Ο Διδάκτωρ Μοριακής Βιολογίας Γιώργος Χριστοδουλόπουλος, δίνει απαντήσεις στο Newpost για την προέλευση του κορωνοϊού.
Ένα δημοφιλές και συχνό ερώτημα σχετικά με την εν εξελίξει πανδημία, που όλοι βιώνουμε, είναι αν ο ιός αποτελεί φυσικό προϊόν ή δημιουργήθηκε σε κάποιο εργαστήριο. Εντούτοις, αμέσως μετά τη γενετική ταυτοποίηση του κορωνοϊού, η άποψη ότι αυτός εμφανίστηκε με φυσικό τρόπο θεωρήθηκε η «πολιτικώς ορθή» απάντηση και, συγχρόνως, οποιαδήποτε αμφισβήτησή της χαρακτηρίστηκε ως αβάσιμη και σενάριο συνωμοσίας! Μάλιστα, στο πνεύμα αυτό τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπλοκάρουν διεθνώς οποιαδήποτε έκφραση αμφιβολίας επί του θέματος!
Είναι, όμως, πράγματι αφελές να πιστεύει κάποιος ότι ο κορονοϊός κατασκευάστηκε ή μήπως η απόρριψη αυτής της θέσης αποσκοπεί στο να προλάβει την κρίση εμπιστοσύνης των πολιτών προς τις κυρίαρχες πολιτικές ηγεσίες και τις επιλογές τους; Δεν θα σπεύσουμε να απαντήσουμε αυτό το ερώτημα, δεν είμαστε σε θέση άλλωστε. Θα παραθέσουμε, όμως, κάποια σχετικά στοιχεία προβληματισμού, εξυπηρετώντας, τουλάχιστον, την αναζήτηση της αλήθειας. Ίνα η αλήθεια ελευθερώσει υμάς και ημάς!
Ο νέος κορωνοϊός ονομάστηκε SARS-CoV-2 και είναι ο έβδομος γνωστός κορωνοϊός που μπορεί να μολύνει τον άνθρωπο. Ο γενετικός κώδικάς του αποκωδικοποιήθηκε τον περασμένο Ιανουάριο, λίγες μόνο μέρες μετά την εκκίνηση της πανδημίας (Nature 2020, 579:270-273). Ο ιός περιέχει ένα μόριο RNA με 29.903 βάσεις νουκλεοτιδίων, είναι συνεπώς ευμεγέθης. Συνήθως, οι ιοί έχουν γονιδίωμα μικρότερο από το μισό αυτού του μεγέθους, λ.χ., ο H1N1 (της γρίπης) διαθέτει 13.600 νουκλεοτίδια.
Γενικότερα, οι κορωνοϊοί έχουν ένα περίβλημα πρωτεΐνης με πολυάριθμες ακίδες στην εξωτερική επιφάνειά τους. Κάθε ακίδα φέρει ένα σφαιρικό κεφαλάκι. Τα κεφαλάκια αυτά, το ένα δίπλα στο άλλο, δίνουν την εντύπωση στέμματος όταν βλέπουμε τον κορωνοϊό με ηλεκτρονικό μικροσκόπιο, εξού και η ονομασία του. Οι ακίδες αποτελούν το μέσο με το οποίο ο ιός προσκολλάται και διεισδύει στο κύτταρο που προσβάλλει. Ένας κορονοϊός μπορεί να μολύνει τον άνθρωπο, μόνο αν οι ακίδες του έχουν την ικανότητα να συνδέονται με μια ειδική πρωτεϊνική περιοχή της μεμβράνης των ανθρώπινων κυττάρων. Η ιδιότητα αυτή των ακίδων ρυθμίζεται από το γενετικό κώδικα του ιού και συγκεκριμένα από τις περιοχές του γονιδιώματος που ονομάζονται S1 και S2.
Ο SARS-CoV-2 διαθέτει ακίδες εξαιρετικά ικανές να συνδέονται με τα ανθρώπινα κύτταρα. Στην περιοχή S2 του γονιδιώματός του υπάρχει προσθήκη 12 νουκλεοτιδίων, διατεταγμένων σε σειρά που δεν απαντάται σε κανέναν άλλο γενετικό κώδικα ζωικού οργανισμού. Επιπλέον, η αλληλουχία των αμινοξέων που αποτελούν την πρωτεΐνη των ακίδων του διαθέτει τέσσερις πρόσθετες περιοχές, των οποίων η σειρά των αμινοξέων δεν υπάρχει σε άλλο κορωνοϊό, αλλά εμφανίζει μεγάλη ομοιότητα με τμήματα του πρωτεϊνικού περιβλήματος του ιού του AIDS!
Η αποκωδικοποίηση και δημοσίευση του γονιδιώματος πραγματοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Ιολογίας της κινεζικής πόλης Wuhan, δηλαδή της περιοχής όπου ξεκίνησε η πανδημία το Δεκέμβριο του 2019. Στην ίδια εργασία, οι ερευνητές παρουσιάζουν και το γονιδίωμα ενός άλλου κορωνοϊού, τον οποίο είχαν εντοπίσει σε νυχτερίδες, και προτείνουν ότι από αυτόν ενδεχομένως προήλθε ο SARS-CoV-2 (Nature 2020, 579: 270-273). Το γονιδίωμα του συγκεκριμένου ιού των νυχτερίδων είναι κατά 96,2% όμοιο με εκείνο του SARS-CoV-2, αλλά ο ιός εκείνος δεν έχει την ικανότητα να μολύνει ανθρώπους.
Στο σημείο αυτό, πρέπει να σημειώσουμε ότι μια διαφορά της τάξεως του 4% θεωρείται σημαντική εξελικτικά, ακόμα και για τους ιούς, για τους οποίους γνωρίζουμε ότι μεταλλάσσονται γρήγορα. Μάλιστα, ο SARS-CoV-2 έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα σταθερός, αν λάβουμε υπόψη ότι από τον περασμένο Ιανουάριο έως σήμερα έχει μεταβληθεί λιγότερο από 1%, ενώ εν τω μεταξύ έχει διατρέξει σχεδόν όλο τον πλανήτη και μολύνει εκατομμύρια ανθρώπους. Είναι ευνόητο, λοιπόν, ότι μια μεταβολή κατά 4% δεν είναι αναμενόμενο να συμβεί, καθώς ένας άνθρωπος τρώει μια νυχτερίδα ή έναν μυρμηγκοφάγο που είχε φάει τη νυχτερίδα!
Αλλά ποιο είναι το Ινστιτούτο Ιολογίας της Wuhan; Πρόκειται για διεθνούς φήμης κέντρο ιολογίας που ιδρύθηκε το 1956 και τελευταία, το 2015, μετεξελίχθηκε στο πρώτο ιολογικό εργαστήριο της Κίνας υψίστης βιοασφάλειας (επίπεδο 4). Τα εργαστήρια αυτού του επιπέδου επιτρέπεται να χειρίζονται ακόμα και μικροοργανισμούς οι οποίοι μπορούν εύκολα να μεταδίδονται αερογενώς και για τους οποίους δεν υπάρχει εμβόλιο και θεραπεία. Παγκοσμίως υπάρχουν μόνο 53 τέτοια εργαστήρια — η Ελλάδα δεν διαθέτει κανένα. Η έγκριση για τη δημιουργία τέτοιου εργαστηρίου στην Κίνα προκάλεσε σοβαρές επικρίσεις από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα. Οι επικριτές θεωρούσαν ότι η χώρα δεν μπορεί να εγγυηθεί την ασφάλειά του και επικαλούνταν τη διαφυγή του ιού SARS τον Απρίλιο του 2004 από το μικροβιολογικό εργαστήριο του Πεκίνου.
Σημαντικά για το θέμα μας είναι κάποια από τα ερευνητικά ενδιαφέροντα του εν λόγω ιδρύματος, όπως φαίνονται στις επιστημονικές δημοσιεύσεις του. To 2010, το εργαστήριο δημοσιεύει μια σημαντική έρευνα, στην οποία, μεταξύ άλλων, κατασκευάζεται ένας υβριδικός ιός με γενετικά υλικά από κορωνοϊό νυχτερίδας και τον ιό του AIDS (Arch Virol 2010, 155:1563-1569). Ακόμα, έχει παρουσιάσει σειρά ερευνών για αναζήτηση κορωνοϊών στις νυχτερίδες, στις οποίες διερευνά αν είναι ικανοί να προσβάλλουν ανθρώπινα κύτταρα (Nature 2013, 503: 535-538 και Journal of Virology 2016, 90: 6573- 6582). Το 2015, τέλος, ανακοίνωσε εργασία για κατασκευή άλλου υβριδικού κορωνοϊού, όπου έχει χρησιμοποιηθεί το γονιδίωμα από κορωνοϊό νυχτερίδας και έχει αντικατασταθεί το μέρος του γονιδιώματος που δημιουργεί την πρωτεΐνη των ακίδων, ώστε ο νέος ιός να είναι σε θέση να προσβάλει τα ανθρώπινα κύτταρα (Nature Μedicine 2015, 1508-1513).
Περαιτέρω, δεν είναι πρώτη φορά που βλέπουμε τη δημιουργία υβριδικών κορωνοϊών. Το 2007, είχαν παραχθεί τέτοιοι ιοί από το Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας, το οποίο χρησιμοποίησε τμήματα κορωνοϊών οι οποίοι είχαν απομονωθεί από ζώα στην Κίνα (Journal of Virology 2007, 7410–7423 και PNAS 2008, 105: 19944–19949)! Στις δημοσιεύσεις του αμερικανικού πανεπιστημίου τονίζεται η σημασία του τμήματος S2 του γονιδιώματος του κορωνοϊού σχετικά με την ικανότητά του να προσβάλει τα ανθρώπινα κύτταρα —παλαιότερα, η ικανότητα προσβολής αποδιδόταν κυρίως στο τμήμα S1. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι και το γεγονός ότι στις παραπάνω ανακοινώσεις ερευνάται η παθογένεια που προκαλούν οι υβριδικοί ιοί σε κυτταροκαλλιέργειες επιθηλίου ανθρώπινης τραχείας και σε πνεύμονες ποντικών, τα οποία χρησιμοποιούνται ως ανθρώπινο μοντέλο.
Ας δούμε, τέλος, τι υποστηρίζουν όσοι επιστήμονες θεωρούν ότι ο καινούργιος κορονοϊός είναι προϊόν της φύσης. Ουσιαστικά, πρόκειται για τις απόψεις μόνο μιας ομάδας γενετιστών, οι οποίοι με τρισέλιδη επιστολή τους αποφαίνονται επί της πιθανής προέλευσης του ιού (Nature Μedicine 2020, «The proximal origin of SARS-CoV-2», υπό δημοσίευση). Η άποψη των ερευνητών ζητήθηκε, χρηματοδοτήθηκε και παρουσιάστηκε από το διευθυντή του Αμερικανικού Ινστιτούτου Υγείας Francis Collins, γεγονός που της προσδίδει επιπλέον κύρος και ισχύ. Ο Collins είναι σπουδαίος γενετιστής, ο οποίος τοποθετήθηκε στην παραπάνω θέση από τον πρόεδρο Ομπάμα.
Η βασική άποψη των γενετιστών είναι ότι αν ο SARS-CoV-2 είχε εργαστηριακή προέλευση, για την κατασκευή του θα είχε χρησιμοποιηθεί γονιδίωμα ιού ο οποίος θα ήταν γνωστό ότι προσβάλλει τον άνθρωπο. Υποστηρίζουν, δηλαδή, ότι οι κατασκευαστές θα είχαν επιλέξει έναν κορονοϊό ο οποίος ήδη μολύνει τον άνθρωπο και με γενετικές παρεμβάσεις θα αύξαιναν την παθογένειά του. Ο αντίλογος εδώ είναι ότι τέτοια τακτική θα οδηγούσε στη δημιουργία ενός ιού για τον οποίο θα υπήρχε ανοσία τουλάχιστον σε ένα μέρος του πληθυσμού, γεγονός που ίσως οι κατασκευαστές δεν επιθυμούσαν.
Στη συνέχεια, οι γενετιστές διατυπώνουν δύο υποθέσεις, βάσει των οποίων θα μπορούσε να εξηγηθεί η δημιουργία του SARS-CoV-2.
- Πρώτη υπόθεση: Ο ιός μπορεί να μεταλλάχθηκε ενώ παρασιτούσε στο φυσικό του ξενιστή, που πιθανώς ήταν νυχτερίδα ή μηρμυγκοφάγος. Κατά τη μετάλλαξή του απέβη ικανός να προσβάλει τα ανθρώπινα κύτταρα και ακολούθως μόλυνε τον πρώτο άνθρωπο. Η άποψη αυτή μπορεί να αμφισβητηθεί έντονα. Η κλασική εξελικτική θεωρία απαιτεί ο οργανισμός που εξελίσσεται να υφίσταται την πίεση του περιβάλλοντος στο οποίο προσαρμόζεται. Η ικανότητα του νέου κορονοϊού να μολύνει τα ανθρώπινα κύτταρα αποδεικνύεται αριστοτεχνική και είναι απίθανο αυτό να έγινε τυχαία και ενώ ο ιός
- Δεύτερη υπόθεση: Ο SARS-CoV-2 μπορεί να πέρασε στον άνθρωπο κατά το παρελθόν, να ήταν αρχικά απαθογόνος και κατόπιν να μεταλλάχθηκε και να έγινε παθογόνος. Εδώ μια σοβαρή ένσταση είναι ότι σε αυτό το σενάριο θα αναμενόταν να υπάρχει ανοσία στον ιό, τουλάχιστον σε ένα μέρος του κινεζικού πληθυσμού.
*Ο Γιώργος Χριστοδουλόπουλος είναι Διδάκτορας Μοριακής Βιολογίας του Πανεπιστημίου Hohenheim και Καθηγητής Κτηνιατρικής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
ΠΗΓΗ
Σχόλια