Διάχυτη είναι η εντύπωση ότι μετά τη μεταπολίτευση ζούμε τη δημοκρατικότερη περίοδο ως κράτος. Είναι όμως έτσι τα πράγματα;
Παλιοί και νεότεροι πολιτειολόγοι συμφωνούν για τη σπουδαιότητα της διάκρισης μεταξύ τυπικής και πραγματικής Ελευθερίας. Μεταξύ τυπικής και πραγματικής Ισότητας.
Αποκαλείται τυπική ή νομική ελευθερία και ισότητα το δικαίωμα που αναγνωρίζεται σε κάθε άτομο, αφενός να εκφράζει ελεύθερα τις ιδέες του και τις πεποιθήσεις του και αφετέρου να μπορεί να πραγματοποιεί τις επιθυμίες του. Η πραγματική ελευθερία και ισότητα συνεπάγονται και την υλική, την πραγματική δυνατότητα που έχει ο καθένας να πραγματοποιεί τις επιθυμίες του. Δικαιώματα, δηλαδή, με αντίκρισμα και όχι κενές επιφάσεις.
Το πόσο εύγλωττα απομυθοποιείται η αξία της τυπικής-νομικής ελευθερίας και ισότητας το βλέπουμε στις ιλαρές εγγυήσεις του τύπου: Ο άστεγος άνεργος και ο επιχειρηματίας να έχουν το ίδιο δικαίωμα να κοιμηθούν στο Χίλτον ή κάτω από μια γέφυρα, ο εργάτης και ο βιομήχανος να έχουν το ίδιο δικαίωμα να εκδώσουν μια εφημερίδα, ο καθηγητής και ο αναλφάβητος να έχουν το ίδιο δικαίωμα να γράψουν ένα βιβλίο, ο μεγαλογιατρός και ο μικροκαλλιεργητής να έχουν το ίδιο δικαίωμα να στείλουν το παιδί τους για σπουδές στο εξωτερικό.
Δυστυχώς, όλη η διάρκεια της μεταπολίτευσης χαρακτηρίζεται από μια έως και καταχρηστική των δικαιωμάτων ελευθερία. Κι αυτό γιατί το λαϊκό στοιχείο ήρθε δυναμικά στην επιφάνεια, εισάγοντας ένα αντισυμβατικό ήθος ανερχόμενου έως και κυρίαρχου λαϊκισμού. Όλα αυτά τα χρόνια κυβερνηθήκαμε με έναν εξυπηρετικό, νωχελικό, βολικό ερασιτεχνισμό, εν ονόματι κάποιου "ραντεβού με την ιστορία". Αποτέλεσμα; Μια ψευδαίσθηση, επίφαση ισότητας και ευημερίας, την οποία κατά μεγάλο μέρος εξασφάλισε ένα ασύδοτο και φαύλο "κοινωνικό" κράτος, μέσα από μια πελατειακή αναδιανομή πόρων.
Επί της ουσίας και στο επίπεδο της πραγματικής Ισότητας, όπως αυτή προσδιορίζεται από την ποιότητα της δημόσιας παιδείας και υγείας, τον τύπο της οικονομικής ανάπτυξης, τη διάχυτη διαθεσιμότητα ίσων ευκαιριών, την αξιοκρατία, την απλόχερη δημιουργία κοινωνικού μισθού, την έμπνευση σεβασμού προς το δημόσιο χώρο, δεν έγινε τίποτα.
Αντίθετα, όλα αυτά τα χρόνια σωρευτικά ακμάζει η κοινωνική ανισότητα.
- Ένα ολόκληρο μοντέλο ανάπτυξης και πολιτικής έχει αποτύχει ως αποτέλεσμα ενός αφόρητου λαϊκισμού, μιας αγωνιστικής ρητορείας και ενός κοινωνικού εγωισμού βασισμένου στην ιδιοποίηση δημόσιων πόρων από ιδιωτικά μικρά και μεγάλα συμφέροντα. "Ο λαός αντιλαμβάνεται ότι δεν είναι ενιαίος, ότι υπάρχουν ισχυροί και αδύναμοι, σύννομοι και άνομοι, ορθόφρονες και λαϊκιστές, ηθικοί και νόμιμοι, προνομιούχοι και αδικημένοι, συντεχνίες και κλειστά σινάφια, κοπρίτες και υπεράριθμοι".
- Μοιάζει σαν οι λαοί να είναι πολλοί και να δυσφορούν, να οργίζονται και κυρίως να αλληλουποβλέπονται. Είναι αυτό Δημοκρατία;
- Τι Δημοκρατία είναι αυτή, με τους πλούσιους να αδιαφορούν για την χαμηλή ποιότητα του δημόσιου σχολείου, του δημόσιου νοσοκομείου και γενικώς του δημόσιου χώρου, όπου όλοι μεν έχουν ίσα δικαιώματα πρόσβασης, αλλά μόνο οι πλούσιοι μπορούν να τα... αποφεύγουν; Προτιμώντας βεβαίως τα ιδιωτικά σχολεία, τα κολέγια του εξωτερικού και τη δημόσια ή ιδιωτική υγεία άλλων χωρών. Ιδιαίτερα ο κοινωνικός μισθός, με την ποιοτική και προσιτή εξασφάλιση των παραπάνω δημόσιων υπηρεσιών προς όλους, είναι το μέτρο της ποιότητας ζωής και της συνοχής μιας κοινωνίας. Εμείς, αντίθετα, έχουμε φτάσει στο σημείο να διεκδικούμε πρωτιές για τη χειρότερη δημόσια: παιδεία, υγεία, συγκοινωνία και συγχρόνως πρωτιές για την καλύτερη ιδιωτική: παιδεία, υγεία, συγκοινωνία.
- Για ποια Δημοκρατία μιλάμε λοιπόν. Η ανισότητα ευκαιριών και η συνακόλουθη περιθωριοποίηση και φτώχεια είναι πρώτα συμβολική και κατόπιν οικονομική, στατιστική, επισημαίνει ο Amartya Sen. Η ένδεια πρώτα απ΄ όλα είναι στέρηση ελευθεριών επειδή είναι μια στέρηση ικανοτήτων. Εκφράζεται και εκδηλώνεται με την ταπείνωση, την απομείωση προσδοκιών, τη δυσκολία ή την αδυναμία να περιποιείσαι και να φροντίζεις τον εαυτό σου, να μορφώνεις τα παιδιά σου, να σχεδιάζεις το μέλλον, την απροθυμία έως και αποφυγή να εμφανίζεσαι δημοσίως, την καταδίκη σε μια μορφή ανωνυμίας, την έκθεση σε πληθώρα ψυχολογικών και κοινωνικών βλαβών, για τις οποίες οι στατιστικές δεν κάνουν κανένα λόγο.
Το έχει πει ο Μαρξ: Δεν είναι η συνείδηση των ανθρώπων που προσδιορίζει την ύπαρξή τους, αλλά, αντίθετα, η κοινωνική ύπαρξή τους προσδιορίζει τη συνείδησή τους. Ετσι εξηγείται που οι κάθε είδους μειονότητες μοιάζουν τόσο πολύ μεταξύ τους. Υπάρχουν άνθρωποι που νιώθουν αμηχανία, ή ακόμα και ότι διαπράττουν κάποια απρέπεια φορώντας ένα καθαρό λευκό πουκάμισο.
Είναι προφανές ότι η αξιοπρέπεια στις μέρες μας κοστίζει.
Στη χώρα μας "είμαστε ακόμα στα όμορφα ουσιαστικά: Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφοσύνη. Όμως, πώς φτάνουμε στα ρήματα;".
Σχόλια