Του Μιχαλη Ψαλιδοπουλου*
Η κρίση του 2008 βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη. Επενδυτικές τράπεζες έχουν χρεοκοπήσει, αποταμιεύσεις εξανεμίστηκαν, η χρηματοοικονομική κρίση μετατρέπεται ραγδαία σε οικονομική ύφεση, το μέγεθος της οποίας δεν μπορεί ακόμα να εκτιμηθεί ούτε από τις αγορές ούτε από επιστήμονες - ερευνητές. Εθνικές κυβερνήσεις και υπερεθνικοί θεσμοί παίρνουν πρωτοβουλίες και εξαγγέλλουν μέτρα, χωρίς ωστόσο να επιτυγχάνουν αντιστροφή του δυσμενούς κλίματος που περιβάλλει την οικονομική ζωή. Σε στιγμές σαν κι αυτές, όλοι οι πολίτες αναρωτιούνται πώς έφτασε η κατάσταση ώς εδώ, τι έχει να πει η οικονομική επιστήμη για όλα αυτά, τι μπορεί και τι πρέπει να κάνει το κράτος, τι, τέλος έχει να διδάξει η ιστορική εμπειρία σχετικά με την εμφάνιση, την εξέλιξη και το ξεπέρασμα οικονομικών κρίσεων στο παρελθόν.
Από τη εποχή της επικράτησης του καπιταλισμού, η εξέλιξη της οικονομικής ζωής πάντα ήταν ακανόνιστη, με εποχές ανόδου να ακολουθούνται από υφέσεις, ήπιες η εντονότερες, που έδιναν τη θέση τους σε νέες ανθηρές καταστάσεις ευημερίας και οικονομικής προόδου. Υπήρξαν καθοδικές πορείες της οικονομίας λόγω τεχνολογικών μεταβολών, λόγω κρίσης σε συγκεκριμένους κλάδους της οικονομικής δραστηριότητας, λόγω πανικού και κερδοσκοπίας κ.ο.κ. Αλλες είχαν εθνικό η περιφερειακό χαρακτήρα, άλλες ξεπεράστηκαν σε 2 με 3 χρόνια, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις η έξοδος από την κρίση ήταν και μακροχρόνια και είχε τρομακτικό κόστος σε εισοδήματα και ζωές. Μία από αυτές τις κρίσεις είναι και αυτή του 1929, που σε μια εβδομάδα «γιορτάζουμε» την 79η επέτειό της. Αλήθεια, τι συνέβη το 1929, πώς προέκυψε η κρίση, τι έγινε διεθνώς για το ξεπέρασμά της, πώς αντέδρασαν οι κατ' εξοχήν αρμόδιοι προκειμένου να επιληφθούν για το ξεπέρασμά της, δηλαδή οι οικονομολόγοι; Να ορισμένα ενδιαφέροντα ζητήματα που θα επιχειρήσουμε να δούμε στη συνέχεια.
Τα πριν
Η περίοδος του μεσοπολέμου θεωρείται μία από τις πιο σκοτεινές περιόδους της Παγκόσμιας Οικονομικής Ιστορίας, καθώς οριοθετείται από δύο Παγκοσμίους Πολέμους, με την κρίση του 1929 στο ενδιάμεσο. Παρά τις δυσκολίες μετάβασης από την πολεμική στην ειρηνική οικονομία, παρά την έλλειψη διεθνούς συνεννόησης για θέματα όπως οι πολεμικές πιστώσεις μεταξύ των πρωην συμμάχων, με τη Γερμανία σε διαρκή πολιτική αστάθεια και την Σ. Ενωση να αποκόπτεται από το καπιταλιστικό στρατόπεδο, η παγκόσμια οικονομία ανέκαμψε και ελπίδες για καλύτερες μέρες συντηρήθηκαν. Ως σύνολο η ευρωπαϊκή οικονομία βρισκόταν σε φάση σχετικής παρακμής σε σύγκριση με τις ΗΠΑ και με τη Συνθήκη των Βερσαλλιών μπήκε σε διαδικασία ενδο-ευρωπαϊκής τριβής και ασυνεννοησίας.
Η δεκαετία του 1920 ήταν η δεκαετία των διαρκών καταναλωτικών αγαθών. Αυτοκίνητα, ψυγεία, ηλεκτρικές σκούπες, κουζίνες, ραδιόφωνα και πλυντήρια έκαναν την εμφάνισή τους ως είδη μαζικής κατανάλωσης. Η διαφήμιση άρχισε να εξελίσσεται ως επαγγελματικός κλάδος, ενώ οι παραγωγικές διαδικασίες στα εργοστάσια εξορθολογίζονταν ακολουθώντας τις μεθόδους του Τεηλορισμού και το αίτημα για «αποτελεσματικότητα». Ο κλάδος των μηχανικών εισέβαλε στον χώρο της οικονομίας προκαλώντας μείωση του κόστους και των τιμών, σχεδιάζοντας καινούργια προϊόντα και αξιοποιώντας πλουτοπαραγωγικούς πόρους.
Η βιομηχανική τεχνολογία κατά τον μεσοπόλεμο έχει να επιδείξει πολλές καινοτομίες. Ανακαλύφθηκε η περιστρεφόμενη κάμινος στην τσιμεντοβιομηχανία και οι μύλοι πίεσης στη χαλυβουργία. Αναπτύχθηκαν νέες μέθοδοι διύλισης πετρελαίου. Εμφανίστηκαν τα πλαστικά, τα είδη αλουμινίου, ο ξυλοπολτός και η χρήση αζώτου και παραγώγων του. Ο πάγος και η κατάψυξη έκαναν τα πρώτα τους βήματα.
Ενώ συνέβαιναν αυτά στη βιομηχανία, η γεωργία εκσυγχρονιζόταν με αργότερο ρυθμό. Τα τρακτέρ αποτέλεσαν τον μεγάλο νεωτερισμό, ενώ και η γεωπονία συνέβαλε σε βελτιώσεις ονική με παρεμβάσεις για καλύτερη διατροφή των ζώων και ανάπτυξη νέων διασταυρώσεων. Παρ' όλα αυτά η κατάσταση των αγροτών εξακολουθούσε να είναι ανασφαλής. Η χρηματοδότηση της γεωργικής δραστηριότητας ήταν περιορισμένη, ενώ ο διεθνής ανταγωνισμός μεγάλος και οι κυβερνητικές πολιτικές για τη γεωργία πρωτόλειες.
* Ο κ. Μιχάλης Ψαλιδόπουλος είναι καθηγητής Ιστορίας Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_economyagor_2_19/10/2008_288994
===========
Κυρίαρχη η αβεβαιότητα για την «επόμενη μέρα»… Tου Γιαννη Κοτοφωλου
Η κάθετη πτώση που σημείωσαν την εβδομάδα αυτή οι τιμές των μετοχών στα διεθνή χρηματιστήρια, αμέσως μετά τα σχέδια διάσωσης που ανακοίνωσαν οι Σαρκοζί, Μπράουν, Πόλσον κ.ά. για το τραπεζικό σύστημα, δεν είναι γεγονός παράδοξο. Επιβεβαιώνει, πρώτον, την αίσθηση των αγορών ότι η κρίση αυτή είναι πολύ βαθύτερη απ' ό,τι έως τώρα έχουμε βιώσει και δεύτερον, ότι πολύ σύντομα θα χτυπήσει καίρια και την πραγματική οικονομία, προκαλώντας κλείσιμο επιχειρήσεων, συρρίκνωση δραστηριότητας, μείωση της καταναλωτικής ζήτησης και αναμφισβήτητα αύξηση της ανεργίας.
Η κρίση αυτή, όπως κατ' επανάληψη έχουμε αναλύσει, σηματοδοτεί την καταστροφή ενός ολόκληρου μοντέλου πάνω στο οποίο αναπτύχθηκε ο καπιταλισμός τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια (το μοντέλο Ρέιγκαν, Θάτσερ κ.λπ.) με πολύ οικονομική βαρβαρότητα και χωρίς κανένα πολιτικό έλεγχο. Αυτό το μοντέλο, φθάνοντας στο τραγικό του αδιέξοδο, το οποίο δυστυχώς θα πληρώσουν όλες οι κοινωνικές τάξεις, θα αντικατασταθεί από ένα καινούργιο, πιο πολιτισμένο καπιταλιστικό μοντέλο, με θεσμικές υποδομές, πολιτικές ρυθμίσεις, κανόνες και ισορροπίες. Θα ήταν ιστορικά παράλογο, λοιπόν, να πιστέψει κανείς ότι αυτή η κολοσσιαία μεταβολή θα εκδηλωθεί ανώδυνα και μέσα σε ένα ή δύο χρόνια το πολύ…
Οι συνεχιζόμενες συνεπώς χρηματιστηριακές εξελίξεις δεν συνδυάζονται μόνο με την κατάρρευση π.χ. των hedge funds την εβδομάδα αυτή ή την επιχείρηση διάσωσης της UBS με 60 δισ. δολάρια από το κράτος. Βασίζονται στην αγωνία και την αβεβαιότητα που έχουν φωλιάσει στις ψυχές της παγκόσμιας οικονομίας για το αύριο. Για τα επώδυνα πιθανότατα χρόνια της ύφεσης, που θα πλήξουν όλους τους τομείς και θα επηρεάσουν κι άλλο τις αξίες στις διάφορες αγορές.
Για την περίοδο αυτή, το κρίσιμο μέγεθος θα είναι το ανάστημα που επιβάλλεται να επιδείξουν οι πολιτικές ελίτ και κυρίως οι ηγεσίες των μεγάλων χωρών της Ευρώπης. Την προηγούμενη εβδομάδα κατέδειξαν καταπληκτικά ρεφλέξ, για να διασώσουν ολόκληρο το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα από την άβυσσο. Τώρα όμως χρειάζεται κάτι πολύ περισσότερο, ένα άλμα πολιτικής ευθύνης και οραματισμού, για να μην αντιμετωπίσουν ολόκληρες οι οικονομίες την καταστροφική καταιγίδα της κρίσης. Η Ευρώπη χρειάζεται επειγόντως μια διακυβέρνηση, μια ενιαία «οικονομική κυβέρνηση» πρώτα απ' όλα. Αποσπασματικά και με τα εθνικά μικροσυμφέροντα ως γνώμονα μόνο, αποδείχθηκε ότι είναι αδύνατον σήμερα να επιβιώσεις. Η κρίση, ας την διαβάσουμε και ανάποδα, ίσως είναι η μεγάλη ευκαιρία για μία Ευρώπη πολύ περισσότερο ενωμένη.
Και αν ξεκινήσουμε στην κατεύθυνση αυτή με τα βήματα που θα πρέπει κατ' αρχάς να γίνουν στον τραπεζικό τομέα, που αποτελεί και την καρδιά πάντα του συστήματος, μόνο στη βάση αυτής της πανευρωπαϊκής αντίληψης ευελπιστούμε: τη θεσμοθέτηση μιας προωθημένης ευρωπαϊκής συνεργασίας. Ο καλός φίλος της στήλης Γιώργος Ζαββός, μιλώντας πριν από λίγες ημέρες στο London Capital Club, ως εκπρόσωπος της Κομισιόν, τόνισε ότι η σταθεροποίηση και η μεταρρύθμιση του χρηματοπιστωτικού συστήματος πρέπει να ξεκινήσει πατώντας σε δύο βασικούς άξονες: στη δημιουργία ενός ενιαίου Ευρωπαϊκού Ταμείου Κεφαλοποίησης για τις ανάγκες των τραπεζών και ενός ενιαίου Συστήματος Εποπτείας για τους μεγάλους ευρωπαϊκούς χρηματοπιστωτικούς ομίλους. Πολύ σωστά…
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_economyagor_2_19/10/2008_288997
Σχόλια