Τι απέγινε η "πεφωτισμένη, γόνιμη ιδιοτέλεια", ο καπιταλισμός των προηγούμενων δεκαετιών; Σίγουρα έχασε το βηματισμό του. Ίσως και να εκτροχιάστηκε. Στη θέση του ισχυροποιείται μια νέα τάξη πραγμάτων. Το ζητούμενο; Ένας "νέος επιχειρηματικός πολιτισμός".
Όλες οι τρέχουσες αναλύσεις καταγράφουν, από ειρωνικά έως και δυσοίωνα, τον αποπροσανατολισμό του καπιταλισμού και της ελεύθερης αγοράς.
Το είδαμε και στην Ελλάδα, κατά την τελευταία χρηματιστηριακή έκρηξη. Την ευκολία, δηλαδή, με την οποία οι κεφαλαιούχοι-επιχειρηματίες ρευστοποίησαν τις επιχειρήσεις τους, τσεπώνοντας απίστευτες υπεραξίες. Για να τις επαναγοράσουν με πρώτη ευκαιρία -καλή ώρα όπως συμβαίνει στις μέρες μας- πάλι όμως ως αντικείμενα, ως μέσα μιας χρηματοοικονομικής δραστηριότητας.
Με βάση τα παραπάνω, αυτά που είδαμε δεν μοιάζουν και τόσο ξαφνικά. Ούτε περίεργα. Μάλλον αναμενόμενα μπορούν να χαρακτηρισθούν. Τώρα, τι να περιμένουμε; Τι μπορεί να περιέχει η νέα κατάσταση;
Αναμφίβολα, η Τεχνολογία αναμένεται να είναι στο κέντρο των εξελίξεων. Κανένας δεν μπορεί να εκτιμήσει τις ανατροπές που αυτή μπορεί να φέρει στις υποθέσεις, στα μοντέλα των οικονομολόγων. Και καθώς, κατά κανόνα, είναι μη κεφαλαιακής εντάσεως σημαντική, αναμένεται να αποτελέσει την αιχμή του δόρατος στα χέρια του μάνατζμεντ για την περαιτέρω κατίσχυσή του έναντι του καπιταλισμού, όπως τον ξέραμε. Η επικράτηση του "Competitive Laborism", όπως ονομάζεται, ως διαδόχου κατάστασης στη διαχείριση των ιδεών, του πλούτου και της ανάπτυξης, θεωρείται από πολλούς ως δεδομένη.
Παρωθούμαι να κάνω σαφή την προσωπική μου άποψη, διακινδυνεύοντας, πρωθύστερα, την ελληνική ονομασία της νέας κινούσας δύναμης. Εξοικειωμένοι καθώς είμαστε με τη λέξη "τεχνοκράτης", την έννοιά της και τα παράγωγά της, η νέα καθορίζουσα δύναμη του συστήματος θα μπορούσε να αποκληθεί: "Τεχνοκρατικός Καπιταλισμός" ή απλώς "Τεχνοκρατισμός".
Δεν μου διαφεύγει και ο ορισμός της τεχνοκρατίας "ως το θριαμβεύον υπόστρωμα της κοινωνικής οργάνωσης". Ούτε η "αταξική και απολιτική", κατά τον Τ. Roszak, "φύση της τεχνοκρατίας, η οποία δεν ακολουθεί, ούτε καθορίζεται από το σύστημα διακυβέρνησης". Ο τεχνοκράτης μπορεί να είναι ένας από μας σήμερα, ή το παιδί μας αύριο. Αυτό προσφέρει μεγάλο ηθικό και ψυχολογικό πλεονέκτημα για την κοινωνική, διοικητική και πολιτισμική κυριαρχία της νέας τάξης, που στο κάτω κάτω είναι, με την παραδοσιακή έννοια, πιο κοντά στην εργασία παρά στο κεφάλαιο.
Η εποχή του τεχνοκρατικού καπιταλισμού έχει ήδη ανατείλει. Και έχει κάνει και τα πρώτα άτσαλα βήματα. Τα σκιαγραφήσαμε στην αρχή του κειμένου. Ότι απομένει είναι η θεσμοθέτησή του, κυρίως μέσα από ένα πλέγμα περιορισμών, κωδίκων, πιστοποιήσεων, εσωτερικών και κυρίως συστεμικών ελέγχων, που θα παρεμποδίζουν την ατομική επωφέλεια, κυρίως με τη μορφή "των εξαιρετικής αποτελεσματικότητας τεχνικών εσωτερικής χειραγώγησης".
Τελικό ζητούμενο, όπως είπαμε, ένας νέος "επιχειρηματικός πολιτισμός", που θα στηρίζεται στη γνωστή παραδοχή: "αν η επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος είναι ζωτικό στοιχείο της ελεύθερης οικονομίας, η αλόγιστη απληστία μπορεί να είναι η καταστροφή της".
* O κ. Κωστούλας είναι τέως Γενικός Διευθυντής εταιρειών του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού τομέα. Συγγραφέας. Το τελευταίο του βιβλίο με τίτλο: "Και οι Μάνατζερ έχουν ψυχή... ", κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Επτάλοφος.
http://www.capital.gr/articles.asp?showlist=0&catid=4&id=667984&expand=1
Όλες οι τρέχουσες αναλύσεις καταγράφουν, από ειρωνικά έως και δυσοίωνα, τον αποπροσανατολισμό του καπιταλισμού και της ελεύθερης αγοράς.
- Κοινή, καταγγελτική επωδός: η ασυδοσία των αγορών, ο βραχυπρόθεσμος ορίζοντας επιχειρηματικού ενδιαφέροντος, η έλλειψη ελέγχων και η απληστία των εκφραστών- εκπροσώπων του συστήματος, τραπεζιτών, αναλυτών, διαχειριστών κεφαλαίων και μάνατζερ.
- Πώς φτάσαμε ως εδώ; Πώς μετατοπίστηκε το επιχειρηματικό ενδιαφέρον από το μακροπρόθεσμο στο βραχυπρόθεσμο; Τι απέγινε ο κεφαλαιούχος, επιχειρηματίας, βιομήχανος, που ήξερε να παράγει (τι μακρινή λέξη) και να περιμένει το κέρδος του στο τέλος ενός παραγωγικό-συναλλακτικού κύκλου; Πώς η κύρια εταιρική ανταμοιβή άλλαξε προορισμό για να ανταμείψει τόσο πλουσιοπάροχα το μάνατζμεντ των εταιρειών;
- Πρώτα, η τεράστια διασπορά της μετοχικής σύνθεσης του κεφαλαίου των εταιρειών και μετά η προοδευτική υποκατάσταση του επιχειρηματία-επενδυτή από τη συντεχνία του μάνατζμεντ, η οποία, με την κατίσχυσή της, εξέθρεψε και ικανοποίησε την αδηφάγα ανάγκη του συστήματος για συνεχή επέκταση και μεγέθυνση, στα πλαίσια των παγκοσμιοποιημένων αγορών.Σήμερα, κανένας κεφαλαιούχος δεν βάζει όλα τα κεφάλαιά του, ούτε καν σημαντικό μέρος τους, σε μια "μεριά". Τα πλειοψηφικά μετοχικά πακέτα αντιστοιχούν σε μονοψήφια ποσοστά ιδιοκτησίας. Κάποτε, κεφαλαιούχοι και εργαζόμενοι βλέπονταν μεταξύ τους. Αγγίζονταν στο εργοστάσιο. Σήμερα, αλλού βρίσκονται τα κέντρα αποφάσεων, αλλού οι μέτοχοι, αλλού το μάνατζμεντ, αλλού η παραγωγή. Ο χώρος έχασε την αξία του. Η παραγωγή, καθώς και το βιομηχανικό και το εμπορικό κέρδος εκχωρήθηκαν σε τρίτους. Εκείνο που ενδιαφέρει το, απρόσωπο πλέον, κεφάλαιο είναι το χρηματοοικονομικό κέρδος. "Valuation is an art not a science", είναι το κυρίαρχο moto. Ό,τι αναζητείται είναι ένα μαγικό νούμερο, αυτό της αποτίμησης που θα σηματοδοτήσει και το κλείσιμο του deal. Οι ανταμοιβές ακολουθούν σε ταχύτητα τις πληροφορίες και τις κινήσεις. Κάθε κίνηση ανταμείβεται, εδώ και τώρα. Επί τη εμφανίσει, ή μάλλον επί τη ολοκληρώσει. Ζήτω ο χρόνος.
- Το κεφάλαιο έπαψε, πλέον, να συνιστά, ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Τη θέση του, ως προς αυτό, πήραν η Εργασία, η Γνώση, η Πληροφορία, οι Ανθρώπινες Επιδεξιότητες και η Διαχείρισή τους. Με άλλα λόγια το Μάνατζμεντ. Είναι φυσικό επομένως αυτό να καρπούται πλέον και την μερίδα του λέοντος, με τη μορφή των αστρονομικών πακέτων αποζημίωσης μιας κουστωδίας στελεχών που φτάνει μέχρι τις παρυφές της εταιρικής ιεραρχικής πυραμίδας.
- Για την ανταμοιβή του κεφαλαίου βρέθηκαν νέοι τρόποι και μέθοδοι. Μεταξύ άλλων η ευχερής και ανώδυνη αποεπένδυση, το deal making, η συμμετοχή στην εκμετάλλευση του χρυσοφόρου υπεδάφους της εσωτερικής πληροφόρησης...
- Με παρόμοια συλλογιστική εξηγείται και η μετατόπιση του επιχειρηματικού ενδιαφέροντος από τον μακροπρόθεσμο ορίζοντα στον βραχυπρόθεσμο. Παλαιά, το κεφάλαιο παρέμενε δεσμευμένο, επενδεδυμένο σε μια επένδυση, για δεκαετίες. Τώρα μετακινείται από εταιρεία σε εταιρεία από κλάδο σε κλάδο, από χώρα σε χώρα ελεύθερα, ταχύτατα και ανώδυνα. Η σχέση επενδυτή και επένδυσης είναι από χαλαρή έως ανύπαρκτη. Καμία ταύτιση, καμία αφοσίωση. Για συναισθηματική σχέση, βέβαια, να μη γίνεται λόγος. Ολα τα στοιχεία μιας μακροπρόθεσμης σχέσης απουσιάζουν εκκωφαντικά.
Το είδαμε και στην Ελλάδα, κατά την τελευταία χρηματιστηριακή έκρηξη. Την ευκολία, δηλαδή, με την οποία οι κεφαλαιούχοι-επιχειρηματίες ρευστοποίησαν τις επιχειρήσεις τους, τσεπώνοντας απίστευτες υπεραξίες. Για να τις επαναγοράσουν με πρώτη ευκαιρία -καλή ώρα όπως συμβαίνει στις μέρες μας- πάλι όμως ως αντικείμενα, ως μέσα μιας χρηματοοικονομικής δραστηριότητας.
Με βάση τα παραπάνω, αυτά που είδαμε δεν μοιάζουν και τόσο ξαφνικά. Ούτε περίεργα. Μάλλον αναμενόμενα μπορούν να χαρακτηρισθούν. Τώρα, τι να περιμένουμε; Τι μπορεί να περιέχει η νέα κατάσταση;
Αναμφίβολα, η Τεχνολογία αναμένεται να είναι στο κέντρο των εξελίξεων. Κανένας δεν μπορεί να εκτιμήσει τις ανατροπές που αυτή μπορεί να φέρει στις υποθέσεις, στα μοντέλα των οικονομολόγων. Και καθώς, κατά κανόνα, είναι μη κεφαλαιακής εντάσεως σημαντική, αναμένεται να αποτελέσει την αιχμή του δόρατος στα χέρια του μάνατζμεντ για την περαιτέρω κατίσχυσή του έναντι του καπιταλισμού, όπως τον ξέραμε. Η επικράτηση του "Competitive Laborism", όπως ονομάζεται, ως διαδόχου κατάστασης στη διαχείριση των ιδεών, του πλούτου και της ανάπτυξης, θεωρείται από πολλούς ως δεδομένη.
Παρωθούμαι να κάνω σαφή την προσωπική μου άποψη, διακινδυνεύοντας, πρωθύστερα, την ελληνική ονομασία της νέας κινούσας δύναμης. Εξοικειωμένοι καθώς είμαστε με τη λέξη "τεχνοκράτης", την έννοιά της και τα παράγωγά της, η νέα καθορίζουσα δύναμη του συστήματος θα μπορούσε να αποκληθεί: "Τεχνοκρατικός Καπιταλισμός" ή απλώς "Τεχνοκρατισμός".
Δεν μου διαφεύγει και ο ορισμός της τεχνοκρατίας "ως το θριαμβεύον υπόστρωμα της κοινωνικής οργάνωσης". Ούτε η "αταξική και απολιτική", κατά τον Τ. Roszak, "φύση της τεχνοκρατίας, η οποία δεν ακολουθεί, ούτε καθορίζεται από το σύστημα διακυβέρνησης". Ο τεχνοκράτης μπορεί να είναι ένας από μας σήμερα, ή το παιδί μας αύριο. Αυτό προσφέρει μεγάλο ηθικό και ψυχολογικό πλεονέκτημα για την κοινωνική, διοικητική και πολιτισμική κυριαρχία της νέας τάξης, που στο κάτω κάτω είναι, με την παραδοσιακή έννοια, πιο κοντά στην εργασία παρά στο κεφάλαιο.
Η εποχή του τεχνοκρατικού καπιταλισμού έχει ήδη ανατείλει. Και έχει κάνει και τα πρώτα άτσαλα βήματα. Τα σκιαγραφήσαμε στην αρχή του κειμένου. Ότι απομένει είναι η θεσμοθέτησή του, κυρίως μέσα από ένα πλέγμα περιορισμών, κωδίκων, πιστοποιήσεων, εσωτερικών και κυρίως συστεμικών ελέγχων, που θα παρεμποδίζουν την ατομική επωφέλεια, κυρίως με τη μορφή "των εξαιρετικής αποτελεσματικότητας τεχνικών εσωτερικής χειραγώγησης".
Τελικό ζητούμενο, όπως είπαμε, ένας νέος "επιχειρηματικός πολιτισμός", που θα στηρίζεται στη γνωστή παραδοχή: "αν η επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος είναι ζωτικό στοιχείο της ελεύθερης οικονομίας, η αλόγιστη απληστία μπορεί να είναι η καταστροφή της".
* O κ. Κωστούλας είναι τέως Γενικός Διευθυντής εταιρειών του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού τομέα. Συγγραφέας. Το τελευταίο του βιβλίο με τίτλο: "Και οι Μάνατζερ έχουν ψυχή... ", κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Επτάλοφος.
http://www.capital.gr/articles.asp?showlist=0&catid=4&id=667984&expand=1
Σχόλια