Ο καπιταλισμός του ηλεκτροσόκ
ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΣΧΙΝΑ
Ο Joseph Stiglitz, καθηγητής στο Columbia, βραβευμένος με το Νόμπελ Οικονομίας το 2001, παρουσιάζει το βιβλίο της Ναόμι Κλάιν «The Shock Doctrine. The rise of disaster capitalism» (εκδ. «Metropolitan Books») στους «Times» της Νέας Υόρκης - κι έχει μεγάλο ενδιαφέρον η σοβαρότητα και ο σεβασμός με τον οποίο το αντιμετωπίζει.
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 12/10/2007
============
«Θεραπείες-σοκ»: καταστρέφοντας τον κόσμο για να τον... αλλάξουν
Της ΒΙΚΗΣ ΤΣΙΩΡΟΥ
Με ποιο τρόπο οι καπιταλιστές ανά τον κόσμο επωφελούνται από τις κρίσεις; Η Ναόμι Κλάιν, γνωστή από το βιβλίο της «Νο Logo», (κυκλοφορεί σε ελληνική μετάφραση από τις εκδόσεις «Νέα Σύνορα»), εξηγεί στο νέο της βιβλίο, που κυκλοφόρησε πρόσφατα στη Γαλλία, με τίτλο που θα μπορούσε να μεταφραστεί : «Η στρατηγική τού σοκ. Η άνοδος ενός καταστροφικού καπιταλισμού».
Το βιβλίο είναι προϊόν εκτεταμένων ερευνών που διεξήγαγε η ίδια πάνω σε συγκεκριμένα γεγονότα, όπως ο πόλεμος στο Ιράκ, το τσουνάμι στην Ασία, ο τυφώνας «Κατρίνα» στη Νέα Ορλεάνη και η οικονομική κρίση στην Αργεντινή. Κοινό στοιχείο αυτών των καταστροφών, σύμφωνα με το σκεπτικό της Κλάιν, είναι πως αμέσως μετά από κάθε μεγάλη καταστροφή ακολουθεί η υιοθέτηση οικονομικών μεταρρυθμίσεων, οι οποίες παρουσιάζονται ως θεραπείες - σοκ. Μεταρρυθμίσεις από τις οποίες επωφελείται μόνο το μεγάλο κεφάλαιο.
Η Ναόμι Κλάιν συζητά με τη Νάνσι Χιούστον και τον Τσβετάν Τοντόροφ για την καταστροφική λογική των μεταρρυθμίσεων που προωθεί η Δύση
Με αφορμή την έκδοση του βιβλίου, η Κλάιν παραχώρησε πολλές συνεντεύξεις, μεταξύ των οποίων και μία που ξεχωρίζει, στην εφημερίδα «Λιμπερασιόν», καθώς το ρόλο των δημοσιογράφων αναλαμβάνουν η γνωστή συγγραφέας Νάνσι Χιούστον (αρκετά από τα βιβλία της έχουν κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις «Αγρα» και «Καστανιώτης») και ο ιστορικός και δοκιμιογράφος Τσβετάν Τοντόροφ, συγγραφέας, μεταξύ άλλων του βιβλίου : «Η νέα διεθνής αταξία» (εκδόσεις «Εστία»). «Τη λέξη "σοκ" που χρησιμοποιώ στο βιβλίο μου δεν την έβγαλα από το μυαλό μου», λέει η Ναόμι Κλάιν.
Χιούστον: Κάνοντας έρευνες για το βιβλίο σας δεν είχατε την εντύπωση πως είχατε να κάνετε με ένα εντελώς τρομακτικό κακό; Δεν βγαίνει κανείς ανέπαφος από μια τέτοια έρευνα...Κλάιν: Επιστρέφοντας από το Ιράκ ήμουν σε κακή κατάσταση, ήμουν πολύ κοντά στο να καταρρεύσω. Γράφοντας το βιβλίο, χρειάστηκα μεγάλο κουράγιο για να ελέγξω την οργή μου. Ζω στο Τορόντο, μια πολυπολιτισμική πόλη όπου βρίσκονται πολλοί πρόσφυγες και πολλοί από αυτούς είναι φίλοι μου οι οποίοι έχουν βασανιστεί.
Αυτοί μου ενέπνευσαν την ιδέα πως η πολιτική ανάλυση βοηθά στο να επιβιώνεις από τα βασανιστήρια. Εχω μια Ιρανή φίλη την οποία είχαν κλείσει για πολύ καιρό σε ένα κουτί όπου δεν μπορούσε ούτε να ξαπλώσει, ούτε να σταθεί όρθια και τη βομβάρδιζαν συνεχώς με προπαγάνδα. Κατάφερε να μην τρελαθεί επειδή επαναλάμβανε συνεχώς τη φράση: «Εχουν ανάγκη να μας κάνουν αυτά τα βασανιστήρια, διαφορετικά δεν θα μπορούσαν να διατηρήσουν την εξουσία. Δεν είναι προσωπικό το θέμα». Αυτή η συνεχής «αφήγηση» την έσωσε! Λοιπόν, ναι, είχα την αίσθηση πως είχα μπροστά μου το Κακό και θέλησα να το πολεμήσω χτίζοντας ένα κείμενο που να διέλυε τον μηχανισμό. Χιούστον: Και ο Μπους χρησιμοποιεί αυτές τις αφηγήσεις, μόνο που οι δικές του είναι εντελώς μανιχαϊστικές. Εχει μάθει απ' έξω το βασικό του σενάριο: «Εκείνοι - οι κακοί, ενάντια σε εμάς - τους καλούς». Παίζει με τις αφηγηματικές χορδές που έχουμε όλοι μας...Κλάιν:
Αυτό που εκ των υστέρων βλέπουμε πόσο απίστευτο είναι, είναι το σε ποιο σημείο αυτές οι αφηγήσεις ήταν καλά προετοιμασμένες! Το 2002 είχε δηλώσει: «Μισούν την ελευθερία μας, μισούν αυτό που κάνουμε αυτή τη στιγμή...». Ηταν ένας πολύ δυνατός λόγος σε εκείνη την περίοδο της σύγχυσης και οι άνθρωποι αντέδρασαν σκεπτόμενοι: «Ουφ! Αυτή την ιστορία θα πιστέψουμε: μισούν την ελευθερία μας».Χιούστον: Παρατηρείτε πως η ιδέα της παλινδρόμησης είναι σημαντική, πως εκείνοι που υπέστησαν ένα σοκ, όπως αυτό της 11ης Σεπτεμβρίου, συμπεριφέρονται απέναντι στους πολιτικούς τους ηγέτες όπως τα παιδιά απέναντι στους γονείς. Ακόμη και οι «Νιου Γιορκ Τάιμς» έκαναν το ίδιο! Κλάιν:
Οταν διάβασα στα αρχεία της CIA την περιγραφή αυτής της παλινδρόμησης και της ταύτισης με την πατρική φιγούρα, αμέσως θυμήθηκα μια συζήτηση που είχα με τη νύφη μου. Μένει στο Μανχάταν και ήταν έγκυος οκτώ μηνών όταν έγινε η επίθεση στις 11 Σεπτεμβρίου. Ηθελε οπωσδήποτε να μείνει ήρεμη για να προστατεύσει την εγκυμοσύνη της, έτσι περιστοιχίστηκε από ένα κουκούλι «ζεν» . «Ολοι μου οι φίλοι τρελάθηκαν -μου έλεγε.
Ολοι θεωρούσαν τον τότε δήμαρχο Ρούντι Τζουλιάνι σαν τον πατέρα τους, ενώ την προηγούμενη εβδομάδα το μισούσαν!». Ξέρουμε πως οι μάζες μπορούν να αντιδράσουν με αυτόν τον τρόπο, αλλά εδώ επρόκειτο για ανθρώπους που ανήκαν σε ένα «εναλλακτικό» και «προοδευτικό» περιβάλλον!
Τοντόροφ:
Παραθέτετε μια φράση του Γκάντι που έλεγε πως στη ρίζα του Κακού βρίσκεται η ανθρώπινη απληστία και φαίνεστε να την ενστερνίζεστε. Αν αυτό είναι αληθές, είστε σύμφωνη με τον Φρίντμαν που συχνά επαναλαμβάνει πως οι άνθρωποι πάντα οδηγούνται από τα υλικά τους συμφέροντα; Τα κοινωνικά πάθη δεν είναι πιο ισχυρά από την επιδίωξη ορθολογικών συμφερόντων; Οι πράξεις μας δεν κινούνται συχνά και από τον φόβο, την επιθυμία εκδίκησης, την ανάγκη αναγνώρισης, τον ανταγωνισμό και τα λοιπά;Κλάιν: Και από την αγάπη και τη συμπόνια επίσης! Δεν πιστεύω πως μόνο η πλεονεξία κινητοποιεί τους ανθρώπους. Οι άνθρωποι συγκινούνται από διαφορετικά πράγματα.
Η πλεονεξία υπάρχει, αλλά και η ενοχή επίσης. Υπάρχει μέσα μας ένα φρένο που μας λέει πως καλύτερα είναι να μην υποκύπτουμε συστηματικά στην παγίδα του κέρδους. Η ιδεολογία του Φρίντμαν είναι μοναδική ως προς το ότι μας προτρέπει να αγνοήσουμε όλα τα άλλα ανθρώπινα κίνητρα. Μας λέει πως όταν προσπαθούμε να κάνουμε το καλό, να βοηθάμε τους άλλους, καταλήγουμε στο να κάνουμε το κακό. Και πως αντίθετα, όταν αρκούμαστε στο να συνεχίζουμε να ασχολούμαστε με τα δικά μας στενά συμφέροντα, θα καταλήξουμε αναγκαστικά στο καλό! Τοντόροφ:
Οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου είχαν τρομοκρατήσει τους ανθρώπους του περιβάλλοντος του προέδρου Μπους. Συνειδητοποίησαν αίφνης πως και η δική τους ζωή κινδύνευε. Το κίνητρό τους δεν ήταν το δέλεαρ του κέρδους αλλά ο φόβος, η εκδίκηση, ένα είδος μνησικακίας: «Μας κάνατε κακό, θα δείτε λοιπόν πως μπορούμε να σας κάνουμε να πονέσετε». Κλάιν: Ναι, θα σας δώσουμε ένα μάθημα! Νομίζω πως είναι μια εξαιρετικά «ματσιστική» αντίδραση. Το Ιράκ δεν καταλήφθηκε για να επιτραπεί η ιδιωτικοποίηση των κρατικών επιχειρήσεών του.
Σίγουρα υπήρχαν ένα σωρό λόγοι, αλλά ο ισχυρότερος ήταν αυτός που είχε εκφράσει ο Ντικ Τσένι: «Θέλουμε να στείλουμε ένα μήνυμα σε όλον τον κόσμο. Θα χρησιμοποιήσουμε το Ιράκ ως βιτρίνα της σαρωτικής μας εξουσίας». Ο Ron Suskind το περιέγραψε σαν «μια μπιχεβιοριστική εμπειρία σε παγκόσμια κλίμακα». Το Αφγανιστάν δεν προσέφερε ένα αρκετά πλούσιο περιβάλλον σε στόχους για την επίδειξη αυτής της παντοδύναμης αμερικανικής εξουσίας, όπως το Ιράκ. Τοντόροφ: Ο αντίπαλός σας -η θεωρία του Φρίντμαν και οι εφαρμογές της- μοιάζει με ένα νέο είδος ολιγαρχίας.
Στην κομμουνιστική ολιγαρχία όλα υπόκεινται στους πολιτικούς στόχους, συμπεριλαμβανομένης και της οικονομίας. Οι επεμβάσεις του κράτους είναι καταδικασμένες εκ των προτέρων ως αντιπαραγωγικές, ο δημόσιος τομέας είναι ιδιωτικοποιημένος, οι πολιτικοί ηγέτες διαχειρίζονται τα δικά τους συμφέροντα. Τέλος, η παγκοσμιοποίηση απαλλάσσει τις εθνικές κυβερνήσεις και τα εθνικά κοινοβούλια από κάθε ικανότητα επέμβασης σε οικονομικό επίπεδο. Δεν μπορούμε πλέον να μιλούμε για δημοκρατία αφού ο λαός δεν έχει καμία δύναμη. Αυτό που αντιπαραθέτετε σε αυτό το νεοφιλελεύθερο μοντέλο είναι μια στάση πιο κοντινή στον «κεϊνσιανισμό», δηλαδή στη διατήρηση του πλουραλισμού, χαρακτηριστικού της κοινωνίας: η οικονομία της αγοράς συνεχίζει να λειτουργεί, αλλά το κράτος μπορεί να επέμβει για να διορθώσει τις υπερβολές. Κλάιν: «Η στρατηγική του σοκ» δεν έχει να κάνει με το όραμά μου για τον κόσμο. Μπορεί να γράψω ένα βιβλίο με αυτό το θέμα, αργότερα...
Οι άνθρωποι γενικώς αναζητούν να βρουν έναν συμβιβασμό ανάμεσα στον κομμουνισμό και τον καπιταλισμό και βλέπουν μια ολόκληρη δέσμη πιθανών ιδεών ανάμεσα σε αυτά τα δύο συστήματα. Είναι αλήθεια πως στη Δύση αυτό έλαβε τη μορφή του κεϊνσιανισμού και των μεγάλων κοινωνικών προγραμμάτων τα οποία αποσπούν από την αγορά ορισμένους τομείς, όπως της υγείας και της παιδείας. Συμφωνώ με αυτές τις ιδέες. Δεν οδηγούν βέβαια σε μια ιδανική κοινωνία, αλλά τις υποστηρίζω.
Ομως, ενδιαφέρομαι επίσης γι' αυτό που πρότεινε η «Αλληλεγγύη», στην Πολωνία: αυτοδιοικούμενες κρατικές επιχειρήσεις. Ούτε το νοτιο-αφρικανικό σχέδιο ήταν ακριβώς «κεϊνσιανό». Ηταν το όραμα μιας μικτής οικονομίας αλλά πιο ριζοσπαστικής, με την εθνικοποίηση των ορυχείων, των τραπεζών, κ.λπ. Ομως η Αριστερά περνά μια κρίση εμπιστοσύνης αυτή την εποχή, λες και όλες αυτές οι ιδέες του τύπου «τρίτος δρόμος» να είχαν αποτύχει. Ο σκοπός μου, γράφοντας αυτό το βιβλίο, ήταν να δείξω πως δεν είχαν αποτύχει για το λόγο πως ποτέ δεν είχαν αρχίσει να λειτουργούν!Τοντόροφ:
Είχα ωστόσο την εντύπωση πως το συμπέρασμά σας προωθούσε ένα άλλο ιδανικό, αφού δεν αναφέρεστε πια στον Κέινς, τον Ρούσβελτ ή το «New deal», αλλά τον Ούγκο Τσάβες και τη Χεσμπολάχ, πάνω στους οποίους υπάρχουν κάποιες επιφυλάξεις...Κλάιν: Στο τέλος του βιβλίου, ερευνώ μια σειρά μέσων με τα οποία οι άνθρωποι προσπαθούν να αντισταθούν στον φιλελευθερισμό. Μερικά από αυτά τα μέσα, όπως η κατάληψη των εργοστασίων στην Αργεντινή ή το κίνημα των ανθρώπων χωρίς γη, στη Βραζιλία, είναι λαϊκά κινήματα τα οποία στηρίζω με ενθουσιασμό.
Ομως υπάρχουν και άλλα, όπως η αναβίωση του ρατσισμού στην Πολωνία, ή ακόμη το λιντσάρισμα των μεταναστών στη Νότια Αφρική, που αντικατοπτρίζουν την αναβίωση ενός ακραίου σοβινισμού. Οσον αφορά τη Χεζμπολάχ, δεν την παρουσιάζω σαν μια καταπληκτική πολιτική εναλλακτική λύση! Προσπαθώ να δείξω σε ποιο βαθμό το φιλελεύθερο μοντέλο της ανοικοδόμησης του Λιβάνου -χτίζοντας ιδιωτικές πόλεις- δημιούργησε το περιβάλλον για την τεράστια υποστήριξη στη Χεζμπολάχ.
Το ίδιο ισχύει και για τη Μοκτάντα αλ Σαντρ και αυτό το είδα με τα μάτια μου: Ο Πολ Μπρέμερ δημιούργησε στην κυριολεξία τη βάση εξουσίας της Μοκτάντα αλ Σαντρ. Η εγκατάλειψη της πόλης Σαντρ και της Βασόρας, όπως και η πλήρης έλλειψη υποδομών, τρέφουν τον θρησκευτικό φονταμενταλισμό στη Σαντρ, στη Βηρυτό και στο... Τέξας!
Οι αμερικανικές κοινότητες δεν έχουν κανέναν δημόσιο χώρο, η εκκλησία είναι ο μόνος τόπος όπου οι άνθρωποι μπορούν να συγκεντρωθούν: πηγαίνουν για να τους φυλάξουν τα παιδιά, να κάνουν γυμναστική, να μιλήσουν για την πολιτική. Φυσικά, οι μεγάλες εκκλησίες επωφελούνται για να κάνουν την προπαγάνδα τους. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο μιλούσα για τη Χεζμπολάχ και νομίζω πως είναι προφανής η έλξη που ασκεί σε ορισμένους ανθρώπους... Χιούστον:
Το ίδιο ισχύει και για τους αδελφούς μουσουλμάνους στην Αίγυπτο. Αυτός είναι ο λόγος της δημοτικότητάς τους. Αλλά η άλλη όψη του νομίσματος είναι πως αυτά τα φονταμενταλιστικά κινήματα είναι τρομακτικά....Κλάιν: Είπατε τη λέξη: πρόκειται για τις δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος. Ολη η συζήτηση περί σύγκρουσης πολιτισμών, η «νέα ιστορία» σύμφωνα με την οποία αυτές οι δύο δυνάμεις θα εμπλακούν σε πόλεμο, αποκρύπτουν το γεγονός πως στην πραγματικότητα είναι φιτίλια που τρέφεται το ένα από το άλλο.
Γι' αυτό ακριβώς είναι αναγκαίο να προωθηθεί μια εναλλακτική λύση από τη δημοκρατική Αριστερά: γιατί ούτως ή άλλως θα υπάρχει μια απάντηση στο νεοφιλελευθερισμό και ουσιαστικά αυτή η απάντηση μονοπωλείται από την άκρα Δεξιά. Αυτή προσελκύει τους πιο ευάλωτους ανθρώπους της κοινωνίας και αυτό το θεωρώ τρομακτικό!
tsiorou@enet.gr
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 25/06/2008
Το Δόγμα του Σοκ!...
Από τον ΧΡΗΣΤΟ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗ mich@enet.gr,www.bavzer.blogspot.com
Η ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ, συγγραφέας, κινηματογραφίστρια και ακτιβίστρια Ναόμι Κλάιν, άρχισε να ερευνά εις βάθος το θέμα της εξάρτησης της ελεύθερης αγοράς από αυτό που η ίδια ονομάζει «δύναμη του να προκαλείς σοκ», πριν από 5 χρόνια περίπου, τον πρώτο καιρό της αμερικανικής εισβολής και κατάληψης του Ιράκ. Εκεί, αρχικώς, οι Αμερικανοί απέτυχαν να εφαρμόσουν την πολιτική της «σοκ θεραπείας» στους δυστυχείς Ιρακινούς, που δεν επέτρεψαν στους εισβολείς να αντιμετωπίσουν την καταστροφή της χώρας τους ως ευκαιρία (κατά το περίφημο «δόγμα Φρίντμαν»), αλλά μόνον ως τραγωδία.
Σχόλια