Χτίζοντας την κριτική του Web 2.0

Χτίζοντας την κριτική του Web 2.0 : συμμετοχή ή εκμετάλλευση;

Ο όρος Web 2.0 έχει πλέον επιβληθεί ως το πρίσμα μέσα από το οποίο θεωρείται το σύγχρονο διαδίκτυο, είτε η θεώρηση αυτή αφορά την έρευνα, είτε την αγορά, είτε τον δημόσιο διάλογο. Όμως, όσο το Web 2.0 αναδεικνύεται σε πρωταρχικό παράγοντα που χαρακτηρίζει τις καθημερινές συνήθειες των χρηστών αλλά και τις αναλύσεις που τις αφορούν, τόσο η ανάγκη για μια κριτική αποτίμηση του φαινομένου γίνεται απαραίτητη. Αυτό το στόχο επιδιώκει και η παρούσα σειρά άρθρων.

Κριτική 1^η : είναι το Web 2.0 πραγματικά τόσο 2.0;

Κριτική 2^η : το Web 2.0 μετέχει πραγματικά στον εκδημοκρατισμό της μαζικής επικοινωνίας;

Κριτική 3^η : το Web 2.0 διευκολύνει την δημιουργική συμμετοχή ή επιτρέπει την εκμετάλλευση της δωρεάν εργασίας;

Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά των εφαρμογών που εντάσσονται από τους «ειδικούς » στην κατηγορία του διαδικτύου δεύτερης γενιάς είναι η συμμετοχή του κοινού στην δημιουργία και την διάδοση περιεχομένου κάθε μορφής (κείμενο, εικόνες, βίντεο, ήχος) και μετά-περιεχομένου (οδηγίες, απαντήσεις, εξηγήσεις, ψήφοι, κριτικές, folksonomy). Σε γενικές γραμμές το χαρακτηριστικό αυτό εκλαμβάνεται θετικά από τους χρήστες των συμμετοχικών εφαρμογών λόγω του ενεργού ρόλου που καλούνται να παίξουν, κάτι που εκ πρώτης όψεως αντιτίθεται στο παθητικό μοντέλο του εξαρτημένου και ετερόνομου τηλεθεατή.

Όπως προσπάθησα να δείξω στο πρώτο άρθρο αυτής της σειράς, η συμμετοχικότητα και η αποκέντρωση λειτουργιών δεν εμφανίστηκε με την ανάδειξη της ιδέας του Web 2.0 αλλά ιστορικά αποτελεί συστατικό στοιχείο της ανάδυσης του διαδικτύου από τις αρχές της δεκαετίας του 70. Η ιδέα του User Generated Content, ως αρχή λειτουργίας του διαδικτύου, δεν είναι καθεαυτή νέα.

Αυτό που άλλαξε είναι : 1) η κλίμακα της συμμετοχής στην παραγωγή εκ μέρους των απλών χρηστών του μέσου η οποία πλέον είναι μαζική, αν και ετεροβαρής. 2) Η τεχνολογική αποτελεσματικότητα των καινοτόμων εφαρμογών που προσφέρουν κατά κάποιο τρόπο το υπόβαθρο της συμμετοχικής δραστηριότητας. 3) Το γενικότερο πλαίσιο του χρηματιστικού και παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού μέσα στο οποίο αναπτύσσεται το διαδίκτυο και η ιδεολογική κυριαρχία του νεοφιλελευθερισμού ως πολιτικό του θεμέλιο.

Εάν λοιπόν απομακρυνθούμε από τις απλοποιητικές προσεγγίσεις που θεωρούν de facto τις νέες διαδικτυακές υπηρεσίες και δραστηριότητες ως κατεξοχήν μέσα χειραφέτησης των « ενεργών πολιτών », βρισκόμαστε μπροστά σε ένα ερώτημα που αφορά την καρδιά του σύγχρονου παραγωγικού συστήματος : σε ποιο βαθμό το «νέο διαδίκτυο » διευκολύνει την δημιουργική συμμετοχή ή, αντίθετα, επιτρέπει την αποτελεσματική εκμετάλλευση της δωρεάν εργασίας των χρηστών ως μέσο συσσώρευσης υπεραξίας;

Το πρόβλημα βρίσκεται στο κέντρο των κοινωνικοπολιτικών και οικονομικών διακυβευμάτων της εποχής μας γιατί αφορά την πρώτη ύλη του μεταμοντέρνου καπιταλισμού, την γνώση μεταφρασμένη σε δυαδική πληροφορία.

Όπως αναφέρει ο Nick Dyer Witheford, ήδη από τα τέλη του 19^ου αιώνα ο Μαρξ στο βιβλίο του Grundrisse γράφει ότι σε τελική ανάλυση η γνώση, με την έννοια της συσσωρευμένης εμπειρίας, αποτελεί την κινητήρια δύναμη του παραγωγικού συστήματος. Αυτό ονομάζει "development of the general powers of the human head", "general social knowledge" και τελικά "social intellect" ή κοινωνική διάνοια. Η ιδέα αυτή του Μαρξ υιοθετήθηκε και εμπλουτίστηκε στην συνέχεια από θιασώτες του αυτονομιστικού μαρξισμού (Virno, Negri, Lazzarato, Hardt) και τα γραπτά τους στο περιοδικό Futur Interieur.

Οι τελευταίοι, προσπαθώντας να ενσωματώσουν στην ανάλυση τους τα χαρακτηριστικά του σύγχρονου παραγωγικού συστήματος, επινόησαν την ιδέα της “μαζικής διανοητικότητας” ως βασικής συνιστώσας της εργασίας. Η μαζική διανοητικότητα αποτελείται από ένα « σύνολο επικοινωνιακών, πολιτιστικών, διαλογικών, γλωσσικών ή ηθικών χαρακτηριστικών, που αναπτύσσουν οι άνθρωποι στις σχέσεις τους μ’ άλλους ανθρώπους, μέσω του διαλόγου κι οποιωνδήποτε άλλων σχέσεων κι αλληλεπιδράσεων έχουν μεταξύ τους » (για μια ποιο λεπτομερή ανάλυση του θέματος δείτε το άρθρο του Μωυσή Μπουντουρίδη).

Εάν μεταφέρουμε την ιδέα της μαζικής διανοητικότητας στο πεδίο των καινοτόμων διαδικτυακών υπηρεσιών ή αλλιώς Web 2.0, φαίνεται ότι ο βασικός πόρος που διαθέτουμε εμείς οι απλοί χρήστες του διαδικτύου για το οικονομικό σύστημα είναι η ίδια η δυνητική μας ύπαρξη και οι τρόποι με τους οποίους αυτή μετουσιώνεται σε υπεραξία: οι μουσικές που ακούμε και που παράγουμε, τα βιβλία που διαβάζουμε, οι φωτογραφίες που βγάζουμε, οι ιδέες και απόψεις που εκφράζουμε δημόσια και ιδιωτικά, οι προτιμήσεις μας, οι φίλοι μας, οι λιγότεροι φίλοι, οι πάσης φύσεως κοινωνικές σχέσεις που συνάπτουμε καθημερινά και βέβαια η τεχνογνωσία που ο καθένας μας διαθέτει σε ότι αφορά τους τρόπους διασποράς αυτών των πληροφοριών στην άυλη αγορά του διαδικτύου. Όπως το αναφέρει ωμά αλλά απολύτως κατανοητά ο Νίκος Δραντάκης, «Τα λεφτά είναι στην κοινότητα »…

Τώρα, μέσα σε μια τέτοια διάρθρωση, οι υπηρεσίες του Web 2.0 είναι πρωταρχικής σημασίας για το σύγχρονο παραγωγικό σύστημα αφού αποτελούν ουσιαστικά « μηχανές συγκομιδής » της μαζικής διανοητικότητας. Όταν η Google αγοράζει το YouTube, η Yahoo το Flickr, η News Corp το MySpace ή η CBS Corporation το Last.fm, στην ουσία το αντικείμενο της αγοραπωλησίας δεν είναι τόσο η τεχνολογία ούτε και τα περιεχόμενα αλλά η «κοινότητα», με την έννοια ενός πολύπλοκου συνόλου αποτελούμενου από δυαδικές πληροφορίες που αφορούν τους χρήστες, τις τεχνικές και κοινωνικές σχέσεις που αναπτύσσουν μεταξύ τους αλλά και τις δεξιότητες που κομίζουν στο πλαίσιο της κάθε προαναφερόμενης υπηρεσίας.

Τη στιγμή που γράφω αυτό το ποστ, επιτελώ μια προσωπική εργασία αλλά ταυτόχρονα παράγω αμισθεί ένα θραύσμα περιεχόμενου από το οποίο επωφελούνται έμμεσα οι έμποροι του διαδικτύου με πρώτο και καλύτερο τον τρόπο τινά εργοδότη και σπιτονοικοκύρη μου Google. Αυτό όχι λόγω της ποιότητας των γραπτών μου αλλά λόγω του ότι κάθε επιπλέον πληροφορία, οποιασδήποτε μορφής, που διοχετεύεται στο διαδίκτυο αποτελεί και ένα παραπάνω πεδίο εφαρμογής της αναζήτησης πληροφοριών και κατά συνέπεια έναν ακόμη λόγο χρήσης της Google καθώς και έναν επιπλέον εν δυνάμει χώρο διοχέτευσης διαφημιστικών μηνυμάτων (βλέπε AdSense).

Το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό αποτελεί κλασικό παράδειγμα θετικής εξωτερικότητας. Το ίδιο βέβαια κάνουν καθημερινά εκατομμύρια χρήστες στον κόσμο όταν παράγουν περιεχόμενο, σχολιάζουν ψηφίζουν, μοιράζονται, ανταλλάσουν επικοινωνούν μέσω εμπορικών εφαρμογών. Παραφράζοντας τον Trebor Scholz, αυτό είναι που θα πρέπει να συνειδητοποιήσει η γενιά του Web 2.0.

Η παραπάνω διαπίστωση, που αποτελεί κοινό τόπο, δεν σημαίνει κατ’ανάγκη ότι το σύγχρονο διαδίκτυο αποτελεί μέσο χειραγώγησης και εκμετάλλευσης των μαζών. Όπως έχει αναφερθεί κατά κόρον, η οικειοποίηση των νέων τεχνολογιών της επικοινωνίας από τους πολίτες αποτελεί κατάκτηση και υπό προϋποθέσεις μπορεί να αποτελέσει εργαλείο εκδημοκρατισμού και κοινωνικοπολιτικής χειραφέτησης.

Τελικά, η δυσκολία στην ανάλυση του αντικειμένου της συμμετοχικότητας - και γενικότερα της εργασίας στην εποχή της πληροφορίας - όπως αναφέρει και η Tiziana Terranova, έγκειται ακριβώς στη διφορούμενη και πολλές φορές αντιφατική φύση του. Εξ ου και η ανάγκη για συνειδητοποίηση και κριτική σκέψη γύρω από αυτό το κρίσιμο ερώτημα…
http://smyrnaios.blogspot.com/search/label/web2.0