Οι κυνόδοντες είναι τα ισχυρότερα δόντια μας. Σπάνια χαλάνε κι είναι από τα τελευταία που χάνουμε. Αντίθετα με τους φρονιμίτες που, αν και εμφανίζονται τελευταίοι στο στόμα μας, ως υποτιθέμενοι δείκτες ωρίμανσής μας, είναι από τα πρώτα που βγαίνουν άχρηστα. Ο κυνόδοντας είναι ένα διφορούμενο δόντι. Υπενθυμίζει την αρχέγονη σχέση μας με τα σαρκοβόρα θηλαστικά-κυνηγούς. Και στη βαμπιρική του εκδοχή θυμίζει κάποια αμυδρή σχέση μας με την ωμή σάρκα, το αίμα, ακόμη και με τον κανιβαλισμό. Ο σκηνοθέτης Γιώργος Λάνθιμος, η ταινία του οποίου «Κυνόδοντας» διεκδικεί ξενόγλωσσο Όσκαρ, έδωσε στο κοφτερό μας δόντι μια νέα, απρόσμενη κοινωνική λειτουργία: ο κυνόδοντας μπορεί να εξελιχθεί σε μια φυλακή!
Δεν ξέρω αν όσοι δηλώνουν χαρούμενοι και εθνικά υπερήφανοι για την υποψηφιότητα του «Κυνόδοντα» ξέρουν περί τίνος πρόκειται. Ενδεχομένως, τώρα που η ταινία προφανώς θα επιχειρήσει μια δεύτερη καριέρα στις αίθουσες, πολλοί -πέραν των 30.000 της περσινής προβολής- θα πάνε για να πάρουν λίγη λάμψη Όσκαρ. Οι περισσότεροι (εκτιμώ) θα πάθουν ένα μικρό πολιτισμικό σοκ. Το οποίο ενδεχομένως τους χρειάζεται, αλλά δεν ξέρω αν θα πλήρωναν κιόλας γι’ αυτό. Ίσως το μετανιώσουν, ίσως απορήσουν όπως απορούσαν τη δεκαετία του ’70 όταν έμπαιναν στις σκοτεινές αίθουσες, με τη ματιά του Δαλιανίδη, της Finos Film και της Καραγιάννης - Καρατζόπουλος, για να δουν Δαμιανό ή Αγγελόπουλο. Επίσης, δεν είμαι βέβαιος αν όσοι εκ των κρατικών λειτουργών και της κυβερνώσας ελίτ έσπευσαν να «υιοθετήσουν» τον μικρό οσκαρικό άθλο (μνημόσυνο με ξένα κόλλυβα) και να φωτογραφηθούν στο κάδρο της δόξας του αντιλαμβάνονται σε τι ακριβώς επενδύουν.
Και ενδεχομένως, όλοι αυτοί δεν έχουν ακούσει καν για έναν μακρινό πρόγονο του «Κυνόδοντα», μια αριστουργηματική ταινία ενός γνήσιου μαθητή του Μπουνιουέλ, του Μεξικανού σκηνοθέτη Arturo Ripstein (El Castillo de la Pureza - Το Κάστρο της αγνότητας), που αφηγείται μια παρόμοια, κλειστοφοβική ιστορία πατρικής εξουσίας πάνω σε τρία παιδιά που ακούνε στα ονόματα Ουτοπία, Μέλλον και Θέληση και είναι μέχρι θανάτου αποκλεισμένα από τον έξω κόσμο. Ίσως όμως έχουν δει την ανάλογης σύλληψης ταινία του φοβερού «θριλερά» Μ. Νάιτ Σιάμαλαν, το «Σκοτεινό Χωριό», ένα φιλελευθερο-κομμουνιστικό «θερμοκήπιο ευημερίας» όπου μια γενιά παιδιών μεγαλώνει αποκομμένη από τον έξω κόσμο, τρομοκρατούμενη διαρκώς από «τέρατα» που περιμένουν έξω από τον φράχτη, επειδή οι πλούσιοι γονείς τους αποφάσισαν να ζήσουν σε μια φάρμα ασφάλειας, εξασφαλίζοντας με τα λεφτά τους ότι ούτε αεροπλάνα δεν θα περνούν πάνω από το κομμάτι ουρανού που τους αναλογεί.
Στον δικό μας «Κυνόδοντα» αγνοούμε τα ονόματα των ηρώων, ενδεχομένως ο Λάνθιμος δεν θέλησε να φορτώσει με περισσότερους συμβολισμούς την ήδη πυκνή αλληγορία του για το σκληρό, απάνθρωπο, αν και συχνά κωμικό παιχνίδι της εξουσίας στον ιερό πυρήνα της κοινωνίας, την οικογένεια. Αλλά, επειδή ένα καλλιτεχνικό έργο είναι τόσο πιο σημαντικό όσο πιο εύκολα αυτονομείται από τις προθέσεις του δημιουργού του, εγώ προτιμώ μια ανάγνωση του «Κυνόδοντα» που υπερβαίνει κατά πολύ το πλαίσιο της οικογένειας. Ίσως μάλιστα περιγράφει πόσο οδυνηρή είναι η προσπάθεια χειραφέτησης των κοινωνιών από τους δυνάστες τους, πόσο αιματηρή είναι η διαφυγή από τη φυλακή του φόβου, του ψεύδους και της παραπλάνησης.
Για να συνεννοούμαστε, δυο λόγια για την ιστορία: Σε μια απομονωμένη μονοκατοικία, κλεισμένη ολόγυρα μ’ έναν ψηλό φράχτη, ο πατέρας και η μητέρα μεγαλώνουν τα τρία παιδιά τους -ενήλικα πια, αλλά με άγνοια και αφέλεια νηπίων-, ενώ έχουν χάσει ένα τέταρτο παιδί – φυγάδα από την ερμητική φυλακή της ασφάλειας, που υποτίθεται πως τον κατασπάραξαν τα τέρατα. Ποια είναι τα τέρατα; Οι γάτες! Τα παιδιά έχουν πειστεί πως θα είναι έτοιμα να βγουν έξω με ασφάλεια μόνο όταν πέσει ο κυνόδοντάς τους. Στο μεταξύ, μαθαίνουν για τον κόσμο μέσα από το ιδιότυπο λεξιλόγιο που τους διδάσκουν οι γονείς τους: «Θάλασσα είναι η πολυθρόνα στο σαλόνι, ζόμπι είναι τα κίτρινα λουλούδια…». Ακόμη και οι συσκευασίες των προϊόντων που καταναλώνουν είναι χωρίς ετικέτα και ταυτότητα. Μόνος άνθρωπος που έρχονται σ’ επαφή είναι μια υπάλληλος του πατέρα τους που πληρώνεται για να προσφέρει σεξουαλικές υπηρεσίες στον γιο. Αλλά αυτή είναι και ο καταλύτης που προκαλεί την πρώτη μικρή ρωγμή στην οικογενειακή φυλακή και οδηγεί τη μεγάλη κόρη στην οδυνηρή επιλογή της ελευθερίας: αντί να περιμένει να πέσει ο κυνόδοντας, τον σπάει μόνη της και, μ’ ένα ματωμένο χαμόγελο θριάμβου στο πρόσωπο, δραπετεύει.
Εσάς, σας πονάει το δοντάκι; Πονάει, όχι μόνο ο κυνόδοντας, αλλά οποιοδήποτε δόντι, έστω ο σαθρός, σάπιος πάνω φρονιμίτης; Ή μήπως αισθάνεστε ότι κανείς δεν σας κρατά φυλακισμένους, σε ένα σιδερόφρακτο κάστρο φόβου, παρεξηγημένων εννοιών, κραυγαλέων ψευδών, στρέβλωσης της πραγματικότητας; «Τι είναι θάλασσα; Θάλασσα είναι η πολυθρόνα στο σαλόνι». Για να δούμε τη συνέχεια. Συνδεόμαστε με τα δελτία των 8.00, τα briefing των κυβερνητικών εκπροσώπων και τους εκπροσώπους τύπου των Βρυξελλών: Τι είναι ελευθερία; Ελευθερία είναι η ασυδοσία των αγορών. Και τι άλλο; Το δικαίωμα της επιχειρηματικής ελίτ να απολύει με ελάχιστο κόστος και να μειώνει τους μισθούς κατά βούληση. Τι είναι δημόσιο χρέος; Δημόσιο χρέος είναι αυτά που κλέψαμε από τους ανυποψίαστους φιλάνθρωπους που μας δάνειζαν. Τι είναι σωτηρία; Σωτηρία είναι το μνημόνιο της τρόικας. Και τι άλλο; Η υπακοή στις εντολές της. Τι είναι εθνική κυριαρχία; Να αποφασίζει η Μέρκελ, ο Σαρκοζί ή ο Μπαρόζο για το πώς θα διανέμεται ο πλούτος κάθε χώρας-παρία της Ε.Ε.. Τι είναι δημοκρατία; Δημοκρατία είναι να υπογράφει ένας (ούτε καν αιρετός) υπουργός συμφωνίες που δεσμεύουν 11 εκατομμύρια ανθρώπους, ερήμην ακόμη και της Βουλής. Τι είναι κίνδυνος; Κίνδυνος είναι η ανυπακοή στους νόμους του κράτους. Και τι είναι νόμοι του κράτους; Τα κείμενα που εισηγούνται τρεις καλοπληρωμένοι χαρτογιακάδες του ΔΝΤ, της Ε.Ε. και της ΕΚΤ και τα οποία ψηφίζει με διαδικασία κατεπείγοντος η κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Τι είναι νομιμότητα; Νομιμότητα είναι να δέχεσαι αδιαμαρτύρητα τους νόμους του κράτους, ακόμη κι αυτούς που καταστρατηγούν το ανάπηρο σύνταγμα. Και τι είναι ανομία; Ανομία είναι να υπερασπίζεσαι δικαιώματα που νομίζεις ότι διαθέτεις χάρη στο ανάπηρο σύνταγμα. Τι είναι ανταγωνιστικότητα; Το οικονομικό μέγεθος της οικονομίας που είναι αντιστρόφως ανάλογο με το ύψος των μισθών και το εύρος των δικαιωμάτων της εργασίας. Τι είναι εχθρός; Εχθρός είναι ο απεργός που σου στερεί το δικαίωμα να πας με το λεωφορείο στη δουλειά σου (αν και όταν φτάσεις εκεί υπάρχει ενδεχόμενο να σου τη στερήσει ο εργοδότης σου, χωρίς εισιτήριο επιστροφής), ο μελαψός αλλόθρησκος και αλλόγλωσσος που θέλει «να σου φάει τη θέση εργασίας» ή ο «τζαμπατζής» που αρνείται να πληρώσει διόδια ή εισιτήρια γιατί του έρχονται ακριβά. Τι είναι πατρίδα; Πατρίδα είναι το trading book των τραπεζών, οι τιμές των μετοχών τους, το δικαίωμα των ξένων επενδυτών να παίρνουν κοψοχρονιά τον δημόσιο πλούτο της χώρας. Τι είναι πρόοδος; Πρόοδος είναι να ρίχνεις το εισόδημα των ήδη φτωχών κατά 30%, να καταργείς τα δικαιώματα της μισθωτής εργασίας και να προασπίζεις το δικαίωμα των πιστωτών να πάρουν μέχρι δεκάρας τους τοκογλυφικούς τους τόκους.
Αυτό είναι ένα μικρό απάνθισμα του λεξιλογίου της κρίσης, η γλωσσική φυλακή που κρατά την ελληνική κοινωνία εντός του μνημονιακού τείχους, τις ευρωπαϊκές κοινωνίες εντός των τειχών του νεοφιλελευθερισμού, τις αφυπνισμένες αραβικές κοινωνίες στα τείχη του αυταρχισμού, της φτώχειας, του αμερικανικού imperium, της κοινωνικής και εθνικής καταπίεσης. Και ο κυνόδοντας; Πού κολλάει; Ο δικός μας κυνόδοντας, που καρτερικά περιμένουμε να πέσει, ακούει στα ονόματα επιστροφή στις αγορές, επιμήκυνση, αναδιάρθρωση χρέους, ανάκαμψη… Ούτε κουβέντα για έξοδο από τον φαύλο κύκλο του χρέους. «Εκεί έξω περιμένουν τα τέρατα, οι αγριόγατες των αγορών». Τις οποίες φροντίζουμε να εξευμενίσουμε, ταΐζοντάς τις με τις σάρκες του μέλλοντός μας…
Μια ανάλογη υπνωτική μυθολογία κράτησε για δεκαετίες τις αραβικές κοινωνίες της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής φυλακισμένες σε ένα ιδιότυπο κράμα ιδεολογικού σκοταδισμού και καπιταλιστικού εκμοντερνισμού, στηριγμένου στη δυστυχία των εκατομμυρίων. Τις εγκλώβισαν σε μια οδυνηρή, μακρόχρονη παιδική ηλικία από την οποία βγαίνουν σήμερα βίαια, σπάζοντας με τόλμη τους κυνόδοντές τους. Σας τρομάζουν; Οκέι. Ακούστε το μυστικό. Η έξοδος από τη φυλακή του φόβου μπορεί να γίνει και με τους κυνόδοντές σας στη θέση τους. Εξάλλου, μπορεί και να χρειαστούν. Όχι μόνο στο φαγητό.
http://kibi-blog.blogspot.com/2011/02/522011_06.html
===============
- (Η φωνή της μητέρας από το μαγνητόφωνο): Οι καινούργιες λέξεις της ημέρας είναι οι εξής: Θάλασσα, αυτοκινητόδρομος, εκδρομή, καραμπίνα.
- Θάλασσα είναι η δερμάτινη πολυθρόνα με τα ξύλινα μπράτσα, σαν αυτή που έχουμε στο σαλόνι. Παράδειγμα: «Μην κάθεσαι όρθιος. Κάτσε στη θάλασσα να τα πούμε με την ησυχία μας».
- Αυτοκινητόδρομος. Είναι ο πολύ δυνατός αέρας. Εκδρομή.
- Εκδρομή είναι ένα πολύ ανθεκτικό υλικό με το οποίο κατασκευάζουμε δάπεδα. Παράδειγμα: «Ο πολυέλαιος έπεσε με δύναμη στο πάτωμα, αλλά δεν προκλήθηκε ζημιά γιατί είναι φτιαγμένο 100% από εκδρομή».
- Καραμπίνα. Καραμπίνα είναι ένα πολύ όμορφο λευκό πουλί.
Γιώργου Λάνθιμου, Ευθύμη Φιλίππου, «Κυνόδοντας»
Σχόλια