«Ω Ρωμαίοι φιλάργυροι, δημηγέρτες, τραδιτόροι οπού ετραδίρετε την πατρίδα σας, οπού ο βασιλιάς σας ήτονε πτωχός και σας επαρακάλαε με τα δάκρυα στα μάτια να τους δανείσετε φλωρία διά να δώσει, να μαζώξει πολεμιστάδες ανθρώπους, να βοηθήσωνε και να πολεμήσουνε κι εσείς αρνιέστε μεθ’ όρκου πως δεν έχετε και είστε πτωχοί!»Ας κάνουμε λίγο Ιστορία, ένεκεν επετείου.
Έτσι έβριζε την αριστοκρατία του Βυζαντίου ο ανώνυμος συγγραφέας του «Βαρβερινού Κώδικα» για την προδοτική της στάση κατά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Μας παρέδωσε μια ενδιαφέρουσα μαρτυρία και ερμηνεία της Άλωσης, χρήσιμη και για τις «αλώσεις» που ακολούθησαν τους πεντέμισι αιώνες που μεσολάβησαν από την αποφράδα 29η Μαΐου 1453. Δεν ξέρω αν πράγματι ο Παλαιολόγος παρακάλαγε δακρυσμένος τους αριστοκράτες του χρήματος να σκάσουν χρήματα.
Η προδοσία είχε κι άλλες διαστάσεις. Κοινό μυστικό είναι η στάση των ανθενωτικών που προτιμούσαν μια παράδοση στον Μωάμεθ από τη συμμαχία και την ένωση με τη Δυτική Εκκλησία. «Κρειττότερόν εστίν ειδέναι εν μέση τη πόλει φακίολιον βασιλεύον Τούρκων ή καλύπτραν λατινικήν», έλεγε ο μέγας λογοθέτης Νοταράς (δηλαδή πρωθυπουργός) κι ο κοσμάκης της Πόλης, που είχε απαυδήσει από τη διαφθορά που επικρατούσε στη μητρόπολη της αυτοκρατορίας, το υιοθετούσε και το εκλαΐκευε αναλόγως: «Καλύτερα σαρίκι τουρκικό, παρά τιάρα παπική». Βεβαίως, ο Νοταράς, που προσέβλεπε στην εύνοια του Μωάμεθ του Πολιορκητή, ούτε το κεφάλι του γλίτωσε ούτε τη ρετσινιά του δωσίλογου απέφυγε.
Γιατί τα θυμήθηκα όλα αυτά, θα αναρωτηθείτε. Όχι, δεν ξύπνησε το πατριωτικό κτήνος μέσα μου, ούτε οραματίζομαι μαρμαρωμένους βασιλιάδες και ανάκτηση της Βασιλεύουσας. Απλώς, η επέτειος της Άλωσης μας θυμίζει ότι οι αυτοκρατορίες αλλά και τα μικρά βασίλεια, οι οικονομικές υπερδυνάμεις αλλά και οι ισχνές δημοκρατίες δεν αλίσκονται (= καταστρέφονται, εκπορθούνται) μόνο από την εξωτερική πλευρά των τειχών τους. Αλίσκονται και εκ των ένδον. Ο μύθος της Πόλης μιλά για την κερκόπορτα και οι μαρτυρίες, όχι απαραίτητα ισοβαρείς κι όλες εξίσου αξιόπιστες, δηλούν πως υπήρχαν πολλοί κάτοικοι της Βασιλεύουσας έτοιμοι ν’ ανοίξουν στους γενίτσαρους την κρυφή πύλη της προδοσίας. Βαριά λέξη, αλλά ποια άλλη να χρησιμοποιήσει κανείς γι’ αυτό το ετερόκλητο πλήθος ρασοφόρων, αριστοκρατών, γραφειοκρατών του Βυζαντίου που στέρησαν από τον λαό της Πόλης όχι μόνο την αξιοπρέπεια της άμυνας, αλλά και τη δυνατότητα σωτηρίας από τον εξανδραποδισμό; Άλλωστε, η Πόλη στην πραγματικότητα είχε προ πολλού παραδοθεί στους Τούρκους. Είχε χάσει τον έλεγχο των Στενών του Βοσπόρου, τα διερχόμενα πλοία φορολογούνταν από τους πολιορκητές και εκατομμύρια κάτοικοι της αυτοκρατορίας πέρα από την πρωτεύουσα είχαν ήδη υποταχθεί, τουλάχιστον φορολογικά, στους κατακτητές.
Στις αλώσεις των ημερών μας δεν θα ακούσουμε τις σάλπιγγες των εχθρών έξω από τα τείχη των πόλεων. Δεν θα δούμε τους πολιορκητικούς τους κριούς να Χτυπούν με βία τις πύλες τους. Ο εχθρός μπαίνει στην αρχή στα σπίτια μας διακριτικά. Με τη μορφή της τηλεοπτικής διαφήμισης ενός προϊόντος που παίρνει τη θέση του στα ράφια, Στα ψυγεία και τελικά στην καρδιά μας. Με την ανόητη πεποίθηση που αποκτάμε με τον καιρό πως η επιλογή ενός αγαθού made in EU, made in USA ή made in China είναι μια πράξη ελευθερίας. Με την επίμονη προπαγάνδα πως η ελευθερία των αγορών είναι μια απόδειξη δημοκρατίας.
Αλλά τι κάνουν οι υπερασπιστές της Πόλης; Μήπως έχουν μεταμορφωθεί σε Παλαιολόγους που δίνουν την τελευταία μάχη της αξιοπρέπειας στα τείχη της Πόλης; Μήπως διαπραγματεύονται, έστω, με τους πολιορκητές την προστασία του άμαχου πληθυσμού από τη σφαγή; Μήπως ανασυντάσσονται στα μετόπισθεν για μια ελπιδοφόρα αντεπίθεση; Μήπως αναζητούν συμμάχους; Όχι. Συνθηκολογούν, και μάλιστα με τους χειρότερους όρους. Παραπλανούν την κοινωνία με σκιαμαχίες στις τηλεοπτικές οθόνες, διαπληκτίζονται για παλαιές αμαρτίες, σαν τους ενωτικούς και τους ανθενωτικούς της Πόλης. Κλείνονται στα μοναστήρια του πλούτου τους, στέλνουν τα κασελάκια με τα λάφυρα σε φορολογικούς παραδείσους.
Έτσι έβριζε την αριστοκρατία του Βυζαντίου ο ανώνυμος συγγραφέας του «Βαρβερινού Κώδικα» για την προδοτική της στάση κατά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Μας παρέδωσε μια ενδιαφέρουσα μαρτυρία και ερμηνεία της Άλωσης, χρήσιμη και για τις «αλώσεις» που ακολούθησαν τους πεντέμισι αιώνες που μεσολάβησαν από την αποφράδα 29η Μαΐου 1453. Δεν ξέρω αν πράγματι ο Παλαιολόγος παρακάλαγε δακρυσμένος τους αριστοκράτες του χρήματος να σκάσουν χρήματα.
- Το βέβαιο είναι ότι η κοινωνική ελίτ της Πόλης, οι κάτοχοι του πλούτου της, την έκαναν γυριστή. Στις 50 μέρες της πολιορκίας είτε μετέφεραν τα φλωρία τους σε ασφαλέστερα μέρη, είτε φρόντιζαν να εξασφαλίσουν ασυλία από το οθωμανικό καθεστώς που βρισκόταν έναν βήμα πριν από την κατάληψη της Πόλης. Κι αρκετοί, οι περισσότεροι, το πέτυχαν όπως αποδεικνύει η ευρύτατη χρήση της φαναριώτικης αριστοκρατίας στον διοικητικό μηχανισμό του σουλτάνου.
Η προδοσία είχε κι άλλες διαστάσεις. Κοινό μυστικό είναι η στάση των ανθενωτικών που προτιμούσαν μια παράδοση στον Μωάμεθ από τη συμμαχία και την ένωση με τη Δυτική Εκκλησία. «Κρειττότερόν εστίν ειδέναι εν μέση τη πόλει φακίολιον βασιλεύον Τούρκων ή καλύπτραν λατινικήν», έλεγε ο μέγας λογοθέτης Νοταράς (δηλαδή πρωθυπουργός) κι ο κοσμάκης της Πόλης, που είχε απαυδήσει από τη διαφθορά που επικρατούσε στη μητρόπολη της αυτοκρατορίας, το υιοθετούσε και το εκλαΐκευε αναλόγως: «Καλύτερα σαρίκι τουρκικό, παρά τιάρα παπική». Βεβαίως, ο Νοταράς, που προσέβλεπε στην εύνοια του Μωάμεθ του Πολιορκητή, ούτε το κεφάλι του γλίτωσε ούτε τη ρετσινιά του δωσίλογου απέφυγε.
- Υπάρχουν και χειρότερα. Ο κλήρος και οι μοναχοί. Γνωστός ο ρόλος του Γεννάδιου Σχολάριου, φανατικού πολέμιου κάθε αντίστασης στους Οθωμανούς, που αμέσως μετά την Άλωση ο Μωάμεθ τον αντάμειψε με το αξίωμα του Πατριάρχη. Γύρω από τον Γεννάδιο ωστόσο υπήρχε ένας ολόκληρος στρατός αστράτευτων, μοναχών και κληρικών, που κατά ορισμένους υπολογισμούς ήσαν ίσως και πάνω από 150.000 μάχιμοι άνδρες οι οποίοι αρνήθηκαν να πολεμήσουν, στερώντας από την Κωνσταντινούπολη την κρίσιμη δύναμη που θα μπορούσε να αποτρέψει το αναπότρεπτο.
Γιατί τα θυμήθηκα όλα αυτά, θα αναρωτηθείτε. Όχι, δεν ξύπνησε το πατριωτικό κτήνος μέσα μου, ούτε οραματίζομαι μαρμαρωμένους βασιλιάδες και ανάκτηση της Βασιλεύουσας. Απλώς, η επέτειος της Άλωσης μας θυμίζει ότι οι αυτοκρατορίες αλλά και τα μικρά βασίλεια, οι οικονομικές υπερδυνάμεις αλλά και οι ισχνές δημοκρατίες δεν αλίσκονται (= καταστρέφονται, εκπορθούνται) μόνο από την εξωτερική πλευρά των τειχών τους. Αλίσκονται και εκ των ένδον. Ο μύθος της Πόλης μιλά για την κερκόπορτα και οι μαρτυρίες, όχι απαραίτητα ισοβαρείς κι όλες εξίσου αξιόπιστες, δηλούν πως υπήρχαν πολλοί κάτοικοι της Βασιλεύουσας έτοιμοι ν’ ανοίξουν στους γενίτσαρους την κρυφή πύλη της προδοσίας. Βαριά λέξη, αλλά ποια άλλη να χρησιμοποιήσει κανείς γι’ αυτό το ετερόκλητο πλήθος ρασοφόρων, αριστοκρατών, γραφειοκρατών του Βυζαντίου που στέρησαν από τον λαό της Πόλης όχι μόνο την αξιοπρέπεια της άμυνας, αλλά και τη δυνατότητα σωτηρίας από τον εξανδραποδισμό; Άλλωστε, η Πόλη στην πραγματικότητα είχε προ πολλού παραδοθεί στους Τούρκους. Είχε χάσει τον έλεγχο των Στενών του Βοσπόρου, τα διερχόμενα πλοία φορολογούνταν από τους πολιορκητές και εκατομμύρια κάτοικοι της αυτοκρατορίας πέρα από την πρωτεύουσα είχαν ήδη υποταχθεί, τουλάχιστον φορολογικά, στους κατακτητές.
- Υπάρχουν εφιαλτικές αναλογίες με όσα ζούμε στις μέρες μας. Και, δυστυχώς, οι σύγχρονες αλώσεις δεν φεύγουν από τον κανόνα της κερκόπορτας. Αν και δεν γίνονται πάντα με μετακινήσεις πάνοπλων στρατών, με στίφη γενίτσαρων, με μπομπάρδες και σιδερόφρακτους ιππείς, με κονβόι τεθωρακισμένων και F16, με αεροπορικούς βομβαρδισμούς και διηπειρωτικούς πυραύλους, έχουν τα αποτελέσματα που υπονοεί η λέξη: άλωση σημαίνει, πριν απ’ όλα, καταστροφή.
- Καταστροφή των κοινωνιών που πολιορκούνται. Τα σύγχρονα τείχη κρατών και κοινωνιών, χωρίς να υποτιμούμε τα άλλα, τα κυριολεκτικά, είναι οι οικονομίες τους. Εκεί συντελούνται οι πολιορκίες και οι αλώσεις. Εντός και εκτός των τειχών. Εκτός των τειχών, με τη μορφή μιας επίθεσης των πιστωτών μιας χώρας στην οικονομική της υπόσταση, στο χρέος της, στο νόμισμά της, με τη μορφή του συστηματικού «βομβαρδισμού» των πηγών πλούτου της, με την απαξίωση ή την άλωση των παραγωγικών της υποδομών, με τον οικονομικό ιμπεριαλισμό, με τους αποικιοκρατικούς όρους που επιβάλλουν οι ξένοι επενδυτές. Εντός των τειχών, με τη μορφή τη συστηματικής υπονόμευσης της οικονομικής της άμυνας από την εγχώρια αριστοκρατία του χρήματος. Με τη τυραννία των ραντιέρηδων, οι οποίοι με μια εντολή στους επενδυτικούς τους συμβούλους αδειάζουν τα θησαυροφυλάκια της χώρας. Με τη συστηματική συμμαχία της ιθύνουσας τάξης με τους «κατακτητές», όχι λόγω κάποιας φυσικής ροπής στην προδοσία, ούτε λόγω μιας αναπότρεπτης ηθικής έκπτωσης. Με την άνευ όρων παράδοση του πολιτικού συστήματος στους ολετήρες των κοινωνιών. Με τις «χορηγίες» των προμηθευτών και των εργολάβων στα κομματικά ταμεία και στα εκλογικά «χαρτοφυλάκια» των πολιτευτών. Δυστυχώς, όπως μας υπενθύμισε ο κ. Μαντέλης, ολόκληρο το πολιτικό σύστημα έχει καταντήσει μια «ευγενική χορηγία» των προμηθευτών. Και, δυστυχώς για τις κοινωνίες, οι πολιτικοί τους ηγέτες (και τελικά, οι πολιορκητές προμηθευτές) κρατούν τα κλειδιά της κερκόπορτας.
Στις αλώσεις των ημερών μας δεν θα ακούσουμε τις σάλπιγγες των εχθρών έξω από τα τείχη των πόλεων. Δεν θα δούμε τους πολιορκητικούς τους κριούς να Χτυπούν με βία τις πύλες τους. Ο εχθρός μπαίνει στην αρχή στα σπίτια μας διακριτικά. Με τη μορφή της τηλεοπτικής διαφήμισης ενός προϊόντος που παίρνει τη θέση του στα ράφια, Στα ψυγεία και τελικά στην καρδιά μας. Με την ανόητη πεποίθηση που αποκτάμε με τον καιρό πως η επιλογή ενός αγαθού made in EU, made in USA ή made in China είναι μια πράξη ελευθερίας. Με την επίμονη προπαγάνδα πως η ελευθερία των αγορών είναι μια απόδειξη δημοκρατίας.
- Για αρκετές δεκαετίες, οι διαμορφωτές της κοινής γνώμης -πολιτικοί, ΜΜΕ, ακόμη και ο πνευματικός αφρός αυτής της χώρας- άνοιγαν κερκόπορτες στις συνειδήσεις μας: το κράτος βλάπτει σοβαρά την οικονομία, το κοινό νόμισμα διασφαλίζει τα εισοδήματά μας, η Ευρωζώνη είναι ένα θερμοκήπιο προόδου, η Ε.Ε. είναι μια ένωση ισότιμων εταίρων, ο ανταγωνισμός μάς κάνει υγιείς, ο καπιταλισμός μάς κάνει ευφυείς, η απληστία γεννάει τον πλούτο… Αυτή η ιδεολογική πολιορκία που κατέστησε «απόλυτες αλήθειες» όλα τα δόγματα του νεοφιλελευθερισμού μπορεί να παραλληλιστεί με την «πρώτη Άλωση» της Κωνσταντινούπολης. Η κοινωνία, θανάσιμα προσαρμοσμένη στους κανόνες των «πολιορκητών», βρέθηκε ανυπεράσπιστη στην τελική τους έφοδο. Τώρα ούτε καν η συσκευασία της ελευθερίας, της ισότητας ευκαιριών και της δημοκρατίας της αγοράς υπάρχει. Υπάρχει μόνο το αποφασίζουμε και διατάσσουμε.
Αλλά τι κάνουν οι υπερασπιστές της Πόλης; Μήπως έχουν μεταμορφωθεί σε Παλαιολόγους που δίνουν την τελευταία μάχη της αξιοπρέπειας στα τείχη της Πόλης; Μήπως διαπραγματεύονται, έστω, με τους πολιορκητές την προστασία του άμαχου πληθυσμού από τη σφαγή; Μήπως ανασυντάσσονται στα μετόπισθεν για μια ελπιδοφόρα αντεπίθεση; Μήπως αναζητούν συμμάχους; Όχι. Συνθηκολογούν, και μάλιστα με τους χειρότερους όρους. Παραπλανούν την κοινωνία με σκιαμαχίες στις τηλεοπτικές οθόνες, διαπληκτίζονται για παλαιές αμαρτίες, σαν τους ενωτικούς και τους ανθενωτικούς της Πόλης. Κλείνονται στα μοναστήρια του πλούτου τους, στέλνουν τα κασελάκια με τα λάφυρα σε φορολογικούς παραδείσους.
- Ομολογούν κυνικά ότι ως κομματικό σύστημα εξουσίας είναι προϊόν ενός μαζικού εκμαυλισμού και διακινδυνεύουν την ολική κατάρρευση. Ε, λοιπόν, καλώς να πέσουν. Εναποτίθεται στους αμάχους να υπερασπίσουν την Πόλη. Και από τους πολιορκητές. Και από τους συνεργάτες τους.
Σχόλια