1990. Ο λόγος που τις υπενθυμίζω δεν είναι για να διεκδικηθεί κάποιο δάφνινο στεφάνι αλλά για να τονιστεί η σημασία της μη ιδεολογικής και επιστημονικά θεμελιωμένης ανάλυσης. Η παραγνώριση των επιχειρημάτων αυτών στοίχισε στην Ελλάδα πολλές εκατοντάδες δισεκατομμύρια!! και πιθανότητα, κάτι το οποίο βεβαίως απευχόμαστε, την ολική της καταστροφή.
Με κάθε αντικειμενικό κριτήριο το πολιτικό προσωπικό του νεοελληνικού κράτους βαθμολογείται μηδέν. Μετά την κρίση του 1999 δεν συγκρότησε επιχειρήματα στήριξης της εθνικού συμφέροντος και μια διαπραγματευτική στρατηγική άξια ενός ισότιμου μέλους της ΕΕ. Η Ελλάδα συμμετέχει στην διαδικασία ολοκλήρωσης ως ουραγός και όχι ως ισότιμο μέλος, το πολιτικό προσωπικό δεν δείχνει να γνωρίζει τα θεσμικά και πολιτικά λάθη που θα επέτρεπαν στην Ελλάδα να υπεραμυνθεί του συμφέροντος επιβίωσής της και οι συνομιλίες με το πολιτικό προσωπικό των άλλων μελών και με τους ευρωγραφειοκράτες θυμίζει έντονα την σχέση των αποικιοκρατών με τους υποτελείς τους. Στερούνται κοσμοθεωρητικού οράματος, λειτουργούν στο πόδι και πρόχειρα και δέχονται αδιαμαρτύρητα τα ιδιοτελή κελεύσματα των τρίτων. Τα αίτια είναι πολλά και θα εξεταστούν σε επερχόμενες δημοσιεύσεις. Εδώ σημειώνουμε μόνο ότι γράφοντας τον Αύγουστο 2012 οι τάσεις που επικρατούν οδηγούν στο οικονομικό τέλμα, στην κρατική εκμηδένιση, στην κοινωνική διαίρεση και στην υποβάθμιση της διεθνούς θέσης της Ελλάδας. Επιπρόσθετα, κράτη που επί δεκαετίες απειλούν την Ελλάδα, απλά τυγχάνει συγκυριακά να είναι απασχολημένα με άλλα περιφερειακά προβλήματά (τους). Διαφορετικά θα είχαμε υποστεί ήδη τις συνέπειες της πλήρους στρατηγικής ανυπαρξίας μας. Συναφώς σημειώνεται, επίσης, ότι οι στρατηγικές ανακατατάξεις της περιφέρειάς μας θα επέτρεπαν στην Ελλάδα -εάν το πολιτικό προσωπικό και ένα συγκεκριμένο "ίδρυμα" που επηρέασε καταστροφικά την ελληνική διπλωματία δεν είχαν εκμηδενίσει στρατηγικά και πνευματικά το νεοελληνικό κράτος- να δώσει οριστική λύση σε προβλήματά δεκαετιών αν όχι αιώνων.
Θα συνεχίσουμε να παρατηρούμε και αναλύουμε τα ζητήματα αυτά σε μια μονιμότερη βάση και στην βάση μιας μακροχρόνιας προοπτικής
Οι στρατηγικές σεισμικές πλάκες στα θεμέλια της ΕΕ, η Βρετανία και η παράκρουση της «κοινής» δημοσιονομικής πολιτικής
Π. Ήφαιστος www.ifestosedu.gr
Οι διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις και η προεκλογική ένταση επισκίασαν το γεγονός ότι στο μέτωπο της Ευρωπαϊκής πολιτικής τίποτα πλέον δεν είναι δεδομένο, ενώ όλα είναι ρευστά. Τη στιγμή που οι στρατηγικές σεισμικές πλάκες κινούνται αστάθμητα στην Ευρώπη, στην Αθήνα εντούτοις κανείς δεν συνεκτιμά τις βαθύτατων προεκτάσεων συνέπειες για τα ελληνικά εθνικά συμφέροντα. Κανείς δεν φαίνεται να είναι σε θέση να αναλύσει το στρατηγικό περιβάλλον, να σχεδιάσει την ελληνική εθνική στρατηγική, να ορίσει σκοπούς και να οργανώσει τα μέσα και τις προσεγγίσεις εκπλήρωσής τους.
Για να καταλάβουμε πως κινούνται οι μεγάλες δυνάμεις σήμερα χρειάζεται να συνοψίσουμε κάποιες κλασικές στρατηγικές παραμέτρους των πολυδαίδαλων σχέσεων Ουάσινγκτον/Λονδίνο – Βερολίνο – Παρίσι. Η επερχόμενη πιθανή στρατηγική αναδιάταξη και η σταθερότητα ή αστάθεια στην Ευρώπη εξαρτώνται από αυτές τις σχέσεις. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον ενέχει η έντονη δραστηριότητα της Βρετανικής διπλωματίας όσον αφορά την κρίση της ευρωζώνης. Αυτή η δραστηριοποίηση του Λονδίνου βρίσκεται σε πλήρη αρμονία με μακραίωνες Βρετανικές εξισορροπητικές πρακτικές.
Το ύστερο Βρετανικό ενδιαφέρον για την ευρωζώνη οφείλεται, εκτιμάται, στον φόβο του Λονδίνου ότι η κατάσταση μπορεί να γίνει ανεξέλεγκτη. Να διαλυθεί δηλαδή το πλέγμα των μεταπολεμικών θεσμών συνεργασίας συμπεριλαμβανομένης και της ΕΕ. Κύριος διττός σκοπός της μακραίωνης Βρετανικής στρατηγικής ήταν αφενός η σταθερότητα στην ηπειρωτική Ευρώπη και αφετέρου να μην αφεθεί μια ηπειρωτική δύναμη ή μια συμμαχία δυνάμεων να ενοποιήσει την ηπειρωτική περιοχή Ανατολικά της Μάγχης. Γι’ αυτό, η Βρετανία ναι μεν έβλεπε εξαρχής θετικά την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, αλλά μόνο αν δεν οδηγούσε σε πολιτική ενοποίηση. Αυτό που βασικά θέλει το Λονδίνο είναι μια ζώνη ελευθέρων συναλλαγών υπό την υψηλή εποπτεία της Ατλαντικής Συμμαχίας.
Η Μεγάλη Βρετανία, η οποία επί αιώνες ήταν η μεγάλη ναυτική δύναμη της Δύσης, αντικαταστάθηκε αρχές του 20ού αιώνα από τη νέα πλανητική ναυτική δύναμη, τις ΗΠΑ. Βέβαια, το Λονδίνο μερίμνησε έγκαιρα (ήδη από τη δεκαετία του 1930) να συγκροτήσει με τις ΗΠΑ μια από τις ισχυρότερες σύγχρονες συμμαχίες, γνωστή και ως «ειδική σχέση ΗΠΑ – Βρετανίας». Έκτοτε, η Βρετανική ισχύς είναι ετερόφωτη και ευθέως ανάλογη του βάθους των στρατηγικών σχέσεων του Λονδίνου με την Ουάσινγκτον. Οι σχέσεις ΗΠΑ-Βρετανίας είναι αμοιβαία επωφελείς: Πέραν του ότι η Βρετανία είναι η στενότερη σύμμαχος των ΗΠΑ είναι επίσης συχνά και μακρύ διπλωματικό χέρι της υπερατλαντικής υπερδύναμης. Το βλέπουμε να επαληθεύεται αναρίθμητες φορές. Το βλέπουμε και τώρα λόγω ευθυγράμμισης των δύο κρατών στο θέμα της κρίσης της ευρωζώνης.
Χρήσιμο είναι να γνωρίζουμε τους θεμελιώδεις άξονες της Βρετανικής διπλωματίας. Το Βρετανικό στρατηγικό δόγμα που και σήμερα ακολουθεί το Λονδίνο, διατυπώθηκε ήδη από τον Τσόρτσιλ το 1946, όταν όρισε τους τρεις κύκλους της μεταπολεμικής Βρετανικής διπλωματίας. Μεταξύ άλλων, όρισε την ειδική σχέση με τις ΗΠΑ ως την υπέρτατη επιλογή της μετά-αποικιακής Βρετανικής διπλωματίας. Στις ευρωπαϊκές υποθέσεις, αντίστοιχα, λειτουργώντας με κλασικούς Βρετανικούς στρατηγικούς όρους ενθάρρυνε τη συνεργασία αλλά όχι την ενοποίηση της Δυτικής Ευρώπης.
Ενώ αρχικά η Μεγάλη Βρετανία δεν συμμετείχε στην Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, το στίγμα των Βρετανικών σκοπών αποτυπώθηκε από τον Τσόρτσιλ όταν δήλωσε «είμαστε μαζί σας, αλλά όχι ένας από εσάς» («we are with you, but not one of you»). Το 1958 ο Μακμίλλαν, επίσης, έκανε σαφές στον Πρόεδρο Ντε Γκολ ότι ο λόγος που η Βρετανία ήθελε να ενταχθεί στην τότε ΕΟΚ –όπως τελικά και έγινε όταν αποχώρησε ο στρατηγός–, ήταν για να εμποδίσει τυχόν περαιτέρω ενοποιητικά βήματα και τυχόν στενότερες σχέσεις μιας συμμαχίας κρατών στην ηπειρωτική Ευρώπη με την Ουάσινγκτον, κατιτί που κατά τους Βρετανούς υποβαθμίζει τον ρόλο του Λονδίνου.
Τις επόμενες δεκαετίες οι κοινοί στρατηγικοί σκοποί Βρετανών και Αμερικανών συγκεκριμενοποιήθηκαν ακόμη ακριβέστερα: «Οι ΗΠΑ είναι στρατηγική δύναμη και η Ευρώπη μια περιφερειακή δύναμη», δήλωσε ο Κίζιγκερ το 1973. «Όριο είναι ο ουρανός για μια ευρωπαϊκή πολιτική διπλωματίας, άμυνας και ασφάλειας», δήλωσε η Θάτσερ το 1979, «αλλά αυτός ο ουρανός, συνέχισε, έχει οροφή, δηλαδή την Ατλαντική Συμμαχία».
Σταθερότητα, οικονομική συνεργασία, Ατλαντισμός και ισορροπία δυνάμεων και συμφερόντων είναι λοιπόν το τρίπτυχο της Βρετανικής διπλωματίας απέναντι στην ηπειρωτική Ευρώπη. Όταν αυτά δεν εκπληρώνονται το Λονδίνο δραστηριοποιείται διπλωματικά ή αν καταστεί αναπόφευκτο και στρατιωτικά. Η Βρετανία παρεμβαίνει δραστήρια, όταν η Ευρώπη οδηγείται σε αστάθεια ή όταν ενοποιείται αμφισβητώντας τη Βρετανική στρατηγική πρωτοκαθεδρία. Στην παρούσα φάση, εκτιμάται, το Λονδίνο παρεμβαίνει επειδή στρατηγικά μιλώντας διαφαίνεται στον ορίζοντα το ενδεχόμενο μιας πιθανής Γερμανικής ηγεμονίας και το φάσμα μιας ανεπίστροφης δρομολόγησης προϋποθέσεων μεγάλης αστάθειας.
Η Γερμανία ούτως ή άλλως τους τρεις τελευταίους αιώνες βρισκόταν και συνεχίζει να βρίσκεται στον πυρήνα όλων των στρατηγικών ζητημάτων της Ευρώπης και του Ευρωατλαντικού χώρου. Μετά το 1945, όλο το σύστημα ευρωπαϊκών και Ατλαντικών θεσμών του οποίου η Βρετανία υπήρξε κύριος αρχιτέκτονας, αποσκοπούσε στον οικονομικό, πολιτικό και στρατηγικό έλεγχο της Γερμανίας. Βασικά, δεν υπάρχει θεσμός στον Ευρωατλαντικό χώρο ο οποίος να μην είχε ως κύριο σημείο αναφοράς το «Γερμανικό ζήτημα».
Πρακτικά, αυτό σημαίνει, μεταξύ άλλων, τον έλεγχο των γερμανικών οικονομικών πολιτικών από υπερεθνικούς πλην διακυβερνητικά εποπτευόμενους θεσμούς, την απαγόρευση απόκτησης πυρηνικών όπλων από τη Γερμανία, την υιοθέτηση από το Βερολίνο χαμηλών τόνων στην εξωτερική πολιτική και την ένταξη των γερμανικών Ενόπλων Δυνάμεων στην Ατλαντική Συμμαχία και στους μικρότερης εμβέλειας ευρωπαϊκούς θεσμούς άμυνας και ασφάλειας. Συνολικά, ο σκοπός ήταν να διασφαλίζεται διαρκώς επαρκής στρατηγική εποπτεία επί της Γερμανίας στα πεδία της οικονομίας, της άμυνας και της διπλωματίας.
Το ρηθέν «οι ΗΠΑ με τη στρατηγική παρουσία τους στην Ευρώπη σώζουν τους ευρωπαίους από τους εαυτούς τους» συμβολίζει μια επαληθευμένη πραγματικότητα: Η Ευρώπη είναι στρατηγικά σταθεροποιημένη λόγω Αμερικανικής παρουσίας. Η σταθερότητα αυτή έχει ως συνέπεια τη στρατηγική εξάρτηση από τις ΗΠΑ στα πεδία της διπλωματίας, της άμυνας και της οικονομίας. Συντομεύοντας υπενθυμίζουμε ότι λόγω μεγάλων διλημμάτων ασφαλείας, το 1989-92, όταν η Γερμανία επανενωνόταν και πριν παρέμβουν οι ΗΠΑ, οι εύθραυστες στρατηγικές ισορροπίες στο τρίγωνο Βρετανίας-Γαλλίας-Γερμανίας έφτασαν σε σημείο τήξης και ρήξης.
Η Αμερικανική υψηλή στρατηγική με την οποία η Βρετανία συμπορεύεται πλήρως, φαίνεται να υπονομεύεται σοβαρά λόγω της χρηματοοικονομικής κρίσης. Το Λονδίνο βλέπει ξεκάθαρα ότι δημιουργούνται οι εξής συστημικές προϋποθέσεις οι οποίες δυνατό να αλλάξουν ριζικά το στρατηγικό περιβάλλον: Είτε διαλυθεί η ευρωζώνη είτε όχι, μια Γερμανική οικονομική ηγεμονία θα επιφέρει μια Γερμανική οικονομικοπολιτική πρωτοκαθεδρία. Το ίδιο ισχύει εάν διαλυθεί ή μετασχηματιστεί δραστικά η ΕΕ με σκοπό τη δημιουργία μιας «διαφοροποιημένης και ιεραρχημένης ευρωπαϊκής δομής» πολλών ταχυτήτων στην οποία αναπόδραστα θα δεσπόζει ο αναδυόμενος Γερμανικός πολιτικοοικονομικός κολοσσός.
Όπως ξεκάθαρα βλέπουμε να συμβαίνει τώρα ακόμη και υπό συνθήκες πολύ πιο χαλαρών δομών, τους πολιτικοοικονομικούς όρους των αποφάσεων τους ορίζει ο ισχυρός και ο αδύναμος υποχωρεί και προσαρμόζεται. Η ασυμμετρία σχέσεων προκαλεί οικονομική, πολιτική, στρατηγική και κοινωνική ασυμμετρία. Μέχρι τώρα αυτό μετριαζόταν επειδή επίμονα και επί δεκαετίες τα μέλη μεριμνούσαν η ΕΕ να διατηρεί αντί-ηγεμονικά χαρακτηριστικά. Δηλαδή, συναινετικές αποφάσεις, για να μην μπορεί ο ισχυρός να επιβάλλει ό,τι του επιτρέπει η δύναμή του και φροντίδα για να συντηρούνται και να αναπτύσσονται ισότιμες σχέσεις. Μια ιεραρχημένη δομή στη βάση κριτηρίων μεγέθους και ισχύος αλλάζει εκ βάθρων το κοινοτικό εγχείρημα και το καθιστά βασικά αχρείαστο.
Το έμπειρο αετίσιο μάτι των Βρετανών διπλωματών, επιπλέον, βλέπει να σωρεύονται σύννεφα στο «Ανατολικό μέτωπο». Μια δηλαδή διαφαινόμενη προσέγγιση της Γερμανίας με τη Ρωσία. Απλά, όπως θα δούμε πιο κάτω, μια τέτοια εξέλιξη αναβιώνει εφιάλτες του παρελθόντος, όποτε και όταν Μόσχα και Βερολίνο συμπορεύτηκαν στρατηγικά.
Η δεύτερη υψηλή στρατηγική η οποία τρίζει λόγω της κρίσης της ευρωζώνης είναι η εθνική στρατηγική της Γαλλίας την οποία θεμελίωσε ο Πρόεδρος Ντε Γκολ και την οποία υπηρέτησαν πιστά όλοι οι μετέπειτα πρόεδροι. Η Γαλλία στο πλαίσιο της δεδηλωμένης στρατηγικής της «εθνικής ανεξαρτησίας» διατηρεί πυρηνικά όπλα για μια πλανητική αναλογική στρατηγική αποτροπή, αλλά –όπως χαρακτηριστικά ειπώθηκε στο παρελθόν από υψηλά ιστάμενους Γάλλους ηγέτες–, το πυρηνικό αποτρεπτικό χρησιμεύει και ως «ψυχολογική εξισορρόπηση της Γερμανίας».
Επιπλέον, η Γαλλία ακολουθώντας μια ανεξάρτητη εθνική στρατηγική και κρατώντας επί δεκαετίες αποπνικτικά «σφικταγκαλιασμένη» τη Γερμανία με τη Συμφωνία του 1963, φρόντιζε ούτως ώστε μέχρι σήμερα η ΕΕ να παραμένει ένα κρατοκεντρικό σύστημα όπου οι υπερεθνικοί θεσμοί θα είναι εντολοδόχοι και όχι εντολείς των διακυβερνητικών θεσμών.
Για να το πούμε διαφορετικά και συνδέοντάς το με τα συντρέχοντα γεγονότα, η Γαλλία όπως και τα μικρότερα κράτη της ΕΕ δεν ήθελαν και δεν θέλουν να στριμωχθούν μέσα σε ένα υπερεθνικό θεσμό όπου λόγω υπερισχύουσας οικονομικής θέσης θα ηγεμονεύει το Βερολίνο. Φανταστείτε μια κοινή δημοσιονομική πολιτική η οποία θα είναι δήθεν υπερεθνική αλλά λόγω συντριπτικής υπεροχής της Γερμανίας θα ηγεμονεύεται από το Βερολίνο.
Οι τάσεις αυτή τη στιγμή είναι χαρακτηριστικές: Λόγω άνισου ανταγωνισμού και ασύμμετρων πολιτικοοικονομικών σχέσεων, το ένα μετά το άλλο τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη συνθλίβονται οικονομικά και υποτάσσονται με «μνημόνια» διαφόρων ειδών. Εν δυνάμει ή ήδη εμπράγματα ο πλούτος τους εκποιείται στους πλουσιότερους και μετατρέπονται σε Γερμανική αποικία νέου είδους.
Οι επισημάνσεις που προηγήθηκαν μας οδηγούν στο ζήτημα των στρατηγικών προεκτάσεων της «ολοκλήρωσης» και των ύστερων νομισματικών αποφάσεων του 1991-2. Το γεγονός ότι η ΕΕ δεν προσαρμόστηκε στην κρατοκεντρική της φύση με το να μετατρέψει τους υπερεθνικούς θεσμούς σε αυστηρά εντολοδόχους των εντολέων διακυβερνητικών θεσμών, είναι ένα μεγάλο ζήτημα που αναλύθηκε αλλού (συνοπτικά αλλά πυκνά στο ημέτερο Κοσμοθεωρία των Εθνών).
Σημασία έχει εδώ να τονίσουμε ότι οι πιο πάνω λεπτές στρατηγικές ισορροπίες μπήκαν σε τροχιά αστάθειας, όταν λήφθηκε η απόφαση του 1991-92 για τη δημιουργία της ΟΝΕ. Πρόκειται για μια από τις πλέον ανορθολογικές αποφάσεις της σύγχρονης ιστορίας. Αυτή η απόφαση επαληθεύει ότι για κάποιο περίεργο λόγο ξανά και ξανά ακόμη και μεγάλα και πολύ οργανωμένα κράτη όλως περιέργως περιπίπτουν σε μοιραία και τραγικά πολιτικά σφάλματα. Αλλού υποστηρίξαμε ότι αυτό οφείλεται στο έλλειμμα πολιτικής σκέψης απόρροια μιας περιρρέουσας μοντερνιστικής ουτοπικής και ιδεολογικά βεβαρημένης ατμόσφαιρας που επέτεινε η στρατηγική και πνευματική σύγχυση του Ψυχρού Πολέμου και της παραληρηματικής μεταψυχροπολεμικής εποχής.
Οι Γάλλοι, για παράδειγμα, αφελώς πίστεψαν πως «δένοντας το Βερολίνο με τις κλωστές» ενός νομισματικού συντονισμού θα ήλεγχαν τον ενοποιημένο πια Γερμανικό οικονομικό και κοινωνικό γίγαντα. Η ένταξη της Αυστρίας μαζί με τη σταδιακή ανάπτυξη δεσμών με τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης απλά οδήγησε σε ένα πανίσχυρο γερμανικό μπλοκ στο κέντρο της Ευρώπης, που συνθλίβει οικονομικά τις ασθενέστερες εθνικές οικονομίες του Νότου και όχι μόνο. Εν τούτοις, οι Γάλλοι πίστεψαν εσφαλμένα πως δεν είχε μεγάλη σημασία η Γερμανική οικονομική ισχύς αυτή καθεαυτήν εάν δημιουργούσαν νομισματικούς εποπτικούς θεσμούς.
Παρενθετικά επισημαίνουμε ότι αναμφίβολα η άσκοπη και απροετοίμαστη Ελληνική ένταξη στην ΟΝΕ, πριν δέκα χρόνια, ήταν ένα ιστορικό πολιτικό και στοχαστικό «έγκλημα» στο οποίο εμπλέκονται αναρίθμητοι ηθικοί αυτουργοί, κυρίως τεχνοκράτες, αδιάβαστα μέλη του πολιτικού προσωπικού και συνάδελφοί μου που περιφέρονται μεταξύ διεθνικών ιδρυμάτων, διεθνικών συνάξεων και ελληνικών κομματικών και κυβερνητικών γραφείων. Δεν υπήρχε ο παραμικρός λόγος να αποφασιστεί μια απροετοίμαστη εσπευσμένη προσχώρηση σε ένα νομισματικό χώρο όπου θα υπήρχε ένας θηριώδης ανταγωνισμός που θα στερείτο (πανευρωπαϊκούς) κοινωνικούς και πολιτικούς ελέγχους.
Η πανταχόθεν περιρρέουσα πολιτική και πνευματική σύγχυση κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών έκανε πολλούς που αυτό-ονομάζονται «ορθολογιστές» να πιστέψουν πως μπορεί να υπάρξει μια κοινή ευρωπαϊκή δημοσιονομική πολιτική πάνω σε ένα κοινωνικά και εθνοκρατικά διαφοροποιημένο χώρο. Η ίδια καταστροφική εσφαλμένη σκέψη κατατρύχει πολλούς αυτή τη στιγμή, όταν όλες οι κοινωνίες και οι πολιτικές τους ηγεσίες έντρομες αναζητούν διέξοδο από τη δίνη που προκάλεσαν οι εσφαλμένες αποφάσεις του 1992.
Υπήρξαν ακόμη και φωνές «υψηλών» προσωπικοτήτων τις οποίες πολλοί από εμάς τότε δικαίως, χαρακτηρίσαμε «νοημοσύνης νηπίου», οι οποίοι δήλωναν πως με ωφελιμιστικά και χρησιμοθηρικά κριτήρια που θα βάθαιναν μέσω νομισματικών και οικονομικών αποφάσεων θα περνούσαμε, δήθεν, σε μια ευρωπαϊκή οικονομική ένωση που θα κατέληγε τελικά, δήθεν, σε μια πολιτική ένωση της Ευρώπης. Είναι γνωστές οι τότε ειρωνείες των Βρετανών που δεν συμμετείχαν και οι οποίοι αρχικά αντιστέκονταν στη μετονομασία της ΕΟΚ σε ΕΕ. Ονοματολογική αλλαγή που τελικά αποδέχθηκαν δηλώνοντας σαρκαστικά πως μια τέτοια μετονομασία δεν έχει και πολύ μεγάλη σημασία.
Τα κράτη και τις αυτοκρατορίες ή οποιεσδήποτε σύγχρονες υπερεθνικές και διακυβερνητικές ρυθμίσεις δεν τις συγκροτούν και δεν τις συγκρατούν θεσμικές κλωστές ή ωφελιμιστικά κριτήρια. Η εθνοκρατική συγκρότηση –και πολλοί ονειρεύονται επικίνδυνα μια τέτοια συγκρότηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο– συμπεριλαμβάνει μεν την οικονομία αλλά όχι μόνο αυτή. Είναι και μια πνευματική υπόθεση. Απαιτεί μια συνεκτική πολιτική ανθρωπολογία που νομιμοποιεί τις πανευρωπαϊκές μακροϊκονομικές αποφάσεις. Η μακροοικονομία όπως και τα ζητήματα άμυνας και ασφάλειας είναι «υψηλή πολιτική», όπως λέμε. Απαιτεί υψηλής βαθμίδας κοινωνική δέσμευση και κοινωνική νομιμοποίηση.
Αν υπάρξει ένωση των Ευρωπαίων με οικονομικούς δεσμούς, υπογράμμισε το 1966 ο Raymond Aron, «δεν θα αποτελέσει αλλαγή εντός της ιστορίας, αλλά αλλαγή της ιστορίας». Ο Raymond Aron, όμως, ήταν μια βαρυσήμαντη στοχαστική προσωπικότητα σπάνιας εμβέλειας. Η περιρρέουσα συμβατική ατμόσφαιρα ακαδημαϊκών και πολιτικών αναλύσεων στην Ευρώπη –για την Ελλάδα είναι περιττό να αναφερθούμε γιατί αποτελούν ρεσιτάλ πολιτικοστοχαστικού παραληρήματος διαρκείας δύο δεκαετιών– απλά ενίσχυσε τον ανορθολογισμό των πολιτικών, οικονομικών και στρατηγικών αποφάσεων. Έτσι, πολλοί πίστεψαν πως η «ολοκλήρωση» των Ευρωπαίων θα ήταν μια απλή και γραμμική οικονομική υπόθεση ή απλή υπόθεση ευθυγράμμισής τους με κάποια ιδεολογικά και θεσμικά δόγματα.
Επιπλέον, αναρίθμητοι ειδικοί των μεταφυσικών αλμάτων στο πεδίο των ψυχολογικών ερμηνειών οι οποίοι ποτέ δεν εργάστηκαν και οι οποίοι ζουν παρασιτικά μέσα σε πανεπιστημιακά ιδρύματα, συνηθίζουν εδώ και δεκαετίες να αναλύουν το «συλλογικό υποκείμενο» ως και να μπορούν, δήθεν, να εντοπίσουν την κατάσταση κάποιας μυστηριώδους (και πάντα κατ’ αυτούς χαλασμένης) «συλλογικής ψυχής». Μέσα σε αυτή την ψυχή μπορούν, δήθεν, να καταδυθούν για να μιλήσουν προπετώς για το πώς πρέπει να σκέφτονται οι άνθρωποι και για το πως θα πρέπει να οργανώνονται ανθρωπολογικά, κοινωνικά και πολιτικά.
Συναφώς, ιστορικά είναι αποδεδειγμένο ότι τα ποικίλων εκδοχών γενοκτονικά εγκλήματα και οι ηθικοί αυτουργοί τους στο πολιτικοστοχαστικό επίπεδο αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Συνειδητά ή ανεπίγνωστα αποτελούν πνευματικά τέκνα γενοκτονικών συλλογικών ενοχοποιήσεων της δεκαετίας του 1930.
Στην Ευρώπη εξώθησαν στο στρίμωγμα των εθνών μέσα σε ιδεολογικά επινοημένους κατασκευαστικούς θεσμούς. Στην Ελλάδα, παρομοίως, πολλοί υποστηρίζουν σήμερα, δεν φταίει ο τρόπος που συγκροτείται και ασκείται η πολιτική εσωτερικά και στην Ευρώπη αλλά τα «κακά ψυχόρμητα» των πολιτών. Αυτονόητα, αυτά είναι κακόγουστες ασυναρτησίες. Οι Έλληνες θα ματώσουν πολύ περισσότερο αν δεν κατανοήσουν τι συμβαίνει στην Ευρώπη και στον κόσμο τις τελευταίες δεκαετίες και αν δεν αρχίσουν να αγαπάνε την πατρίδα τους παραμερίζοντας όσα δεξιοαριστερά μεταμοντέρνα ορφανά του Ψυχρού πολέμου παραληρούν κοσμοπολίτικα και διεθνιστικά.
Σήμερα βρισκόμαστε μπροστά στα ίδια ακριβώς διλήμματα και προβλήματα της μεταπολεμικής περιόδου. Το ζήτημα είναι κατά πόσο είναι εφικτό να έχουμε μια εθνοκρατοκεντρική δομή ισότιμων σχέσεων αντί-ηγεμονικά διασφαλισμένων ή εάν θα εισέλθουμε ξανά μέσα στον χαώδη κόσμο των πολιτικοστοχαστικών παρακρούσεων.
Το εξισωτικό και εξομοιωτικό σχέδιο νομισματικής ενοποίησης απέτυχε και τώρα η ακαταστασία που προέκυψε επιχειρείται να αντιμετωπιστεί με συμμόρφωση στους ανελέητους όρους που θέτει η Βόννη από θέση ισχύος και με αποφάσεις που κυριολεκτικά λαμβάνονται στο πόδι από κοινωνικά άγνωστους τεχνοκράτες ανατριχιαστικής προπέτειας. Η πολιτική οργάνωση της Ευρώπης, αν μη τι άλλο για να διασφαλιστούν τα συνεργασιακά κεκτημένα, δεν μπορεί παρά να συγκροτηθεί σύμφωνα με τη διαφοροποιημένη κοινωνική του φύση. Οι ρυθμίσεις στο οικονομικό πεδίο είναι κρίσιμης σημασίας και αυτό δεν φαίνεται να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη.
Πιο συγκεκριμένα, δεν αναφερόμαστε μόνο στις ιστορικές ταυτότητες και στις εθνικές ιδιαιτερότητες σε όλο το ανθρωπολογικό φάσμα (θεσμικές παραδόσεις, νομικά συστήματα, εργασιακές πρακτικές, πολιτισμικοί παράγοντες κτλ). Αναφερόμαστε επίσης στον κυριότερο παράγοντα μιας εθνοκρατικής συγκρότησης: Την κοινωνική δικαιοσύνη που συνδέει βαθειά τις κοινωνικές, οικονομικές και πνευματικές δομές στο εσωτερικό ενός εθνοκράτους. Ανά πάσα στιγμή η κοινωνική δικαιοσύνη ενσαρκώνει τον εθνικό τρόπο ζωής και νομιμοποιεί τις βαθύτατων διανεμητικών προεκτάσεων ιδιοκτησιακές, παραγωγικές, καταναλωτικές, διανεμητικές και εξουσιαστικές ιεραρχίες.
Με Αριστοτελικούς όρους, είναι η ανά πάσα στιγμή διανεμητική δικαιοσύνη όπως αναδεικνύεται μέσα από τις κοινωνικές σχέσεις και όπως εξελίσσεται το οικείο κοινωνικοπολιτικό σύστημα. Κανένα εθνοκρατικό σύστημα κοινωνικής δικαιοσύνης δεν είναι όμοιο με κάποιο άλλο. Ακόμη και τυφλοί μπορούν να δουν αυτή τη διαφοροποιημένη κοσμοθεωρητική, ηθική και κανονιστική συγκρότηση του πλανήτη. Μπορούν να το κάνουν με το να διαβάσουν τους νόμους, τα Συντάγματα και τις υπόλοιπες κρατικές εθνοκρατικές θεσμίσεις.
Όποιος πιστέψει πως μπορεί να καταστήσει τις κοινωνίες υποχείριο –ξεχνώντας ότι η καθεμιά εξ αυτών είναι ένας κινούμενος και ιδιόμορφα αναπτυσσόμενος κοινωνικοπολιτικός οργανισμός– για να κατασκευάσει μια ευρωπαϊκή δημοσιονομική «γερμανική σαλάτα» δεν είναι μόνο αφελής αλλά και άκρως επικίνδυνος. Δεν συγκροτούνται έτσι τα συστήματα κοινωνικής και διανεμητικής δικαιοσύνης και οι εμπειρίες των τελευταίων δεκαετιών για υπερεθνική συγκρότηση στην πρώην ΕΣΣΔ, στην πρώην Γιουγκοσλαβία και στην ίδια την ΕΕ, αν και πολλά διδάσκουν εν τούτοις πολλοί αποδεικνύονται ανεπίδεκτοι μαθήσεως.
Αυτές τις μέρες παρατηρούμε το ίδιο θέατρο του παραλόγου. Ακούμε τις ίδιες ηγεμονικά εμπνευσμένες και ανίατα στρεβλές διεθνιστικές και κοσμοπολίτικες παρακρούσεις. Μάλιστα, στη Γερμανία, η μέθη που προκαλεί η οικονομική ισχύς, παραμερίζει τα ιστορικά στρατηγικά ζητήματα και οι γερμανοί ηγέτες επιχειρούν να επιβάλουν μια γερμανικά εποπτευόμενη «κοινή» δημοσιονομική πολιτική και μια στενότερη θεσμική και πολιτική δομή που αναπόδραστα θα είναι εξαρτημένη μεταβλητή του ισχυρότερου. Οι γερμανικές αξιώσεις, αν και παράλογες, είναι εν τούτοις αναμενόμενες: Κλασικά ισχύει το ρηθέν ότι ο ηγεμόνας αγαπά πάντα αυτούς τους οποίους θέλει να κυριαρχήσει. Λογικό είναι η Βόννη να επιδιώκει μια κατά το δυνατόν στενότερη σχέση. Μια δυναστική ασύμμετρη σχέση!
Ο κατακτητής (εδώ ο οικονομικός κατακτητής) αγαπάει πάντα την ειρήνη και τη σταθερότητα στις σχέσεις του με τους κατακτημένους. Τα μνημόνια και οι νεόδμητες «αποικίες του ευρωπαϊκού Νότου» που ακυρώνουν την εθνική ανεξαρτησία και τη δημοκρατία των κρατών αυτών, είναι ο τρόπος και η μεθόδευση της Γερμανικής επικυριαρχίας. Υπό τις περιστάσεις η κοινή δημοσιονομική πολιτική εκπληρώνει τον σκοπό του οικονομικού και αύριο πολιτικού κατακτητή να έχει υπό τον έλεγχο τους ηττημένους μέσα σε μια Γερμανικά κυριαρχούμενη κοινή δομή.
Ένας πρώην υπουργός της Πρωθυπουργού Θάτσερ συνόψισε τις διαχρονικές επιφυλάξεις πολλών όταν δήλωσε: «Με την επανένωση η Γερμανία σχεδιάζει να επιτύχει με οικονομικό τρόπο ό,τι δεν πέτυχε ο Χίτλερ με στρατιωτικά μέσα». Όπως σημειώσαμε και πιο πάνω μια Γερμανική πολιτικοοικονομική ηγεμονία επί των «μνημονιακά» χειροπόδαρα δεμένων «αποικιών του Νότου» θα βαθαίνει ολοένα και περισσότερο. Ολοένα και περισσότερο οι «αποικίες» αυτές θα συνθλίβονται οικονομικά και θα εκποιούνται με εξευτελιστικούς όρους.
Οι πιο πάνω τάσεις που εκδηλώνονται έντονα στο πεδίο της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης επιβεβαιώνουν ότι κάτι δεν πάει καθόλου καλά στο θολό βασίλειο της Εσπερίας. Τα υπόλοιπα μεγάλα ευρωπαϊκά κράτη –τα μικρότερα κατάντησαν θλιβεροί κομπάρσοι μέσα σε μια παρωχημένη «ευρωπαϊστική» ρητορική– είναι παγιδευμένα μέσα σε μια στρατηγική δίνη. Η δίνη αυτή συνδυάζει δυναμικά:
- α) μια βαθειά οικονομική κρίση (παρόμοια είχαμε μόνο στο τέλος της δεκαετίας του 1920),
- β) μια Γερμανική οικονομική ηγεμονία (ενώ είναι γνωστό ότι ποτέ η Γερμανία δεν μπορεί να γίνει αναίμαχτα ηγεμόνας της Ευρώπης),
- γ) μια γιγαντιαία θεσμικοπολιτική υπερεθνική φούσκα που ανεξέλεγκτοι τεχνοκράτες διογκώνουν ολοένα και περισσότερο) και
- δ) μια απουσία στρατηγικού σταθεροποιητή (καθότι είναι αμφίβολο κατά πόσο μπορεί να είναι αποτελεσματική η αγγλοσαξονική στρατηγική δραστηριοποίηση).
Τώρα, τι ακριβώς κάνει το Λονδίνο; Γιατί αυτό το ξαφνικό έντονο ενδιαφέρον να «εφαρμόσει η Ελλάδα τις υποχρεώσεις της» και γιατί μια τόσο έντονη ανησυχία για το μέλλον της ευρωζώνης; Μιας ευρωζώνης για την οποία μέχρι πρότινος οι Βρετανοί ειρωνεύονταν!
Αφήνοντας κατά μέρος την ανάλυση του πως ακριβώς επηρεάζει τη Βρετανία μια άτακτη διάλυση της ευρωζώνης, για το Λονδίνο –και για τον εν μέσω εκλογικών αναμετρήσεων υπερατλαντικό συνεταίρο της Βρετανίας– ο κύριος λόγος ανησυχίας έγκειται στο γεγονός ότι οι διπλωμάτες οσφραίνονται μια επερχόμενη μεγάλη και παταγώδη κατεδάφιση του μεταπολεμικού πολιτικού, οικονομικού και στρατηγικού εποικοδομήματος.
Στη βάση πάγιων στρατηγικών αντιλήψεων στο Λονδίνο το συμφέρον της Βρετανίας έγκειται στο σταδιακό ξεφούσκωμα της προαναφερθείσης θεσμικοπολιτικής και οικονομικής φούσκας και στη δημιουργία μιας νέας θεσμικά πιο χαλαρής ευρωατλαντικής αρχιτεκτονικής (στο παρελθόν είχε προταθεί άπειρες φορές). Όμως, εγγενή χαρακτηριστικά του ευρωπαϊκού πολιτικού συστήματος, καθιστούν αυτή τη φορά κάτι τέτοιο δύσκολο ή και ανέφικτο. Το Λονδίνο ανησυχεί!
Κατ’ αρχάς, υπάρχει αγεφύρωτο χάσμα μεταξύ Γερμανικής οικονομικής ηγεμονίας και Γερμανικής βούλησης να μεταφέρει επαρκείς πόρους σταθεροποίησης της ευρωπαϊκής οικονομίας μέσα σε μια μη ηγεμονική πολιτικοθεσμική δομή. Το Βερολίνο κατανοεί πως για πρώτη φορά μετά τον Βίσμαρκ είναι σε θέση να ορίσει και μάλιστα αναίμαχτα τους όρους και τις προϋποθέσεις ενός Γερμανικού υπερισχύοντος ηγεμονικού ρόλου στην Ευρώπη. Άλλωστε, κάθε βράδυ η κυρία Μέρκελ και ο κύριος Σόϊμπλε μας το υπενθυμίζουν στους τηλεοπτικούς μας δέκτες. Μόνο πολιτικά νήπια θα ανέμεναν αλτρουισμό.
Η Γαλλία, όντας και αυτή σε θέση αδυναμίας και με πολιτικούς ηγέτες που έφθασαν στο μικροπρεπές επίπεδο να προσβάλλουν έλληνες πολιτικούς ηγέτες (της αξιωματικής αντιπολίτευσης) μη αποδεχόμενοι συνάντηση, επειδή «δεν το επέτρεπε το πρωτόκολλο» –για να δεχθούν, λίγες μέρες μετά, τον αρχηγό του τρίτου κόμματος, ο οποίος υποθέτω λόγω απειρίας δέχθηκε–, κινούνται μεν σπασμωδικά μεταξύ Λονδίνου και Ουάσινγκτον, αλλά όλοι γνωρίζουν ότι αυτές οι σχέσεις είναι εφήμερες και επίπλαστες.
Η μόνη φορά που το Παρίσι μπόρεσε να αντιμετωπίσει τη Γερμανία τους δύο τελευταίους αιώνες ήταν όταν ο Χίτλερ ηττήθηκε. Με τις συμφωνίες του 1955 που επαναλήφθηκαν το 1994 κυριολεκτικά κράτησαν τη Γερμανία δεμένη χειροπόδαρα. Σήμερα και παρά το γεγονός ότι η κατοχή πυρηνικών όπλων είναι μια διόλου αμελητέα παράμετρος, είναι αμφίβολο κατά πόσο το Παρίσι μπορεί να κάνει πολύ περισσότερα. Το πιο επικίνδυνο είναι εάν οι Γάλλοι συνεχίσουν να λειτουργούν σπασμωδικά.
Αυτά που ακούμε σήμερα μοιάζουν πολύ με τις αποφάσεις του 1991-92 όταν δημιουργήθηκε η ΟΝΕ: Ξανά με ημίμετρα στημένα στο πόδι επιχειρούν να δέσουν τον Γερμανικό γίγαντα με κλωστές. Για να ακριβολογούμε, όχι να τον δέσουν, αλλά να τον δεσμεύσουν με μεταφορές κάποιων χρηματοοικονομικών πόρων οι οποίοι θα αποτελούν τρύπα στο νερό μιας και το πρόβλημα δεν είναι οι τεμπέληδες έλληνες, ιταλοί, ισπανοί, πορτογάλοι ή κάποιοι άλλοι, αλλά ο άνισος οικονομικός ανταγωνισμός.
Κοντολογίς, μόνο αν κανείς είναι τυφλός δεν μπορεί να δει ότι η Ευρώπη παγιδεύτηκε θανάσιμα: Μια ανέφικτη πολιτική ένωση είναι προϋπόθεση μιας οικονομικής ένωσης, ενώ βήματα προς οικονομική ένωση σημαίνει υποταγή στον Γερμανικό γίγαντα. Το γεγονός ότι πολλοί είναι εγκλωβισμένοι μέσα σε διεθνιστικές και κοσμοπολίτικες παρακρούσεις πολιτικά, κοινωνικά και ανθρωπολογικά ανεδαφικές είναι και το μεγάλο πρόβλημα της Ευρώπης σήμερα. Η στρατηγική και η πολιτική σκέψη είναι ελλειμματική και ο πολιτικός ορθολογισμός σπανίζει.
Τέλος αλλά όχι το τελευταίο που θα μπορούσε να τονιστεί, αφορά το μέγα στρατηγικό ζήτημα των σχέσεων Βερολίνου – Μόσχας. Η σχέση αυτή εξελίσσεται σύμφωνα με την εγγενή φύση των εξελίξεων των δύο τελευταίων δεκαετιών: Η πανίσχυρη πλέον Γερμανία ατενίζει Ανατολικά, και όχι μόνο. Το κατά πόσο αυτό αποτελεί προϊόν Γερμανικού στρατηγικού σχεδιασμού είναι αδιάφορο. Σημασία έχει ότι, πλέον, για εγγενείς δομικούς οικονομικούς λόγους που σχετίζονται με αγορές και πρώτες ύλες η Γερμανία προσβλέπει σε ένα «ζωτικό χώρο» στην Κεντρική Ευρώπη και στην Ανατολική Ευρώπη. Όσον αφορά τον Ευρωπαϊκό Νότο αλλά όχι μόνο, με ψυχραιμία και σιγουριά που παγώνει, το Βερολίνο επιχειρεί να τον μετατρέψει σε εκποιημένο και εξαγορασμένο από αυτήν αποικιακό χώρο.
Σίγουρο είναι ότι ο κλασικός εξισορροπητής, δηλαδή το Λονδίνο, «κινείται». Το ζήτημα όμως είναι κατά πόσο υπάρχουν οι προϋποθέσεις για να συγκρατηθεί και για να μετασχηματιστεί το ευρωπαϊκό πολιτικό σύστημα. Εκτιμούμε πως είναι δύσκολο, αν όχι ανέφικτο. Όλα δείχνουν ότι τα πράγματα κινούνται σύμφωνα με τις προϋποθέσεις που δημιουργεί η υπερισχύουσα Γερμανική θέση.
Όμως, εδώ βρίσκονται και τα σπέρματα μιας μεγάλης αστάθειας: Ποτέ η Γερμανία δεν μπόρεσε να ηγεμονεύσει επί της Ευρώπης. Για στρατηγικούς λόγους που αφορούν την παγκόσμια κατανομή ισχύος και συμφερόντων οι Δυτικοί ποτέ δεν θα της το επιτρέψουν.
Διαχρονικά η θέση της Ρωσίας επί αυτού ήταν πονηρή και επαμφοτερίζουσα. Το στρατηγικό παίγνιο, αν και είναι δύσκολο, ευνοεί τη Μόσχα: Τυγχάνει σήμερα η Ρωσία να είναι η μόνη που διαθέτει πολιτική ηγεσία με ικανότητα θέασης του ιστορικού παρελθόντος και του μέλλοντος.
Στην Ελλάδα, μετά τις εκλογές της 6ης Μαίου λογικά έπρεπε να πάρουν το τιμόνι της διπλωματικής και οικονομικής διακυβέρνησης προσωπικότητες υψηλού πολιτικού και στοχαστικού κύρους, για να μπορέσουν να πλοηγήσουν το ελληνικό καράβι μέσα από τις συμπληγάδες. Το ίδιο ζήτημα τίθεται μετά τις εκλογές της 17ης Ιουνίου.
Οι συμπληγάδες είναι πολλές και αλληλένδετες. Η διαπραγμάτευση μέσα στο ρευστό στρατηγικό και πολιτικοθεσμικό πεδίο που προσπαθήσαμε να σκιαγραφήσουμε πιο πάνω απαιτεί κομματικά αδιάφθορες προσωπικότητες υψηλού πολιτικού κύρους και διακεκριμένων επιδόσεων. Επιπλέον, η διαχείριση των πρωτογενών ελλειμμάτων θα πρέπει να συνδυαστεί με κοινωνική συνοχή, ευνομία και οικονομική ανάπτυξη.
12/6/2012
Ιανουάριος 2013 Ομιλία του Βρετανού Πρωθυπουργού για την Ευρώπη: Η Ευρώπη στην κλίνη του αγγλοσαξονικού Προκρούστη;
Π. Ήφαιστος www.ifestosedu.gr
{Αναρτημένο στην σελίδα http://www.ifestosedu.gr/111SEUstrategicIssues.htm όπου και προγενέστερη συναφής ανάλυση με τίτλο «Οι στρατηγικές σεισμικές πλάκες στα θεμέλια της ΕΕ, η Βρετανία και η παράκρουση της «κοινής» δημοσιονομικής πολιτικής»]
Ακολουθούν μερικά σχόλια για το περιεχόμενο της ομιλίας του Βρετανού Πρωθυπουργού. Η ομιλία παρατίθεται στο τέλος.
Η ομιλία του Βρετανού πρωθυπουργού αποτυπώνει το γεγονός ότι στο επίπεδο χάραξης στρατηγικής η Βρετανία συνεχίζει να διαθέτει δεξιότητες των πιο υψηλών προδιαγραφών. Η πολιτική σκέψη πάνω στην οποία στηρίζεται, επίσης, υποδηλώνει το γεγονός πως τα πολιτικά ελίτ της Βρετανίας πλεονεκτούν έναντι των αντίστοιχων της ηπειρωτικής Ευρώπης. Η τελευταία παρατήρηση ισχύει στον βαθμό που μέχρι στιγμής δεν διαπιστώνεται να έχει συγκροτήσει η Γερμανία αυτοτελείς δομές λήψης ανάλυσης, αποφάσεων και χάραξης στρατηγικής ανάλογων και αντίστοιχων προδιαγραφών με αυτές της Βρετανίας και της Γαλλίας.
«Αποκρυπτογραφώντας» τις βρετανικές θέσεις σε αναφορά με πάγια και διαχρονικά χαρακτηριστικά της στρατηγικής του Λονδίνου, παρατηρούμε πως αφού οι Βρετανοί κατέληξαν στο σημαντικό συμπέρασμα ότι ο δραστικός –αν όχι εκ βάθρων– μετασχηματισμός της ΕΕ είναι αναπόδραστος –αυτό είναι σαφές σε πολλά σημεία της ομιλίας και διατυπώνεται με πολύ αυτοπεποίθηση–, η ΜΒ, αφενός καταθέτει τους μεσοπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους σκοπούς της, και αφετέρου, προσδιορίζει τον ρόλο τους ως ένας από τους αρχιτέκτονες των νέων δομών: «We believe in a flexible union of free member states who share treaties and institutions and pursue together the ideal of co-operation. To represent and promote the values of European civilisation in the world. To advance our shared interests by using our collective power to open markets. And to build a strong economic base across the whole of Europe ... This vision of flexibility and co-operation is not the same as those who want to build an ever closer political union -- but it is just as valid »
Βασικά, σε συνάρτηση και με άλλα σημεία της τοποθέτησης του Βρετανού πρωθυπουργού, υποδηλώνεται μια απόφαση του Λονδίνου να επιχειρήσει συμμαχίες και συνεργασίες που θα φέρουν την Ευρώπη στην κλίνη του αγγλοσαξονικού Προκρούστη.
Πιο συγκεκριμένα σχόλια:
1. Η φράση «single market» αναφέρεται συνολικά 33 φορές. Υποδηλώνει την πάγια βρετανική θέση ότι η ΕΕ («πρέπει») είναι βασικά μια εμπορικοοικονομική υπόθεση και τίποτα περισσότερο (όσον αφορά την υπερεθνική διάσταση). Εκμεταλλεύεται την αποτυχία των μεγάλων εγχειρημάτων μετά το 1992 και προσδιορίζει την θέλησή της να επανέλθει σταδιακά η κοινότητα στα μέτρα και σταθμά της Μεγάλης Βρετανίας. Με απλά λόγια, αποσυναρμολόγηση της υπερεθνικότητας στο πεδίο των λειτουργικών κεκτημένων και δρομολόγηση ρυθμίσεων που θα την καταστήσουν κάποιου είδους εμπορική και καταναλωτική ελεύθερη ζώνη. Αυτή ήταν διαχρονικά η θέση του Λονδίνου στο βάθος όλων των θέσεών του από το 1945 και εντεύθεν. Η κρίση, ενδεχομένως να έπεισε το Λονδίνο ότι ήλθε η στιγμή να επιδιώξει δραστικές αλλαγές της Κοινότητας για να μεταλλάξει ριζικά το εγχείρημα [το εάν αυτό είναι εφικτό και κατά πόσο αξιολογικά μιλώντας αυτό είναι ή δεν είναι επιθυμητό, είναι μια συζήτηση διαφορετικής τάξης και πέραν της εμβέλειας των σχολίων που κάνω εδώ]
2. Το Λονδίνο ευνοεί ένα κατακερματισμό άνευ ορίων ή καλύτερα ευνοεί μια ρευστή και ευμετάβλητη δομή όπου θα έχει την ενιαία εμπορική αγορά και μια σειρά a la carte συνεργασιών κατ’ επιλογή και σύμφωνα με τις δυνατότητες ή τα εθνικά συμφέροντα του καθενός. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο εάν διατηρήσει την ειδική σχέση με τις ΗΠΑ και με δεδομένη την πορεία στρατηγικών αποκλίσεων στην ηπειρωτική Ευρώπη η Βρετανία προσβλέπει στην διατήρηση ή καλύτερα στην επανάληψη του ρόλου του balancer. Σε κάποιο σημείο είναι σχεδόν ρητό («we have always been a European power, and we always will be»). Δική μας θέση βέβαια είναι ότι μια τέτοια δομή δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς μια υψηλή ηγεμονική εποπτεία. Μια τέτοια εποπτεία υπήρχε υπό τις ειδικές συνθήκες του Ψυχρού Πολέμου που απορροφούσε τις συχνές Αμερικανικές ηγεμονικές αξιώσεις. Αυτές οι προϋποθέσεις δεν υπάρχουν πλέον ενώ το Λονδίνο από μόνο του είναι αμφίβολο κατά πόσο θα μπορούσε να διαδραματίσει ένα τέτοιο ρόλο αυτόνομο και μόνο του.
3. Με συγκεκριμένες στοχεύσεις ευνοεί την πρωτοκαθεδρία του κράτους, το ροκάνισμα των υπερεθνικών θεσμών, την αναβάθμιση των κρατών ως εντολέων του συστήματος («My third principle is that power must be able to flow back to Member States, not just away from them») και ως προς τούτο και την αναβάθμιση των εθνικών κοινοβουλίων (το μόνο που δεν κάνει είναι να πει ρητά ότι το ευρωκοινοβούλιο θα πρέπει να καταργηθεί). Η εξώθηση προς ένα διακυβερνητισμό δεν μπορεί να είναι μια γραμμική υπόθεση. Εκτός του γεγονότος ότι προϋποθέτει αποσυναρμολόγηση πολλών υπερεθνικών ρυθμίσεων που αναπτύχθηκαν και ρίζωσαν –το κατά πόσο αυτή η αποσυναρμολόγηση μπορεί να επέλθει ανεξέλεγκτα και καταστροφικά είναι μια άλλο αλλά συναφές ζήτημα– οι ισορροπίες ενός κρατοκεντρικού συστήματος δεν είναι ποτέ αυτονόητα εύκολες. Η μόνη φόρμουλα είναι η Γκολική όπως την διετύπωσε και εφάρμοσε ο Γάλλος πρόεδρος την δεκαετία του 1960 πλην έκτοτε το Κοινοτικό εγχείρημα παρά το γεγονός ότι επηρεάστηκε από αυτή την φόρμουλα δεν την τήρησε πιστά (δυστυχώς, υποστηρίζουν κάποιοι).
4. Ο Βρετανός πρωθυπουργός, βασικά, υιοθετεί με κομψό τρόπο την «Ευρώπη των πατρίδων» του ντε Γκολ όταν λέει «There is not, in my view, a single European demos. It is national parliaments, which are, and will remain, the true source of real democratic legitimacy and accountability in the EU». Με δεδομένες τις επιφυλάξεις και τις επισημάνσεις που μόλις έγιναν, τέτοιες αναφορές επί θεμελιωδών υποθέσεων απαιτείται να θεωρούνται ως απαρχή μακροχρόνιων μεθοδεύσεων των σχεδιαστών της Βρετανικής στρατηγικής. Όπως είναι γνωστό, η δική μου θεώρηση (Κοσμοθεωρία των Εθνών, συγκρότηση και συγκράτηση των κρατών, της Ευρώπης και του κόσμου – Εκδόσεις Ποιότητα κεφ. 6) είναι ότι δεν υπάρχουν οι ανθρωπολογικές προϋποθέσεις ύπαρξης ενός ενιαίου κοινωνικού χώρου. Αυτή η πραγματικότητα επηρεάζει βαθύτατα την συμβατότητα ή ασυμβατότητα των υπερεθνικών εποικοδομημάτων σε σχέση με το κοινωνικό σώμα στο οποίο απευθύνονται. Τα μέλη αυτών των εποικοδομημάτων παρά το ότι στερούνται ακόμη και της παραμικρής δημοκρατικής νομιμοποίησης ενίοτε υιοθετούν στάσεις απρόκλητων εντολέων. Οι τρόικες που αποστέλλονται στα κράτη δεν είναι τίποτα περισσότερο από αυτή την τεχνόσφαιρα που η κρίση υποχρέωσε να αφαιρέσει το ωραιοποιημένο προσωπείο. Εν κατακλείδι, η θέση του Βρετανού πρωθυπουργού ότι η Ευρώπη στερείται ενός πανευρωπαϊκού Δήμου εδρασμένου σε υπερεθνικές ανθρωπολογικές προϋποθέσεις είναι μια θέση βαθύτατων προεκτάσεων και προσδιοριστική για κάθε επερχόμενη μεταρρύθμιση. Όχι τόσο επειδή το Λονδίνο προτάσσει αυτή την θεμελιώδη θέση με επίσημο τρόπο όσο εκ του γεγονότος ότι οι Βρετανοί αναλυτές που συνέγραψαν τον λόγο του Κάμερον «έπιασαν τον σφυγμό» της πραγματικής φυσιογνωμίας και των θεμελιωδών χαρακτηριστικών του εγχειρήματος της διαδικασίας ενοποίησης. Έκαναν, δηλαδή, μια σωστή ανάλυση την οποία δεν μπορούν να κάνουν όσοι στηρίζονται σε ιδεολογήματα, ευσεβείς πόθους ή και σε παραισθήσεις για το ποια είναι η πραγματική δομή των κρατών, της Ευρώπης και του κόσμου. Το γεγονός, δηλαδή, ότι όλα εδράζονται πάνω στην υψηλή αρχή της Εθνικής Ανεξαρτησίας και ότι μετά την Βεστφαλία (1648) τα εθνοκράτη συγκρότησαν τα δικά τους συστήματα διανεμητικής δικαιοσύνης, τις δικές τους κοινωνικοιπολιτικές δομές και τις συμβατές με αυτές (όταν βέβαια είναι συμβατές) ανθρωπολογικές προϋποθέσεις.
5. Ενώ ο Βρετανός πρωθυπουργός θεωρεί ως δεδομένο ότι η ΜΒ θα έχει το περιθώριο για δράσεις όπως έκανε στην Λιβύη ή την Συρία, μόνη ή με άλλους (προφανώς στο όνομα της Ευρώπης που προσδίδει νομιμοποίηση), υποβαθμίζει ρητά την ιδέα μιας κοινής ευρωπαϊκής άμυνας στα υπερεθνικά πρότυπα που πολλοί καλούν εδώ και δεκαετίες. Αν μη τι άλλο, αυτή η θεώρηση του βρετανού πρωθυπουργού είναι συμβατή με την πραγματικότητα (και εδώ δηλαδή «πιάνει τον σφυγμό» των πραγμάτων. Κανείς θυμάται με θλίψη τις επιπολαιότητες και τους ανεδαφικούς ιδεολογικούς πανηγυρισμούς ελλήνων και άλλων αναλυτών μετά το 1992, κατιτί που μας υποχρέωσε να αντικρούσουμε με μεγάλο συμβατικό κόστος. Ο Κάμερον, αναβαθμίζει (εκτιμώ ότι αυτό είναι ένας ευσεβής πόθος και ένα μεγάλο πρόβλημα για την Βρετανική στρατηγική) την Ατλαντική Συμμαχία. Ο Βρετανός πρωθυπουργός με εξεζητημένο τρόπο μιλά σχεδόν σκωπτικά αναφέρεται για την στρατηγική διαίρεση της Ευρώπης. Να θυμίσω ότι στην δεύτερη σημαντικότερη μεταπολεμική τοποθέτηση (της Θάτσερ το 1979) για Ευρωπαϊκή στρατηγική (μετά τις τοποθετήσεις του Τσόρτσιλ το 1946 και 1948 για τους τρεις κύκλους της Βρετανικής στρατηγικής) η τότε βρετανίδα πρωθυπουργός είπε ότι «όριο ο ουρανός για να συνεργαζόμαστε στο πεδίο της άμυνας και της ασφάλειας αλλά αυτός ο ουρανός έχει οροφή, είναι η Ατλαντική Συμμαχία»). Σε κάθε περίπτωση και ανεξάρτητα των επιφυλάξεων που εκφράσαμε, ο σκοπός των Βρετανών δεν είναι να μην υπάρχει ευρωπαϊκή άμυνα αλλά να υπάρχει στα μέτρα και στα σταθμά της Βρετανίας ή αυτών με τους οποίους θα συνεργάζεται.
6. Η βρετανική «χαριστική βολή» κατά της υπερεθνικής Ευρώπης (το πόσο αποτελεσματική θα είναι απαιτεί ανάλυση που δεν είναι του παρόντος) είναι η ρητή υποστήριξη δρομολόγησης αλλαγών (με δυσκολία θα μπορούσε να τις θεωρήσει κανείς ως «μεταρρυθμίσεις») αποδυνάμωσης της συνοχής με ένταξη και «άλλων μεγάλων κρατών» (βλ. δικό μου case study 1991 για τους λόγους που το Λονδίνο ευνόησε την υποβολή αίτησης ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ). Ο Κάμερον λέει: «A choice between leaving or being part of a new settlement in which Britain is at the forefront of collective action on issues like foreign policy and trade and where we leave the door firmly open to new members»). Η διεύρυνση, ως γνωστό, είναι το «δηλητήριο» της εμβάθυνσης.
7. Μόνο ως αστείο θα πρέπει να ειπωθεί ότι η ΜΒ θέλει να φύγει από την ΕΕ. Εκτός του ότι οι λόγοι προσπαθειών ένταξης μετά το 1958 ήταν συγκεκριμένοι και συνεχίζουν να ισχύουν (βλ. ανάλυση στο βιβλίο μου Διπλωματία και Στρατηγική των Μεγάλων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων, Γαλλία, Γερμανία, Μεγάλη Βρετανία – Εκδόσεις Ποιότητα, κεφ. 4) η προβολή των σκοπών της Βρετανίας όπως περιγράφονται στο κείμενο είναι σαφείς: Επειδή προβλέπει ότι αυτό θα είναι το στρατηγικό σκηνικό τις επόμενες δεκαετίες, προβάλλει θέσεις που θα της επιτρέπουν κυρίαρχο ρόλο στο στρατηγικό παίγνιο της Ευρώπης. Αυτό το στρατηγικό παίγνιο όποιος έχει στοιχειώδη στρατηγική θέαση αντιλαμβάνεται ότι άρχισε ήδη. Βασικά μετά το 1992 αλλά ταχύρρυθμα τα τρία τελευταία χρόνια (Ο Κάμερον δηλώνει χαρακτηριστικά: «That Britain's national interest is best served in a flexible, adaptable and open European Union and that such a European Union is best with Britain in it.»).
8. Παρά το γεγονός ότι στην βάση ευρύτερων στρατηγικών τάσεων η συνέχιση του ενδιαφέροντος για την Δυτική Ευρώπη εκ μέρους των ΗΠΑ είναι αμφίβολη, η ΜΒ, εν τούτοις, δεν έχει άλλη επιλογή παρά να συνεχίσει να ευνοεί μεγαλύτερο αμερικανικό ρόλο. Αυτό σημαίνει, λογικά, εμβάθυνση της ειδικής σχέσης. Πως όμως θα μπορούσε κάτι τέτοιο να στερεωθεί; Η μόνη προσέγγιση που μπορεί να δει κανείς είναι να αναπτύξει πελατειακό ρόλο με τις ΗΠΑ στο νομισματικό πεδίο. Πεδίο που είναι απρόβλεπτο μιας και εξαρτάται από πολλές αστάθμητες μεταβλητές συμπεριλαμβανομένου του ευρώ ή κάποιου ευρώ μικρότερης κλίμακας ή και μόνο της Γερμανίας και κάποιων εξαρτωμένων από αυτή κρατών («The European Union that emerges from the Eurozone crisis is going to be a very different body. It will be transformed perhaps beyond recognition by the measures needed to save the Eurozone»). Επιπλέον, λόγω ανάδυσης πολλών νέων οικονομικών δυνάμεων το χρηματοοικονομικό πεδίο σε πλανητικό επίπεδο είναι ακόμη πιο σύνθετο, αστάθμητο και απρόβλεπτο. Η ίδια η Βρετανία, στον οικονομικό στίβο από μόνης εξ αντικειμένου μειονεκτεί.
Η συνολική εκτίμησή μας είναι ότι οι σχεδιαστές της στρατηγικής της Μεγάλης Βρετανίας αποτύπωσαν με σαφήνεια τόσο το τι θέλει το Λονδίνο όσο και το πώς εκτιμούν ότι θα εξελιχθεί η ευρωπαϊκή θεσμική, οικονομική και διπλωματική αρχιτεκτονική της Ευρώπης. Ανεξάρτητα του κατά πόσο η ΜΒ θα κατορθώσει να διαιωνίσει τα ερείσματά της και να εκπληρώσει τα συμφέροντα όπως τα προσδιορίζει, κανείς θα πρέπει να έχει υπόψη ότι οι βρετανοί αναλυτές και σχεδιαστές στρατηγικής σπάνια πέφτουν έξω στην εκτίμηση των τάσεων. Ακόμη κάτι σημαντικό: Η πείρα του παρελθόντος διδάσκει ότι όταν οι Βρετανοί διπλωμάτες λένε κάτι συνήθως δεν αφορά το αύριο αλλά τις επόμενες δεκαετίες.
Η διαιώνιση μιας υψηλής Βρετανικής θέσης στο παγκόσμιο στρατηγικό στερέωμα συναρτάται βασικά από δύο παράγοντες: Πρώτον, την πανίσχυρη βρετανική διπλωματία και δεύτερον, την ετερόφωτη ισχύ μέσα από την ειδική σχέση με τις ΗΠΑ. Η δεύτερη θα εξαρτηθεί από τις ευρύτερες πλανητικές εξελίξεις και το κέντρο βάρους της Αμερικανικής στρατηγικής. Η πρώτη, η βρετανική ικανότητα/δεξιότητα ανάλυσης, χάραξης στρατηγικής και διπλωματικής δράσης φαίνεται να μην έχει χάσει τα κλασικά της χαρακτηριστικά. Αναφέρεται ενδεικτικά και χαρακτηριστικά ότι, οι αναλύσεις των βρετανών διπλωματών αρχές της δεκαετίας του 1930 αποτύπωναν σχεδόν με ακρίβεια τις εκτιμήσεις για τον επερχόμενο πόλεμο και τις μεταπολεμικές ρυθμίσεις.
Συμπερασματικά, παρά το γεγονός ότι η ΜΒ δεν έχει πλέον ικανότητα πλανητικής προβολής ισχύος συνεχίζει να διατηρεί ικανότητες ανάλυσης και εκτίμησης των στρατηγικών εξελίξεων. Στην βάση αυτή παγίως μετά το 1945 επιδιώκει –και μέχρι σήμερα λίγο πολύ το κατόρθωνε– θέση και ρόλο πέραν αυτού που θα τις επέτρεπαν οι δυνάμεις της. Μια συνέχιση αυτού του ρόλου ευνοείται από την κατηφορικά ελικοειδή τροχιά της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τον πολιτικοστρατηγικό κατακερματισμό της ηπειρωτικής Ευρώπης που προσφέρει μεγάλα περιθώρια δράσης στην Βρετανική διπλωματία.
Οι εξελίξεις στην Ευρώπη είναι τόσο ραγδαίες που ακόμη και τυφλοί θα έβλεπαν ότι η ευρωπαϊκή πολιτική αλλάζει ραγδαία και ότι πολλά όπως εκτυλίσσονται αποτελούν προάγγελο πολύ δραστικότερων εξελίξεων.
Για την Ελλάδα αυτό σημαίνει ότι πέραν της βραχυχρόνιας διαχείρισης της κρίσης απαιτείται να σκεφτεί και με όρους αυτονομίας-αυτοτέλειας που θα της επέτρεπαν ελιγμούς και κατάκτηση θέσης και ρόλου ανάλογα με τις εξελίξεις. Καίριας σημασίας για μια τέτοια ευελιξία είναι η κοινωνική συνοχή, η οικονομική ευρωστία και η πολιτικοστρατιωτική ικανότητα. Περιττό να υπογραμμιστεί ότι όπως εξελίσσονται τα πράγματα και στα τρία αυτά πεδία οι δυνατότητες μιας τέτοιας ευελιξίας εξατμίζονται μέρα με την μέρα.
Για την κατάσταση αυτή μεγάλη ευθύνη δεν φέρουν μόνο τα μέλη του πολιτικού προσωπικού αλλά και η ελληνική διανόηση πολλά μέλη της οποίας άλλοτε αναλώνεται σε παρασιτικές πρακτικές και άλλοτε σε ιδεολογικές συζητήσεις οι οποίες εξ αντικειμένου ως εκ της φύσεώς τους στερούνται κάθε επιστημονικής υπόστασης. Το αποτέλεσμα είναι η αναπαραγωγή δεύτερης τάξης αναλύσεων ή ιδεολογικών σαπουνόφουσκων που ροκανίζουν τον πολιτικό ορθολογισμό και προσφέρουν μια στρεβλή εικόνα για την Ευρώπη και την διεθνή πολιτική. Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, η λανθασμένη εκτίμηση για την πορεία της Ευρώπης και για τους λόγους που έγινε η ΟΝΕ μας στοίχησε μερικές εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρώ και πολλά, δυστυχώς, έπονται.
Σχόλια