Η Ιστορία σπανίως επαναλαμβάνεται. Γεγονότα που εκ πρώτης όψεως φαίνονται πανομοιότυπα, σε τελική ανάλυση διαφέρουν πολύ μεταξύ τους.
 |
Σε ένα πρώτο επίπεδο ανάγνωσης αυτό που έχει κοινό αυτή η κρίση με προηγούμενες είναι ότι ξεκίνησε από μια «φούσκα», δηλαδή στις τιμές των ακινήτων. Αυτό έχει συμβεί και με πολλές ανάλογες κρίσεις του παρελθόντος. Η τιμή ενός αγαθού έπειτα από μια περίοδο θεαματικής ανόδου αρχίζει να πέφτει. Αυτό επηρεάζει τις τράπεζες και κατά συνέπεια τις διαθέσιμες πιστώσεις, κάτι που με τη σειρά του οδηγεί στη συρρίκνωση των οικονομικών δραστηριοτήτων στην κοινωνία.
«Επιστημολογική κρίση»
Ομως, από την άλλη πλευρά, η παρούσα κρίση έχει και εντελώς νέα στοιχεία. Αυτό που τη διαφοροποιεί από προηγούμενες, υποστηρίζει ο Αμερικανός καθηγητής Ιστορίας Jery Muller, είναι ότι πρόκειται για «επιστημολογική» κρίση. (Η επιστημολογία είναι ο κλάδος της φιλοσοφίας που ασχολείται με τη φύση και τα όρια της γνώσης). Πρόκειται για την πρώτη ύφεση, υποστηρίζει ο Αμερικανός ιστορικός, που έχει προκληθεί από «επιστημολογικά αίτια».
Η κρίση προκλήθηκε από το γεγονός ότι πολλά άτομα, τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο τομέα, δεν κατανοούσαν τι έκαναν και τις επιπτώσεις των αποφάσεών τους. Η άγνοια, με άλλα λόγια, βρίσκεται στη βάση της σημερινής κρίσης. Οι περισσότεροι από αυτούς που ήταν επικεφαλής των χρηματοπιστωτικών οργανισμών, που σήμερα αντιμετωπίζουν δυσκολίες, δεν κατανοούσαν το ρίσκο και το άνοιγμα στις συναλλαγές που έκαναν οι υφιστάμενοί τους. Επίσης πολλοί επενδυτές, συμπεριλαμβανομένων και συνταξιοδοτικών ταμείων, επένδυαν σε χρηματοοικονομικά εργαλεία χωρίς να κατανοούν το ρίσκο τους.
Το πρόβλημα, λοιπόν, από αυτή τη σκοπιά δεν είναι ότι δεν υπήρχε επαρκής κρατικός έλεγχος στις οικονομικές δραστηριότητες των διαφόρων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων... Το πρόβλημα ήταν ότι και οι ελεγκτές είχαν άγνοια σχετικά με τη φύση και το ρίσκο των συναλλαγών.
Την κρίση, σύμφωνα με τον Αμερικανό ιστορικό, επιδείνωσε ακόμα περισσότερο η ολοένα μεγαλύτερη χρήση μαθηματικών μοντέλων που υποτίθεται ότι αφενός μετέφεραν «αντικειμενική» πληροφόρηση και αφετέρου ελαχιστοποιούσαν το ρίσκο. Η ποσοστικοποίηση της πληροφόρησης πάντοτε δίνει την εντύπωση μεγαλύτερης αντικειμενικότητας και θεωρείται πιο αξιόπιστη -χωρίς αυτό να έχει πολλές φορές οποιαδήποτε σχέση με την πραγματικότητα.
Αγνοια και αδιαφάνεια
Συνοψίζοντας το επιχείρημά του ο Muller γράφει:
«Η πολυπλοκότητα των νέων χρηματοοικονομικών εργαλείων, που υποτίθεται ότι χρησιμοποιούσαν τα μαθηματικά για να ελαχιστοποιήσουν το ρίσκο, στην ουσία δημιούργησαν αδιαφάνεια. Αυτό είχε αποτέλεσμα ότι ελάχιστοι είχαν ιδέα του τι συνέβαινε. Επίσης η δημιουργία πολύπλοκων χρηματοικονομικών εργαλείων καταστούσε αδύνατο τον αποτελεσματικό έλεγχο, τόσο από τους επικεφαλής των επιχειρήσεων όσο και από τους ελεγκτές του κράτους».
Αν λοιπόν η σημερινή κρίση είναι «δομικά» διαφορετική από τις προηγούμενες, τότε μέτρα όπως η τόνωση της ζήτησης και η νομισματική πολιτική, που ήταν αποτελεσματικά σε προηγούμενες περιπτώσεις, ίσως να μην αποδειχθούν αποτελεσματικά σήμερα. Διότι το πρόβλημα σήμερα είναι κυρίως ένα πρόβλημα εμπιστοσύνης προς τα χρηματοοικονομικά ιδρύματα, η οποία δεν μπορεί να αποκατασταθεί με τα μέτρα αυτά.
«Ολοι συζητάνε για νομισματική πολιτική και μέτρα τόνωσης της ζήτησης. Αλλά αν δεν έχεις τα πιστωτικά ιδρύματα τα οποία θα εμπιστεύονται οι πολίτες, αυτά τα μέτρα δεν πρόκειται να έχουν τις αναμενόμενες πολλαπλασιαστικές επιδράσεις. Πολλοί πιστεύουν ότι ο κόσμος θα επανακτήσει την εμπιστοσύνη του στις τράπεζες αν το υπουργείο Οικονομικών τις ενισχύσει με κεφάλαια. Ομως το πρόβλημα δεν είναι απλώς ότι οι τράπεζες έχουν έλλειψη λειτουργικών κεφαλαίων. Είναι, όπως έδειξε η πρόσφατη εμπειρία, ότι δεν μπορούν να διαχειριστούν σωστά τα κεφάλαια που έχουν. Ούτε εντοπίζεται το πρόβλημα στην ανακάλυψη των "τοξικών ενεργητικών στοιχείων" -πρόκειται για ένα σύστημα που δημιουργεί από τη φύση του "τοξικά ενεργητικά στοιχεία" λόγω της ομίχλης που δημιουργεί η αδιαφάνεια και η ψευτοαντικειμενικότητα».
Χρειάζεται λοιπόν μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση απ' αυτή που ακολουθείται σήμερα προκειμένου να υπάρξει έξοδος από την κρίση:
Κερδίζοντας εμπιστοσύνη
«Η εμπιστοσύνη δεν μπορεί να δημιουργηθεί από αέρα. Ούτε μπορεί να δημιουργηθεί με τη μεταφορά κεφαλαίων ή με χρηματοοικονομικά μέτρα τόνωσης της οικονομίας. Η εμπιστοσύνη θα επανέλθει στον βαθμό στον οποίο τα χρηματοοικονομικά ιδρύματα θα πάρουν μέτρα που θα μας πείσουν ότι ξέρουν τι κάνουν. Και είναι πολύ πιο πιθανό ότι θα ξέρουν τι κάνουν αν είναι μικρότερα, αν έχουν λιγότερο διαφοροποιημένες δραστηριότητες και αν περιορίσουν τη χρήση χρηματοοικονομικών εργαλείων για τα οποία έχουν μεσάνυχτα».*
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 16/02/2009
Σχόλια