Γράφουν οι Νέστορας Νεστορίδης * και Ελένη Αποστολίδου * –
Οι οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας είναι τεράστιες. Ειδικά στο πλαίσιο υβριδικών δομών, όπως η ΕΕ και η Ευρωζώνη, μπορούν να γίνουν εκρηκτικές. Αυτός είναι ο λόγος που γινόμαστε καθημερινά μάρτυρες όχι απλά έκτακτων οικονομικών και νομισματικών μέτρων από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, εν προκειμένω από την Κομισιόν, αλλά και ενός σημαντικού ανταγωνισμού εντός της ΕΕ. ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩΕίναι δεδομένο πως θα έχουμε σύντομα εξελίξεις σε όλα τα επίπεδα, οι οποίες θα καθορίσουν το μέλλον ολόκληρης της Ευρώπης. Σε πρώτη φάση το ευρωπαϊκό οικοδόμημα λειτούργησε αμυντικά, προασπιζόμενο τη συνοχή του. Δημιούργησε ένα καινούριο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης (PEPP), το οποίο αποδέχεται μέχρι και τα ελληνικά κρατικά ομόλογα, ενώ η ΕΚΤ δήλωσε πως επιφυλάσσεται να διευρύνει τον όγκο του και τη διάρκειά του "όσο χρειαστεί".
Εύλογα μπορεί να υποθέσει κάποιος πως αφού το "σκληρό" PSPP κρίνεται παράνομο υπό αίρεση από την Καρλσρούη, ανάλογη τύχη θα έχει και το ΡΕΡΡ. Προς το παρόν, η Καρλσρούη απαιτεί από την ΕΚΤ να δώσει εξηγήσεις εντός τριμήνου, ειδάλλως θα διατάξει τη Γερμανική Κεντρική Τράπεζα (Bundesbank) να αποχωρήσει από το PSPP, δηλαδή πρακτικά να πουλήσει όλα τα ομόλογα που έχει αγοράσει στη δευτερογενή αγορά και να μην αγοράσει καινούρια.
Η πραγματική απειλή
Πρέπει να επισημάνουμε πως αυτή η απειλή έχει μόνον συμβολική αξία για την Ευρωζώνη. Στο PSPP, δεν υπάρχει αμοιβαιοποίηση ρίσκου (risk sharing). Δηλαδή, η Bundesbank έχει αγοράσει μόνον γερμανικά ομόλογα στα πλαίσια του συγκεκριμένου προγράμματος. Ως εκ τούτου, τυχούσα αποχώρηση της εξ αυτού (και άρα μαζική πώληση των ομολόγων που κατέχει) θα λειτουργήσει υπονομευτικά μόνον για τις γερμανικές οικονομικές οντότητες, οι οποίες θα δουν τα επιτόκια τους να ανεβαίνουν. Τα ομόλογα των υπολοίπων μελών-κρατών της Ευρωζώνης θα μείνουν ανεπηρέαστα, ενδεχομένως μάλιστα να ανέβει η αξία τους σε σύγκριση με τα γερμανικά. Άρα η συγκεκριμένη απειλή είναι κίβδηλη.Το παζάρι φαίνεται να περιστρέφεται έντονα γύρω από τον επόμενο επταετή προϋπολογισμό της ΕΕ, ο οποίος θα είναι ενισχυμένος μετά και τις προτάσεις Γερμανών-Γάλλων αλλά και της Κομισιόν. Η Ιταλία εδώ και καιρό διαμήνυε πως δεν θα αποδεχτεί τίποτα λιγότερο από μία συνολική λύση που θα βασιζόταν στην αμοιβαιοποίηση του χρέους. Οι ευρωπαϊστές πανηγυρίζουν λέγοντας πως η πρόταση του γερμανογαλλικού άξονα και της Κομισιόν θα σηματοδοτήσουν μία ουσιαστική αλλαγή πορείας. Είναι έτσι όμως τα πράματα;
Καταρχάς να ξεκαθαριστεί πως πρόκειται περί μίας πρότασης, όχι περί απόφασης. Ήδη τέσσερις χώρες του βόρειου μπλοκ έχουν καταθέσει ενστάσεις, προμηνύοντας μπαράζ διαπραγματεύσεων μέχρι το τέλος του έτους. Είναι πιθανό είναι το σχέδιο αυτό να καταστεί αρκετά "σκληρότερο" λόγω των πιέσεων των βορείων χωρών.
Το "καλό" σχέδιο της Κομισιόν και η Ελλάδα
Ας δούμε, όμως, τι προβλέπει αυτό, το "καλό", σχέδιο της Κομισιόν, το οποίο πηγάζει από την πρόταση του γερμανογαλλικού άξονα. Η Κομισιόν (για πρώτη φορά στην ιστορία της) θα δανειστεί 750 δισ.. Αυτά τα χρήματα θα διατεθούν σε έξι διαφορετικά προγράμματα (Recovery & Resilience Facility, REACT-EU, Invest EU κ.α.). Εδώ θα ασχοληθούμε το Recovery & Resilience Facility, το οποίο θα απορροφήσει τον κυρίως όγκο των δανεικών. Σημειώνουμε ότι πολλοί από τους υπόλοιπους τομείς βασίζονται σε μόχλευση και είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν θα αποδώσουν τα αναμενόμενα.Το Recovery & Resilience Facility θα διανείμει συνολικά 560 δισ., τα 250 εκ των οποίων θα είναι δάνεια και τα υπόλοιπα επιδοτήσεις. Αξίζει να σημειωθεί πως η στόχευση του είναι ξεκάθαρη. Κύριοι στόχοι είναι η ανάπτυξη της ψηφιακής πολιτικής (5G) και η "πράσινη" οικονομία. Στη δε Ελλάδα μπορούμε να υποθέσουμε πως θα έχουμε πολλαπλασιασμό των ανεμογεννητριών.
Ένα πρώτο ερώτημα είναι αν αυτά τα χρήματα θα είναι αρκετά ώστε να αντιμετωπίσει η Ελλάδα τις συνέπειες της κρίσης. Στην Ελλάδα κατευθύνθηκε το 3% του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού το 2018. Αν υποθέσουμε ότι αυτό το ποσοστό θα παραμείνει αναλλοίωτο και στο πρόγραμμα των 750 δισ., μιλάμε για 23 δισ. Αν υποθέσουμε πως η διανομή θα γίνει ακόμη πιο ευνοϊκή για τις χώρες του Νότου, τότε μπορούμε να ελπίζουμε σε 35 δισ. Να υπενθυμίσουμε πως στο πλαίσιο του πρώτου Μνημόνιου (το οποίο ήταν το "μικρότερο") η Ελλάδα εκταμίευσε 52,9 δισ., τα οποία φυσικά δεν ήταν αρκετά, γι’ αυτό και "χρειάστηκαν" και τα υπόλοιπα μνημόνια συν το PSI.
Θα μπορούσε να αντιτείνει όμως κάποιος πως ακόμη και τα 35 δισ. «καλά είναι». Δυστυχώς πρέπει να καταλάβουμε πως αυτή η ενίσχυση δεν θα δοθεί στα κράτη άνευ όρων. Το πού θα κατευθυνθεί περιγράφεται πολύ γλαφυρά στο γερμανογαλλικό ανακοινωθέν αλλά και στην πρόταση της Κομισιόν. Πέραν των δαπανών για την υγεία, το μερίδιο του λέοντος θα κατευθυνθεί στην λεγόμενη "πράσινη ανάπτυξη" και σε τεχνολογίες αιχμής, τομείς στους οποίους η χώρα μας υστερεί σημαντικά.
Άλλοι τομείς από τους οποίους η Ελλάδα θα έβγαινε ωφελημένη (πχ τουρισμός) αναφέρονται μόνο στον πυλώνα REACT-EU, ο οποίος είναι σημαντικά μικρότερος σε μέγεθος (55 δισ. για την επταετία 2021-2028). Άλλωστε, όπως αναφέρεται εύγλωττα στο ανακοινωθέν «θα βοηθηθούν περισσότερο οι πλέον πληττόμενοι τομείς και περιοχές πάντα σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές προτεραιότητες». Πρόκειται για ενίσχυση περιοχών (και όχι χωρών) ενώ πρέπει να υπογραμμιστεί η αναφορά στις ευρωπαϊκές προτεραιότητες.
Ποιός είπε ότι έφυγαν οι ευρω-εμμονές;
Επιπλέον, πρέπει να τονιστεί πως κάθε ευρωπαϊκό κονδύλι δίδεται με την έγκριση της ΕΕ, η οποία θέτει κάθε φορά όρους και προϋποθέσεις. Όπως διαβάζουμε χαρακτηριστικά στην πρόταση της Κομισιόν, τα κράτη-μέλη πρέπει να καταθέσουν σχέδια ανάκαμψης. Αυτά καθορίζουν τις επενδυτικές και μεταρρυθμιστικές προτεραιότητες καθώς και τα επενδυτικά σχέδια που θα χρηματοδοτηθούν.Εισάγονται ως τμήμα των Εθνικών Προγραμμάτων Μεταρρυθμίσεων, που ορίζουν τις υποχρεώσεις των κρατών-μελών σύμφωνα με το Σύμφωνο Σταθερότητας. Η χρηματοδότηση θα πραγματοποιείται σε δόσεις, η εκταμίευση των οποίων θα εξαρτάται από την πρόοδο με βάση τους προκαθορισμένους στόχους. Σας θυμίζουν κάτι οι παραπάνω ορολογίες;
Δυστυχώς, ο κίνδυνος δεν βρίσκεται μόνον σε επίπεδο ορολογίας. Στις 20 Μαΐου 2020, η Κομισιόν έστειλε ένα κείμενο συστάσεων στην Ιταλία, το οποίο είναι απάντηση στο ιταλικό Εθνικό Πρόγραμμα Μεταρρυθμίσεων. Εκεί αναφέρεται ξεκάθαρα πως η "ρήτρα αποφυγής" από το Σύμφωνο Σταθερότητας, δεν συνεπάγεται την αναστολή των διαδικασιών του Συμφώνου. Συμπληρώνει πως η Ιταλία δεν σέβεται το κριτήριο του χρέους (το οποίο είναι υπερβολικά υψηλό), ενώ καλείται να επιβεβαιώσει πως οι πολιτικές της θα είναι συμβατές με αυτές της Ευρωζώνης και συντονισμένες με τα υπόλοιπα κράτη-μέλη.
Τέλος, το κείμενο την καλεί, μόλις το επιτρέψουν οι συνθήκες, να επιτύχει συγκεκριμένους δημοσιονομικούς στόχους, οι οποίοι να καταστήσουν βιώσιμο το δημοσιονομικό χρέος. Όπως βλέπουμε, δεν πρόκειται περί καινούριων πολιτικών. Η εμμονή στα διαχειρίσιμα χρέη και στους ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς απλώς αναβάλλεται για λίγο, δεν αναστέλλεται.
Όλες οι ευρωπαϊκές απαιτήσεις (δημοσιονομικές, ιδιωτικοποιήσεις κλπ) θα περνάνε πλέον ως τμήμα του Εθνικού Προγράμματος Μεταρρυθμίσεων, από την υλοποίηση του οποίου θα εξαρτάται η εκταμίευση του ενισχυμένου ΕΣΠΑ.
Η πρόταση της Κομισιόν και ο συμβιβασμός των Ιταλών
Οι Ιταλοί είχαν απορρίψει την ιδέα της προσφυγής στον ESM, για πολιτικούς αλλά και για επικοινωνιακούς λόγους. Φαίνονται, εν τούτοις, να συμβιβάζονται με την ιδέα ότι θα τους επιβληθούν μνημονιακές πολιτικές, αν και αυτές δεν θα προέρχονται από τον ESM, αλλά από την ευρωπαϊκή "βοήθεια" μέσω του αυξημένου ευρωπαϊκού προϋπολογισμού. Φυσικά, κάτι παρόμοιο μπορεί να συμβεί σε οποιαδήποτε χώρα, με πρώτη υποψήφια φυσικά την Ελλάδα.Όλες οι πολιτικές δυνάμεις φαίνεται να συναινούν σε αυτό το ενδεχόμενο, πλην του Σαλβίνι. Πάντως δεν είναι καθόλου δεδομένο ότι θα μπορέσει η Ιταλία να αποφύγει μία προσφυγή στον ESM, καθώς η μόνη δυνατότητα να αναχρηματοδοτηθεί το ιταλικό χρέος με λογικά επιτόκια, είναι η περαιτέρω διεύρυνση του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης. Αυτό επιχειρεί να αποκλείσει η Γερμανία μέσω της απόφασης της Καρλσρούης, όπως ειπώθηκε παραπάνω.
- Ανακεφαλαιώνοντας, η οικονομική κρίση λειτούργησε ως επιταχυντής ήδη υπαρχουσών τάσεων στην ΕΕ. Για ακόμη μία φορά φαίνεται πως θα επικρατήσουν οι πολιτικές της λιτότητας και του πλουτισμού του ευρωπαϊκού Βορρά σε βάρος του Νότου. Κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει, ωστόσο, πολιτικές συγκρούσεις, οι οποίες ενδεχομένως και να έχουν απρόβλεπτο αποτέλεσμα είτε λόγω λαϊκών αντιδράσεων, είτε λόγω αντιδράσεων του κατεστημένου σε ορισμένες χώρες των οποίων η θέση του στον ευρωπαϊκό καταμερισμό να επιδεινωθεί.
*Ο Νέστορας Νεστορίδης εργάζεται ως σύμβουλος τραπεζών σε χρηματοοικονομικές δραστηριότητες στον ιδιωτικό τομέα στο Παρίσι. Είναι απόφοιτος του τμήματος Μαθηματικών του Πανεπιστημίου Αθηνών και έχει σπουδάσει οικονομικά και χρηματοοικονομικά στο Πανεπιστήμιο της Σορβώννης.
*Η Ελένη Αποστολίδου είναι απόφοιτη της Νομικής του Πανεπιστημίου του Στρασβούργου και διδάκτωρ φορολογικού δικαίου από το Πανεπιστήμιο της Σορβώννης. Έχει δουλέψει στον ιδιωτικό τομέα σε θέματα φορολογικής πολιτικής και είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Διεθνές Ινστιτούτο Διοίκησης Κύπρου.
Σχόλια