Οι υπόγειες διαδρομές που οδηγούν ΗΠΑ και Βρετανία στον κρατικό παρεμβατισμό
Χρηστος Κολυβας
«Δεν πρέπει να καταρρεύσουν». Μ’ αυτή τη φράση ο γερουσιαστής του Ρεπουμπλικανικού κόμματος και υποψήφιος για την αμερικανική προεδρία Τζον Μακέιν έδωσε τον τόνο για την πολιτική που προτίθεται να ακολουθήσει σχετικά με τις Fannie Mae και Freddie Mac, τις δύο εταιρείες - κολοσσούς στην αγορά και τιτλοποίηση ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων οι οποίες σύμφωνα με τον πρώην διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας του St. Louis Γουίλιαμ Πουλ βρίσκονται στα πρόθυρα της χρεοκοπίας.
Την πεποίθησή του συμμερίζονται σειρά γερουσιαστών ρεπουμπλικανών και δημοκρατικών κάτι που καθιστά εξαιρετικά πιθανό να υπάρξει κρατική παρέμβαση για τη διάσωσή τους, εάν αυτό κριθεί αναγκαίο.
Η πιστωτική κρίση που πλήττει τη Βρετανία και τις ΗΠΑ δείχνει να έχει κάνει τους δύο αυτούς ένθερμους θιασώτες του laissez faire και της ελεύθερης αγοράς να μελετήσουν εκ νέου τα οφέλη της απροκάλυπτης κρατικής παρέμβασης στην αγορά ακόμη και της κρατικοποίησης. Η περίπτωση των Fannie και Freddie δεν είναι η πρώτη. Είχε προηγηθεί η υπόθεση της αμερικανικής εταιρείας παροχής χρηματοοικονομικών υπηρεσιών Bear Stearns, μίας από τις μεγαλύτερες και πιο φημισμένες επιχειρήσεις της Wall Street. H εταιρεία σώθηκε την τελευταία στιγμή, όταν η Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ έσπευσε να δράσει ως εγγυήτρια, προκειμένου η εταιρεία να εξαγοραστεί από την «ομοεθνή» τράπεζα JP Morgan σε μία συμφωνία αξίας 30 δισ. δολαρίων, τον προηγούμενο Μάρτιο. Ακόμα πιο τρανταχτό είναι το παράδειγμα της βρετανικής Northern Rock. Η παραπαίουσα τράπεζα αποτέλεσε την πρώτη μείζονα κρατικοποίηση στη Γηραιά Αλβιώνα από τη δεκαετία του ’70. Η τότε υπουργός Οικονομικών Ρουθ Κέλι είχε σπεύσει να δηλώσει ότι το κράτος θα διηύθυνε τη Northern Rock «από απόσταση» και τόνισε την πεποίθησή της ότι εν τέλει η τράπεζα θα επιστρέψει στον ιδιωτικό τομέα.
Στην περίπτωση των Fannie Mae και Freddie Mac τόσο ο υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ Χένρι Πόλσον όσο και ο πρόεδρος της Fed Μπεν Μπερνάνκi έσπευσαν να διατυμπανίσουν ότι οι εταιρείες βρίσκονται σε «καλή υγεία». Εάν όμως αυτή χειροτερέψει οι ηγεσίες του δημοκρατικού και ρεπουμπλικανικού κόμματος έχουν δεσμευτεί ότι η αμερικανική κυβέρνηση δεν πρόκειται να επιτρέψει την κατάρρευσή τους. H Fannie Mae ιδρύθηκε από το αμερικανικό Κογκρέσο κατά την περίοδο της Μεγάλης Υφεσης τη δεκαετία του ’30. Το ίδιο έπραξε και με τη Freddie Mac το ’70. Στόχος της κυβέρνησης ήταν η διευκόλυνση των Αμερικανών στη λήψη στεγαστικών δανείων. Στη συνέχεια οι δύο εταιρείες ιδιωτικοποιήθηκαν, αλλά ακόμη ενισχύονται άτυπα από το κράτος δεδομένου ότι μπορούν να λαμβάνουν δάνεια με μικρότερο επιτόκιο, καθώς οι επενδυτές στην αγορά ομολόγων θεωρούν ότι η αμερικανική κυβέρνηση δεν πρόκειται να επιτρέψει την χρεοκοπία τους.
Και όντως ένα από τα πιθανά σενάρια, όπως αναφέρουν πηγές προσκείμενες στην κυβέρνηση των ΗΠΑ είναι η κρατικοποίησή τους. Ωστόσο αυτό το σενάριο θεωρείται ακραίο για δύο λόγους. Ο πρώτος είναι ότι προκειμένου να κηρυχθούν σε πτώχευση, οι Fannie και Freddie θα πρέπει να χάσουν άμεσα 40 και 37 δισ. δολάρια αντίστοιχα. Ο δεύτερος είναι ότι πλήρης ιδιωτικοποίηση από την πλευρά του αμερικανικού κράτους θα σήμαινε τον διπλασιασμό του ομοσπονδιακού χρέους κάτι το οποίο εκτός των άλλων θα είχε καταστροφικές συνέπειες για την αξία του δολαρίου.
Ωστόσο, όπως επισήμανε ο ρεπουμπλικανός Μακέιν και ο γερουσιαστής των δημοκρατικών Τσαρλς Σάμερ, οι δύο εταιρείες κατέχουν ή αποτελούν εγγυήτριες στο 50% των αμερικανικών στεγαστικών δανείων συνολικού ύψους 12 τρισ. δολαρίων. Κι αν η πλήρης κρατικοποίησή τους θεωρείται δύσκολη, δεν αποκλείεται καθόλου να υπάρξει κι εδώ κάποια μορφή κρατικής παρέμβασης. Αξιωματούχοι της κυβέρνησης Μπους μελετούν το ενδεχόμενο να θέσουν τη μία ή και τις δύο εταιρείες υπό κρατική επιτήρηση, εάν τα προβλήματά τους χειροτερέψουν.
Η φημολογία για την τραγική κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει οι δύο εταιρείες έχει προκαλέσει κύμα ρευστοποιήσεων με αποτέλεσμα η τιμή της μετοχής τους να έχει αγγίξει το χαμηλότερο επίπεδό της των τελευταίων 17 ετών. Από την άλλη πλευρά σύμφωνα με εκτιμήσεις του Χάουαρντ Σαπίρο, αναλυτή στη νεοϋορκέζικη Fox-Pitt, τουλάχιστον για τη Fannie Mae οι τιμές των ακινήτων θα πρέπει να συρρικνωθούν κατά 40% σε παναμερικανικό επίπεδο προκειμένου να υπάρξει κατάρρευση. Σε κάθε περίπτωση πάντως το «αμερικανικό δημόσιο», όσο σπάνια και αν ακούγεται αυτό, δηλώνει έτοιμο να προστρέξει στη σωτηρία της.
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_economyagor_100020_20/07/2008_278334
Η κρίση είναι (και) ευκαιρία
Του Κωστα Καλλιτση
Η ελληνική οικονομία εισέρχεται σε μια πολύ δύσκολη περίοδο, χωρίς εύκολο τέλος. Η μεγέθυνσή της θα βρεθεί κοντά στο 3% φέτος, κάτω από το 2,5% το 2009. Η ανεργία θα υπερβεί το 9%. Το δημόσιο έλλειμμα (3,1% πέρυσι) θα υπερβαίνει το κρίσιμο όριο - όσες αλχημείες κι αν σκαρφιστούν οι αρμόδιοι. Τα χρέη του κράτους αυξάνονται με ετήσιο ρυθμό 12 δισ. ευρώ - φθάνουν τα 254 δισ. φέτος.
Η μεταφορά πλούτου, μέσω των υψηλών τιμών του πετρελαίου και των πρώτων υλών, στις χώρες της Ανατολής και του Νότου, πυροδοτεί έναν αδυσώπητο ανταγωνισμό ανάμεσα στα κράτη, ποιο θα διατηρήσει, ποιο θα αποσπάσει και ποιο θα χάσει μερίδιο από τον πλούτο που απομένει στη Δύση. Αυτή η συγκυρία βρίσκει το ελληνικό κράτος σε κατάσταση ημιπαραλυσίας, την επιχειρηματικότητα στριμωγμένη, την οικονομία εξουθενωμένη.
Αν τίποτα δεν αλλάξει, το «μοντέλο Μπαρόζο» (της Πορτογαλίας που επί 7 χρόνια σέρνει τα πόδια της, με ανεπαίσθητο ρυθμό ανάπτυξης...) έρχεται.
Γιατί, οι δύο πηγές ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας στερεύουν. Η μεν ιδιωτική κατανάλωση, που εν πολλοίς στηριζόταν σε δάνεια (από το 2000, ο συνολικός δανεισμός των νοικοκυριών ξεπερνά την αποταμίευσή τους) ασθμαίνει, ο κύκλος κλείνει. Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών που βρίσκεται σε ιστορικά υψηλά (14% του ΑΕΠ) δείχνει ότι η παραγωγική ικανότητά μας διαβρώνεται, τα προϊόντα μας γίνονται λιγότερο ανταγωνιστικά, οι εξαγωγές μας «δεν αρέσουν», η δεύτερη πηγή ανάπτυξης στερεύει.
Χρειαζόμαστε ένα μη συμβατικό σχέδιο για να ξεκολλήσουμε με τις μικρότερες οδύνες από ένα μοντέλο που «έχει φάει τα ψωμιά του».
Μεταξύ 178 χωρών, η Παγκόσμια Τράπεζα μας κατατάσσει στην 100ή θέση με κριτήριο πόσο φιλικοί είμαστε στην επιχειρηματικότητα, στην 152η θέση με κριτήριο πόσο εύκολα ξεκινάς μια επιχείρηση, στην 142η με κριτήριο την ευκολία στην απασχόληση μισθωτής εργασίας, στην 86η με κριτήριο πόσο εύκολα μπορείς να πληρώσεις τους φόρους σου.
Και μεταξύ των 20 ευρωπαϊκών κρατών-μελών του ΟΟΣΑ, είμαστε στην τρίτη από το τέλος θέση με κριτήριο την αποτελεσματικότητα του κράτους και την ποιότητα των ρυθμιστικών παρεμβάσεων, στην τέταρτη από το τέλος θέση με κριτήριο τον έλεγχο της διαφθοράς και το κράτος δικαίου. Αυτά πρέπει να αλλάξουμε, αυτό το καθεστώς να ανατρέψουμε.
Η κρίση είναι (και) ευκαιρία για αλλαγές. (18/7/2008) http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_100114_18/07/2008_278127
Κι άλλες...
... κρατικοποιήσεις στην Αμερική; Σύντροφε Μπερνάνκι, θέλουμε κι εμείς! (Έτσι ειρωνεύεται το περιοδικό «Μαριάν».)
Το τροπάρι...
... ήταν κάποτε αλλιώς: ο έλεγχος της αγοράς ήταν το πρόβλημα και η απελευθέρωσή της η λύση. Η διανομή του εισοδήματος και του πλούτου ήταν αδιάφορη. Το μόνο που είχε σημασία ήταν να μεγαλώνει η «πίτα». Όλα τα άλλα ήταν προστατευτισμός. Αυτό το τροπάρι φαίνεται πως δεν έχει πέραση πια. «Περνάμε σήμερα μια παγκόσμια κρίση εξαιτίας της υπερβολικής απελευθέρωσης της αγοράς», ομολογεί ο Μπάρνι Φρανκ, πρόεδρος της επιτροπής χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών της αμερικανικής Βουλής. «Η ελεύθερη αγορά αύξησε τα πλούτη, αλλά μονοπωλήθηκαν από έναν μικρό αριθμό ανθρώπων». Τώρα που αυτοί οι άνθρωποι βουλιάζουν στον βούρκο της κερδοσκοπίας τους, γιατί άραγε κάποιοι νομίζουν πως αξίζει να σωθούν; Γι΄ άλλη μια φορά από τότε που ξέσπασε η κρίση, ο πρόεδρος της αμερικανικής κεντρικής τράπεζας Μπεν Μπερνάνκι άνοιξε τα κρατικά ταμεία για να γλιτώσει από τη χρεοκοπία δυο κολοσσούς που ελέγχουν το 45% της αμερικανικής στεγαστικής πίστης. Δηλαδή, κρατικοποιεί τις ζημιές των κερδοσκόπων, μολονότι τα κέρδη τους ήταν πάντα ιδιωτικά. Με τέτοια εξασφάλιση άραγε δεν θα μπορούσε να γίνει τραπεζίτης και ο περιπτεράς της γειτονιάς; Παρατηρείται λοιπόν αυτή η αντίφαση (μία από τις πολλές που είναι συμφυείς με τον καπιταλισμό): εκατοντάδες χιλιάδες δανειολήπτες που χάνουν τα σπίτια τους εξαιτίας της κρίσης πληρώνουν με τους φόρους τους τη διάσωση εκείνων ακριβώς που τους έφεραν σε αυτή την κατάντια. Και αυτό όχι μόνο στην Αμερική, αλλά και στη Βρετανία (και αύριο, μεθαύριο και αλλού).
Οι κυβερνήσεις...
... που τόσα χρόνια έχουν αφήσει ελεύθερες τις τιμές στην αγορά κι έχουν βάλει «διατίμηση» στους μισθούς, βάζουν τώρα «διατίμηση» στις ζημιές των κερδοσκόπων, αλλά αφήνουν ελεύθερες τις ζημιές των δανειοληπτών. Ακόμη μία αντίφαση: την ίδια ώρα που στην Αμερική και τη Βρετανία κρατικοποιούν τις ζημιές των μεγάλων επιχειρήσεων της στεγαστικής πίστης, το κύμα των ιδιωτικοποιήσεων εξακολουθεί να σαρώνει αχαλίνωτο όσες επιχειρήσεις έχουν απομείνει δημόσιες. Και μια παρατήρηση: θυμούνται τις κρατικοποιήσεις μόνο όταν πια το σύστημα φτάνει στο χείλος του γκρεμού και μόνο όταν πρόκειται να φορτώσουν τις ζημιές του ιδιωτικού τομέα στο σύνολο της κοινωνίας.
Ας δούμε...
... όμως και μερικές κρατικοποιήσεις που δεν εξυπηρετούν μόνο τους λίγους αλλά τους πολλούς. Τουλάχιστον στη Γαλλία, όπως γράφει το περιοδικό «Μαριάν», έχει αποδειχθεί πως το κόστος της ύδρευσης για τα νοικοκυριά και τις βιομηχανίες είναι χαμηλότερο όταν η διαχείριση και η διανομή του νερού γίνεται από δημόσιους φορείς. Πολλοί γαλλικοί δήμοι που αφαίρεσαν αυτό το έργο από τους ιδιώτες και το ανέθεσαν πάλι σε δημόσιες επιχειρήσεις δεν κρύβουν την ικανοποίησή τους. Όμως, παρά τον «σοσιαλισμό» του Μπερνάνκι, το νεοφιλελεύθερο σύστημα δεν μπορεί να ξεπεράσει τον εαυτό του. Βαδίζει στον σίγουρο χαμό του, αφού πρώτα πήρε στον λαιμό του εκατομμύρια αθώα θύματα σε όλον τον κόσμο.
Τέλος εποχής οικονομίας του '80 
http://www.capital.gr/tools/view_printer.asp?ID=531389
Καπιταλισμός και Παγκοσμιοποίηση
1/7/2008 - 08:35
Του Γιώργου Ι. Κωστούλα
Η Παγκοσμιοποίηση, από θανάσιμη έλξη άπληστων αγορών, εξελίσσεται σε εφιάλτη του Καπιταλισμού.
Σκέφτομαι, ότι αν ζούσε σήμερα ο Α. Smith δε θα ήταν καθόλου ευχαριστημένος από το είδος του Καπιταλισμού που κυριαρχεί.
Επιλεκτικότατα, ό,τι ο Καπιταλισμός κράτησε από τη θεωρία του είναι η Αποτελεσματικότητα των Αγορών -η γνωστή "Αόρατη Χειρ"-, ενώ ξέχασε εντελώς τις αξιακές και ηθικές προϋποθέσεις λειτουργίας του, οι οποίες περιγράφονται στο έργο τού μεγάλου οικονομολόγου, "Θεωρία των Ηθικών Συναισθημάτων".
Παρακάτω εντοπίζονται 8+8 θύλακες νοσηρής υποταγής των σημερινών κοινωνιών στην τρομοκρατία της... "Δημοκρατίας των Αγορών".
- Οκτώ σήμερα και οκτώ στο επόμενο, ομότιτλο κείμενο.
1. Σήμερα ζούμε την πλήρη διαστρέβλωση τού αφορισμού τού Mandeville, όπως καταγράφεται στο έργο του, "Ο μύθος των μελισσών" (1714): "private vices make public virtues" -"τα ιδιωτικά ελαττώματα στην υπηρεσία του δημοσίου οφέλους". H απληστία έχει απενοχοποιηθεί πλήρως και από αμάρτημα έχει ανακηρυχθεί σε αρετή. Οι άνθρωποι αναγνωρίζονται μόνο ως φορείς του "δημιουργικού εγωισμού" και ως οι λογικοί μεγεθυντές της χρησιμότητας, μέσα από την παντοδύναμη επιθυμία τους για μεγιστοποίηση των προσωπικών τους επωφελειών.Όμως, η απληστία και τα συνοδά της συναισθήματα, όπως ο φθόνος, ο επιδεικτικός ανταγωνισμός, η ματαιοδοξία κ.λπ, εξακολουθούν να θεωρούνται από την κοινωνία, ως σύνολο, ηθικά και κοινωνικά, επικίνδυνες επιδόσεις, υπεύθυνες για οικονομικές ανισότητες, διαφθορά, και την ορθολογιστική στεγνά των ημερών μας. Αποτέλεσμα; Ένας αποπροσανατολισμός στα όρια της σχιζοφρένειας, μια πηγή συγκρουόμενων προτεραιοτήτων, ένα κοινό και ψυχολογικά επαχθές βίωμα των τελευταίων γενιών τού ανεπτυγμένου κόσμου. - 2. Mια άλλη σχιζοφρένια, επισημασμένη από τον L. Thurow: Πώς ένα σύστημα που πιστεύει στη χρησιμότητα του ανταγωνισμού, θα συνεχίσει να την έχει, αν πάψει πια να έχει ανταγωνιστές, όπως το ευαγγελίζεται ο σημερινός νεοφιλελευθερισμός χωρίς εχθρούς;
- 3. Η αγορά έχει εμπορευματοποιήσει και προσπαθεί να εξηγήσει με οικονομικούς όρους κοινωνικά φαινόμενα όπως η εγκληματικότητα, οι φυλετικές διακρίσεις, η επιλογή κατοικίας, ο γάμος, ο πόλεμος, γράφει ο Κ. Παπαδημητρίου στην Καθημερινή. Κι ακόμα, η αγάπη, η υγεία, η εκπαίδευση ή η φιλανθρωπία. Το cost-benefit analysis και η συνεκτίμησή του εφαρμόζεται παντού. Στη φιλανθρωπία, γράφει ο G. Becker, μιλάμε ήδη για Charity Βusiness, στο χώρο της υγείας έχει καθιερωθεί τομέας αγοροπωλησίας οργάνων, ενώ υπάρχουν βιβλία – οδηγοί επιτυχίας για "Εthics Βusiness" (προσοχή: Ethics Business, όχι Business Εthics).
- 4. Η Παγκοσμιοποίηση, ίσως αναπόφευκτη για τους κοστολογούντες, έχει δημιουργήσει αταξία, ανεργία και αστάθεια. Κατέστρεψε τη βιομηχανία των επί μέρους χωρών, έριξε, απανταχού, το γενικό επίπεδο ζωής και οδήγησε σε μια χαλαρή, τυφλή και εύκολα χειραγωγούμενη κοινωνία. "Οι βραχυπρόθεσμες κεφαλαιακές ροές δεν αυξάνουν τις επενδύσεις, ούτε την ανάπτυξη. Δημιουργούν αποσταθεροποίηση, κέρδη που συσσωρεύονται και φορολογούνται ελάχιστα". Η Παγκοσμιοποίηση δεν είναι πανάκεια όπως υποστηρίζουν όσοι επιδιώκουν να επωφεληθούν από την παρουσία της.
- 5. Ο Ch. McMahon σημειώνει: Ό,τι δε λειτουργεί με όρους αγοράς ή δεν υπηρετεί την αγορά παύει να έχει αξία. Δεν υπάρχουν διαρκείς αξίες. Κάθε αξία ενσωματώνεται στους μηχανισμούς της αγοράς και ισχύει μέχρι να βρεθεί μια πιο αποτελεσματική που θα την αντικαταστήσει. "Οι άνθρωποι δουλεύουν χωρίς όρους και χωρίς όρια". Η ορθολογική διάσταση εκτοπίζει κάθε ηθική ή αξιολογική διάσταση.
- 6. Οι σχολές οικονομικών και επιχειρηματικών σπουδών κάνουν μεγάλο κακό όταν διδάσκουν στους σπουδαστές τους ότι η εγωιστική ανταγωνιστικότητα και ο ορθολογισμός είναι οι μοχλοί κάθε αποδοτικότητας. Και ότι κάθε αντίθετη συμπεριφορά είναι παραλογισμός και έξω από την ανθρώπινη φύση. Η ηθική ως βασικό προαπαιτούμενο ενάσκησης κάθε επιχειρηματικής δραστηριότητας, δεν αναγνωρίζεται πια. Κι αυτό γιατί τα οφέλη από την άσκηση ενός έντιμου εμπορίου είναι μακροπρόθεσμα. Τώρα κανένας δεν έχει την υπομονή να περιμένει την ανταμοιβή και τη γλύκα από την επαναλαμβανόμενη συναλλαγή-πώληση.
- 7. Η μακροπρόθεσμη απασχόληση όλο και μειώνεται. Ήδη, αντί για απασχόληση μιλάμε για απασχολησιμότητα, με την τελευταία να έχει γίνει ευθύνη του καθενός εργαζόμενου χωριστά. Αποτέλεσμα είναι "να συρρικνώνεται η αίσθηση της κοινότητας, της ομάδας, που τόσο στήριζε, ηθικά, τα μέλη της. Με την ανασφάλεια να χαρακτηρίζει τις εταιρικές υποθέσεις, είναι οξύμωρο να μιλάμε για εταιρική εργατική κοινότητα. Οι εταιρείες δεν αισθάνονται πλέον ως κοινότητες, αλλά μόνο ως περιουσίες".
- 8. Ο P. Drucker διαπίστωνε από καιρό: Η απελευθέρωση των αγορών δεν έφερε τις αναμενόμενες ισορροπίες. Οι έντονες διακυμάνσεις των νομισματικών ισοτιμιών έχει δημιουργήσει μια μόνιμη πηγή κερδοσκοπίας και παρασιτισμού, μέσα από "επισφαλή, υψηλού κινδύνου σχήματα, καινοφανή νομισματικά προϊόντα που παράγουν υπερκέρδη για τους ολίγους, χωρίς ίχνος παραγωγής πραγματικού αγαθού ή υπηρεσίας". Τεράστια ποσά εκτός του παραδοσιακού εποικοδομητικού τρίπτυχου: παραγωγικών επενδύσεων, παραγωγής- εμπορίου, κατανάλωσης, αναζητούν βραχυπρόθεσμα κέρδη, απανταχού της γης. Ένα "ανώνυμο χρήμα" έχει δημιουργηθεί, συνοδό της "χαοτικής λειτουργίας της αγοράς" και της γενικότερης εικονικής πραγματικότητας που βιώνουμε.Όπως είπαμε όμως, η συνέχεια πάνω στο ίδιο θέμα στο επόμενο.*
O κ. Κωστούλας είναι τέως Γενικός Διευθυντής εταιρειών του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού τομέα. Συγγραφέας. Το τελευταίο του βιβλίο με τίτλο: "Και οι Μάνατζερ έχουν ψυχή... ", κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Επτάλοφος.gcostoulas@gmail.com
====================
Η Θεωρία του Χάους στις χρηματιστηριακές αγορές
Κυριακή, 20 Απρίλιος 2008, 12:38
Του Δημήτρη Ψαραδέλλη
dpsaradellis@kathimerini.gr
Αναφέρεται συχνά ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο για τους μετεωρολόγους να προβλέψουν τον καιρό πέραν των πέντε ημερών. Ο περιορισμός αυτός δεν οφείλεται σε ελλιπή υπολογιστική δύναμη, ούτε στη μη ύπαρξη των κατάλληλων μαθηματικών εργαλείων. Ο λόγος είναι απλός, αλλά τα αποτέλεσμά του δίνουν μια «χαοτική» έκβαση. Στους περισσότερους είναι γνωστό ως «το φαινόμενο της πεταλούδας», όπου το πέταγμα μιας πεταλούδας στην Κίνα μπορεί να προκαλέσει τυφώνες στην άλλη άκρη της Γης. Σε άλλους είναι γνωστό ως η Θεωρίας του Χάους.
Ο πρώτος που διέκρινε αυτό το φαινόμενο ήταν ο Γάλλος μαθηματικός και αστρονόμος Henri Poincare (1854 - 1912). Ο διάσημος μαθηματικός ανακάλυψε ότι το Ηλιακό Σύστημα διακρίνεται από «χαοτική συμπεριφορά», συμβάλλοντας έτσι στη γέννηση ενός νέου κλάδου της επιστήμης: Της Θεωρίας του Χάους. Ο Poincare είχε κατανοήσει ότι πολύ μικρές επιδράσεις μπορούν να μεγεθυνθούν τόσο ώστε τα αποτελέσματά τους, βραχυχρονίως, να είναι τυχαία. Η γέννηση του χάους και του απρόβλεπτου ήταν γεγονός. Αλλά χρειάστηκε να περάσουν 80 χρόνια από τότε για να συνειδητοποιήσουν οι αστρονόμοι και οι υπόλοιποι επιστήμονες τη σπουδαιότητα αυτής της ανακάλυψης.
Ο πιο γνωστός εκφραστής και «πατέρας» της Θεωρίας του Χάους ήταν ο Edward Lorenz, Αμερικανός μετεωρολόγος και μαθηματικός. Στα μέσα του χειμώνα 1961, εργαζόταν στον υπολογιστή του ΜΙΤ για να λύσει μερικές μη γραμμικές εξισώσεις που περιέγραφαν το μοντέλο της γήινης ατμόσφαιρας. Για να ελέγξει μια πρόγνωση που είχε πάρει από τον υπολογιστή, ξαναέδωσε τα δεδομένα του για τη θερμοκρασία, την ατμοσφαιρική πίεση και τη διεύθυνση του ανέμου αλλά αυτή τη φορά με στρογγυλοποιημένους αριθμούς, περιμένοντας να του βγάλει ο υπολογιστής την ίδια πρόγνωση. Τα νέα αποτελέσματα ωστόσο, ήταν τελείως διαφορετικά. Για την ιστορία, αναφέρεται πως αντί να βάλει τον αριθμό 0.506127 με έξι δεκαδικά ψηφία, έβαλε 0.506.
Το Χάος στης χρηματιστηριακές αγορές
Πολλοί είναι οι άνθρωποι που διακατέχονται από ευσεβείς πόθους παρ' όλες τις αποδείξεις για το αντίθετο που προσφέρει καθημερινά η ζωή. Η λειτουργία πολλών συμμετεχόντων στις αγορές μοιάζει σε μεγάλο βαθμό με την παραπάνω συμπεριφορά. Πολλοί είναι οι επενδυτές που λόγω κάποιων τυχαίων γεγονότων, βγήκαν κερδισμένοι μέσα από βραχυχρόνιες τοποθετήσεις με αποτέλεσμα να εκφράζονται με τα καλύτερα λόγια για τη λειτουργία και την αποτελεσματικότητα τους. Από την άλλη πλευρά πολλοί είναι εκείνοι που λόγω κάποιας αποτυχημένης επένδυσης ή κακής εκτίμησης, έχουν άσχημη εικόνα για την αγορά, με συνέπεια να είναι «καταδικασμένοι» σε μακροχρόνιες ζημιές.
Οι κινήσεις των τιμών των μετοχών αποτελούν σημείο αναφοράς για πολλούς επιστήμονες του χώρου αλλά και για εκατομμύρια αναλυτές ανά τον κόσμο. Κοινός στόχος η δημιουργία ενός χρηματοοικονομικού μοντέλου που θα μπορεί να προβλέπει απότομες πτώσεις και απρόβλεπτα επίπεδα κινδύνου που λαμβάνουν άθελά τους οι επενδυτές. Αλλά και εδώ υπάρχει ένα παράδοξο που δημιουργεί εξαιρετικές δυσχέρειες στην κατασκευή του παραπάνω μοντέλου. Αν και μακροχρονίως η συμπεριφορά δείχνει ντετερμινιστική*, βραχυχρονίως όμως η αγορά δείχνει να συμπεριφέρεται τυχαία. Και στις χρηματιστηριακές αγορές επομένως κάνει την εμφάνισή της η Θεωρίας του Χάους.
Η θεωρία αυτή μας υπαγορεύει ότι οι τιμές των μετοχών είναι σε μεγάλο βαθμό τυχαίες, ενσωματώνοντας μία χρονική τάση ως συνιστώσα της κίνησης. Το ποσοστό της τάσης ποικίλλει από αγορά σε αγορά και από οικονομία σε οικονομία. Πρώτος που έδωσε το λάκτισμα για τον ενδιαφέρον υπέρ της θεωρίας του Χάους στα οικονομικά είναι ο Mπενουά Μάντελμπροτ, ένας Γάλλος Μαθηματικός, που εφάρμοσε την ανάλυση των φράκταλς (fractals) σε φαινομενικά τυχαίες τιμές του Βαμβακιού, βρίσκοντας σαφείς αποδείξεις ότι τα μονοπάτια που ακολουθούν σε ημερήσια, εβδομαδιαία και μηνιαία βάση είναι παρόμοια. Ο Eντγκαρ Πίτερς στο βιβλίο του «Χάος και τάξη στις Κεφαλαιαγορές» υποστηρίζει ότι οι ομολογιακές αγορές και αυτές των μετοχών αναλύονται πολύ πιο αποτελεσματικά από την θεωρία των αποτελεσματικών αγορών.
Το φράκταλ είναι μία γεωμετρική δομή ( γεωμετρία αλγορίθμων) που είναι παρόμοια με το κορμό ενός δέντρου. Αν κάποιος σπάσει ένα κλαδάκι από τον κορμό, τότε αυτό θα μοιάζει με τον κορμό. Αυτή κλιμάκωση συνεχίζεται εσσαεί σε όλα τα πραγματικά συστήματα. Έτσι, πολλοί είναι αυτοί που θεωρούν πως οι αγορές έχουν φρακταλιστική δομή.
Οι τομείς που είναι προφανής κατά κάποιο τρόπο η φρακταλιστική δομή στις κεφαλαιαγορές είναι η τιμολόγηση των δικαιωμάτων προαίρεσης (options) και η διαχείριση κινδύνων (risk management).
H τιμολόγηση των δικαιωμάτων προαίρεσης γίνεται παραδοσιακά με τη φόρμουλα των Black-Scholes, που είναι ειδική περίπτωση της θεωρίας της συναλλακτικής κερδοσκοπίας (arbitrage). Η σύνδεση ανάμεσα στη θεωρία των φράκταλς και στη θεωρία του arbitrage είναι η επιλογή συνδυασμένων χαρτοφυλακίων με δικαιώματα προαίρεσης. Με αυτόν τον τρόπο, προκύπτουν τιμολογήσεις ανάμεσα στα options που μεταβάλλονται ανά πάσα στιγμή σε αντίθεση με μια σταθερή τιμή για κάθε δικαίωμα.
Το σημαντικότερο και ταυτοχρόνως το δυσκολότερο κομμάτι της διαχείρισης κινδύνων είναι η επιλογή του «ποσού» του κινδύνου δεδομένων των αναμενόμενων αποδόσεων. Όλες οι αγορές σχετίζονται με μεγάλες διακυμάνσεις ενώ σε μια αγορά με φρακταλιστική δομή η μεταβλητότητα είναι απεριόριστη. Έτσι, στη δεύτερη περίπτωση, μεγαλύτερη προσοχή δίδεται στις αιτίες που γεννούν τα μεγάλα επίπεδα κινδύνων παρά στο απόλυτο επίπεδο του κινδύνου.
Η θεωρία του χάους αποτελεί ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο στα χέρια των επιστημόνων για την εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων για τη συμπεριφορά των χρηματαγορών παγκοσμίως. Αποτελεί μία σχετικά νέα θεώρηση της χρηματοοικονομικής δομής των αγορών παρακάμπτοντας την πολυδιαφημισμένη και πολλάκις χρησιμοποιημένη θεωρία, που βασίζεται στην υπόθεση των αποτελεσματικών αγορών. Ακριβώς αυτό είναι που θέλει να τονίσει και ο Mandelbrot στο βιβλίο του «Ο πίνακας του Χάους. Γιατί καταρρέουν οι αγορές» και να δώσει μία εναλλακτική θεώρηση για την κατανόηση και εξήγηση των μετοχικών διακυμάνσεων.
Πηγές: Edgar Peters: Chaos and Order in the Capital Markets (1992) and Fractal Market Analysis (1994), John Wiley & Sons, Βenoit Mandelbrot: Ο πίνακας του Χάους: Γιατί καταρρέουν οι αγορές (2006), Εκδόσεις Τραυλός
*Δηλαδή η μελλοντική δυναμική είναι καλά ορισμένη, μπορεί να προβλεφθεί, βάσει των αρχικών συνθηκών που επικρατούν.
========
===================
«καπιταλισμός του καζίνο» σε αμφισβήτηση Οι φούσκες σε πετρέλαιο και τρόφιμα ενισχύουν τις φωνές κατά κερδοσκοπίας
Tου Πετρου Παπακωνσταντινου
Εδώ κι έναν αιώνα, το «παρασιτικό» χρηματιστικό κεφάλαιο αποτελεί τον εχθρό μιας ορισμένης Αριστεράς, που το αντιδιαστέλλει με το «παραγωγικό», βιομηχανικό.
Το 1902, ο επιφανέστερος, εκείνη την εποχή, σοσιαλιστής θεωρητικός, Καρλ Κάουτσκι, έγραφε: «Ενώ ο τραπεζίτης είναι ορμητικός, ασυγκράτητος και βίαιος, ο μάνατζερ της βιομηχανίας είναι μετρημένος, συνετός και προσανατολισμένος προς την ειρήνη». Την περίοδο 1924 - 1926, το «Καρτέλ της Αριστεράς» στη Γαλλία, υπό τους Αριστίντ Μπριάν και Εντουάρ Εριό, κατήγγειλε το «Τείχος του Χρήματος», προτού οι διαδοχικές κυβερνήσεις Ριζοσπαστών - Σοσιαλιστών καταρρεύσουν από το συστηματικό μποϊκοτάζ των τραπεζιτών.
Αυτή η ισχυρή, στους κόλπους της Αριστεράς, παράδοση αναβίωσε προς τα τέλη της δεκαετίας του '90, ύστερα από τις κρίσεις που γκρέμισαν το μεξικάνικο πέσο, το βραζιλιάνικο ρεάλ, το ρώσικο ρούβλι και τα χρηματιστήρια των τίγρεων και των δράκων του Ειρηνικού. Ο «καπιταλισμός του καζίνο» -ο όρος καθιερώθηκε από το πολύκροτο, ομώνυμο βιβλίο της Σούζαν Στρέιντζ- αναγορεύτηκε σε προνομιακό στόχο του νέου κινήματος εναντίον της παγκοσμιοποίησης, που γεννήθηκε στο Σιάτλ και εξαπλώθηκε στην Ευρώπη.
Εξοστρακισμένες στο αριστερό άκρο του ιδεολογικού φάσματος, μέχρι πρόσφατα, απόψεις αυτού του είδους αρχίζουν να βρίσκουν πρόσβαση ακόμη και στα ανώτερα στρώματα του κατεστημένου. Ο γερουσιαστής Λίμπερμαν, από τη δεξιά πτέρυγα του αμερικανικού, Δημοκρατικού Κόμματος, ενοχοποιεί τη χρηματιστική κερδοσκοπία για την απογείωση των τιμών των τροφίμων και η αρμόδια επιτροπή της γερουσίας θεωρεί τον χρηματιστηριακό τζόγο υπεύθυνο για το 40% της τιμής του πετρελαίου.
Ο Νικολά Σαρκοζί καυτηριάζει την αχαλίνωτη κερδοσκοπία και η Αγκελα Μέρκελ ζητά έλεγχο πάνω στα διαβόητα hegde funds. Ενας φλογερός υποστηρικτής του καπιταλισμού, όπως ο Γάλλος οικονομολόγος Ζαν - Λικ Γκρεό, υπερφαλαγγίζει εξ αριστερών ακόμη και πολλούς... αριστεριστές, προτείνοντας τη σταδιακή κατάργηση του Χρηματιστηρίου!
Αυτή η εκ των ένδον αμφισβήτηση δεν προέρχεται από την καθυστερημένη αφύπνιση φιλανθρωπικών αισθημάτων, αλλά από πιο πραγματιστικούς λόγους.
Η Γουόλ Στριτ απειλεί με ασφυξία τη Μέιν Στριτ, την αμερικανική βιομηχανία, καθώς, εκτός από τις χρηματοπιστωτικές φίρμες και τις πετρελαϊκές βιομηχανίες, όλοι οι υπόλοιποι συμπιέζονται από το όργιο της κερδοσκοπίας. Ισχυρό διαγράφεται το ενδεχόμενο η επόμενη φούσκα που θα εκραγεί να είναι εκείνη του καταναλωτικού χρέους: Τα χρέη των νοικοκυριών από τις πιστωτικές κάρτες αυξήθηκαν από 238 δισ. δολάρια, το 1989, στο αστρονομικό, ακόμη και με τα δεδομένα της Αμερικής, επίπεδο των 937 δισ. δολαρίων, το 2007.
Ο, τι ισχύει για τους ιδιώτες καταναλωτές, ισχύει και για το αμερικανικό κράτος. Στο ζενίθ της ισχύος της, η Βικτωριανή Αγγλία ήταν ο μεγαλύτερος παγκόσμιος πιστωτής, ενώ η Αμερική του Μπους είναι ο μεγαλύτερος παγκόσμιος χρεώστης, που χρειάζεται να απορροφά κάθε μέρα ένα δισ. δολάρια Ασιατών και Ευρωπαίων για να καλύπτει το χρέος της. Διαμορφώνεται ένας κόσμος τριών ταχυτήτων:
- Στην πρώτη ταχύτητα, μια Αμερική κυρίαρχη στα πεδία των όπλων και του χρήματος, αλλά με εξαιρετικά σαθρή παραγωγική βάση.
- Στη δεύτερη, η Ευρώπη, η Ιαπωνία, τμήματα της Ασίας (ιδίως της Κίνας) και της Λατινικής Αμερικής, που αποτελούν το κυρίως παραγωγικό μπλοκ του πλανήτη.
- Και στην τρίτη ταχύτητα, οι αποκλεισμένοι των φτωχών εθνών και των παραγκουπόλεων.
Δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι ο νέος «δεύτερος» και ο νέος «τρίτος» κόσμος (κατ' αναλογία προς το ανατολικό μπλοκ και τους αδέσμευτους επί Ψυχρού Πολέμου) που εκπροσωπούν από κοινού τη συντριπτική πλειονότητα του παγκόσμιου πληθυσμού και της παγκόσμιας παραγωγής, θα εξακολουθήσουν επ' αόριστον να ανέχονται την ηγεμονία του πρώτου.
Παρόμοιες ανησυχίες εξέφραζε πρόσφατα και ο Κέβιν Φίλιπς, στη WashingtoPost. Ο Αμερικανός συγγραφέας υπενθύμιζε ότι η κυριαρχία του χρηματιστικού κεφαλαίου πάνω στο παραγωγικό ήταν πάντα φαινόμενο παρακμής των εκάστοτε κυρίαρχων παγκοσμίων δυνάμεων -Ρώμη, Ισπανία, Ολλανδία, Βρετανία- και αναρωτιέται μήπως σήμερα έρχεται η σειρά της Αμερικής. Είναι ενδιαφέρον ότι ο Φίλιπς, ο οποίος διετέλεσε πολιτικός σύμβουλος του Νίξον, συγκλίνει σε μια ιδέα που διατυπώθηκε από τον... νεομαρξιστή ιστορικό και οικονομολόγο Τζιοβάνι Αρίγκι, στο κορυφαίο βιβλίο του «Ο μακρύς εικοστός αιώνας»!
Τα χρυσά αλεξίπτωτα
«Είναι άραγε αποδεκτό να εισπράττει ένας διευθυντής επιχείρησης όσα κερδίζει ένας μισθωτός εργαζόμενος σε όλη του τη ζωή;». Αυτό ήταν το ρητορικό ερώτημα της γαλλικής εφημερίδας «Μοντ», στις 31 Μαΐου, με αφορμή τη δημοσίευση έρευνας που πιστοποιούσε ότι, τη στιγμή που η χρηματοπιστωτική κρίση αγριεύει και η ακρίβεια καταδυναστεύει τους εργαζόμενους, οι αμοιβές των στελεχών μεγεθύνονται με σκανδαλώδεις ρυθμούς.
Το 2007, οι συνολικές αποδοχές των διευθυντών των 40 μεγαλύτερων γαλλικών επιχειρήσεων αυξήθηκαν κατά 58%, για να φτάσουν τα 161 εκατομμύρια ευρώ. Με άλλα λόγια, κάθε διευθυντής κέρδισε μέσα σε ένα χρόνο τέσσερα εκατομμύρια ευρώ.
Τα εν λόγω στελέχη διαθέτουν αυτό που οι Γάλλοι αποκαλούν ειρωνικά «χρυσά αλεξίπτωτα» - αστρονομικές αποζημιώσεις σε περίπτωση απόλυσης. Τα δέκα ακριβότερα χρυσά αλεξίπτωτα ανέρχονται αθροιστικά σε 50 εκατομμύρια ευρώ.
Στην πρώτη σειρά συναντάμε τη διευθύντρια της Alcatel - Lucent, Πατρισιά Ρισό και τον διευθυντή της Accor, Ζιλ Πελισόν, καθένας εκ των οποίων θα εισπράξει έξι εκατομμύρια ευρώ σε περίπτωση απόλυσης. Το 2004, ο διευθυντής της αλυσίδας καταστημάτων Carrefur, Ντανιέλ Μπερνάρ, απολύθηκε ως αποτυχημένος, αλλά δεν πρέπει, λογικά, να δυσκολεύτηκε να παρηγορηθεί: Εισέπραξε εφ' άπαξ αποζημίωση 9,39 εκατομμυρίων ευρώ και εφ' όρου ζωής σύνταξη, ίση με το 40% του αξιοζήλευτου, μηνιαίου μισθού του. Η σύνταξη υπολογίζεται ότι θα στοιχίσει συνολικά στην επιχείρηση γύρω στα 30 εκατομμύρια ευρώ.
Από τον Αριστοτέλη μέχρι τον Μπαλζάκ και τον Ντίκενς…
«Η πιο μισητή μορφή (απόκτησης πλούτου) είναι -εύλογα- η τοκογλυφία, η οποία βγάζει κέρδος από το χρήμα και όχι από το φυσικό αντικείμενο του χρήματος. Διότι αποστολή του χρήματος ήταν να χρησιμοποιηθεί ως μέσο ανταλλαγής, όχι να πολλαπλασιάζεται με τόκους. Εξ ου και ο όρος «τόκος», ο οποίος σημαίνει τη γέννηση χρήματος από το χρήμα, επειδή τα τέκνα μοιάζουν στους γονείς».
Σ’ αυτό το απόσπασμα από τα «Πολιτικά» του Αριστοτέλη συμπυκνώνεται το διαχρονικό στερεότυπο που διαχωρίζει τον ηθικά αποδεκτό, «παραγωγικό» επιχειρηματία από τον μισητό τοκογλύφο, που βγάζει χρήμα από το χρήμα χωρίς να παράγει τίποτα. Eνα κοινωνικό παράσιτο, που θα βρει την κλασική ενσάρκωσή του στον σαιξπηρικό Σάιλοκ, που επιμένει να αφαιρέσει μια λίβρα κρέας από το σώμα του άτυχου οφειλέτη του.
Παρόμοια στερεότυπα επανέρχονται σε καιρούς χρηματοπιστωτικών κρίσεων, που καταστρέφουν ζωές, περιουσίες και αποταμιεύσεις δεκατιών από τη μια στιγμή στην άλλη. Η πρώτη μεγάλη κρίση αυτού του είδους ήταν η «κρίση της τουλίπας», που συγκλόνισε το χρηματιστήριο του Αμστερνταμ, το 1672: Οι τιμές της τουλίπας είχαν διογκωθεί αφύσικα από τη χρηματιστηριακή φρενίτιδα τα προηγούμενα χρόνια, μέχρι που η «φούσκα» έσκασε απότομα, με τη μέθη του εύκολου και γρήγορου κέρδους να δίνει τη θέση της στον πανικό της αγέλης. Αργότερα, ο Αλέξανδρος Δουμάς πατέρας θα έγραφε τη «Μαύρη Τουλίπα», το διάσημο ιστορικό μυθιστόρημα που εκτυλίσσεται με φόντο αυτήν την κρίση.
Η πλεονεξία του χρηματιστικού κεφαλαίου στηλιτεύεται από την ανελέητη πένα του Μπαλζάκ στην «Ανθρώπινη Κωμωδία» του, όπου ο συγγραφέας επιδεικνύει άριστη κατανόηση των οικονομικών και ψυχολογικών νόμων που διέπουν τον κόσμο του χρήματος. Μικρότερη κατανόηση θα περίμενε κανείς από τον Εμίλ Ζολά, ο οποίος δεν είχε καν τραπεζικό λογιαριασμό. Ωστόσο, το κλασικό έργο του νατουραλιστή συγγραφέα «Το Χρήμα» αποτελεί έξοχη περιγραφή των συγκρούσεων στον κόσμο των χρηματιστών - καρχαριών. Ο Ζολά άντλησε έμπνευση από το κραχ της τράπεζας Ουνιόν Ζενεράλ (1881 - 82), όπου ο καθολικός τραπεζίτης Ευγένιος Μποντού εκμηδενίστηκε από τη δυναστεία των Ρότσιλντ. Αλλά και ο Κάρολος Ντίκενς, στα έργα του «Η Μικρή Ντορίτ» και «Η Ζωή και οι Περιπέτειες του Νίκολας Νίκλεμπι», ασκεί βιτριολική κριτική στον παραλογισμό της χρηματιστικής κερδοσκοπίας, αντλώντας έμπνευση από την τρελή άνοδο και τη συνακόλουθη κατάρρευση των μετοχών στην Αγγλία, τη διετία 1825 - 1826.
Η μαρξιστική θεώρηση
Ωστόσο, η δαιμονοποίηση του χρηματιστικού κεφαλαίου είναι πολύ λιγότερο μαρξιστική από όσο πολλοί φαντάζονται. Ο Μαρξ ήταν πολύ αυστηρός στην πολεμική του εναντίον των αναρχικών αυταπατών του Προυντόν, περί δυνατότητας κατάργησης του χρηματιστηρίου, της πίστης και του χρήματος χωρίς αλλαγή ολόκληρου του κοινωνικού συστήματος. Επιπλέον, διέκρινε πλάι στην «παρασιτική», την «παραγωγική» πλευρά του τραπεζικού- χρηματιστικού κεφαλαίου, χωρίς τις διευκολύνσεις του οποίου (δάνεια, μετοχικές εταιρείες κ.ά.) η ανάπτυξη της σύγχρονης, μεγάλης βιομηχανίας θα ήταν αδιανόητη.
Αντίθετα, η μονόπλευρη πολεμική εναντίον των «νέων Σάιλοκ» ήταν πάντα διακριτό γνώρισμα του λαϊκισμού, ο οποίος εντοπίζει τη ρίζα του προβλήματος όχι σε εσωτερικές, οργανικές αιτίες του καπιταλισμού, αλλά σε εξωτερικούς παράγοντες που «μολύνουν» τον κατά τα άλλα υγιή οργανισμό: Για τους ναζί έφταιγαν οι Εβραίοι που μόλυναν το αγνό έθνος των Αρίων, ενώ για τις -εντελώς άλλης ποιότητας- παραλλαγές αριστερού λαϊκισμού φταίνε οι παρασιτικοί (και συχνά ξένοι) χρηματιστές, που απομυζούν τις παραγωγικές δυνάμεις του έθνους. Ακόμη και στην καλύτερη μορφή του, ο λαϊκισμός δεν αποτελεί ανατρεπτική δύναμη: Αντιθέτως, εφευρίσκει έναν εξωτερικό εχθρό για να αποκαταστήσει ιδεατά την ενότητα του έθνους - λαού, στερεώνοντας την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων.
INFO
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_2_14/06/2008_274041
========================================
Σχετικά με τους διεθνείς οικονομικούς οργανισμούς και το ρόλο τους (Δ.Ν.Τ. Παγκόσμια Τράπεζα, κ.λπ.), καλό είναι να δείτε το παρακάτω κείμενο:
============================
Του Ρούσου Βρανά (ΤΑ ΝΕΑ 3/7/2008)
Από ένα πλοίο... ... που βουλιάζει, τα πρώτα που τρέχουν να γλιτώσουν είναι τα ποντίκια.
Το θυμηθήκαμε με αυτά που γράφουν άνθρωποι που μέχρι τώρα στήριζαν ψυχή τε και σώματι το κυρίαρχο οικονομικό σύστημα. Όπως αυτό που έγραψε ο επικεφαλής του τραπεζικού κολοσσού ΑΙG Μπέρναρντ Κόνολι: «Άραγε ο κόσμος τρελάθηκε; Η κρίση βρίσκεται μπροστά μας και προχωράει με ολοένα και μεγαλύτερη ταχύτητα».
Η εντύπωση... ... που επικρατούσε ήταν πως επρόκειτο για μια «φούσκα», μια επιβράδυνση, κάτι περαστικό, κάτι με το οποίο το σύστημα μπορούσε να τα βγάλει πέρα. Όλοι απέφευγαν τη λέξη «κρίση». Την έβρισκαν πολύ απαισιόδοξη.
Ολοένα και περισσότεροι ειδικοί, όμως, υποκύπτουν στην απαισιοδοξία. Όπως ο επικεφαλής της Ντόιτσε Μπανκ, Γιόζεφ Άκερμαν: «Δεν πιστεύω πια στην ικανότητα των αγορών να αυτοδιορθώνονται». Αναφερόταν στο βασικό δόγμα του φιλελευθερισμού, ότι δηλαδή οι αγορές μπορούν να διορθώνουν από μόνες τους τις ανισορροπίες. Ο Γερμανός πρόεδρος και πρώην επικεφαλής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου Χορστ Κέλερ προχώρησε ακόμη παραπέρα, χαρακτηρίζοντας αυτές τις αγορές «τέρατα».
Άλλος ένας αποστάτης, ο μεγαλοεπενδυτής Ουόρεν Μπάφετ, χαρακτήρισε τις μεθόδους με τις οποίες κερδοσκοπούν οι τράπεζες «όπλα μαζικής χρηματοπιστωτικής καταστροφής».
Και ο οικονομολόγος Μάρτιν Γουλφ έγραφε μετά την κατάρρευση της τράπεζας Μπέαρ Στερνς: «Να θυμάστε την Παρασκευή 14 Μαρτίου 2008: Ήταν η μέρα που πέθανε το καπιταλιστικό όνειρο της παγκόσμιας ελεύθερης αγοράς».
Η οικονομική... ... κρίση αναγκάζει τους ειδικούς να «ξεθάψουν» έναν οικονομολόγο που ήταν μέχρι τώρα πεταμένος στα αζήτητα, τον Χάιμαν Μίνσκι. Ήταν περιθωριακός επειδή δεν πίστευε, όπως η επικρατούσα ορθοδοξία, πως οι αγορές διορθώνονται από μόνες τους. Ήξερε πως το «αόρατο χέρι» των αγορών μερικές φορές γίνεται γροθιά, ιδιαίτερα όταν αυτές συνδυάζονται με ένα αχόρταγο τραπεζικό σύστημα.
Το χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι σήμερα η καρδιά της παγκόσμιας οικονομίας. Όμως τα πράγματα δεν ήταν έτσι πριν από 30 χρόνια, γράφει ο οικονομολόγος Μανάς Τσακραβάρτι στην εφημερίδα «Γουόλ Στριτ Τζούρναλ». Αυτό το σύστημα δεν ήταν τότε παρά ένα απλό εργαλείο της παραγωγής το οποίο διευκόλυνε το εμπόριο. Έκτοτε, οι ραγδαίες εξελίξεις στις τηλεπικοινωνίες και η απελευθέρωση της κυκλοφορίας του κεφαλαίου έφεραν την επικυριαρχία των τραπεζών στην πραγματική οικονομία. Έτσι, ο τζίρος των διεθνών συναλλαγών είναι σήμερα πολύ μεγαλύτερος από τον τζίρο του διεθνούς εμπορίου. Προφητικά, η καθηγήτρια Σούζαν Στρέιντζ είχε γράψει γι΄ αυτά από το 1986, στο βιβλίο της «Ο καπιταλισμός του καζίνου».
Οι οικονομολόγοι... ... Σαμ Γκίντιν και Λίο Πάνιτς λένε: «Από τις τρεις μεγάλες διαρθρωτικές κρίσεις του καπιταλισμού, η πρώτη (μετά τη δεκαετία του 1870) επιτάχυνε τον ενδοϊμπεριαλιστικό ανταγωνισμό και οδήγησε στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τη Ρωσική Επανάσταση, ενώ η δεύτερη κρίση (το μεγάλο κραχ) ουσιαστικά αντέστρεψε την πορεία του καπιταλισμού προς τη διεθνοποίηση. Όμως, μετά την κρίση των αρχών της δεκαετίας του 1970 ακολούθησε μια εμβάθυνση, επιτάχυνση και επέκταση της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης». Ίσως να ζούμε σήμερα το τέλος της.
http://www.tanea.gr//ColumnCategory.aspx?d=20080703&nid=9086982&sn=&spid=877
============================
Στα πεταχτά
Ιρλανδικό «θαύμα» και αντίθαμα...
Από τον ΠΕΤΡΟ ΜΑΝΤΑΙΟ
Δεν είναι να σιγουρεύεται κανείς την σήμερον ημέραν. Μπαίνεις, λόγου χάριν, σε μια κουβέντα, βέβαιος ότι τα στοιχεία που παρουσιάζεις -και ασφαλώς από κάπου τα πήρες και δεν τα επινόησες...- είναι, περίπου, ακριβή, και κινδυνεύεις να αποδειχθείς ή ψεύτης ή βλάκας! Φαίνεται πως οι εξελίξεις -και οι πτώσεις...- είναι τόσο απότομες, που το «αργά το μάθαμε» μπορεί να είναι και θέμα ωρών· κάτι, δηλαδή, που το πρωί το είχες για φρέσκο, μπορεί το μεσημέρι να έχει... μουχλιάσει, τα «νέα» να έχουνε γίνει... αρχαιολογίες και η αξιοπιστία σου να ισοδυναμεί με... υπουργική διαβεβαίωση...Κουβεντιάζαμε το Σάββατο (6/7), σε φιλική συντροφιά, για το, κατά κοινή παραδοχή, «ιρλανδικό θαύμα». Και είδα, την άλλη μέρα, στην «Κυριακάτικη» το ιρλανδικό... αντίθαμα, το οποίο, μάλιστα, συμπλήρωνε... τετράμηνο από τότε που άρχισε να... ψαλιδίζει το «θαύμα». «Θύμα των επιλογών της έπεσε τελικά η Ιρλανδία», επιγραφόταν δημοσίευμα του Μπάμπη Μιχάλη, όπου ο συνάδελφος, προλογίζων, με μεταφορά από τη... ζωολογία, παρατηρούσε: «Σε αρνάκι και μάλιστα του γάλακτος κινδυνεύει να μεταλλαχθεί ο κέλτικος τίγρης, το καμάρι του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού»...
Ποιες οι λανθασμένες επιλογές; Χονδρικά, το μοντέλο οικονομίας με χαμηλή φορολογία επιχειρήσεων, επιδοτήσεις και κίνητρα σε μεγάλες αμερικανικές επιχειρήσεις υψηλής τεχνολογίας (αυτό ήταν το «ατού» μου στη συζήτηση...) και ελαστική αγορά εργασίας. Αυτό το μοντέλο (που το καμαρώνει και λέει «μακάρι να το 'χαμε...» η κυβέρνηση) έφερε το ιρλανδικό ΑΕΠ σε συρρίκνωση, για πρώτη φορά από το 1997, και την Ιρλανδία αντιμέτωπη με την πρώτη ύφεση στα τελευταία 25 χρόνια.
Ελπίζω, τέσσερις μέρες μετά, να μην έχει σημειωθεί στην Ιρλανδία... ανατρεπτική αλλαγή...
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 10/07/2008
http://www.enet.gr/online/online_text/c=112,id=90037184
Τα ηλεκτρονικά μοντέλα διαχείρισης ρίσκου χρεοκόπησαν την AIG
Μόλις τον περασμένο Δεκέμβριο, ο τότε διευθύνων σύμβουλος της American International Group (AIG), Μάρτιν Σάλιβαν, διαβεβαίωνε τους επενδυτές που ανησυχούσαν για την έκθεση στις αγορές ασφάλισης ομολόγων (CDS) ότι τα μοντέλα διαχείρισης του ρίσκου μέσω υπολογιστών έδιναν στην κορυφαία ασφαλιστική «μεγάλο περιθώριο άνεσης». Εξηγούσε ότι «καμιά συναλλαγή δεν πραγματοποιείται αν δεν βασίζεται σε κάποιο μοντέλο δικής μας δημιουργίας».
Σήμερα, στο πλαίσιο ομοσπονδιακής ποινικής έρευνας και μετά την κρατικοποίηση του χρεοκοπημένου αμερικανικού κολοσσού, εξετάζεται στην Ουάσιγκτον αν τα στελέχη της ΑΙG είχαν τότε στόχο να παραπλανήσουν τους επενδυτές. Σε ευρύτερο πλαίσιο, και ενόσω η παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση αποδίδεται στην ανικανότητα του κλάδου να προφυλαχθεί από αστάθμητους παράγοντες, αποδεικνύεται ότι μεγάλο μέρος του προβλήματος κρύβεται στην αχανή αυτή αγορά ασφάλισης ομολόγων.
Η ΑIG στηρίχθηκε ακριβώς σε τέτοια μοντέλα προκειμένου να αποφανθεί ποια CDS ήταν ασφαλή. Αυτό που δεν υπολόγισε ήταν πώς θα επιδρούσαν στα συμβόλαια οι δυνάμεις της αγοράς και οι όροι του κάθε συμβολαίου. Αυτοί οι παράγοντες κατόρθωσαν να μετατρέψουν τα συμβόλαια σε τεράστιες χρηματοοικονομικές υποχρεώσεις. Μια προσεκτική ματιά στις δραστηριότητες διαχείρισης ρίσκου της ΑΙG, αλλά και στις αλυσιδωτές εξελίξεις που επέφεραν την πτώχευση της εταιρείας, εγείρουν ερωτήματα για την ίδια τη ρίζα της σημερινής κρίσης: μήπως, δηλαδή, εταιρείες όπως η AIG επέλεξαν να δραστηριοποιηθούν σε περιζήτητες, πλην όμως ακόμα «αχαρτογράφητες» νέες αγορές χωρίς να κατανοούν τις παγίδες. Μήπως η τόση περιπλοκότητα των χρηματοοικονομικών προϊόντων κατέστησε αδύνατο τον υπολογισμό του ρίσκου. Και μήπως οι εταιρείες στηρίχθηκαν σε υπερβολικό βαθμό στα ηλεκτρονικά μοντέλα αποτίμησης.
Οι εξελίξεις στην AIG είναι πιθανό να πυροδοτήσουν καχυποψία σε σχέση με τα ηλεκτρονικά αυτά συστήματα. Οι ειδικοί αδυνατούν ακόμα να κατανοήσουν τι ακριβώς συνέβη. Ωστόσο, ο μεγαλοεπενδυτής Γουόρεν Μπάφετ προειδοποιούσε σχετικά επί σειράν ετών. Πρόσφατα, τόνισε σε συνέντευξή του: «Προσοχή στους τύπους με τις φόρμουλες». Η AIG υποχρεώθηκε να παράσχει εγγυήσεις 50 δισ. δολαρίων στους εμπορικούς εταίρους της, κυρίως για να αντισταθμίσει την κατακόρυφη πτώση των τιμών των ομολόγων που ασφάλιζε με τα CDS. Μετά την πτώχευση της Lehman Brothers, τον Σεπτέμβριο, και τη μείωση της πιστοληπτικής ικανότητας της AIG, τα στελέχη της εταιρείας υπέθεσαν πως θα χρειαζόταν η παροχή επιπλέον εγγυήσεων 18 δισ. δολαρίων. Φοβούμενη πως μια νέα πτώχευση θα προκαλούσε αλυσιδωτές καταστροφικές αντιδράσεις στις αγορές όλου του κόσμου, η αμερικανική κυβέρνηση έσπευσε να προσφέρει τη γνωστή «χείρα βοηθείας».
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_economyagor_1_04/11/2008_290647
Απών ο παράγοντας άνθρωπος από τα μοντέλα επενδυτικού κινδύνου
Η καινοτομία είναι επικίνδυνο παιχνίδι. Η τεχνολογία ξεπέρασε την ικανότητά μας να τη χρησιμοποιούμε με υπεύθυνο τρόπο. Η περιπλοκή, η διαφάνεια, η ρευστότητα και η μόχλευση είναι παράγοντες που έπαιξαν τεράστιο ρόλο στην τρέχουσα κρίση.
Του Στηβ Λορ
Η σημερινή οικονομική αναστάτωση αποτελεί, κατά τα φαινόμενα, μια έμμεση κατηγορία του μυστικού και «μυστηριώδους» πεδίου των χρηματοοικονομικών τεχνικών - ενός μίγματος μαθηματικών, στατιστικών και υπολογισμών. Οι εγκέφαλοι αυτών των τεχνικών δεν επινόησαν μόνο τους εξωτικούς τίτλους με ενυπόθηκες εξασφαλίσεις - που τελικώς αποδείχθηκαν τόσο προβληματικοί - αλλά επίσης και τα μαθηματικά μοντέλα κινδύνου που υποδείκνυαν ότι οι τίτλοι αυτοί ήταν ασφαλείς.
Τι συνέβη όμως; Τα μοντέλα, σύμφωνα με ειδικούς και οικονομολόγους, απέτυχαν όντως να συμβαδίσουν με την εκρηκτική άνοδο των τόσο σύνθετων τίτλων, καθώς και με τον επακόλουθο περιπεπλεγμένο κίνδυνο και τις διαστάσεις του.
Αλλά η μεγαλύτερη αποτυχία, λένε, ήταν οι ανθρώπινοι χειρισμοί - το πώς δηλαδή οι άνθρωποι εφάρμοσαν, κατανόησαν και διαχειρίστηκαν τα μοντέλα. Ορισμένοι αξιόπιστοι ποσοτικοί χρηματοοικονομικοί αναλυτές, είχαν αρχίσει χρόνια πριν να τονίζουν τα προειδοποιητικά σημεία. Αλλά ενώ οι αγορές έκαναν άλματα, τα κίνητρα στη Wall Street αφορούσαν το κυνήγι των κερδών μέσω όλο και πιο «σοφιστικέ» τίτλων, συσσωρεύοντας όμως περισσότερο χρέος και βάζοντας όλο και μεγαλύτερα «στοιχήματα».
«Η καινοτομία είναι επικίνδυνο παιχνίδι», σχολιάζει οικονομολόγος και καθηγητής οικονομικών, τονίζοντας ότι «η τεχνολογία ξεπέρασε την ικανότητά μας να τη χρησιμοποιούμε με υπεύθυνο τρόπο».
Η ανεξέλεγκτη αυτή καινοτομία αντανακλάται στην ανάπτυξη τίτλων που είχαν στόχο να διασπείρουν ευρέως τον κίνδυνο με τη χρήση χρηματοοικονομικών εργαλείων που αποκαλούνται «παράγωγα». Ειδικά προϊόντα, όπως τα credit-default swaps, δημιουργήθηκαν αρχικά για να διασφαλίσουν τους επενδυτές σε ομόλογα blue chip από τον κίνδυνο της αθέτησης. Τα τελευταία χρόνια, αυτού του είδους τα συμβόλαια χρησιμοποιήθηκαν για να διασφαλίσουν όλων των ειδών τα επενδυτικά προϊόντα, περιλαμβανομένων των ενυπόθηκων τίτλων subprime.
Η αγορά αυτών των συμβολαίων, της οποία η ονομαστική αξία υπολογίζεται στα 55 τρισ. δολάρια, ήταν το επίκεντρο των πρόσφατων τραπεζικών καταρρεύσεων στη Wall Street, και είναι αυτά που εμπεριέχουν τα είδη εκείνα επενδυτικού κινδύνου που δεν αντιμετωπίζονται με εύκολο τρόπο από τους μαθηματικού τύπους.
«Η περιπλοκή, η διαφάνεια, η ρευστότητα και η μόχλευση είναι παράγοντες που έπαιξαν τεράστιο ρόλο στην τρέχουσα κρίση», αναφέρει επικεφαλής εταιρείας διαχείρισης κινδύνου. Ο ίδιος πρόσθεσε ότι «αυτά τα στοιχεία γενικώς δεν μοντελοποιούνται ως ποσοτικός κίνδυνος».
Τα μαθηματικά, τα στατιστικά και τα υπολογιστικά μοντέλα ήταν επίσης αδύναμα στο να διαβαθμίσουν τον δανειστικό κίνδυνο σε μεμονωμένα ενυπόθηκα δάνεια. Με τα περίπλοκα μοντέλα καθορισμού πιστοληπτικής βαθμολόγησης, εξαιρούταν τελείως η ανθρώπινη κρίση.
Η έρευνα της Fed
Μια πρόσφατη επιστημονική έκθεση που συνέταξαν οικονομολόγοι της Fed, με τίτλο «Η κατανόηση της Κρίσης Subprime», ανακάλυψε έναν ακόμη λόγο, πέραν του «ανθρώπινου παράγοντα». Οι οικονομολόγοι μελέτησαν εκθέσεις που είχαν δημοσιεύσει αναλυτές και οικονομολόγοι της Wall Street, ενώ επίσης ζήτησαν και από ειδήμονες της Wall Street να τους εξηγήσουν γιατί δεν είχαν καταφέρει να προβλέψουν το κύμα κατασχέσεων κατοικιών το 2007 και το 2008.
Οι οικονομολόγοι της Fed συμπέραναν τα μοντέλα κινδύνου που χρησιμοποίησαν οι αναλυτές της Wall Street είχαν ορθά προβλέψει ότι μια πτώση των τιμών των ακινήτων κατά 10-20% θα έθετε σε κίνδυνο την αγορά των συνδεδεμένων subprime τίτλων. Ωστόσο, οι ίδιοι οι αναλυτές πίστευαν ότι υπήρχε ελάχιστη πιθανότητα να συμβεί αυτό.
Οι τιμές των σπιτιών
Η αποτυχία αυτή δείχνει πώς τα μοντέλα μπορεί να είναι ακριβή σε πολλές πλευρές, αλλά ταυτόχρονα να βρίσκονται εκτός πραγματικότητας. Οι αναλυτές της Wall Street βασίστηκαν στην άποψη ότι οι τιμές των κατοικιών στις ΗΠΑ δεν είχαν μειωθεί για πολλές δεκαετίες (παρόλο που υπήρξε εθνική πτώση τους τη δεκαετία του 1970, αλλά και άλλες σημαντικές πτώσεις σε διάφορες πολιτείες).
Παράλληλα, είχε ξεκινήσει για τα καλά η δημιουργία της στεγαστικής φούσκας. Μέχρι το 2003, οι τιμές κινούνταν σύμφωνα με την απασχόληση, τα εισοδήματα και άλλα στοιχεία, αλλά κατόπιν άρχισαν να ξεφεύγουν από τα βασικά οικονομικά θεμέλια.
Τα μοντέλα
Το να κατηγορεί κανείς όμως τα μοντέλα για τις όποιες ατέλειες, αναφέρουν οι ειδικοί, δείχνει να αποπροσανατολίζει. «Τα μοντέλα ήταν περισσότερο ένα εργαλείο ενθουσιασμού, παρά η αιτία της κρίσης», πιστεύει καθηγητής του Columbia University.
Τα καλύτερα μοντέλα και η περισσότερο σώφρων εφαρμογή τους θα είχε σίγουρα βοηθήσει, και το ίδιο θα έκανε και η σοφότερη διοίκηση. Οι αγορές ενυπόθηκων τίτλων αναπτύχθηκε ραγδαία και παρήγαγε υψηλά κέρδη για μια δεκαετία. «Εάν έχεις υψηλές αποδόσεις, εγγυώμαι ότι υπάρχει μεγάλο κίνδυνος, ακόμη και εάν δεν τον βλέπεις», αναφέρει πρώην επικεφαλής της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς.
Ορισμένοι οικονομολόγοι έβλεπαν την «καταιγίδα» να έρχεται. Μάλιστα, είχαν προειδοποιήσει τόσο στις αρχές όσο και στον κλάδο. Είπαν όμως ότι οι οικονομολόγοι και οι ακαδημαϊκοί κατανόησαν τα φλέγοντα ζητήματα που αφορούσαν τους μεγάλους κινδύνους, όχι όμως και ο ίδιος ο χρηματοοικονομικός κλάδος.
Οι χρηματοοικονομικοί ρυθμιστικοί κανόνες θα πρέπει να ειδωθούν ως κάτι παρόμοιο με τους κανονισμούς πυρασφάλειας στα κτίρια. Οι πιθανότητες να καεί ένα κτίριο είναι λίγες, αλλά είναι από τον νόμο υποχρεωτική η τοποθέτηση πυροσβεστήρων και συστημάτων πυρόσβεσης οροφής.
Ακαδημαϊκός οικονομολόγος σχολίασε χαρακτηριστικά: «Μάθαμε με τον κακό τρόπο ότι οι συνέπειες, αν και στατιστικώς διορθώσιμες, μπορεί να είναι καταστροφικές».
www.kathimerini.gr με πληροφορίες από NYT
=======================
Μεταγενέστερη ανάρτηση:
Στο εδώλιο του Κογκρέσου οι πέντε κορυφαίοι κερδοσκόποι… ZEZA ZHKOY
Στο εδώλιο του αμερικανικού Κογκρέσου κάθισε χθες η αμερικανική κερδοσκοπία των hedge funds ως υπεύθυνη και για την τρέχουσα κρίση. Η πανίσχυρη επιτροπή Oversight and Government Reform της Βουλής των Αντιπροσώπων προτίθεται να βάλει χαλινάρι στην ασύδοτη συμπεριφορά των κερδοσκοπικών αυτών funds που παίζουν στα δάκτυλα του ενός χεριού τις αγορές όλου του κόσμου.
Πάντως, εντυπωσιακή ήταν η ανάκαμψη χθες στη Wall Street, ως συνήθως στο τέλος των συναλλαγών. Ο Dow Jones και ο Standard & Poor’s 500 κατέγραψαν άνοδο μεγαλύτερη του 5% και ο Nasdaq ξεπέρασε το 4%. Χθες αγοράστηκαν οι αποκαλούμενες «ευκαιρίες»! Επίσης, το δολάριο και το ευρώ βρήκαν την ισορροπία τους, παρασύροντας σε πτώση το γιεν.
Επιδίωξη της επιτροπής είναι η δυνατότητα έγκαιρης διαπίστωσης περιπτώσεων που παραβιάζουν κατάφωρα τα θεμιτά από τις Αρχές περιθώρια κερδοσκοπίας. Δηλαδή προσπαθεί, μεταξύ άλλων, να επιβάλει περιορισμούς στις πράξεις μελλοντικών συμβολαίων και στη διακύμανση των τιμών που διαπραγματεύονται στις αγορές των Derivatives.
Η συμμορία των πέντε που κατέθεσαν χθες ενώπιον των Αμερικανών βουλευτών: Ο διαβόητος Τζορτζ Σόρος (πρόεδρος της Soros Fund Management LLC), ο Φίλιπ Φαλκόνε (διευθύνων σύμβουλος της Harbinger Capital Partners), ο Κένεθ Γκρίφιν, ο Τζον Αλφρεντ Πόλσον (πρόεδρος της Paulson & Co.) και ο Τζέιμς Σίμονς (διευθύνει τη Renaissance Technologies). Οι πέντε έγιναν πλουσιότεροι κατά 1 δισ. δολάρια, κατά μέσον όρον, το 2007.
Φυσικά, εκτός από τα κερδοσκοπικά hedge funds και οι μεγάλοι θεσμικοί επενδυτές, τα Pension Funds, και οι πάσης φύσεως ιδιώτες επενδυτές διοχετεύουν δισεκατομμύρια δολάρια σε προθεσμιακά συμβόλαια εμπορευμάτων, αγοράζοντας κυρίως μερίδια αμοιβαίων κεφαλαίων που επενδύουν στις αγορές. Στους επενδυτές αυτούς συγκαταλέγονται από συνταξιοδοτικά ταμεία μέχρι και κεφάλαια δωρητών σε οργανισμούς όπως είναι τα πανεπιστήμια κ. ά. Πολλά δισεκατομμύρια δολάρια ακόμη βρίσκουν τον δρόμο τους προς τα προθεσμιακά συμβόλαια προερχόμενα από επενδυτικές τράπεζες, στην επιδίωξή τους να προστατευθούν από τον κίνδυνο που συνεπάγεται η δραστηριοποίησή τους σε περίπλοκα επενδυτικά σχήματα, αποκαλούμενα διεθνώς swaps.
Η απειλή που εγκυμονούν τα ασύδοτα hedge funds στο παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα, είναι δεδομένη. Η στήλη αυτή μεγάλωσε με τους αναγνώστες της με το πρόβλημα αυτό…
Ολα ξεκίνησαν από την ψύχωση που δημιούργησε στους Γερμανούς το 2005 η αντικαπιταλιστική έκρηξη του τότε προέδρου του κόμματος των Γερμανών Σοσιαλδημοκρατών, Φραντς Mίντεφερινγκ, και σημερινού αντικαγκελαρίου στην κυβέρνηση συνασπισμού της Μέρκελ. O δρόμος αμφισβήτησης που συγκινεί τους λαούς, εξακολουθεί να περνάει πολύ πλησιέστερα από «λαϊκίστικες» απόψεις, σαν κι αυτές που εξέφρασε τότε ο κ. Mίντεφερινγκ, αποκαλώντας «locusts» τα hedge funds που πέφτουν σαν τις «ακρίδες» στις γερμανικές επιχειρήσεις και τις χρηματιστικές αξίες.
Πάντως, έγινε διάσημη από τότε η φράση του Μίντεφερινγκ: «Tο ξένο χρηματιστικό κεφάλαιο (αμερικανοεβραϊκό) πέφτει σαν τις ακρίδες στη χώρα μας, την απομυζά και ύστερα συνεχίζει αλλού το καταστρεπτικό του έργο». Kαι αμέσως διαμαρτυρήθηκε τότε ο ιστορικός Μίχαελ Βόλφσον, υποστηρίζοντας ότι «η εξίσωση των επιχειρηματιών με έντομα θυμίζει το λεξιλόγιο των ναζιστών, που χαρακτήριζαν τους αντιπάλους τους ψείρες και παράσιτα».
Τι ειρωνεία. Χθες η οικονομία της Γερμανίας έπεσε και, επισήμως, σε ύφεση.
Αραγε, όμως, υπάρχουν ομοιότητες με το 1998; Να θυμίσω ότι τα «αδίστακτα» και «αιμοβόρα» αυτά κερδοσκοπικά funds είναι που ευθύνονται κυρίως για το γκρέμισμα των αναδυομένων –και όχι μόνο– αγορών της Aσίας το 1997 και της Pωσίας το 1998. Φυσικά, το είδος αυτό δεν πρόκειται να εκλείψει, αφού αναφύονται οι καινούργιες γενιές –όπως οι private equity firms– και κυκλοφορούν πανέτοιμες για να κερδοσκοπήσουν και άλλωστε για όλα δεν φταίνε μόνο αυτά.
Τότε η Pωσία εξαναγκάστηκε να κηρύξει παύση πληρωμών στο εσωτερικό της χρέος… «τσακίζοντας» όμως στα χρέη τα hedge funds και βυθίζοντας σε πρόσθετες απώλειες δισεκατομμυρίων δολαρίων τους διάφορους Σόρους. Eτσι τιμωρήθηκε ένα από τα πανίσχυρα αμερικανικά hedge funds. Πάντως, ο Tζορτζ Σόρος τότε στην κρίση της Pωσίας έχασε 2 δισ. δολάρια. Aλλά αυτό που γκρεμίστηκε τον Σεπτέμβριο του 1998 ήταν το Long–Term Capital Management (LTCM), το μεγαλύτερο στον κόσμο αμερικανικό κερδοσκοπικό hedge fund.
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_economyagor_100021_14/11/2008_292072
============
Γραφει ο Aντωνης Kαρκαγιαννης
Θα στηριχθούμε σε όσα λέγονται και γράφονται επίσημα και από επισήμους. Κυβερνήσεις, υπουργούς, τραπεζίτες, ειδικούς οικονομικούς αναλυτές. Ολοι ισχυρίζονται ότι η κρίση είναι χρηματοπιστωτική. Πλήττει τις τράπεζες, ίσως ξεκίνησε από τις τράπεζες και ακαριαία επεκτάθηκε και στις επιχειρήσεις που χειρίζονται τη χονδρική κυκλοφορία του χρήματος και των πιστωτικών τίτλων, που και αυτοί είναι τίτλοι.
Πολύ γρήγορα όμως άρχισαν να διαπιστώνουν και να ομολογούν ότι η κρίση δεν περιορίζεται στον χρηματοπιστωτικό τομέα, αλλά επεκτείνεται και στην πραγματική οικονομία, στην παραγωγή αγαθών, στην απασχόληση, στα εισοδήματα και στην κατανάλωση. Εργοστάσια κλείνουν ή περιορίζουν την παραγωγή τους, οι άνεργοι αυξάνονται, τα εισοδήματα μειώνονται και η κατανάλωση περιορίζεται. Σε όλες τις χώρες μειώνεται ο ρυθμός ανάπτυξης του εθνικού εισοδήματος, τα κρατικά έσοδα από τους φόρους, αποθαρρύνονται η έρευνα και οι επενδύσεις και πλήττονται τα δικαιώματα των πολιτών σε κοινωνικά αγαθά. Περιορίζεται το διεθνές εμπόριο με πρώτο θύμα την ποντοπόρο ναυτιλία.
Ολα αυτά τα φαινόμενα, ξεκινώντας από τις τράπεζες και τα χρηματιστήρια, εξελίχθηκαν απίστευτα ακαριαία μέσα σε λίγους μήνες και σε περίπου πλανητική κλίμακα. Τον περασμένο Μάιο η ζωή μας και περισσότερο οι σκέψεις μας και τα σχέδιά μας ήταν πολύ διαφορετικά. Οι άνθρωποι, από τον τελευταίο μεροκαματιάρη ώς τον πρώτο επιχειρηματία και τον πρώτο τραπεζίτη, είχαν σχέδια και προοπτικές. Τώρα, έξι μόνο μήνες μετά, δεν τολμούν να έχουν.
Τα πρώτα ερωτήματα
Τα πρώτα πρώτα είναι ανθρώπινα, ενστικτώδη και αυθόρμητα, χωρίς επεξεργασία: «Τι θα γίνουμε;», «Πώς θα τα βγάλουμε πέρα». Σε αυτά δεν υπάρχει συνήθως απάντηση ή είναι γενική και μάλλον ηθικοπλαστικού χαρακτήρα: «Αυτοσυγκράτηση, λιγότερη κατανάλωση, λιτότητα».
Υπάρχει όμως και δεύτερη σειρά αποριών και ερωτημάτων. Αφού η κρίση επεκτείνεται ραγδαία και πλήττει το σύνολο της οικονομίας μήπως είναι κρίση του μοντέλου ανάπτυξης που γνωρίσαμε και απολαύσαμε όλα αυτά τα χρόνια από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά; Μήπως αυτό το μοντέλο εξάντλησε τις δυνάμεις του;
Και η άλλη σειρά αποριών: Αφού αυτή η κρίση επεκτείνεται τόσο ραγδαία και καλύπτει σχεδόν ολόκληρο τον πλανήτη, μήπως είναι κρίση του μοντέλου της παγκοσμιοποίησης, στο οποίο άλλοι στήριξαν μεγάλες προσδοκίες και άλλοι το αισθάνθηκαν σαν έσχατη και υπέρτατη απειλή;
Το μοντέλο της μεταπολεμικής ανάπτυξης περιγράφεται χονδρικά σαν ένας σύνθετος μηχανισμός ελεύθερης, απεριόριστης και πράγματι δημοκρατικής προσφοράς και κατανάλωσης αγαθών. Πολλοί το αποκαλούν, με κάποια αφ’ υψηλού περιφρόνηση, αχαλίνωτο καταναλωτισμό, κεντρική αιτία όλων των κοινωνικών παραμορφώσεων. Πρέπει όμως να αναγνωρίσουμε ότι αυτό το μοντέλο άλλαξε τη ζωή μας, την έκανε πιο εύκολη, πιο ευχάριστη, πιο άνετη. Πρέπει επίσης να σημειώσουμε ότι, διόλου τυχαία, συνοδεύτηκε και τροφοδοτήθηκε από εκρηκτική ανάπτυξη της γνώσης και της επιστήμης.
Το καταναλωτικό μοντέλο ανάπτυξης δεν εξάλειψε βέβαια τις κοινωνικές ανισότητες και αδικίες. Αντιθέτως, κατά περιπτώσεις, τις διεύρυνε σε εθνική και διεθνή κλίμακα. Συνέβη μάλιστα το χειρότερο: Σε περιοχές μεγάλων πληθυσμών, ο καταναλωτισμός διέβρωσε και κατέστρεψε τους παραδοσιακούς τρόπους ζωής, με τη λιτότητα και τη χαμηλή κατανάλωση, κυρίως με προϊόντα της γης και της οικοτεχνίας και με τα συνακόλουθα αυστηρά ήθη και τις θεοκρατικές δοξασίες. Χωρίς να αντικαταστήσει το παλαιό σύστημα ένα νέο ολοκληρωμένο σύστημα παραγωγής και κατανάλωσης. Η απογοήτευση στάθηκε μεγάλη και πολλοί ισχυρίζονται ότι αυτή η απογοήτευση υπήρξε η βασική αιτία του θρησκευτικού φονταμενταλισμού, του λαϊκού μίσους για τη Δύση και της απελπισμένης τρομοκρατίας.
Ωστόσο, ο ιδεολογικός θρίαμβος του καταναλωτικού μοντέλου ήταν μεγάλος και αναμφισβήτητος από τη στιγμή που επικράτησε σε ολόκληρο τον πλανήτη ως ιδανικό και ως όνειρο τρόπου ζωής. Πρέπει κάποτε να ομολογηθεί ότι ως συνέπεια αυτής της αναμφισβήτητης ιδεολογικής κυριαρχίας ήρθε σαν σαπισμένο φρούτο η κατάρρευση του υπαρκτού (και ανύπαρκτου) σοσιαλισμού. Ο θρίαμβος στη ζωή και στα όνειρα των ανθρώπων ολοκληρώθηκε με τον πολιτικό θρίαμβο.
Τα φυσικά όρια της ανάπτυξης
Μετά τον θρίαμβο μερικοί έσπευσαν να προφητεύσουν «το τέλος της Ιστορίας» και άλλοι να χαράξουν νέες διαχωριστικές γραμμές αντιπαράθεσης, πέρα από τις γραμμές που από μόνη της χαράσσει η παραγωγή και η διανομή του πλούτου. Ομως, η πραγματική κρίση του καταναλωτικού μοντέλου ανάπτυξης προέκυψε από αλλού: Από την εξάντληση των φυσικών πόρων και από τη μόλυνση του πλανήτη με επικείμενο τον κίνδυνο των κλιματικών αλλαγών. Ολοι πλέον παραδέχονται και ισχυρίζονται ότι ο πλανήτης υψώνει αδιαπέραστο φυσικό τείχος στο καταναλωτικό μοντέλο ανάπτυξης.
Αυτό έχει σημασία όχι τόσο για να ερμηνεύσουμε και να κατανοήσουμε τη σημερινή κρίση, όσο για να υποθέσουμε πού μπορεί να είναι το μελλοντικό μοντέλο ανάπτυξης αν η κρίση καταστρέψει το σημερινό καταναλωτικό μοντέλο. Τα μέτρα ενίσχυσης των τραπεζών που προτείνουν οι κυβερνήσεις περικλείουν την ελπίδα ότι η κεντρική βλάβη του συστήματος περιορίζεται στην ατμομηχανή, ακριβέστερα στην ηλεκτρική μηχανή, που τραβάει ολόκληρο το συρμό. Αν η βλάβη διορθωθεί, ο σειρμός θα κινηθεί πάλι προς τα μπρος. Πράγματι, οι τράπεζες μέχρι τώρα ήταν ο εγκέφαλος που κινούσε ολόκληρο το σώμα, ρύθμιζε την παραγωγή και κυρίως ερέθιζε την κατανάλωση.
Ηταν ο ηλεκτρονικός υπολογιστής του μοντέλου ανάπτυξης. Σχεδόν όλοι πιστεύουν ότι θα εξακολουθήσει να είναι. Μια τέτοια κατάκτηση μπορεί να αλλάξει ρόλο, αλλά δεν εξαλείφεται. Δεν είναι όμως καθόλου βέβαιο αν το μοντέλο ανάπτυξης θα είναι το ίδιο αν αποδειχθεί ότι αυτό κυρίως πλήττει η κρίση.
Μην περιμένετε από τη στήλη να δώσει οποιαδήποτε απάντηση. Ξεπερνάει τις δυνάμεις της, αλλά και γενικά πιστεύω ότι δεν υπάρχει απάντηση πριν από την πράξη. Αν υπάρξει θα προκύψει από την πράξη, δηλαδή από την ίδια την εξέλιξη της σημερινής κρίσης. Είναι ίσως η μόνη αισιόδοξη προσδοκία. Ως τότε το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να θέτουμε ερωτήματα με πραγματικούς όρους...
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_2_23/11/2008_293372
Σχόλια