Του Γιάγκου Ανδρεάδη *
5 Δεκεμβρίου 2020
Στις 2 Δεκεμβρίου παρουσιάστηκε στην ελληνική της εκδοχή η Πλατφόρμα MOG (Memories of the Occupation in Greece – Μνήμες από την Κατοχή στην Ελλάδα). Το Εθνικό Συμβούλιο Διεκδίκησης Οφειλών για τα εγκλήματα των Γερμανών στην Κατοχή κατήγγειλε την πρωτοβουλία αυτή ως μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου του γερμανικού κράτους με δύο κυρίως στόχους: τον ενταφιασμό, πρώτον, της ελληνικής απαίτησης για αποζημιώσεις, αφού η «γερμανοελληνική φιλία» εμφανίζεται ουσιαστικά ως υποκατάστατο των γερμανικών οφειλών. Και, δεύτερον, την αναθεώρηση της Ιστορίας και την υπόσκαψη της μνήμης του ελληνικού λαού μέσα από την εξίσωση θυτών και θυμάτων.
Η πλατφόρμα MOG βασίζεται στην επιλεκτική χρησιμοποίηση στο πλαίσιο «σεναρίων» δεκατριών από τις ενενήντα τρεις συνεντεύξεις που σχετίζονται με την Κατοχή. Και προσπαθεί χρησιμοποιώντας τις πολύτιμες αυτές αφηγήσεις ζωής να νομιμοποιηθεί επιστημονικά αναφερόμενη σε ένα ρεύμα ιστορικής σκέψης, αυτό της Προφορικής Ιστορίας. Η οποία ωστόσο, όπως θα δούμε, θα ήταν άδικο να ενοχοποιηθεί γι’ αυτές και άλλες προσπάθειες αναθεώρησης.
Η συζήτηση για το ρεύμα αυτό μπορεί να ξεκινήσει από το κλασικό βιβλίο του ιστορικού και κοινωνιολόγου Paul Thompson, εμπνευσμένου πρωτοπόρου της Προφορικής Ιστορίας στη Μεγάλη Βρετανία. («Φωνές από το παρελθόν», μετ. Ρ. Β. Μπουσχότεν, Πλέθρον, 2009). Ο συγγραφέας, πολυσχιδής προσωπικότητα που συνδυάζει επιστημονικά, δημιουργικά και πολιτικά ενδιαφέροντα, παρουσιάζει γλαφυρά τους στόχους αυτού του ρεύματος που στοχεύει να δώσει φωνή για να μιλήσουν για τις μνήμες τους αυτοί που συνήθως δεν έχουν φωνή. Παράλληλα, προτείνει έγκυρους μεθοδολογικούς κανόνες επιμένοντας στον έλεγχο των προφορικών πηγών μέσα και από τον διάλογο με άλλους κλάδους της ιστορικής επιστήμης.
Σε ελληνική μετάφραση μπορεί κανείς επίσης να βρει το βιβλίο της Lynn Adams «Θεωρία Προφορικής Ιστορίας» (μετ. Λ. Ρινόπουλος, Πλέθρον 2010). Βιβλίο που επιτυγχάνει μόνον εν μέρει τον σκοπό του. Και αυτό διότι, προσφέρει στοιχεία που δείχνουν την πρωτοτυπία και τη σημασία του ρεύματος, αλλά γενικεύει εύκολα και αγνοεί περίπου παράλληλες ευρύτερες εξελίξεις στην Ιστορία και σε άλλα πεδία, όπως η Βιολογία, η Ανθρωπολογία, η Φιλοσοφία και η Ψυχανάλυση. Παράδειγμα: σε ένα κεφάλαιο του βιβλίου αφιερωμένο στη μνήμη, ο Φρόιντ, πατέρας της επιστήμης της μνήμης, αναφέρεται με μια έμμεση αναφορά μιας παραγράφου αρνητικά, ενώ οι Μπαρτ, Φουκώ, Ντεριντά, Λακάν συνυπάρχουν επίσης σε άλλη μία. Ετσι, η προσπάθεια θεωρητικής θεμελίωσης μένει ανολοκλήρωτη.
Θα κλείσω με τον Alessantro Portelli, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Σαπιέντσα της Ρώμης από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της Προφορικής Ιστορίας. Στο σημαντικότερο ίσως βιβλίο του «Η διαταγή ήδη εξετελέσθη» (L’ ordine é gia stato eseguito, Donzelli, 1999) αξιοποιεί παραδειγματικά τις συνεντεύξεις διακοσίων ανθρώπων για να μιλήσει για ένα συγκλονιστικό ναζιστικό έγκλημα: τη σφαγή από τους ναζί στις 24 Μαρτίου του 1944, 335 Ιταλών πολιτών –στρατιωτικών, εργατών, εμπόρων, ρακοσυλλεκτών, εβραίων και ενός ιερέα και άλλων- στις Fosse Ardeatine (Αρχαία ορύγματα κοντά στην Ρώμη). Πρόσχημα για τη σφαγή ήταν η επίθεση ανταρτών που κατέληξε στον φόνο 33 Γερμανών, την οποία ο Χίτλερ «τιμώρησε» διατάζοντας τη δολοφονία δέκα Ιταλών -αμέτοχων στην επίθεση- για κάθε σκοτωμένο Γερμανό.
Η επίθεση των ανταρτών ενοχοποιήθηκε αργότερα, από Ιταλούς ακροδεξιούς και από υπερασπιστές του Βατικανού που είχε κρατήσει αμφιλεγόμενη στάση, ως η αιτία της σφαγής και -παρά το ότι οι νεκροί τιμήθηκαν από το κράτος- η συζήτηση για τις ευθύνες έμεινε ανοιχτή. Με τρόπο μάλιστα που, χωρίς βέβαια να προχωρούμε σε ισοπεδωτικές ταυτίσεις, φέρνει στον νου συζητήσεις στην Ελλάδα για την Κατοχή ή την Αντίσταση κατά της Χούντας και ειδικά για την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Το επίτευγμα του Portelli είναι ότι επέλεξε εύστοχα τις συνεντεύξεις, τις σεβάστηκε απόλυτα αλλά και ερεύνησε την αξιοπιστία τους και κατάφερε με τον ερμηνευτικό σχολιασμό του να χαράξει σαφείς διαχωριστικές γραμμές μεταξύ ανταρτών, θυμάτων και δημίων, χωρίς να αποκρύπτει την αριστερή πολιτική του ταυτότητά και την άποψή του για τα γεγονότα. Ο ίδιος ο τίτλος, «Η διαταγή [του Χίτλερ] εξετελέσθη» καταγγέλλει τους δολοφόνους που, όπως ισχυρίστηκαν και στη δίκη της Νυρεμβέργης, «εκτελούσαν απλώς διαταγές».
Θα προσθέσω δύο λόγια για τον πυρήνα της Προφορικής Ιστορίας, ως σχολιασμένης συλλογής συνεντεύξεων επιμένοντας σε ένα ζήτημα: Την αξιοπιστία της πηγής/μαρτυρίας. Η αξιοπιστία των πηγών, γραπτών και προφορικών αποτελεί κεντρικό μεθοδολογικό ζήτημα για τους ιστορικούς από την εποχή του Θουκυδίδη, που στο Α 22 της Ιστορίας του Πελοποννησιακού Πολέμου γράφει: «Υπέβαλα στον ακριβέστερο δυνατό έλεγχο τις πληροφορίες μου [για να ελέγξω την αξιοπιστία τους]. Αλλά το εγχείρημα ήταν δύσκολο, διότι συχνά οι αυτόπτες μάρτυρες εξέθεταν διαφορετικά τα ίδια πράγματα αναλόγως της μνήμης ή της εύνοιας που είχαν για τον ένα ή τον άλλο αντίπαλο». Η μεθοδολογική αυτή επισήμανση του Θουκυδίδη γίνεται και σήμερα δεκτή από τους ιστορικούς, ανθρωπολόγους αλλά και από ψυχαναλυτές, δημοσιογράφους και καλλιτέχνες που χρησιμοποιούν υπεύθυνα συνεντεύξεις, αφηγήσεις ή εκμυστηρεύσεις.
Στη χώρα μας βιβλίο συλλογής μαρτυριών του Ι. Χανδρινού για το Πολυτεχνείο, παρουσιαζόμενο υπό τον μανδύα της Προφορικής Ιστορίας, συμπεριέλαβε ασχολίαστη τη συνέντευξη του χουντικού Βουλιέρη πλάι σε άλλες πολύτιμες καθ’ αυτές αγωνιστών, οι οποίοι αγνοούσαν τις συκοφαντίες και τις παραχαράξεις που αυτή περιείχε. Παρά τις αποσύρσεις μιας σειράς κειμένων, η δεύτερη έκδοση του βιβλίου ουσιαστικά δεν διορθώνει τίποτε. Ο Ι. Χανδρινός αποτελεί στέλεχος της πλατφόρμας MOG, όπου μια ανάρτηση για τον λιμό στην Κατοχή ξεκινά με ασχολίαστες απόψεις τού… Γκέμπελς για το θέμα. Υποτίθεται ότι έτσι τα νέα παιδιά που είναι το «τάργκετ γκρουπ» της πλατφόρμας θα αποκτήσουν μια «αντικειμενική» και «πολυδιάστατη» εικόνα για την Κατοχή.
Ζούμε σε μια περίεργη ώρα. Την ώρα όπου διάφορα σερβίρονται, όπως έγραψε για άλλο ζήτημα η αρχαιολόγος κ. Στέλλα Δρούγου, «με λαμπερούς τίτλους και σκοτεινούς σκοπούς». Το ρεύμα της Προφορικής Ιστορίας, μπορεί, όπως κάθε σοβαρή επιστημονική πρόταση, να δεχτεί έπαινο ή κριτική, αλλά δεν μπορεί να ενοχοποιηθεί για τους σκοπούς της πλατφόρμας MOG. Και γι’ αυτό, ιδιαίτερα όσοι αξιοποιούν γόνιμα τις μεθόδους του ρεύματος αυτού, πρέπει να αντισταθούν στην παραμόρφωση των απόψεων και των ερευνητικών τους εργαλείων.
* Πανεπιστημιακός
---------------
----------------------
Η Γερμανία, η παραχάραξη της ιστορίας της Εθνικής Αντίστασης και οι οφειλές προς την Ελλάδα
Του Αριστομένη Συγγελάκη*
Πώς θα σας φαινόταν αν σας έλεγε κάποιος ότι υπάρχει ακαδημαϊκό πρόγραμμα γερμανικού πανεπιστημίου εν έτει 2020 που, αναφερόμενο στον λιμό της Κατοχής, υιοθετεί την άποψη του διαβόητου Γιόζεφ Γκέμπελς, ότι, τάχα, υπεύθυνη για την πείνα στην Ελλάδα την περίοδο της Κατοχής ήταν η «βίαιη βρετανική πολιτική του ναυτικού αποκλεισμού» και όχι η ληστρική πολιτική του Γ’ Ράιχ;
Κι όμως! Η ιστοσελίδα του προγράμματος «MOG – Μνήμες από την Κατοχή στην Ελλάδα», που χρηματοδοτείται από το υπουργείο Εξωτερικών της ΟΔΓ και ελληνικό γνωστό ίδρυμα, στο σχετικό με τον λιμό της Κατοχής σύντομο κείμενό της φιλοξενεί, στην αρχή μάλιστα, απόσπασμα τοποθέτησης του υπουργού Προπαγάνδας της ναζιστικής Γερμανίας! Όχι για να δείξει, με τα ίδια τα απεχθή λόγια του Γκέμπελς, πόσο φρικώδης, βίαιη και διεστραμμένη ιδεολογία και πρακτική ήταν ο ναζισμός, αλλά, αντίθετα, για να απομειώσει και να αποσείσει την ευθύνη του Γ’ Ράιχ για την πρωτοφανών διαστάσεων πείνα που θέρισε τον πληθυσμό της Ελλάδας την περίοδο της Κατοχής!
Για τον σκοπό αυτό επιστρατεύονται κάποιοι ιστορικοί και άλλοι, που, ηθελημένα ή αθέλητα, παρακάμπτουν τα ίδια τα αρχεία του Γ’ Ράιχ και της Βέρμαχτ, απ’ όπου αναδεικνύεται σε όλη του την έκταση το πρωτοφανές πλιάτσικο στο οποίο επιδόθηκε η ναζιστική Γερμανία γρήγορα, μεθοδικά και αποφασιστικά: θέτοντας με ευφάνταστους τρόπους υπό τον έλεγχό της τα μεταλλεία, τις εταιρείες παραγωγής ενέργειας, τα εργοστάσια πολεμοφοδίων, τις βιομηχανίες, τις τράπεζες και κάθε λογής παραγωγικές επιχειρήσεις· μέσω του κλήρινγκ αλλά και τυπώνοντας μάρκα κατοχής μηδενικής αξίας· κλέβοντας ξεδιάντροπα τη σταφίδα, το ελαιόλαδο, το κρέας, τις πατάτες και όλα τα αγροτικά και κτηνοτροφικά προϊόντα της χώρας μας· υποχρεώνοντας την Ελλάδα να της χορηγήσει το κατοχικό δάνειο την ώρα που κορυφωνόταν ο λιμός! Αναμφισβήτητα, ο βρετανικός αποκλεισμός όξυνε τις συνέπειες του λιμού, αλλά δεν ήταν η κύρια αιτία του. Όχι τυχαία, πουθενά στην ιστοσελίδα του προγράμματος δεν υπάρχει αναφορά στο έργο του σπουδαίου Γερμανού ιστορικού Μάρτιν Ζέκεντορφ, που τεκμηρίωσε με ντοκουμέντα της Βέρμαχτ τι πραγματικά έκαναν οι Γερμανοί στην Ελλάδα.
Την τρομοκρατία της πείνας, ένα μεθοδικό σχέδιο για την καθυπόταξη του ελληνικού λαού, διαδέχθηκε η τρομοκρατία των Ολοκαυτωμάτων, το κάψιμο χωριών και η μαζική σφαγή αμάχων στα Καλάβρυτα, τη Βιάννο, το Κομμένο, το Δίστομο, τους Πύργους και το Μεσόβουνο, την Κλεισούρα, τη Δράκεια, τον Χορτιάτη, στο σκοπευτήριο της Καισαριανής, στο κολαστήριο του Χαϊδαρίου και σε όλη την Ελλάδα. Όμως πώς παρουσιάζεται το ζήτημα αυτό από το εν λόγω «ακαδημαϊκό» πρόγραμμα; «Περίπου 30.000 έως 50.000 είχαν χάσει τη ζωή τους ως αποτέλεσμα της Αντίστασης και του ανταρτοπολέμου, στη μεγάλη τους πλειοψηφία άμαχοι που είχαν εκτελεστεί ή δολοφονηθεί σε πράξεις αντιποίνων». Μία ωμή προσπάθεια μετάθεσης της ευθύνης από τους θύτες της ναζιστικής θηριωδίας στην Αντίσταση! Αλήθεια, μήπως, σύμφωνα με τους εμπνευστές, υπεύθυνους και συγγραφείς του προγράμματος, έπρεπε να ραίνουμε με τριαντάφυλλα τους φασίστες εισβολείς και κατακτητές της πατρίδας μας, όπως μας ζητούσαν ο Τσολάκογλου, ο Πασσαδάκης και τα κάθε λογής «ιδιοτελή καθάρματα», που συνεργάστηκαν μαζί τους;
Είναι ξεκάθαρο, πλέον, ότι σκοπός του εν λόγω «ακαδημαϊκού» προγράμματος είναι η απαλλαγή της ΟΔΓ από τις απαράγραπτες, ενεργές και θεμελιωμένες στην Ιστορία και το Δίκαιο ελληνικές αξιώσεις για αποζημίωση και επανόρθωση. Όμως η κίνηση αυτή δεν είναι αποσπασματική. Εντάσσεται στο ευρύτερο εγχείρημα παραχάραξης της Ιστορίας, που συντονίζει η γερμανική κυβέρνηση τα τελευταία χρόνια και το οποίο έγινε ευρύτερα γνωστό με την προσπάθεια του Ρίχτερ να δυσφημήσει τη Μάχη της Κρήτης και την Εθνική μας Αντίσταση. Η προσπάθεια του Ρίχτερ ξεφούσκωσε με θόρυβο μετά τη θύελλα αντιδράσεων στην Ελλάδα αλλά και μέσα στη Γερμανία όταν ο εν λόγω «ιστορικός» έφτασε στο σημείο να παρουσιάσει «στοιχεία» μέσα στο Ομοσπονδιακό Υπουργείο Οικονομικών ότι η Γερμανία δεν χρωστά στην Ελλάδα από την Κατοχή, αλλά η Ελλάδα της χρωστάει κιόλας!
Στο πλαίσιο της πολιτικής του Βερολίνου για περαιτέρω διείσδυση στην Ελλάδα δημιουργήθηκαν στα χρόνια του μνημονίου η «γερμανοελληνική συνέλευση», το «γερμανοελληνικό ταμείο για το μέλλον» (έτσι ονομάζονται στη γερμανική γλώσσα). Το Υπουργικό Συμβούλιο της Ελληνικής Δημοκρατίας, στις 30.11.2020 αποφάσισε να φέρει προς κύρωση στη Βουλή, για δεύτερη φορά (γιατί άραγε;), την ίδρυση του περιώνυμου «Ελληνογερμανικού Ιδρύματος Νεολαίας». Πώς εξηγείται άραγε αυτή η πρωτοβουλία την ώρα που η ΟΔΓ συνεχίζει προκλητικά και ατεκμηρίωτα να απορρίπτει τις ελληνικές αξιώσεις για αποζημιώσεις κι επανορθώσεις;
Ας μη γελιόμαστε! Οι συγκεκριμένες πρωτοβουλίες της γερμανικής κυβέρνησης έχουν σαφή επιδίωξη: την παραχάραξη της Ιστορίας, τη διείσδυση στα κύτταρα και τους αρμούς της ελληνικής κοινωνίας και την απαλλαγή της Ο.Δ. της Γερμανίας, καθολικού διαδόχου του Γ’ Ράιχ, από την υποχρέωση απόδοσης των γερμανικών οφειλών προς την Ελλάδα. Το γεγονός ότι οι ελληνικές κυβερνήσεις τις ανέχονται είναι ανεξήγητο και εξοργιστικό!
Ας γίνει σαφές σε όλους: η φιλία και κατανόηση των δύο λαών δεν μπορεί παρά να στηριχθεί στα στέρεα θεμέλια της Μνήμης, της Αλήθειας, της Αλληλεγγύης, της Δικαιοσύνης. Η νεολαία, οι εκπαιδευτικοί, τα κόμματα, η ελληνική κοινωνία θα ορθώσουν τείχος στις επικίνδυνες αυτές μεθοδεύσεις. Δεν θα επιτρέψουμε στη γερμανική κυβέρνηση να θέσει υπό τον έλεγχό της την Ιστορία της Κατοχής και της Αντίστασης. Δεν δεχόμαστε σε καμία περίπτωση τον ρόλο του «επιτηρούμενου ιθαγενούς» για τον οποίο μας προορίζουν κάποιοι!
Η υποστήριξη και ενεργός συμμετοχή Γερμανών δημοκρατών, συλλογικοτήτων και κομμάτων στον κοινό μας αγώνα για Δικαιοσύνη κι Αποζημίωση απέναντι στις μεθοδεύσεις του γερμανικού κράτους αποτελούν ένα εξαιρετικό παράδειγμα ανιδιοτελούς αλληλεγγύης και κοινής, δημοκρατικής, αντιφασιστικής πάλης, που ενώνει τους δύο λαούς και διανοίγει μία ελπιδοφόρα προοπτική για την Ευρώπη!
*Ο Αριστομένης Συγγελάκης είναι οδοντίατρος – πολιτικός επιστήμων, διδάκτωρ Οδοντιατρικής ΕΚΠΑ και συγγραμματέας του Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα
Σχόλια